Skepter 32.1 (2019)

Eerste nummer van jaargang 32, verschenen op 28 februari 2019.

Bestel dit nummer los of word meteen abonnee of donateur. Een digitale versie (pdf) is ook direct leverbaar vanuit onze webwinkel.

Beknoptenhoud

• Van de aardbodem verdwenen door Broer Scholtens
  Waar is de man van de koude kernfusie?
• Cartograaf van de gekkigheid door Pepijn van Erp
  Interview met Matthijs van Boxsel
• Parapsychologie als wegbereider van de psychologie door Hans van Maanen
  Het vooraf registreren van studies zoals veel psychologen de laatste tijd bepleiten, kan een oplossing zijn voor de huidige replicatiecrisis, zo blijkt uit parapsychologisch onderzoek.
• Aan de snijtafel van de journalistiek door Arno van ’t Hoog
  Een half jaar factchecken in Leiden
• De strijd om de knuffel door Susanne de Joode
  Het duurde opmerkelijk lang voordat men tot inzicht kwam dat liefdevolle verzorging van kinderen essentieel is voor hun geestelijke en lichamelijke ontwikkeling.
• Bier: oud-Hollandse medicijn door Dirk Koppenaal
• Tegendruk door Aliëtte Jonkers
  Wordt een kind met ADHD of autisme werkelijk rustig van een knellend vestje?
• In memoriam Etienne Vermeersch door Tim Trachet
• De 7 delen van de geloofsmachine door Jan Willem Nienhuys
  Boekbespreking
• Oppervlakkige obsessie met cijfers door Suzanne Weusten
  Boekbespreking
• Het genetisch lot is onrechtvaardig door Piet Borst
  Boekbespreking
  
• Agenda
• Ondertussen op Kloptdatwel?

Samenvattingen

Van de aardbodem verdwenen
Broer Scholtens
Skepter 32.1 (2019) p. 4-9
Een gat in de laboratoriumtafel (kader)
Skepter 32.1 (2019) p. 9

Tien jaar geleden, eind maart 1989, trokken de Amerikaan Stanley Pons (van de universiteit van Utah) en zijn promotor, de Brit Martin Fleischmann (F&P) de aandacht met hun claim dat ze kernfusie hadden opgewekt in een bekerglas zwaar water met palladiumelektroden. Een wetenschappelijke publicatie was er niet aan te pas gekomen. Al spoedig bleek de claim dubieus, en een jaar later geloofde er bijna niemand meer in. Experimentatoren hadden wel ontdekt hoe moeilijk het was om nauwkeurig de hoeveelheid warmte te meten die bij zulke proeven vrijkomt. In 1991 gingen F&P naar Zuid-Frankrijk, waar ze doorgingen met experimenteren, met geld van Toyota. In 1994 kreeg Fleischmann ruzie met Pons. In 1999 sprak hij met Scholtens, geloofde niet meer in kernfusie, maar wel dat het allemaal niet louter een experimentele fout was geweest. Hij overleed in 2012, oud 85 jaar. Pons werd helemaal onvindbaar. Een bedrijfje op zijn naam bleek in 2016 een adres te hebben – in een cadeauwinkel in Valbonne. Op brieven wordt echter niet geantwoord.

Trefwoorden: koudde kernfusie, Fleischmann, Pons, Lopez Cardozo, MIT, Utah, Toyata, Valdeze, waldenzen, Marvin Hakins, Valbonne
Onderwerp: randwetenschap – koude kernfusie

Cartograaf van de gekkigheid
Pepijn van Erp
Skepter 32.1 (2019) p. 10-14

Interview met Matthijs van Boxsel, auteur van De encyclopedie van de domheid (1999) en Morosofie (2003). De lat voor nieuwe items in een herziene uitgave van Morosofie ligt erg hoog. Het moeten wel heel originele ideeën zijn, die ook in een boek staan. Een boekje van Millecam-arts Broekhuyse over bacterioïden valt af: links en rechts bij elkaar gejat. Om dezelfde reden astrologen en creationisten. Zelfs met deze hoge lat heeft hij honderd nieuw morosofen gevonden. Hij is bezig met De topografie van de domheid (NB. 2021). De ’patafysica zoals ‘Velosofie’, en ‘De stenen spreken’ van Freudenthal is het enige antwoord op domheid. Het verschil met de skepticus is dat de skepicus woedend is, de ’patafysicus geamuseerd. De essentie van domheid is dat die het individu in gevaar brengt. Van Boxsel heeft veel van de door hem beschreven personen gesproken, om te controleren of hij hun theorieën wel goed had weergegeven.

Trefwoorden: domheid, Broekhuyse, Broekhuijse, Mulisch, platteaardetheorie, patafysica, Giambattista Vico, Iman Wilkens, stultodroom, Ptolemaeus, Ortelius, Mercator, Hondius, Verlichting, Hume, racisme, Klaas Dijkstra, Bomans
Onderwerp: misvattingen

Parapsychologie als wegbereider van de psychologie
Hans van Maanen
Skepter 32.1 (2019) p. 15-17

De problemen in de psychologie (niet-reproduceerbaarheid, onderzoekspraktijken, publicatiebias) hadden voorkomen kunnen worden als psychologen de praktijk van de betere parapsychologen hadden gevolgd, speciaal preregistratie, Natellen van publicaties leert dat de onderzoeken met preregistratie 8% significante (11 uit 131) resultaten hadden, en de niet gepreregistreerde 28% (66 uit 232).

Trefwoorden: parapsychologie, Martin Johnson, Tenhaeff, Sybo Schouten, Piet Hein Hoebens, Wiseman, Watt, Kornbrot
Onderwerp: parapsychologie

Aan de snijtafel van de journalistiek
Arno van ’t Hoog
Skepter 32.1 (2019) p. 18-22
(Studenten en factchecken) (kader zonder titel)
Skepter 32.1 (2019) p. 20
(Onderwerpsselectie) (kader zonder titel)
Skepter 32.1 (2019) p. 22

De auteur begeleidde universitaire studenten bij het factchecken. Bijna de helft van de berichten betroffen gezondheid. Vier wetmatigheden van de media zijn: 1. berichten worden overgenomen zonder controle (waardoor onzin zich makkelijk kan verspreiden); 2. factchecks moeten binnen een etmaal voorhanden zijn; 3. media zijn dol op onderzoekjes en op kwaliteit wordt niet gelet; 4. de journalistiek draait om versimpeling en met name koppen boven berichten kloppen zelden. Bij een factcheck – van een bericht over onderzoek – moet je a. vergelijken of het bericht wel klopt met de bron; b. opmerkelijke bevindingen extra aandacht geven; c. nagaan hoeveel zeggingskracht het onderzoek heeft.

Trefwoorden: fact checken, hoax, mensenvlees, echtscheidingen, Logitech, Lubach, risicodrinkers, NRC Handelsblad, AD, Telegraaf, vrouwenbladen
Onderwerp: paranormale – broodjeaapverhalen

De strijd om de knuffel
Susanne de Joode
Skepter 32.1 (2019) p. 23-27

Dat baby’s en kleine kinderen in moederliefde nodig hebben was een eeuw geleden volslagen onbekend in de gezondheidszorg. In tehuizen voor vondelingen stierf vrijwel elk kind voor de leeftijd van twee, en in ziekenhuizen was ondanks enorme inspanningen om de hygiëne te verhogen de kindersterfte aanzienlijk. Voor het wegkwijnen zonder detecteerbare ziekteverwekker was zelfs een naam: hospitalisme. Enkele stadia in de meningsverandering:
1942: De kinderarts Harry Bakwin te New York voerde in dat ouders op bezoek mochten komen en dat verpleegsters aandacht (spelen, knuffelen) aan de kinderen moesten geven. Daardoor daalde de sterfte drastisch.
1944: John Bowlby constateert dat jonge criminelen vaak op jeugdige leeftijd van hun familie gescheiden waren.
1945: Lady Patrica Russell (NB. derde vrouw van de beroemde filosoof) schrijft naar de Lancet over de onmenselijke behandeling van haar zoontje van 7 in het ziekenhuis. Psychologen vonden haar bezwaren onzin.
1947: De Oostenrijks-Amerikaanse psychoanalyticus René Spitz laat in een film zien (Grief: a peril in infancy) hoe het een vrolijke baby verging na plaatsing in een tehuis.
1952: Een soortgelijke film (A two-year old goes to hospital) wordt gemaakt door de Britse sociaal werker James Robertson, een medewerker van John Bowlby.
begin jaren 1950: Geïnspireerd door Bowlby’s onderzoek laat Harry Harlow zien dat baby-resusaapjes zonder moeder zich gaan vastklemmen aan een wollige doek of iets dergelijks.
1952-1962: Het percentage Britse ziekenhuizen dat ouderbezoek toestaat stijgt van 20 tot 80.
1976: Promotie van orthopedagoog Tera Boelen over dit onderwerp.
1977-1982: Her percentage Nederlandse ziekenhuizen waar ouders in het ziekenhuis kunnen blijven slapen, stijgt van 0 naar 20.
2019: De situatie in Nederland is verbeterd, maar naar verwachting duurt het nog wel tien jaar totdat family integrated care goed geregeld is.
NB. Het artsenechtpaar Pickerill in New Zealand placht al sinds 1927 moeder en kind samen op te nemen en het kind in het ziekenhuis voornamelijk door de moeder te laten verzorgen. Het idee was dat het kind sowieso al immuun is voor de bacteriën die de moeder bij zich draagt. Ze schreven over hun praktijk in de periode 1945-1955, zie Loneliness in infancy

Trefwoorden: Bakwin, baby, vondeling, hospitalisme, Bellevue, Russell, Lancet, Bowlby, Harlow, resusaapjes, Spitz, commissie Platt, Tera Boelen, Kind & Ziekenhuis, Bronzen Smiley, Jeroen Bosch Ziekenhuis, Frank van der Horst
Onderwerp: psychologie

BIER
Oud-Hollandse medicijn
Dirk Koppenaal
Skepter 32.1 (2019) p. 24-31
De plas van de rechercheursvrouw (kader)
Skepter 32.1 (2019) p. 31

Het boek Verloren bieren van Nederland van Roel Mulder (2017) bevat heel veel wetenswaardigheden over bier, onder meer doorgeprikte fabels over bier (er was helemaal geen biertraditie van kloosters) en een heel hoofdstuk over bier en gezondheid. Bier werd vroeger aangezien voor versterkend middel, en in combinatie met andere middelen als medicijn, bijvoorbeeld bier met ganzenpoep tegen geelzucht. De bekendste hedendaagse biermythe is dat bier goed is voor het haar. Of bier echt zo gezond is, is onderzocht. De uitslag was dat allen die tot een van twaalf risicogroepen behoren (voorbeelden: personen die werk doen dat concentratie vereist, adolescenten) beter geen bier kunnen drinken, maar anderen hebben bij matig biergebruik misschien een kleinere kans op hart- en vaatziekten.

Trefwoorden: Heineken, Hertog Jan, bier, brouwen, geelzucht, jopenbier, hop, opium, minnebier, Sequah, Giovanni de Gaetano, Anderegg, Maandblad van de Vereeniging tegen de Kwakzalverij
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Tegendruk
Aliëtte Jonkers
Skepter 32.1 (2019) p. 32-37

Sommige kinderen raken makkelijk overprikkeld, en dan onrustig of zelfs in paniek. Dat is het geval bij autisme en ADHD. Een mogelijk oplossing is een verzwaard of opgeblazen vest dat gedurig een surrogaat voor een stevige knuffel produceert. Dergelijke vesten worden verkocht door Squease. In Duitsland rukt het op. Of het werkt is niet goed uitgezocht. Critici vinden dat een dergelijk middel maakt dat het kind zo wordt duidelijk gemaakt dat hij of zij het probleem is. Het doet denken aan de psychiatrische praktijk van vastbinden en spanlakens. Misschien is het echte probleem wel de agressie of op zijn minst pedagogische beperkingen van ouders.

Trefwoorden: Temple Grandin, fixatiekooi, knuffelvest, Squease, drukvest, ADHD, autisme, Ploegmakers, oxytocine, Buitelaar, Schulte-Markwort, Batstra, Michiel Hengeveld, spanlakens
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Skeptische herinneringen aan Etienne Vermeersch
Tim Trachet
Skepter 32.1 (2019) p. 38-39

Etienne Vermeersch (1934-2019) was een vooraanstaand Vlaams filosoof. (NB. Zie ook Wikipedia). Hij was medeoprichter van Skepp, maar wilde daar niet op de voorgrond treden. Hij stimuleerde, eigenlijk al in 1978, Trachet om een boek te schrijven over astrologie. Dat verscheen in 1996. Hij adviseerde hem ook later bij zijn studie over de Ster van Bethlehem. Hij vond claims van het paranormale volstrekt ongeloofwaardig als ze in strijd waren met natuurwetenschappelijke basiskennis. Wie denkt dat natuurwetten ‘zomaar’ opgeheven kunnen worden, moet maar niet in een vliegtuig gaan zitten.

Trefwoorden: Vermeersch, Betz, Van Bendegem, Martens, Skepp, BRT, astrologie
Onderwerp: skeptici

De zeven raderen van het geloof
Jan Willem Nienhuys
Skepter 32.1 (2019) p. 49-42

Bespreking van James Alcock, Belief: What it means to believe and why our convictions are so compelling (2018). Geloof wordt in stand gehouden door verlangens, emoties, zintuiglijke ervaringen, geheugen en meningen van anderen en twee soorten nadenken: magisch en logisch. Alcock bespreekt onder meer een verbazingwekkend geloof dat nog wijd verbreid is: het geloof dat zien geschiedt door stralen die uit het oog komen. (NB. Voor dat geloof is ‘aandacht’ een fysiek ding dat uit het oog komt.) Hoofdstuk 16 gaat over religieus geloof. Alcock geeft ook acht regels voor kritisch denken, die vereenvoudigd luiden: 1. Jij in je eentje kunt fouten maken; één enkele inlichtingsbron is onvoldoende, en de conclusie dat je het gewoon niet weet is soms de beste. 2. Wonderlijke samenlopen van omstandigheden zeggen niet veel en correlatie is geen causatie. 3: Voor een goed oordeel moeten meerdere dingen vergeleken worden. En elk van je vondsten moet door anderen bekeken worden.
Alcock besteedt ook aandacht aan samenzweringstheorieën. Het wonderlijke daarvan is dat wantrouwen jegens autoriteiten gepaard gaat met groot geloof in enerzijds de grote misleidingstalenten van diezelfde overheid en anderzijds in de competentie en eerlijkheid van de alternatieve autoriteit.
NB. Niet expliciet in deze recensie: volgens Alcock bestaat de God-machine uit 1. vrijwel automatisch geloof in het bovennatuurlijke 2. magisch denken 3. agency detection 4. theory of mind 5. afwezigheid van toetsen aan de realiteit 6. actief onderwijs 6. aantrekkelijkheid van het onmogelijke 7. verificatie door droom, 8. emotionele ervaringen 9. existentiële vragen

Trefwoorden: CSICOP, geloof, zelfmoordterroristen, fundamentele attributiefout, gezichtsbedrog, emissietheorie, Scott Lilienfeld, al-Haytham. Alhazen, Francis Galton, Punch, Pascal Boyer, godgeloof, placebo-effect, ufo-geloof, samenzweringsgeloof, Prometheus
Onderwerp: religie

Oppervlakkige obsessie met cijfers
Suzanne Weusten
Skepter 32.1 (2019) p. 43-44

Bespreking van Chris Chambers, De 7 doodzonden van de psychologie: Een pleidooi voor een cultuuromslag in de wetenschappelijke praktijk (2018). Een psycholoog schaamt zich al na lezing van het eerste hoofdstuk. Typische zonden: bevestiging zoeken, krenten uit de datapap pikken, hypotheses veranderen na het verzamelen van gegevens en andere vormen van p-hacking (data martelen tot ze bekennen), data niet vrijgeven, tabloidcultuur bij de tijdschriften. ‘Psychologen hebben hun deskundig oordeel verruild voor een oppervlakkige obsessie met cijfers’, schrijft Chambers. En natuurlijk regelrechte fraude, want de grens tussen standaardpraktijken en fraude is vaag. Van replicatie is geen sprake: slechts 1 op de 50 artikelen in de psychologie betreft replicatie van een eerder onderzoek, en van de 20 replicaties is er maar 1 door een onafhankelijke andere onderzoeker.

Trefwoorden: Bargh, priming, hypothese, PLOS, fraude, Simonsohn, Dirk Smeesters, Stapel, betaalmuren
Onderwerp: psychologie

Het genetisch lot is onrechtvaardig
Piet Borst
Skepter 32.1 (2019) p. 45-46

Bespreking van Robert Plomin, Blueprint: How DNA makes us who we are (2018). Dit is een nuttig boek. De psycholoog Plomin legt goed uit hoe genoombrede associatiestudies werken. Als je de beschikking hebt over het volledige DNA van honderdduizend mensen kun je veel ontdekken. Plomin denkt dat nature en nurture ongeveer gelijke aandelen hebben (voor bijvoorbeeld intelligentie), maar dat de nurture-kant ongrijpbaar is. Plomin lijkt te vergeten dat deprivatie wel degelijk een enorm effect kan hebben. Andere recensenten merkten op dat Plomin niet erg scheutig is met verwijzing naar werk van anderen. Dit boek is nuttig omdat het nog maar eens benadrukt dat mensen veel minder maakbaar zijn dan politici wel zouden willen.

Trefwoorden:DNA, genetica, genoombrede associatie, IQ, Lewontin, Rose, Kamin, politiek, Eveline de Zeeuw, Cito
Onderwerp: wetenschap – biologie

Agenda
Skepter 32.1 (2019) p. 46

Bijeenkomsten van Skeptics in the Pub, Europees Congres (Gent), VtdK en Skepsis worden aangekondigd.

Trefwoorden: sceptici, congres
Onderwerp: skeptici – organisatie

Kloptdatwel.nl
Skepter 32.1 (2019) p. 47

Willem Middelkoop wil gaan procederen omdat hij het niet eens is met de recensie van zijn boek door Van Erp. De Genesis II Church dient het Miracle Mineral Supplement (MMS=bleekwater) toe aan wezen. De bisschop is een in Nederland wonende Ghanees. Oscillococcinum maakt stiekem reclame. Voormalig Franse antroposoof Grégoire Perra wordt aangeklaagd wegens smaad vanwege een lezing waarin hij een boekje opendeed over de antroposofische geneeskunde.
NB. Perra werd vrijgesproken en de organisatie van antroposofische artsen moest hem 10.000 euro advocatenkosten betalen, plus 15.000 euro voor extra straf.

Trefwoorden: Middelkoop, Barima Asanoah Kofi IV, Genesis Church, oscillococcinum, Perra, antroposofen
Onderwerp: skeptici – publicaties