Skepter 30.2 (2017)

Tweede nummer van jaargang 30 en de honderdste Skepter. Verschenen op 29 mei 2017.

Bestel dit nummer los of word meteen abonnee of donateur.

Beknopte inhoud

• Koud op het lijf door Pepijn van Erp
  In de koelcel naar −110 graden: gezond voor lijf en leden?
• De pil en depressie – Kopenhaagse bluf door Hans van Maanen
  Van de pil word je depressief, zeiden Deense onderzoekers.
• Welkom in Trumpland door Herman de Regt en Hans Dooremalen
  De alternatieve feiten van illusionist Victor Mids
• Etnisch profileren door Mickey Steijaert
  Politie-intuïtie.  Argumenten voor en tegen etnisch profileren.
  
• Hoe geldgebrek een afwijking werd door Arnout Jaspers
  Gratis geld voor iedereen. Van armoede word je dom, zeiden Amerikaanse onderzoekers.
  
• Waterfilter filtert niets in Nederland door Marga van Zundert
• Belakovs, het volgende bedrijf door Mario Tamboer
  Investeerder Adriaan Koene (Alpha Solutions BV) gelooft in de praatjes van de Letse uitvinder Voldemar Belakovs en was niet blij met een eerder artikel uit Skepter waarin die kritisch tegen het licht worden gehouden.
  
• Demonstreren voor wetenschap door Willem-Jan van Zeist
• Tot de dood erop volgt – boekbespreking door Ionica Smeets
  Denying to the grave laat zien welke psychologische mechanismen ervoor zorgen dat verder alleszins weldenkende mensen feiten en wetenschappelijk bewijs negeren.
  
• Wetenschap van gene zijde door Jan Willem Nienhuys
  Bespreking van Wetenschap van gene zijde, de publiekseditie van het proefschrift van Ingrid Kloosterman over de parapsychologie aan de Nederlandse universiteiten.
• Ingezonden brieven
  • Modeziekten
  • Schuilplaats Argentinë
• Boeken
• Ondertussen op Kloptdatwel?

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Koud op het lijf
Pepijn van Erp
Skepter 30.2 (2017) p. 4-11
(Onderzoek) (kader zonder titel)
Skepter 30.2 (2017) p. 8-9

De auteur onderging een sessie met whole body cryotherapy: 3 minuten in droge lucht met temperaturen van 60 tot 110 graden onder nul. Daardoor koelt de huid (bij mannen) af tot 5 graden. Het is in trek bij topsporters. Bayern München en AC Milan hebben zo’n cryo-sauna, en bij Roland Garros staat er ook een. Het is in Japan ontwikkeld voor reumapatiënten. Helaas is het wetenschappelijk onderzoek pover. Van controlegroepen met geloofwaardige alternatieven hebben de onderzoekers schijnbaar niet gehoord.

Trefwoorden: koude, cryotherapie, reuma, reumatische artritis, multipele sclerose, overgangsklachten, Wim Hof
Onderwerp: gezondheid – natuurgeneeswijze

 

De pil en depressie
Hans van Maanen
Skepter 30.2 (2017) p. 12-18
Factchecken voor de krant z’n viool (kader)
Skepter 30.2 (2017) p. 15

Een Deens onderzoek naar een verband tussen depressie en gebruik van anticonceptiepil vond een piepklein ‘effect’. Een miljoen vrouwen tussen 14 en 34 jaar was ruim zes jaar gevolgd. Per honderd pilgebruiksters waren er 10 eerste recepten antidepressiva in plaats van 8 bij de niet-pilgebruiksters. Het verschil was het meest geprononceerd bij tieners. Per 1000 vrouwjaren gaat het om 3,4 versus 3,1 diagnoses voor klinische depressie. Of die pil mede de oorzaak van dit minieme effect was, is onbekend. Misschien zijn niet-pilgebruiksters net iets minder geneigd met hun problemen naar de dokter te stappen. Misschien speelt er mee dat een op de vijf vrouwen van de pil een stemmingsverslechtering verwacht. Bij zulke grote aantallen komen allerlei minuscule effecten bovendrijven. Vele kranten brachten het als groot en belangrijk nieuws, maar Ronald Veldhuizen legde in de Volkskrant uit hoe weinig het allemaal voorstelde. Twee maanden later had dezelfde krant een artikel waarin sprake was van een vijf keer zo grote kans (in plaats van 1/5 groter) op depressie bij pilgebruik.

Trefwoorden: anticonceptie, anticonceptiepil, depressie, JAMA Psychiatry, Øjvind Lindegaard, Charlotte Skovlund, Lina March, standaardafwijking, spreiding, Zoely, Veldhuizen, Ianthe Sahadat, Linda, Telegraaf, Metro, Volkskrant, Veldhuizen
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

Modeziekten (Brief.)
Jan Willem Cohen Tervaert
Skepter 30.2 (2017) p. 18

Tervaert denkt dat siliconenziekte geen modeziekte is.

Trefwoorden: Renckens, modeziekte, siliconenziekte, granulomen, proefdieronderzoek
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

 

Welkom in Trumpland
De alternatieve feiten van illusionist Victor Mids
Herman de Regt en Hans Dooremalen
Skepter 30.2 (2017) p. 19-22

Victor Mids presenteert in zijn tv-programma Mindf*ck goochelacts – vaak wisseltrucs – met nog een extra illusie, namelijk dat ze berusten op subtiele psychologische beïnvloeding. Ook Derren Brown bedient zich hiervan. Daar heeft Simon Singh kritiek op gehad. Bij ons trappen zelfs hoogleraren erin. Die hadden beter moeten weten wat je wel en vooral niet met psychologische beïnvloeding kunt bereiken. Zo beweert Mids dat hij aan het knipperen van ogen kan zien wat iemand denkt. Hopelijk gaan politie en rechters dit niet geloven.
NB. Goochelaars zorgen voor 0% kans dat een truc niet werkt. Dat kan niet met psychologische methoden. Psychologische effecten gaan doorgaans over een licht verhoogde kans dat iemand onder bepaalde omstandigheden zus of zo doet.

Trefwoorden: Mids, goochelen, psychologie, priming
Onderwerp: skeptici – goochelkunst

 

Etnisch profileren
Mickey Steijaert
Skepter 30.2 (2017) p. 23-28
(Definitie etnisch profileren) (kader zonder titel)
Skepter 30.2 (2017) p. 25

De Nederlandse politie profileert. Ze probeert de misdaad proactief te bestrijden door ‘verdachte’ personen staande te houden. Daarbij worden leden van etnische minderheden relatief vaak staande gehouden. Of dit beleid van staande houden effect heeft op de misdaadcijfers is dubieus. Op zijn best scoort de politie een procent of zo aan extra hits. Wetenschappelijk onderzoek wijst er voornamelijk op dat het contraproductief is. Iets van een op tien staandehoudingen leidt tot arrestatie, en de helft daar weer van tot een veroordeling. Nu is in Nederland ongeveer 32 percent van de verdachten in strafzaken van niet-westerse origine. Etnisch profileren wil in dit verband zeggen dat personen alleen op grond van zichtbare etnische achtergrond worden staande gehouden. Onterecht staandehoudingen (dus 9 van de 10) leiden tot verlies van respect voor de politie, en wantrouwen jegens het hele justitionele apparaat, speciaal als de politie betrokkenen grof bejegent. Criminelen die in de gaten krijgen dat de politie toch niet op ze let, kunnen daardoor driester worden.
NB. Een oud juridisch beginsel zegt dat je beter 10 schuldigen kunt laten lopen dan een onschuldige ten onrechte veroordelen; de praktijk van staandehouden vindt 10 onschuldigen lastig vallen wel opwegen tegen een verdachte arresteren.

Trefwoorden: etnisch profileren, politie, Wouter Landman, strafzaken, stop-question-frisk,SQF, Dennis Smith, Robert Purtell, Richard Rosenfeld, Robert Fornango, Rod Brunson. Jacintha Gau
Onderwerp: maatschappij – rechtspraak

Hoe geldgebrek een afwijking werd
Arnout Jaspers
Skepter 30.2 (2017) p. 29-33

De Amerikaanse gedragswetenschapper Eldar Shafir schreef in 2013 in Science dat armoede dom maakt. Ietwat deftiger: financiële zorgen belemmeren cognitief functioneren, en nog modieuzer ‘gebrek aan geld beperkt de cognitieve bandbreedte’ – alsof je verstand gebruiken via een communicatiekanaal gaat. In 2016 haalde Leandro Carvalho dit onderuit, maar eerder was al duidelijk waarom Shafirs onderzoek (in een winkelcentrum in New Jersey en bij boeren in India) rammelde. Ondertussen had Rutger Bregman in De Correspondent het al opgevat als onderbouwing voor het idee van een onvoorwaardelijk basisinkomen (‘Waarom arme mensen domme dingen doen’). Zo ver gaat Shafir niet, die houdt het erop dat overheidsmaatregelen tegen armoede vooral simpel moeten zijn. Het komt de auteur voor dat sociale hervormingen die corruptie en uitbuiting bestrijden beter werken.

Trefwoorden: Shafir, Bregman, Tamil Nadu, Raven;s Progressive Matrices, IG, Strooptest, Jelte Wicherts, Annemarie Zand Scholten, Leonardo Carvalho, Gratis Geld, corruptie
Onderwerp: maatschappij – onderwijs en opvoeding

Waterfilter filtert niets in Nederland
Marga van Zundert
Skepter 30.2 (2017) p. 34-39
Bar-le-Duc (kader)
Skepter 30.2 (2017) p. 36
Geelbruin water (kader)
Skepter 30.2 (2017) p. 37
Geheugen van oerwater (kader)
Skepter 30.2 (2017) p. 38

Nederlands kraanwater is van prima kwaliteit, er hoeft zelfs geen chloor bij om het veilig te maken. Dit in tegenstelling tot de VS, van waaruit de filterrage zich is gaan verspreiden. De afgelopen tien jaar kwamen allerlei waterfilters in zwang om dit kraanwater nog verder te filteren. Onzin. De waterleidingbedrijven ontharden het water en laten het door koolfilters lopen. En drinkwater wordt veel strenger gecontroleerd dan flessenwater. Wie zelf gaat filteren en dan vergeet het filter te reinigen of te verversen loopt het risico viezer water te drinken.

Trefwoorden: drinkwater, Brita, ionenwisselaar, actieve kool, lood, membraanfiltratie, vitalizer, boviswaarde, omgekeerde osmose, mineralen
Onderwerp: gezondheid – voeding

Schuilplaats Argentinië (Brief.)
Tim Trachet
Skepter 30.2 (2017) p. 39

Het artikel ‘Schuilplaats Argentinië’ in Skepter 30.1 noemt een onvindbaar onzinboek, maar dat is wel degelijk te vinden. Ook is er nooit een Duitse basis op Antarctica geweest, alleen een kort bezoek in 1938-39 tijdens een Duitse expeditie.

Trefwoorden: Hitler, Argentinië, Szabó, Antarctica, U-boot, Schwabenland
Onderwerp: geschiedenis

Belakovs, het volgende bedrijf
Mario Tamboer
Skepter 30.2 (2017) p. 40-41

Uitvinder Voldemars Belakovs (zie Skepter 30.1) werkt samen met Adriaan Koene, Koene is boos want Skepter heeft hem een miljoenensubsidie door de neus geboord. Ook het bedrijf Pelt & Hooykaas blijkt snel uitgekeken te zijn geweest op Belakovs. Inmiddels heeft Belakovs alweer en nieuwe uitvinding (of een nieuw omschrijving van zijn apparaat), zijnde de nano cold plasma techniek. De omschrijving suggereert dat de auteurs zelfs de basisbegrippen van de scheikunde niet snappen.

Trefwoorden: Belakovs, Koene, Pelt & Hooykaas, Tesla, Galilei, TU Delft
Onderwerp: pseudowetenschap

Demonstreren voor wetenschap
Willem-Jan van Zeist
Skepter 30.2 (2017) p. 42

Op 22 april 2017 werd er wereldwijd gedemonstreerd voor de wetenschap, ook op het Museumplein in Amsterdam. Skepsis en Kloptdatwel waren erbij.

Trefwoorden: wetenschap, maatschappij, klimaat, hiv-ontkenner, astronomie, obesitas, dierproeven
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Tot de dood erop volgt
Ionica Smeets
Skepter 30.2 (2017) p. 43-44

Bespreking van Sara Gorman en haar vader Jack Gorman, Denying to the grave: Why we ignore the facts that will save us (2017). Confirmation bias zorgt dat relevante data domweg worden genegeerd als ze niet kloppen met ons geloof. Amerikaanse meningen over wapenbezit zijn een goed voorbeeld. Het zou helpen als wetenschappers actief informatie naar buiten zouden brengen, in plaats van alleen maar reageren op onjuiste verhalen. Het boek is wel wat rommelig en bevat veel open deuren.

Trefwoorden: wapenbezit, Shermer, wetenschapsvoorlichting
Onderwerp: wetenschap – communicatie

Wetenschap van gene zijde
Jan Willem Nienhuys
Skepter 30.2 (2017) p. 45-49
Tijdlijn Parapsychologie in Nederland (kader)
Skepter 30.2 (2017) p. 47

Bespreking van Ingrid Kloosterman, Wetenschap van gene zijde: Geschiedenis van de Nederlandse parapsychologie (2017), publiekseditie van het proefschrift van de auteur. Een rijke schat aan informatie. Het spiritisme ontstond in de VS in 1848, in 1882 werd in het VK de Society for Psychical Research (SPR) opgericht, en dat vond navolging in Nederland in 1919. De serieuze beoefening van de parapsychologie stopte eigenlijk met het opheffen (1987) van de vakgroep parapsychologie aan de Utrechtse universiteit. Of moet men het stoppen (2011) van de leerstoel in dat vak aan de Universiteit voor Humanistiek als zodanig beschouwen?

Trefwoorden: Kant, Schwedenborg, Fox, spiritisme, Blondlot, SPR, Frederik van Eeden, Heymans, Arend van Dam, Co Stolper, Leo Polak, A.D. de Groot, Buytendijk, Paul Dietz, Tenhaeff, Bulthuis, Croiset, Hoebens, Kistemaker, Rhine, Geller, Ronny Martens, Filippus Brink, Henk Boerenkamp, Attevelt, Vroon, Henri van Praag, Lugano, Bierman, Floris Jansen
Onderwerp: parapsychologie

Op weg naar het eind
Dick Zeilstra
Skepter 30.2 (2017) p. 48

Korte bespreking van Steven Stroeykens, Het einde van de wereld: Een geschiedenis (2016). Een uitputtend verslag over wat er over het einde van de wereld valt te vertellen: profetiën van sektes, nauwelijks vemeden nucleaire rampen, komeetinslagen enzovoorts enzovoorts.

Trefwoorden: Bijbel, Maya’s, Club van Rome, Petrov, schaal van Torino
Onderwerp: randwetenschap –algemeen

God in bordkarton
Jan Willem Nienhuys
Skepter 30.2 (2017) p. 50

Korte bespreking van Luc Vancampenhout, De fantoomgod (2016). Onzinnig doktersromannetje over een neuroloog die de godplek in het brein gevonden heeft, met veel geweld en weerzinwekkende bordkartonnen personages – op twee voorzitters van ‘Scepsis’ na dan.

Trefwoorden: God, godplek, Scepsis
Onderwerp: skeptici

Ondertussen op Kloptdatwel?…
Skepter 30.2 (2017) p. 51

Theatermaker George van Houts is complotgelovige geworden, met een eigen mening over ‘9-11’. Het is 20 jaar geleden dat de Heaven’s gate sekte ging hemelen, tijd voor herdenking. Homeopaat Jan Scholten heeft een homeopathisch middel bedacht tegen hiv/aids dat in Kenia wordt uitgeprobeerd. Dat was de overheid ontgaan toen hij in 2014 een lintje kreeg. En Skepsis stond weer (samen met de Vereniging tegen de Kwakzalverij) op de Nationale Gezondheidsbeurs.

Trefwoorden: van Houts, complot, 9-11, Kom Plot, Heaven’s Gate, Nanninga, Scholten, homeopathie, Iquilai, Kenia, Gezondheidsbeurs, Antennebureau
Onderwerp: skeptici – publicaties