Skepter 31.1 (2018)

Eerste nummer van jaargang 31, verschenen op 1 maart 2018.

Bestel dit nummer los of wordt meteen abonnee of donateur.

Beknopte inhoud

• De ontdekking van Holland door Jason Colavito
  Zierik kwam in een kajak de Oosterschelde op en stichtte het stadje Zierikzee. Geen kind die dit oude Zeeuwse volksverhaaltje gelooft, maar een gelauwerde Amerikaanse historicus ziet er mooi bewijsmateriaal in.
  
• Aromatherapie niet voor de poes? door Liesbeth Jongkind
  Aromatherapie klinkt zo gezellig dat het niet echt schadelijk kan zijn, toch? Katten missen echter een leverenzym dat bij de meeste zoogdieren de giftige stoffen in essentiële oliën afbreekt, voor hen kan het wel degelijk gevaarlijk zijn.
• Fokkers weten het altijd beter door Joke Heiskens
  Na het niet-inenten van kinderen lijken antroposofen nu ook het niet-inenten van dieren te omarmen. De vraagtekens bij inentingen komen echter niet van hen, maar veeleer van de fokkers. Wat is er gebeurd waardoor zij vaccinaties als onbelangrijk of zelfs gevaarlijk zijn gaan zien?
  
• Hitler als Hollands exportproduct door Jaap van den Born en Bart FM Droog
  In 2016 berichtten vrijwel alle vaderlandse media dat Hitler een gevoelig dichter was, en vorig jaar kwam het nieuws dat een ‘vrijwel zeker’ echte en onbekende aquarel van Hitler in Nederland was opgedoken. Media wereldwijd namen het nieuws over. Er was één probleem: beide berichten waren fake news.
  
• Het oog van de meester door Richard Zegers
  In 1750 was het gezichtsvermogen van Bach zo achteruitgegaan dat hij besloot zich te laten opereren. Hij koos voor ‘chevalier’ John Taylor, oogchirurg en fameus kwakzalver. Het liep slecht af.
  
• Horen 10%, lezen 20%, zien 80% door Hilje de Boer
  ‘Mensen onthouden tien procent van wat ze horen, twintig van wat ze lezen en tachtig van wat ze zien.’ Het klinkt machtig mooi, maar het blijkt op niets gebaseerd.
  
• Nieuw kankermiddel werkt maar zelden door Dick Bijl
  De afgelopen jaren hebben fabrikanten tientallen nieuwe geneesmiddelen voor de behandeling van kanker in de handel gebracht. Het feit dat die middelen zijn toegelaten, betekent echter niet dat patiënten er iets aan hebben.
  
• De slag om het Teutoburgerwoud door Wilmar Taal
  Het blijft voor velen een hoogtepunt uit de oude geschiedenisles: de slag in het Teutoburgerwoud, waar dappere Germanen onder leiding van Arminius een compleet Romeins leger in de pan hakten. Maar waar lag dat Teutoburgerwoud?
  
• Ingezonden brief
  • Emergentie en economische theorie
• Hitlers monsters door Pepijn van Erp
  Boekbespreking van: Hitler’s monsters: a supernatural history of the Third Reich, Eric Kurlander.
  
• UFO’s boven België door Theo Paijmans
  Boekbespreking van: Belgium in ufo photographs, Wim Van Utrecht & Vicente-Juan Ballester Olmos.
  
• Ruim denken als rookgordijn door Arnout Jaspers
  Boekbespreking van: Healing en ‘alternatief’ genezen: een culturele diagnose, Peter Jan Margry.
• Wistjedatjes door Dick Zeilstra
  Boekbespreking van: Ober, er zit natuurkunde in mijn soep, Helen Czerski.
• Geboren winnaars door Piet Borst
  Boekbespreking van: Uneasy street: the anxieties of affluence, Rachel Sherman.
• Ondertussen op Kloptdatwel?

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

De ontdekking van Holland
Jason Colavito
Skepter 31.1 (2018) p. 4-7

Een Amerikaans boek uit 1995 vermeldt dat twee Amerikaanse indianen al in 69 v.C. in ‘Holland’ schipbreuk leden en meteen bezienswaardigheden werden. Onzin natuurlijk. Het gaat waarschijnlijk terug op een verhaal van de als uiterst lichtgelovig bekend staande Cornelius Nepos (geb. ca. 100 v.C.). Dat ging echter over twee Indiërs die vanuit de Kaspische Zee ‘om de noord’ in Germania waren terechtgekomen. In die tijd wist men niet dat de Kaspische Zee een binnenzee is, en gold dit verhaal als bewijs van het tegendeel. Stap voor stap werd dit verhaal verdraaid, tot in 1552 een Spaanse auteur van mening was dat het Amerikaanse indianen uit Newfoundland geweest moeten zijn. Het boek uit 1995 beriep zich op een boek uit 1993 van de Amerikaanse historicus Jack Forbes, die nog enige tijd professor in Rotterdam geweest is. Forbes maakt er ook een verschrikkelijk potje van, onder meer door het verhaal te verwarren met dat over de zogenaamde stichting van Zierikzee door een Hunnenprins genaamd Zierik.
NB. Dat ‘zierik’ oorspronkelijk zout betekende, zoals Colavito schrijft, wordt tegengesproken door Wikipedia.

Trefwoorden: James Loewen, Pomponius Mela, Celer, Nepos, Boti, Kaspische Zee, Plinius de Oudere, Suebi, Martinus Capella, Piccolomini, López de Gómara, d’Anghiera, Ricard Eden, Van Sertina, Jack Forbes, Zierikzee, Zierik, Hunnen, Inuit
Onderwerp: geschiedenis

Huisdieren (1)
Aromatherapie niet voor de poes?
Liesbeth Jongkind
Skepter 31.1 (2018) p. 8-12
Aromatherapie (kader)
Skepter 31.1 (2018) p. 9
Essentiële olie voor dummy’s (kader)
Skepter 31.1 (2018) p. 11

Is aromatherapie goed of slecht voor katten? Er zijn anekdotische verhalen over letale gevolgen bij oude en zieke katten. Bij aromatherapie worden etherische oliën van plantaardige oorsprong gebruikt, bijvoorbeeld van eucalyptus, tijm, salie, lavendel, pepermunt, cederhout, theeboom. Het bewijs dat het voor mens of dier ergens toe dient is mager. Niettemin zijn er voor 79 soorten onplezierige bijwerkingen bekend. Feit is dat bij mensen en vele zoogdieren het enzym glucuronyltransferase in de lever zorgt voor afbraak van allerlei giftige stoffen. Katten hebben dit enzym niet. Eén druppel van de een of andere bij aromatherapie gebruikte olie kan fataal zijn voor een kat die toch al niet gezond is. Veel is er niet bekend. Gevallen worden pas bekend als zowel baasje als dierenarts hierop bedacht zijn. Emeritus hoogleraar diergeneeskunde Johanna Fink-Gremmels adviseert: aromatherapie hooguit tweemaal per week, dat gaat meestal goed. Meestal? Bij zieke katten is de leverfunctie vaak niet zo best, dus dan extra oppassen.

Trefwoorden: aromatherapie, glucuronyltransferase, Gattefossé, essentiële olie, Cochrane, Sue Murray, ASPCA, do-Terra, Young Living
Onderwerp: gezondheid – aromatherapie

Huisdieren (2)
Fokkers weten het altijd beter
Joke Heikens
Skepter 31.1 (2018) p. 13-16

Huisdieren worden regelmatig ingeënt, bijvoorbeeld tegen leptospirose (=rattenzieke of de ziekte van Weil) of hondenziekte. Maar de onzinargumenten van de antivaxers tegen inenten van kinderen vindt men ook bij tegenstanders van dierenvaccinaties. Speciaal fokkers van dieren vinden dat ze er meer verstand van hebben dan dierenartsen.

Trefwoorden: vaccinatie, honden
Onderwerp: gezondheid – vaccinatie

Hitler als Hollands exportproduct
Jaap van den Born en Bart Droog
Skepter 31.1 (2018) p. 17-21
De reactie van het NIOD
Skepter 31.1 (2018) p. 21

In een recente bundel (2016) met literaire producties van dictators stond ook een gedicht van Hitler. Maar dat was van iemand anders. In 2017 beweerde het NIOD dat het in het bezit was van een aquarel van Hitler. Dat is heel bijzonder want vrijwel alle Hitler-materiaal dat na 1945 is opgedoken, is vals. Op de achterkant van dit schilderijtje zitten twee zegels. Het ene kan betekenen dat het ooit al in beslag genomen is als vervalsing, en op het andere staat een telefoonnummer van een bekende kunsthandel. Dat telefoonnummer heeft nooit bestaan.

Trefwoorden: Hitler, Paul Damen, NIOD, Billy Price, Priesack, Jahn, Runsky, Habe Geduld, John Toland, Kujau, Morgenstern, Wim Seelen, Damman
Onderwerp: geschiedenis

Het oog van de meester
Richard Zegers
Skepter 31.1 (2018) p. 22-25

Johann Sebastian Bach had slechte ogen, waarschijnlijk bijziend, maar aan het eind van zijn leven gingen zijn ogen sterk achteruit. Hij liet zich in 1750 opereren door een rondreizend oogchirurg-kwakzalver genaamd John Taylor. Dat zal wel een staaroperatie zijn geweest. Het gevolg was dat Bach blind werd. Hij stierf vier maanden later.

Trefwoorden: Bach, Händel, John Taylor, staar
Onderwerp: geschiedenis

Horen 10 procent Lezen 20 procent Zien 80 procent
Hilje de Boer
Skepter 31.1 (2018) p. 26-31

Van wat we lezen, zouden we 20 procent onthouden; bij horen is het 10%, maar van wat we gezien hebben zou het 80% zijn. Deze wijsheid wordt vaak verkondigd. De auteur trachtte te achterhalen of dit op onderzoek berust. Tevergeefs. Het lijkt een verfomfaaide versie te zijn van de ‘cone of experience van Dale’, een soort piramide van elf lagen, zonder percentages erbij, uit 1946. Het is op zijn best een volkswijsheid waar nooit onderzoek naar is gedaan, aldus een artikel uit 2014. Kritiek op deze ‘wijsheid’ was er al in 1971, maar niemand trekt er zich wat van aan.
NB. In Sans famille (1878) brengt de held Remi deze volkswijsheid in praktijk bij zijn nieuwe vriend Arthur.

Trefwoorden: Neo-Mam Studios, Jerome Bruner, Paul Lester, William Benzon, Treichler, Edgar Dale, National Training Laboratories, NTL, Ann Bauman, David Curl
Onderwerp: misvattingen

Meeste nieuwe middelen tegen kanker werken niet
Dick Bijl
Skepter 31.1 (2018) p. 32-34

Van een medicijn tegen kanker zou je verwachten dat het een klinisch belangrijke levensverlenging met zich meebrengt, liefst met nog enige kwaliteit. Dat is bij de meeste medicijnen niet het geval. Bij het onderzoek naar een middel kan men naar heel veel makkelijk te bepalen ‘surrogaatuitkomsten’ kijken. Toestemming wordt dan heel soepel verleend op basis daarvan. Naar kwaliteit van leven kijken de toelatingsinstanties niet eens. Deze praktijk van soepele toestemming neemt toe.

Trefwoorden: kanker, medicijn, surrogaatuitkomst, oncolytica, EMA
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

De slag om het Teutoburgerwoud
Wilmar Taal
Skepter 31.1 (2018) p. 35-39

In het jaar 9 van onze jaartelling werd Varus met zijn leger verpletterend verslagen ergens tussen het Wiehengebergte en een moeras. De exacte locatie heeft wel een naam: het Teutoburgerwoud, maar waar dat is wist niemand. Rond 1600 dacht men dat het ergens bij Detmold was. In 1725 werd geopperd dat Varus een vesting in Varsseveld had, en in 2010 werd zelfs vermoed dat Varus in die buurt verslagen was. Serieuze archeologen denken dat het Kalkriese nabij Osnabrück geweest is. Dat is 70 km ten oosten van Denekamp. Daar zijn heel veel Romeinse vondsten gedaan, al in de 19de eeuw trouwens.

Trefwoorden: Varus, Augustus, Teutoburgerwoud, Arminius, Tacutus, Cassuius Dio, Theodor Mommsen, Bielefeld, Detmold, Tony Clunn, Hugo van Heussen, Vasseveld, Delahaye, Ronde Huis, Mythstee
Onderwerp: geschiedenis

Emergentie en de economische theorie (Twee brieven.)
Skepter 31.1 (2018) p. 39-40

Willem de Vroomen en John Michon discussiëren over emergentie in de economie, naar aanleiding van Michons recensie in Skepter 30.4 van Blackmores boek. Michon trekt zijn opmerking dat economen onbekommerd rekenen in. Ze beginnen de psychologie erbij te betrekken.

Trefwoorden: emergentie, economie, Keynes, Oostenrijkse school, Marx
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Skeptics in the Pub (Agenda.)
Skepter 31.1 (2018) p. 40

Agenda voor SitP Amsterdam en Groningen voor de periode maart-juli 2018.

Trefwoorden: sceptici
Onderwerp: skeptici – organisatie

Hitlers monsters
Pepijn van Erp
Skepter 31.1 (2018) p. 41

Bespreking van Eric Kurlander, Hitler’s monsters: a supernatural history of the Third Reich (2017). De echte nazi’s waren minstens zo gefascineerd door esoterisch bijgeloof als in films als Raiders of the Lost Ark. Himmler was de ergste, maar alle nazikopstukken waren bijgelovig. Er werd wetenschappelijke astrologie bedreven, de Welteislehre van Hörbiger stond in aanzien, en de joden werden van bovennatuurlijke krachten verdacht.
NB. Kennelijk niet genoemd werd de officiële steun voor homeopathie.

Trefwoorden: Hitler, Hess, Himmler, Bormann, Goebbels, Heydrich, Steiner, antroposofie, Nostradamus, astrologie, Welteislehrem, Wereldijsleer, Hörbiger, Holocaust
Onderwerp: geschiedenis

Ufo’s boven België
Theo Paijmans
Skepter 31.1 (2018) p. 42

Bespreking van Belgium in Ufo Photographs, Volume I, 1959-1988, door Wim Van Utrecht en Vicente-Juan Ballester Olmos. Analyse van de foto’s leert dat het merendeels modellen zijn, en soms zelfs papiertjes die op keukenramen zijn geplakt. Andere foto’s zijn veroorzaakt door emulsie- en ontwikkelfouten. Van de 84 foto’s zijn er 7 die aan identificatie ontsnappen.

Trefwoorden: ufo, foto’s, België
Onderwerp: ufo’s – algemeen

Ruim denken als rookgordijn
Arnout Jaspers
Skepter 31.1 (2018) p. 43-44

Bespreking van Peter Jan Margry, Healing en ‘alternatief’ genezen: een culturele diagnose (2018). Antropologen zoals Margry bestuderen regendansen en gaan niet na of het daarna wel of niet gaat regenen, Dezelfde houding heeft Margry ten opzichte van de alternatieve genezerij. Hij stelt zich wel neutraal op ten opzichte van de alternatieve genezers, maar maakt van de ‘antikwakbeweging’ een machtige boeman. Hij baseert zich ook op een panel van het Meertensinstituut. De alternatieven zouden volgens Margry beter geaccepteerd worden als men wat ruimdenkender (post-modern) was over het begrip genezing, en de mondige burger zelf liet beslissen.

Trefwoorden: kwakzalverij, Meertens Instituut
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Wistjedatjes
Dick Zeilstra
Skepter 31.1 (2018) p. 44

Korte bespreking van Helen Czerksi, Ober, er zit natuurkunde in mijn soep (2017). Allerlei natuurkundige wetenswaardigheden. Vlot geschreven, maar voor nieuwelingen op dit gebied.

Trefwoorden: natuurkunde
Onderwerp: wetenschap – natuurkunde

Geboren winnaars
Piet Borst
Skepter 31.1 (2018) p. 45-46

Bespreking van Rachel Sherman, Uneasy street: The anxieties of affluence (2017). Sherman heeft vijftig rijke (inkomen een half miljoen per jaar of meer) Newyorkers geïnterviewd over hoe zij zelf tegenover die rijkdom stonden. Velen vinden dat ze het maar zwaar hebben, en weinigen lijken te beseffen dat ze hun rijkdom deels te danken hebben aan een genetische loterij. ‘Lijken’, omdat Sherman daar niet naar gevraagd heeft. Hoe dan ook, met een IQ van 90 zijn je mogelijkheden beperkt, ook remedial teaching lost dat niet op.

Trefwoorden: genen, ongelijkheid, New York
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Kloptdatwel.nl
Skepter 31.1 (2018) p. 47

Zembla liet complotdenker en ex-piloot Willem Felderhof aan het woord over het aerotoxisch syndroom. Mannengriep (= mannen voelen zich zieker als ze griep hebben) is onzin, preciezer BMJ-kerstnummerpraat. Het creationistische Logos Instituut hield een toogdag in Opheusden, om weer lekker af te geven op darwinisme en atheïsme. Recent ufo-onderzoek van het Pentagon was verricht door vrienden van een senator die gedaan had gekregen dat een miljoen dollar van het defensiebudget hiervoor werd gereserveerd.

Trefwoorden: Felderhof, pilotenziekte, Zembla, BMJ, mannengriep, Kyle Sue, Hans van Maanen, creationisme, Logos, ufo, Pentagon
Onderwerp: skeptici – publicaties