Vierde nummer van jaargang 36, verschenen op 27 november 2023.
Bestel dit nummer los of word meteen abonnee of donateur. Een digitale versie (pdf) is ook direct leverbaar vanuit onze webwinkel.
Beknopte inhoud
- Tesla’s hersenkronkels door Pepijn van Erp
Nikola Tesla had talloze ingenieuze ideeën, waarvan er veel als belangrijke technologische ontwikkelingen uitpakten, maar toch ook een flink aantal dat vooral als sciencefiction moet worden beschouwd. - De uitdijende aarde door Sam Gerrits
Niks platentektoniek. De aarde wordt langzaam groter, waardoor de continenten uit elkaar drijven. Influencers die deze theorie verspreiden, hebben argumenten die een eeuw geleden nog in de reguliere wetenschap opgang maakten. Als je niet beter wist, zou je ze zomaar kunnen geloven. - Skepsiscongres 2023: De kunst van het overtuigen door Janneke Donkerlo
- AI en de lange termijn door Ronald Veldhuizen
Kunstmatige intelligentie kan zomaar de mensheid uitroeien. De technologie moet dus snel worden beteugeld, aldus een aantal wereldwijd circulerende petities. Er is echter ook twijfel — vooral over de filosofie achter dit ‘existentiële risico’, het zogeheten longtermism. - Ecologie als grabbelton door Ronald Veldhuizen
Ecologen kunnen ‘zorgwekkend’ tegengestelde conclusies trekken uit één en dezelfde reeks veldmetingen, zo blijkt uit een nieuwe studie. Dreigt ook in hun vak een replicatiecrisis? - Een hongerkunstenaar door Jaco Berveling
Johannes Moock maakte honderd jaar geleden furore als ‘hongerkoning Wolly’. Het was een rage: onder het toeziend oog van een grote menigte in een kooi zitten en niet eten. Uiteindelijk werd Wolly, net als vrijwel alle andere hongerkunstenaars, ontmaskerd als oplichter. - Toch maar geen homeopathie tegen ADHD door Hans van Maanen
- Leven met je cyclus door Agnes Tieben
Vrouwen zouden hun leven een stuk aangenamer maken als ze het beter afstemmen op hun menstruatiecyclus. - Grootmoeder op de tocht door Hans van Maanen
- Vrouwen van de wereld door Asha ten Broeke
De geschiedenis van de mensheid is door mannen geschreven. Met haar boek Eva wil Cat Bohannon vrouwen hun rechtmatige plek teruggeven. - Asterix is xeptisch door Gert Jan van ’t Land
- Personalia
- Ype & Ionica zijn skeptisch
Samenvattingen
Tesla’s hersenkronkels
Pepijn van Erp
Skepter 36.4 (2023) p. 4-9
Tesla activeert ook zelfgenezend vermogen (kader)
Skepter 36.4 (2023) p. 9
Nikola Tesla (1856-1943) vond de wisselstroommotor uit. Hij had een rijke fantasie en zijn beroemdste onpraktische bedenksel was een methode om grote hoeveelheden energie deels draadloos te verzenden. Hij kon zijn ideeën ook goed aan de man brengen in publiekslezingen, maar het was grotendeels sciencefiction. Zijn idee voor een dodende straal (van kwikdeeltjes) met een reikwijdte van honderden kilometers was reden voor de Amerikaanse regering om na Tesla’s dood zijn ontwerpen in beslag te nemen en zijn artikel over zijn dodende straal top secret te laten verklaren. In alternatieve kringen duikt Tesla’s naam op zo gauw er van frequenties en resonanties sprake is. Tesla’s autobiografische essays verschenen pas in 1983 in druk onder de titel My inventions. In een essay uit 1919 staat een beschrijving van iets dat men kan opvatten als die van een ballistische raket of een drone, in elk geval een manier om op grote afstand precisie-aanvallen uit te voeren, een ‘krachtig argument voor vrede’, dacht Tesla.
NB. De SI-eenheid voor magnetische fluxdichtheid is in 1960 tesla genoemd, afgekort T.
Trefwoorden: Tesla, Kroatië, Edison, wisselstroommotor, zee-drone, Shoreham, Wardenclyffe Tower, teslaspoel
Onderwerp: wetenschap – algemeen
De uitdijende aarde
Sam Gerrits
Skepter 36.4 (2023) p. 10-14
‘Atlantis is niet verzonken maar verschoven’ (kader)
Skepter 36.4 (2023) p. 12
De platentektoniek gaat terug op Alfred Wegener, met dat verschil dat Wegener dacht dat de continenten als een soort ijsbrekers door de zeebodem ploegden. Zijn eerste boek hierover dateert van 1912, maar pas in 1922 presenteerde hij in de derde druk veel bewijzen. Zijn ijsbrekeridee maakte dat de theorie op weerstand stuitte. (NB. Dat was voornamelijk zo in de VS; in Europa waren geologen goed bekend met het gegeven dat er grote horizontale verschuivingen hadden plaatsgehad.) Er was ook een concurrerende theorie (1888) van ene Ivan Jarkovski, namelijk dat de aarde opgezwollen was doordat ether uit de wereldruimte overging in gewone materie. Omstreeks dezelfde tijd bedacht Roberto Mantovani dat de aarde opzwol als gevolg van de aardwarmte, en nog in 1964 opperde een vooraanstaand fysicus dat alle hemellichamen uitdijen doordat de zwaartekrachtconstante kleiner wordt. In 1982 trok de geoloog Samuel Carey de aandacht met soortgelijke ideeën. Op internet leeft de theorie van de opzwellende aarde (en uiteraard de samenzwering die dit geheim tracht te houden) nog steeds.
Trefwoorden: Moonbow Apothecary, Sciens Recaps, Samuel Cay, aardzwellers, Wegener, subductie, Ampferer, Jarkowski, Jarkovski, Atlantis, Ortelius, Plato, Mantovani, Paul Dirac, Pascual Jordan, Roi Granot, vulkanisme
Onderwerp: wetenschap – natuurkunde
Skepsiscongres 2023
De kunst van het overtuigen
Janneke Donkerlo
Skepter 36.4 (2023) p. 15-19
De eerste spreker was Gijs Weenink, van de Debatacademie, die aan het eind van de dag ook het Lagerhuisdebat (over onder andere de woke-beweging en het idee van een vrouwenquotum) leidde. Roderik van den Bos betoogde dat gehechtheid aan tabak eigenlijk geen verslaving is maar een mindset. Sociaal-psycholoog Suzanne Hoogeveen sprak over de replicatiecrisis, meer in het bijzonder over de geloofwaardigheid van wetenschappers. Volgens Patricia Wouda zijn politici niet in argumenten geïnteresseerd. De laatste plenaire spreker was Richard Engelfriet. Hij merkte op dat managers geloven in allerlei onzin over het geheim van succes (dat nog steeds geheim is…), en dat ze net zo moeilijk zijn te overtuigen van hun ongelijk als homeopaten.
Trefwoorden: skepsis, congres, debat, Lagerhuis, management, wetenschap replicatie
Onderwerp: skeptici – congres
AI en de lange termijn
Ronald Veldhuizen
Skepter 36.4 (2023) p. 20-25
Longtermism is een beweging die probeert rekening te houden met de toekomst van de mensheid op extreem lange termijn. Een voorbeeld is speculeren over de gevolgen van AI. Het longtermism probeert daarbij de belangen van de wellicht vele miljarden toekomstige mensen even zwaar te tellen als die van de nu levende. Nick Bostrom spreekt zelfs van tien tot de macht 23 toekomstige levens, als de mensheid het universum koloniseert. (NB. zie hier ; in de papieren versie staat triljoen maal biljoen) Het heeft wat weg van de weddenschap van Pascal (nu vast inzetten op oneindig postuum geluk). Maarten Boudry heeft kritiek. Het kan snel omslaan naar pseudoreligieuze waarheden. Filosoof Eric Schwitzgebel merkt op dat toekomstige dreigingen voor ons nu net zo onvoorspelbaar zijn als een kernoorlog dat was voor mensen van 1923.
Trefwoorden: longtermisme, effectief altruïsme, Nick Bostrom, Asimov, Musk, AI, ChatGPT, Boudry, Pascal, William MacAskill, Toby Ord, Christian Tarsney, Anja Kaspersen, Wendell Wallach, Ray Kurzweil, Reijer Passchier, Emily Bender, petitie tegen AI,
Onderwerp: religie – toekomstvoorspelling
Ecologie als grabbelton
Ronald Veldhuizen
Skepter 36.4 (2023) p. 26-28
In de ecologie dreigt ook een replicatiecrisis. Onderzoekers vinden vaak tegengestelde resultaten, en soms zelf als ze over dezelfde data beschikken. (NB. Het gaat dan over effecten die sowieso maar klein zijn.) Een voorbeeld van iets waar wel overeenstemming over is, is het feit dat vogels door de stijgende temperaturen kleiner zorden.
Trefwoorden: ocologie, replicatie, ecuclayptus, koolmezen, Elliot Gould, Hannah Frazer, Antica Culina, Stedan Vriend
Onderwerp: wetenschap – milieu
Een hongerkunstenaar
Jaco Berveling
Skepter 36.4 (2023) p. 29-34
‘De hongerdood van een hongerkunstenaar’ (kader)
Skepter 36.4 (2023) p. 33
In het begin van de twintigste eeuw, tot ongeveer 1930, waren hongerkunstenaars actief. Ze lieten zich opsluiten in kooi of glazen kast, zodat iedereen kon zien dat ze wekenlang niets aten. Besproken worden ‘Wolly’ Moock, Giovanni Succi (waarschijnlijk de inspiratie voor een kort verhaal van Kafka), Jolly, Georges Papuss, Herman Fuld. De pers vond het vaak maar een weerzinwekkende vertoning. Sommige van deze kunstenaars aten of dronken toch stiekem, en Moock werd in 1928 ontmaskerd. Hij werd daarna kwakzalver en stierf in 1960. Hij stond 24 maal terecht wegens diefstal, oplichterij, kwakzalverij en dergelijke.
Trefwoorden: hongerkunstenaar, Wolly, Wally, Moock, Papuss, Kafka, Succi, Jolly
Onderwerp: paranormale – wonderen
Toch maar geen homeopathie bij ADHD
Hans van Maanen
Skepter 36.4 (2023) p. 35-36
Een systematisch review (2022) in Nature Pediatric toonde aan dat klassieke homeopathie helpt bij ADHD. Toen Edzard Ernst de zes gereviewde artikelen bekeek, bleken ze geen van alle te deugen. Bij één studie ‘werkte’ het placebo beter dan het verum, maar dat was andersom opgevat. En als 0,22, 0,59 en 0,54 gemiddeld op 1,436 uitkomen is er natuurlijk ergens iets fout gegaan. De studie is weer ingetrokken. Auteur Walach ging al eerder in de fout door de mortaliteit van Nederlandse coronavaccins zo erg te overdrijven dat het leek alsof vaccins vrijwel niet helpen
Trefwoorden: Nature Pediatric, ADHD, homeopathie, Walach, Gaertner, Teut, corona
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – onderzoek
Leven met je cyclus
Agnes Tieben
Skepter 36.4 (2023) p. 37-40
Cycle synching is het afstemmen van de dagelijkse bezigheden op de menstruatiecyclus. Het is erg populair en er zijn boeken, apps, apparaatjes, supplementen en coaches voor, en het is prominent aanwezig op sociale media en gezondheidsbladen. Er is heel weinig wetenschappelijke steun voor. De cycle synchers onderscheiden zelfs vier fasen in de cyclus. Menstruatie heeft wel invloed op het leven, maar die invloed is voor iedereen anders. Vrouwen verschillen onderling te veel. Het onderzoek dat er is, is pover: te kleine groepen, geen controles en rommelige statistiek. De KNVB ziet er niets in. Neurobioloog Josien de Bie doet onderzoek naar de effecten van geslachtshormonen op het brein, maar is sceptisch over cycle synching. Ze ziet wel als positieve kant dat deze aandacht menstruatie uit de taboesfeer helpt.
Trefwoorden: cyclus, menstruatie, cycle synching, cycle syncing, hormonen, Josien de Bie, Mai, sie Hill, acupunctuur, FitrWoman, oestrogeen, Colenso-Semple, Edwin Goedhart, KNVB, Estrella Montoya, Alexandr Pope, Sjanie Wurlitzer
Onderwerp: wetenschap – biologie
Doe een jaar SKEPTER cadeau
Skepter 36.4 (2023) p. 40
Als in Skepter 35.4
Trefwoorden: reclame, Skepter
Onderwerp: skepsis – publicaties
Grootmoeder op de tocht
Hans van Maanen
Skepter 36.4 (2023) p. 41-42
(Menopauze bij chimpansees) (kader zonder titel)
Skepter 36.4 (2023) p. 41
De grootmoederhypothese verklaart waarom vrouwen al lang voor hun maximale levensduur onvruchtbaar worden. Als grootmoeder kunnen ze helpen bij zorg voor hun kleinkinderen. Maar er zijn groepen chimpansees waarbij ook relatief vroege menopauze optreedt en die trekken dan juist weg. Naar alternatieve verklarende hypothesen wordt gezocht.
NB. De alternatieve hypothesen maken niet duidelijk hoe menopauze de genetische fitheid van vrouwen verhoogt, met andere woroden hoe de verspreiding van de genen van lang levende grootmoeders wordt bevorderd.
Trefwoorden: grootmoeder, menopauze, hypothese, chimpansees, Brian Wood
Onderwerp: wetenschap – biologie
Vrouwen van de wereld
Asha ten Broeke
Skepter 36.4 (2023) p. 43-47
(Cat Bohannon) (kader zonder titel)
Skepter 36.4 (2023) p. 46
Bespreking van Cat Bohannon, Eva: Wat de evolutie van het vrouwelijk lichaam zegt over wie we zijn (2023). De traditionele geschiedschrijving van de prehistorie gaat altijd over mannen, maar gaandeweg wordt duidelijk dat bijvoorbeeld in de oertijd vrouwen ook jaagden, en misschien wel de eerste of de belangrijkste gereedschapsmakers waren. Bohannon betoogt dat de gevaren van zwangerschap en bevalling zo ernstig zijn, dat we allang waren uitgestorven als ‘we’ niet de verloskunde en kraamzorg hadden uitgevonden. Dat ‘we’ rechtop zijn gaan lopen, was voor jagende vrouwen extra praktisch, want die konden dan hun baby’s makkelijker meedragen. Ook heeft de ontwikkeling van taal veel te danken aan moeders die met hun kinderen praatten, en misschien minder aan mannen die de jacht wilden coördineren. Dat is logisch: als je pas met praten gaat oefenen als je achter een mammoet aan moet, is het te laat.
Trefwoorden: 2001 Space Odyssey. Kubrick,archeologen, jacht, verzamelen, chimpansees, kraanzorg, Ardipithecus ramidus, evolutie
Onderwerp: wetenschap – biologie
Asterix is xeptisch
Gert Jan van ’t Land
Skepter 36.4 (2023) p. 48
Bespreking van een nieuw avontuur van Asterix. F. Caro en D. Conrad: De witte iris (2003). Het Gallische dorpje, de belendende Romeinen en speciaal de vrouw van het dorpshoofd raken in de ban van een alternatieve zweverik.
Trefwoorden: new age, alternatieve geneeskunde, stripverhaal
Onderwerp: humor
Nieuwe voorzitter Skepsis
Skepter 36.4 (2023) p. 49
Kennismaking met Eric-Jan Wagenmakers (al bestuurslid sinds begin 2022).
Trefwoorden: Skepsis, Bayesian inference, replicatiecrisis
Onderwerp: skeptici – organisatie
Ontzag en respect voor Piet Borst
Skepter 36.4 (2023) p. 49-50
Biomedicus Piet Borst, lid van het Comité van Aanbeveling van Skepsis, kreeg een belangrijke wetenschappelijke prijs, de Lasker Award, voor zijn hele carrière.
Trefwoorden: skeptici, Borst
Onderwerp: wetenschap – biologie
Nieuwe hoofdredacteur Skepter
Skepter 36.4 (2023) p. 50
Deze Skepter is de laatste die verscheen onder het hoofdredacteurschap van Hans van Maanen. Hij wordt opgevolgd door de wetenschapsjournalist Ronald Veldhuizen (40), al bekend bij de lezer.
Trefwoorden: Skepter, skeptici
Onderwerp: skeptici – organisatie
Ype en Ionica zijn skeptisch
Ype Driessen en Ionica Smeets
Skepter 36.4 (2023) p. 51
Trefwoorden: humor
Onderwerp: humor
