Skepter 10.2 (1997)

Tweede nummer van jaargang 10.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Jomanda zoekt het hogerop door Ewald Vervaet
• Rechts in de New Age – Het dubieuze gedachtegoed van Summit Lighthouse door Herman de Tollenaere
• Creationistische leugentjes door Ludo Hellemans
• Wonderen uit zee – Haaienkraakbeen als middel tegen kanker door Marie Prins
  Volgens de Amerikaan William Lane is haaienkraakbeen een uitstekend middel tegen kanker. En sinds kort is zijn vermalen kraakbeen ook hier verkrijgbaar. Prijzig is het wel, en de kans bestaat dat alleen Lanes portemonnee er beter van wordt.
• Jezus in een UFO (Heaven’s Gate) door Rob Nanninga
• ‘Ik wil door jou overtuigd worden!’ Ronald Plasterk ontmoet Roel van Wijk door Marcel Hulspas
  • Elektroacupunctuur en onderzoek door Jan Willem Nienhuys
• Streng en Strafbaar – België buigt zich over haar sekten (1) door Luc de Droogh
• Meneer pastoor moet uitkijken – België buigt zich over haar sekten (2) door Richard Singelenberg
• Leeuwen door Peter Bügel
• Wetenschap voor het vaderland – Hoe Trofim Lysenko de sovjetgenetica om zeep hielp door Dick Zeilstra
• Hieper Boreas
• Alledaagse vooroordelen door Thomas Gilovich
• Boekbespreking. De Tombe van God door Peter Burger
• Boekbespreking. Ruimteschepen van de Plejaden door Wim Van Utrecht
• Boekbespreking. Het verschijnsel Jomanda door Bart Koene
• Prikbord. De Vereniging voor Filosofie en Geneeskunde door Marli Huijer
• Gesignaleerd
• Brieven
• Skeptische bladen

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Parariteiten: Een gebed zonder end
Marcel Hulspas
Skepter 10.2 (1997) p. 2

Harvard medicus Herbert Benson is bezig met een onderzoek dat het nut van bidden zou moeten aantonen.
NB. In juli 2006 werden de resultaten bekend. Wel of niet bidden maakte geen verschil, maar wéten dat er voor je gebeden wordt ging samen met een iets verhoogde kans op complicaties.

Trefwoorden: Targ, meditatie, parapsychologie
Onderwerp: religie – gebedsgenezers

Parariteiten: Niet waar, wel ongelooflijk
Skepter 10.2 (1997) p. 2
Herman de Tollenaere

Maria Duval (is de firma Astroforce) adverteert flink met louter leugens.
NB. Zie Skepter 16.4 voor details over het verdienmodel van Astroforce.

Trefwoorden: Maria Duval, Astroforce
Onderwerp: religie – bijgeloof – Duval

Parariteiten: Van de Sorbonne tot De Telegraaf
Skepter 10.2 (1997) p. 2-3
Herman de Tollenaere

De Franse astrologe Elizabeth Teissier wordt door De Telegraaf geïnterviewd. Ze wil hoogleraar aan de Sorbonne worden in het vak astrologie. Haar astrologie is wetenschappelijk, want ze gebruikt een computer. Vanaf 1996 voorspelt ze elke maandag de toekomst in De Telegraaf.
NB. Teissier (1938) had nauwelijks kwalificaties voor het hoogleraarschap, maar promoveerde op het onderwerp astrologie in 2001 aan de Sorbonne. Zie Skepter 14.2

Onderwerp: astrologie – algemeen

Parariteiten: Homeopathie: wordt vervolgd
Jan Willem Nienhuys
Skepter 10.2 (1997) p. 3

Het onderzoek ‘homeopathie bij migraine’ is gepubliceerd (door Walach et al. in Cephalalgia). Tot grote verbazing van de homeopathische onderzoekers was er bijna geen verschil tussen het verum en het placebo (NB. De placebogroep verging het iets beter maar net niet significant). In een ander onderzoek (Arnica C30 bij hysterectomie) vond ook geen effect, maar het verslag is opmerkelijk vanwege de talrijke vermoedens voor de oorzaak van de ‘mislukking’ die de auteurs geven.

Trefwoorden: homeopathie, Gaus, Walach, migraine, arnica, Lewith, Hart
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – onderzoek

Amsterdamse werkgroep
Skepter 10.2 (1997) p. 3

Aankondiging van een lezing over 17e-eeuws heksengeloof.

Trefwoorden: skeptici, organisatie
Onderwerp: skeptici – organisatie

Jomanda zoekt het hogerop
Ewald Vervaet
Skepter 10.2 (1997) p. 4-5

Professor Smalhout heeft Jomanda geroepen bij een comapatiënt, die na een week of wat weer bijkwam, maar nog een schaduw van wat hij eens was. Het stond wel groot in Privé, maar Vervaet ving bot toen hij navraag deed. Vervaet wil het medisch beroepsgeheim afschaffen als de dokter zelf in de openbaarheid treedt over een geval.

Trefwoorden: Jomanda, genezing, coma, Smalhout
Onderwerp: paranormale – Jomanda

Rechts in de New Age
Het dubieuze gedachtegoed van Summit Lighthouse
Herman de Tollenaere
Skepter 10.2 (1997) p. 5-7

Josephina Krijnen van de Summit Lighthouse sekte gaf op 9 april een lezing in Leiden voor een gehoor van vier kerkleden en acht belangstellenden, die allemaal waren verdwenen voor het eind van de lezing. Summit Lighthouse wordt geleid door World Mother Elizabeth Prophet, en hun leer is een aaneenschakeling van onzin. De ideeën van Summit Lighthouse zijn ‘rechts’: homoseksualiteit is des duivels, Karl Marx was lid van de Satanskerk, prins Bernhard is een communist, muziek van zwarten is slecht voor je, en president Reagan deugde ook al niet sinds hij met de Russen ging onderhandelen.

Trefwoorden: Summit Lighthouse, Krijnen, Prophet, samenzweringstheorie
Onderwerp: religie – New Age

Creationistische leugentjes
Ludo Hellemans
Skepter 10.2 (1997) p. 8

Een creationistisch tijdschrift beweert dat het Darwinisme de Tasmaniërs heeft uitgeroeid. Maar de jaartallen kloppen niet. In 1859 verscheen Darwins boek, en toen waren er nog maar tien Tasmaniërs over. De auteur beweert echter dat de biologen begin 19de eeuw al volop in de evolutietheorie geloofden. Allemaal gewoon gelogen.

Trefwoorden: creationisme, Bergman, Tasmaniërs, William Lanney, Truganina, Darwin.
Onderwerp: religie – creationisme

Wonderen uit zee
Haaienkraakbeen als middel tegen kanker
Marie Prins
Skepter 10.2 (1997) p. 9-11
De weerstand van de haai (kader)
Skepter 10.2 (1997) p. 8

Volgens de Amerikaan William Lane is haaienkraakbeen een uitstekend middel tegen kanker. En sinds kort is zijn vermalen kraakbeen ook hier verkrijgbaar. Prijzig is het wel, en de kans bestaat dat alleen Lanes portemonnee er beter van wordt. Haaienkraakbeen verschilt niet van dat van varkensknokkels. Overigens heeft Lane zijn fabriek onlangs verkocht en de nieuwe eigenaars prijzen het middel alleen nog maar tegen reumatiek aan. Daar is ook geen bewijs voor.

Trefwoorden: Haaien, kraakbeen, kanker, William Lane, Folkman, Caplan, immuunssyteem, Moerman, Huesmann, Medisana, Haifit
Onderwerp: gezondheid – voeding

Jezus in een UFO
Rob Nanninga
Skepter 10.2 (1997) p. 12-16

Blijmoedig aten zij appelmoes met fenobarbital toen de komeet Hale-Bopp langskwam. De 39 hemelvaarders konden eindelijk naar the Next Level. Ze werden dood aangetroffen op 26 maart 1997 (de woensdag voor Pasen). Hoe kwamen ze erbij? De geschiedenis van de folie à deux van Herff en Bonnie, oftewel Guinea en Pig, Bo en Peep, Do en Ti. De sekte van Marshall Herff Applewhite (Bonnie was in 1985 overleden) opende in 1993 de Heaven’s Gate website.

Trefwoorden: Applewhite, Jim Jones, Koresh, Bonnie Nettles, Blavatsky, Hale-Bopp, Heaven’s Gate, greys, Roswell
Onderwerp: religie – New Age

‘Ik wil door jou overtuigd worden!’
Ronald Plasterk ontmoet Roel van Wijk
Marcel Hulspas
Skepter 10.2 (1997) p. 17-21

Vier jaar geleden publiceerde de Utrechtse celbioloog Roel van Wijk een onderzoek naar elektroacupunctuur. Daaruit zou blijken dat hoogverdunde zwavel in een glazen buisje – mits in een aluminium houder geplaatst – de huidweerstand van iemand anderhalve meter verderop kon veranderen. Helaas is de meting nog veel te onbetrouwbaar. Moleculair bioloog Ronald Plasterk liet begin dit jaar weten daar niets van te geloven. De beide heren ontmoetten elkaar korte tijd later, en discussieerden onder leiding van René de Vos en Marcel Hulspas. De partijen komen niet nader. Van Wijk benadrukt telkens dat hij gewoon heeft opgeschreven wat hij gemeten heeft.

Trefwoorden: homeopathie, elektroacupunctuur
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – onderzoek

Elektroacupunctuur en onderzoek (kader)
Jan Willem Nienhuys
Skepter 10.2 (1997) p. 22

De beschrijving van de proef van Van Wijk suggereert dat er iets mis was met de blindering. In elk geval kon de elektroacupuncturist horen of er een (andere) ampul in de houder geplaatst werd.
Al eerder (1990) had onderzoek van Klein Breteler en Schipperhein aangetoond dat elektroacupunctuur niet werkte: de aan- of afwezigheid van hartziekten kon niet worden aangetoond. Dat was ook de aanleiding geweest voor de proef van Van Wijk. Die ging echter over het aantonen van een soort genezende werking van een homeopathisch preparaat.

Trefwoorden: homeopathie, elektroacupunctuur
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – onderzoek

Streng en strafbaar
België buigt zich over haar sekten (1)
Luc De Droogh
Skepter 10.2 (1997) p. 23-25

Sekten zijn misschien vreemd maar daarmee niet gevaarlijker dan gewone kerkgenootschappen, zo zeggen velen. Een recent rapport van het Belgisch Parlement roept echter op waakzaam te zijn. De massale zelfmoord (77 doden) van de Orde van de Zonnetempel, onder leiding van de Belgische homeopaat Luc Jouret wekte de politieke aandacht. Er bestaan wel degelijk gevaarlijke sekten. De meeste opschudding wekte echter de lijst van alle sekten in het rapport. Welke daarvan schadelijk waren zegt het rapport niet. Wel doet het een aanbeveling dat schending van fundamentele rechten door psychologische dwang, en meer in het bijzonder aanzetten tot zelfmoord strafbaar gesteld moet worden.

Trefwoorden: Steinerscholen, Vrije Scolen, Opus Dei, Jim Jones, Het Werk, rapport Witteveen, Zonnetempel, Primitieve Kerk van België, Zelfmoord, Jehova’s Getuigen
Onderwerp: religie – sekten

Meneer pastoor moet uitkijken
België buigt zich over haar sekten (2)
Richard Singelenberg
Skepter 10.2 (1997) p. 26-28

Het rapport van de Belgische parlementaire commissie staat niet alleen bol van de loze verdachtmakingen, haar definitie van ‘schadelijke sekte’ is volstrekt onbruikbaar. Een parochie waarvan de pastoor regelmatig met het vagevuur dreigt, valt er al onder. Beschuldigingen tegen sekten komen vaak van ex-leden, en die zijn vaak onbetrouwbaar. Anti-sektenorganisaties zijn vaak erger dan de sekten zelf, maar die wil de commissie juist laten subsidiëren.

Trefwoorden: Sekten, Leger des Heils, Jouret, Pinkstergemeenten
Onderwerp: religie – sekten

Leeuwen
Peter Bügel
Skepter 10.2 (1997) p. 28

Jos Verhulst uit Antwerpen heeft onderzoek van Dudink (zie Skepter 8.3) gedupliceerd: 800 Nederlandse, 711 Belgische en 1179 Franse topvoetballers tellen veel meer personen met zonneteken Leeuw dan je op grond van het toeval zou verwachten. Een gevolg van het feit dat ze veelal de oudste zijn van hun jaar, omdat de leeftijd op 1 augustus bepalend is voor eerste toelating tot een jeugdteam. De Amsterdamse hoogleraar Doornbos beschreef een soortgelijk verschijnsel in 1971. (NB. Dat was het jaar waarin Doornbos promoveerde.)
NB. Verhulst regeert in Skepter 10.3

Trefwoorden: astrologie, Verhulst, voetballen, Dudink, Doornbos.
Onderwerp: astrologie – algemeen

Wetenschap voor het vaderland
Hoe Trofim Lysenko de sovjetgenetica om zeep hielp
Dick Zeilstra
Skepter 10.2 (1997) p. 29-33

Terwijl de Sovjet-Unie als eerste land een satelliet in een baan om de aarde bracht, maakte in de landbouw een man de dienst uit die de genetica officieel afgeschaft wist te krijgen.In 1935 beweerde Lysenko dat de standaardtheorie van de genetica verouderd en reactionair was. In 1948 werd de genetica helemaal afgeschaft. De onttroning van Lysenko begon in 1956, maar hij werd pas ontslagen in 1965 – na tegenvallende oogsten en de afzetting van Chroesjstjov.

Trefwoorden: Lysenko, Vavilov, vernalisatie, Prezent, Medvedev, Sacharov
Onderwerp: pseudowetenschap – Lysenko

Hieper Boreas
Skepter 10.2 (1997) p. 33

In de periode 1938–1958 boekte de parapsychologie enorme vorderingen. Zo wist een telepaat te bewerkstelligen dat op 3 september 1947 de solisten van het Residentieorkest opvallend slecht speelden. In 1958 bleek het experiment met de Nautilus zo verbijsterend dat het parapsychologische onderzoek werd stilgezet door de Amerikaanse overheid. De Russen mochten onder geen beding iets wijzer worden. Daarom is nu het hele terrein in handen van grappenmakers.

Trefwoorden: humor, parapsychologie
Onderwerp: humor

Alledaagse vooroordelen
Thomas Gilovich
Skepter 10.2 (1997) p. 34-37

Gilovich is auteur van How we know what isn’t so (1991). Skeptici meenden allang dat alledaagse oordelen en redeneringen op een voorspelbare manier vertekend worden. Psychologisch onderzoek over dit onderwerp heeft in de afgelopen kwart eeuw deze vermoedens grotendeels bevestigd. Zo blijkt bij onderzoek dat als een voorspelling niet uitkomt, dit veel beter herinnerd wordt als de voorspelling een specifieke tijd had genoemd. Hiervan profiteren waarzeggers door altijd vaag te doen. Zo worden hun missers makkelijker vergeten.

Trefwoorden: Francis Bacon, temporeel scherp en vaag, paranormale voorspellingen
Onderwerp: psychologie

De Tombe van God
Peter Burger
Skepter 10.2 (1997) p. 38-40

Recensie van De Tombe van God: Het lichaam van Jezus en de ontknoping van een 2000 jaar oud mysterie (1996), door Richard Andrews en Paul Schellenberger. De Tempeliers verschijnen al op pagina 16, zodat de lezer zou kunnen weten dat het om geschiedkundige fantasie gaat. Andrews en Schellenberger werken het verhaal van Baigent en Leigh verder uit, maar op een saaie manier. Ze tekenen alle afbeeldingen vol met meetkundige figuren en concluderen uiteindelijk dat Jezus begraven ligt onder Mont Cardou. Een tv-documentaire van William Cran haalt het boek volledig onderuit.

Trefwoorden: Tempeliers, Rennes, Saunière, Baigent, Leigh, Lincoln, Maria Magdalena, Plantard, Merovingers, Wilkens, Poussin, Chérisey,
Onderwerp: religie – Rennes

Ruimteschepen van de Plejaden
Wim Van Utrecht
Skepter 10.2 (1997) p. 40-42

Geen enkele UFO-goeroe levert zóveel ‘bewijzen’ voor zijn buitenaardse contacten als de Zwitser Billy Meier. Meier is de leider van een ufo-religie, waarvan de gelovigen de foto’s van Meier bloedserieus nemen. De Amerikaanse onderzoeker Kal Korff hield zijn beroemde kiekjes echter eens goed tegen het licht in Spaceships of the Pleiades: The Billy Meier Story (1995).

Trefwoorden: ufo, foto, Meier, Wendelle Stevens, Hesemann, Moosbrugger
Onderwerp: ufo’s – algemeen

Het verschijnsel Jomanda
Bart Koene
Skepter 10.2 (1997) p. 42-43

Van dit boek van Ewald Vervaet verscheen al een uittreksel in Skepter, en ook Vervaets onderzoek naar zogenaamde genezingen van blinden stond in Skepter. Vervaets beschrijving en analyse van de optredens van Jomanda is minder sterk. Zo vernemen we dat hypnotiseerbaarheid een kwestie van wilszwakte is. Het spiritistische element lijkt Vervaet te ontgaan. Het tweede deel van het boek gaat over Vervaets kennistheorie, onder meer de door hem bedachte onderzoekscyclus. Een verdienste van Vervaets boek is dat hij aannemelijk maakt dat Jomanda gewoon bedrog pleegt.

Trefwoorden: Jomanda, genezing, onderzoekscyclus
Onderwerp: paranormale – Jomanda

Prikbord – De Vereniging voor Filosofie en Geneeskunde
Marli Huijer
Skepter 10.2 (1997) p. 44

De VFG is in 1981 opgericht, organiseert tweemaal per jaar een congres, en geeft viermaal per jaar het VFG-bulletin uit.

Trefwoorden: filosofie, geneeskunde
Onderwerp: filosofie

Gesignaleerd (Boekenrubriek.)
Skepter 10.2 (1997) p. 45

Michael Ruse, Monad to Man: The Concept of Progress in Evolutionary Biology (1996). Dat er zoiets is als vooruitgang in de evolutie is een pseudowetenschappelijke mythe, betoogt Ruse. Goed geschreven. De levensvormen worden wel gaandeweg ingewikkelder, maar of dat beter is kun je niet zeggen.
Paolo Bellavite, Andrea Signorini, Homeopathy: A Frontier in Medical Science : Experimental Studies and Theoretical Foundations (1995). De beschrijvingen van experimenteel onderzoek zijn onvolledig en daardoor misleidend. Een goed voorbeeld van een wetenschappelijke hoax, schreef recensent M.F. Kahn in The Lancet.
Milford H. Wolpoff, Rachel Caspari, Race and Human Evolution: A Fatal Attraction (1995). De Out-of-Africa theorie zegt dat de laatste gemeenschappelijk voorouder van de huidige mens 200.000 jaar geleden leefde, een concurrerende theorie zegt dat het 2 miljoen jaar is, en dat verschillende rassen afstammen van diverse regionale groepen die zich toen gingen vormen, een idee van Franz Weidenreich. NB. Tegenwoordig geldt 800.000-300.000 jaar geleden als de beste schatting.
Marc J. Seifer, Wizard, The Life and Times of Nikola Tesla: Biography of a Genius (1996). Een uitgebreide beschrijving van Tesla, maar jammer dat Seifer niets van natuurkunde weet.
Peter Brookesmith, UFO: the Government Files (1996). ‘Aangezien samenzweringen en doofpotten een steeds grotere rol spelen in de moderne ufologie, is dit een ware aanwinst voor de UFO-literatuur.’
F. David Peat, Infinite Potential: The Life and Times of David Bohm (1997). David Bohm (1917-1994) geniet momenteel de belangsteling van de new agers. Maar Bohm was geen zwever, Peat toont aan dat Bohm tot de groten van de natuurkunde moet worden gerekend. NB. Ook in de volgende ‘Gesignaleerd’ wordt dit boek genoemd. Een bespreking staat in Skepter 11.1

Vragen voor de Chaldeeërs (Twee brieven.)
Skepter 10.2 (1997) p. 46

Hoogcarspel legt uit dat er in de Griekse filosofie onderscheid werd gemaakt tussen praktisch (‘gezond’) verstand en wetenschappelijke, filosofische kennis. Sextus Empiricus toont aan dat het gezond verstand, zoals dat van de astrologen, vol strijdigheden zit. Koene heeft deze filosofische finesses niet goed begrepen. Koene antwoordt dat het hem ging om de kritiek op de astrologie.

Trefwoorden: filosofie, astrologie
Onderwerp: astrologie – geschiedenis

Aardstralen (Twee brieven.)
Skepter 10.2 (1997) p. 46-47

E. De Brabander stelt dat het een feit is dat wichelroedes gebruikt kunnen worden om bepaalde plekken aan te wijzen. De prestaties van verschillende wichelroedelopers zijn herhaalbaar. Dit zou in oude kerken te controleren moeten zijn. De redactie antwoordt dat bij zulke proeven blindering essentieel is. De KNAW heeft in 1954 en 1955 verslag gedaan van goed geblindeerde proeven, en geconcludeerd dat wichelroedelopers elkaars waarnemingen niet kunnen reproduceren.

Trefwoorden: wichelroede, aardstralen
Onderwerp: pseudowetenschap – aardstralen

Kwakzalverij (Twee brieven.)
Skepter 10.2 (1997) p. 47

Vroon merkt op naar aanleiding van Prikbord over de Vereniging tegen de Kwakzalverij dat fouten van reguliere artsen veel levens kosten. De redactie antwoordt dat VtdK-bestuurslid Bügel 20 jaar geleden al zeer kritisch was over ‘Geneesdood’.

Trefwoorden: geneeskunde, medische fouten
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Skepsis zoekt nieuwe voorzitter
C.M. Braams
Skepter 10.2 (1997) p. 47

De Jager wil na tien jaar stoppen. Een nieuwe voorzitter wordt gezocht.

Onderwerp: skeptici – organisatie

Tiende Skepsis Congres: ‘Alles wat Skepsis’
Skepter 10.2 (1997) p. 48

Aankondiging van het jubileumcongres, met veel sprekers.

Trefwoorden: skeptici, congres
Onderwerp: skeptici – congres

Astrologie: Zin of onzin? / Ufo! De Ufo-rage in Nederland
Skepter 10.2 (1997) p. 48

Trefwoorden: advertentie
Onderwerp: advertentie

Skeptische Bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 10.2 (1997) p. 48

Skeptiker 10.2 bericht uitvoerig over magnetische ontkalkers. Zo’n honderd bedrijven zetten samen voor DM 150 miljoen om, voor een product dat pure oplichterij is. Skeptical Inquirer 21.3 heeft een groot artikel van Robert Bartholomew over massale verstandsverbijstering.