Derde nummer van jaargang 35, verschenen 23 augustus 2022.
Bestel dit nummer los of word meteen abonnee of donateur. Een digitale versie (pdf) is ook direct leverbaar vanuit onze webwinkel.
Beknopte inhoud
- Steeds meer samenzweringen? door Pepijn van Erp
Zijn er opeens meer complotdenkers dan een paar jaar terug, of krijgen ze nu alleen maar meer aandacht? En komt dat dan door internet of door Facebook? - Geen juf voor de jongens door Casper Hulshof
In het onderwijsveld circuleren heel wat hardnekkige opvattingen die wetenschappelijk allang weerlegd zijn. Er bestaat niet zoiets als ‘leerstijl’, van schaken leer je niet beter denken, en multitasken kunnen vrouwen niet beter dan mannen. - ‘E pur si move’ door Hans van Maanen
Een van de beroemdste uitspraken van beroemde geleerden is stellig ‘En toch beweegt hij’, toegeschreven aan Galileo Galilei. De speurtocht naar de herkomst van het citaat is duizelingwekkend. - Bess Houdini door Agnes Tieben
Naarmate Harry Houdini beroemder werd, trad zijn vrouw Bess verder op de achtergrond. Ze is meer waard dan een levensbeschrijving vol aangedikte dan wel verzonnen verhalen. - Overmoedige natuurkundigen door Bruno van Wayenburg
In theorie moet, naarmate de wetenschap vordert, de bepaling van natuurconstanten steeds nauwkeuriger worden: de juiste waarde wordt steeds dichter benaderd en de meetonzekerheid wordt steeds kleiner. In de praktijk blijkt dat nogal tegen te vallen. - Het zotste octrooi ooit door Hans van Maanen
Waarom makkelijk als het ingewikkeld kan? Zo ingewikkeld dat je zelfs het Amerikaanse octrooibureau zand in de ogen kunt strooien? Het lukte Microsoft, vijfentwintig jaar geleden. - De herrijzenis van Trofim D. Lysenko door Dick Zeilstra
Ook in de centraal geleide Sovjet-Unie heeft de wetenschap altijd op hoog niveau gefunctioneerd — behalve op het gebied van de genetica. Dat was vooral te danken aan één man: Trofim Lysenko. Hij verdween in de jaren zestig van het toneel, maar lijkt nu in Rusland een comeback te maken. Het voorspelt niet veel goeds. - SKEPSISCONGRES 2022
- Misbruik, verdringing en valse herinneringen door Henry Otgaar
Veel gemakkelijker dan wij denken is ons geheugen op een dwaalspoor te zetten: soms kunnen we ons met grote stelligheid dingen herinneren die stellig niet gebeurd zijn, en andersom. Valse herinneringen kunnen in rechtszaken afschuwelijke consequenties hebben. - Spijkers in het muurvocht door Hans Streng
Heb je last van optrekkend vocht in de muren, dan zijn tal van kwakzalvers bereid je van je geld af te helpen. Zij installeren een apparaatje dat, zo zeggen ze, met behulp van elektromagnetische straling de problemen binnen een jaar verhelpt. - Waanwijs en tegendraads door Hans van Maanen
Hoe sterker mensen hun kennis over controversiële kwesties overschatten, hoe waarschijnlijker het is dat ze de wetenschappelijke consensus verwerpen. - Stenen met bijzondere krachten door Agnes Tieben
Interview met Claire Moens, auteur van het nieuwste boekje uit de reeks ‘De skeptische kijk’. - Ype & Ionica zijn skeptisch
Havana-syndroom
Samenvattingen
Steeds meer samenzweringen?
Pepijn van Erp
Skepter 35.3 (2022) p. 4-5
Uit onderzoek blijkt dat complotgeloof hardnekkiger en algemener is dan wenselijk, maar dat het niet duidelijk toe- of afneemt. Van 46 theorieën nam van ruim een derde het geloof niet wezenlijk toe of af, 7 namen toe, 22 namen af.
Trefwoorden: complot, complottheorie, covid QAnon, Joseph Uscinski
Onderwerp: complotten – algemeen
Geen juf voor de jongens
Casper Hulshof
Skepter 35.3 (2022) p. 6-9
Het heet dat er verschillende leerstijlen bestaan, en dat onderwijs effectiever is als het wordt aangepast aan de leerstijl van de leerling. Er bestaan honderden typologieën om leerstijlen in te delen (visueel/auditief, dromer/doener/denker/beslisser, enzovoorts). Dit is onzin. Pogingen om hier experimenteel bewijs voor te vinden, hebben vrijwel niets opgeleverd. Een ander onzinidee is dat vaardigheden op één gebied overgaan op een ander gebied. Bijvoorbeeld Latijn leren steunt ook het leren van andere talen, of schaken bevordert wiskunde. Of: leren programmeren stimuleert het probleemoplossend vermogen. Ook hier gaf een meta-analyse uitkomst nul. Of: een juffrouw voor de klas is nadelig voor jongens. Allemaal onzin.
Trefwoorden: John Gray, Pedro de Bruyckere, Paul Kirschner, David Kolb, leerstijl, schaken, Armenië, Will Thalheimer
Onderwerp: maatschappij – onderwijs en opvoeding
‘E pur si move’
Hans van Maanen
Skepter 35.3 (2022) p. 10-16
(Jules van Belle) (kader zonder titel)
Skepter 35.3 (2022) p. 12
Een bekend verhaal is dat Galilei in 1633, na zijn veroordeling gemompeld zou hebben ‘En toch beweegt zij.’ Uiteraard keek Galilei wel uit zulke provocerende opmerkingen te maken. De oudste versie van het verhaal staat in een Engels boek uit 1757, door een auteur die wel meer fout had. In 1911 verschijnt er een bericht over een schilderij uit de 17de eeuw waarop Galilei deze woorden in een gevangenismuur kerft. De astrofysicus Mario Livio ging op onderzoek uit, lokaliseerde dit verloren gewaande schilderij en constateerde – aan de hand van een foto uit een veilingcatalogus, dat het een kopie was een schilderij uit 1837 dat te zien is in het Stedelijk Museum van Sint-Niklaas.
NB. De omslag van deze Skepter toont het schilderij uit 1837, en een illustratie bij het artikel toont de kopie.
Trefwoorden: Galilei, Piccolomini, Eduard Heis, Chaudon, Giuseppe Baretti, Antonio Favaro, Murillo, Mario Livio, Jules Van Belle, Eugène Lagrange, Eugeen Van Maldeghem
Onderwerp: geschiedenis – wetenschap
Bess Houdini
Agnes Tieben
Skepter 35.3 (2022) p. 17-22
Biografie van Beatrice Rahner (1876-1943). Ze huwde Erich Weiss (beter bekend onder zijn toneelnaam Harry Houdini, 1874) in 1894. Ze speelde een belangrijke rol in het leven van Houdini. Ze traden samen op. als ‘The Houdinis.’ Pas in 1899 ging Harry zich specialiseren als ontsnappingskunstenaar, waardoor hij heel beroemd werd. Het echtpaar bleef kinderloos. Na Harry’s dood (1926) wachtte ze tien jaar totdat hij misschien uit het hiernamaals een teken zou geven.
NB. Dat teken zou in een code moeten zijn die alleen zij en Harry kenden. Het was in feite de code die ze voor hun mentalisten-act gebruikten.
Trefwoorden: Houdini, Bess, Metamorfose, Martin Beck, Cona Doyle, spiritisme, Arthur Ford
Onderwerp: skeptici – goochelkunst
Overmoedige natuurkundigen
Bruno van Wayenburg
Skepter 35.3 (2022) p. 23-27
Als natuurkundigen de een of andere constante zoals de lichtsnelheid of de massa van een elementair deeltje bepalen, geven ze een foutenmarge op. In de loop van vele jaren worden de metingen nauwkeuriger, en dan blijkt vaak dat die foutenmarge veel te optimistisch was. Dat komt doordat systematische fouten vaak onderschat worden.
Trefwoorden: Ole Rømer, lichtsnelheid, Huygens, Frank Edmonson, meetfout, systematische fout, Max Henrion, Baruch Fischhoff, elektron, constante van Planck, fijnstructuurconstante, Raymond Birge, Wouter Verkerke, ATLAS, CERN, Oberksi, W-boson
Onderwerp: wetenschap – kansrekening
Het zotste octrooi ooit
Hans van Maanen
Skepter 35.3 (2022) p. 28-29
Als men lange getallen wil coderen met makkelijk te onthouden woorden, kan dat als volgt. Kies een vaste N en noteer het getal in het N-tallig stelsel. Vervang elk der ‘cijfers’ door een woord in een vast gekozen rij van N woorden. Het is gewoon de methode waarmee elke computer binaire in decimale representatie en vice versa omzet. Uit 1997 dateert een uiterst omslachtig beschreven octrooi voor dit idee met N=1626. Het kostte het Amerikaanse patentbureau nog twee jaar om dit goed te keuren. Uiteraard is een computer nodig voor de omzetting van getal naar rijtje woorden en vice versa.
Trefwoorden: Kusnick, Microsoft, Brian Young, Dan McDonald.
Onderwerp: wetenschap – algemeen
De herrijzenis van Trofim D. Lysenko
Dick Zeilstra
Skepter 35.3 (2022) p. 30-34
De waardering voor Lysenko (1898-1976) is weer aan het groeien. Met een overzicht van diens loopbaan.
NB. Zie ook de artikelen over Lysenko in Skepter 10.2 en Skepter 15.3.
Trefwoorden: Lysenko, Vavilov, Stalin, Olga Lepesjinskaja, Chroesjtsjov, ZjoresMedvedev
Onderwerp: wetenschap – biologie
Skepsiscongres 2022
Grenzeloos
Skepter 35.3 (2022) p. 35
Programma van het hybride Skepsiscongres op 19 november in Amersfoort. Sprekers zijn Steven Pinker, Tobias Mellicke, Kari Kivinen, Mariek Kuypers, Nathalie van Raemsdonk, Maarten Frerisk en Ruben Brave
Trefwoorden: congres
Onderwerp: skeptici – congres
Misbruik, verdringing en valse herinneringen
Henry Otgaar
Skepter 35.3 (2022) p. 36-39
(Onbewuste verdringing) (kader zonder titel)
Skepter 35.3 (2022) p. 38
In de jaren 1990 vonden in de VS de zogeheten memory wars plaats. Therapeuten geloofden in de theorie dat akelige gebeurtenissen (seksueel misbruik) kunnen worden verdrongen, maar dan toch allerlei problemen veroorzaken. Deze onzinnige theorie van Freud (nare dingen worden juist niet vergeten) werd verder verminkt door psychische problemen op te vatten als bewijs van verdrongen misbruik. IJverig doorvragen haalde dan zulke herinneringen op, met soms ernstige juridische consequenties. Inmiddels heeft onderzoek aangetoond dat herinneringen aan niet voorgevallen incidenten tamelijk makkelijk kunnen worden geïmplanteerd. Ondertussen is onder psychologen het geloof aan onbewuste verdringing over de hele wereld opgelopen van 60 procent tot 75 procent, mede doordat het DSM dit verschijnsel erkent. Maar het is onzin.
Trefwoorden: John Parker, verdringing, Freud, psychoanalyse, misbruik, DSM
Onderwerp: psychologie – valse herinneringen en satansgeloof
Geachte redactie (brief over Denkfouten)
Herman de Regt, Hans Dooremalen
Skepter 35.3 (2022) p. 39
De schrijvers constateren dat in het voorbeeld van de Deventer moordzaak (Skepter 35.2) nog wat denkfouten zijn ingeslopen: iets geloven op grond van onvoldoende bewijsmateriaal, denken dat DNA met zekerheid een daderspoor is, en het kritiekloos overnemen van ongefundeerde meningen.
Trefwoorden: denkfouten, Deventer moordzaak
Onderwerp: psychologie – denkfouten
Spijkers in het muurvocht
Hans Streng
Skepter 35.3 (2022) p. 40-43
Tevreden klanten schrijven ons… (kader)
Skepter 35.3 (2022) p. 43.
Een firma biedt een zendertje aan tegen optrekkend vocht in muren. Dat zendertje zou, met een vermogen van een telefoon (enkele milliwatt) in een brede omtrek capillaire werking verstoren. Als het waar was zou de uitvinder de Nobelprijs verdienen. Maar: niet goed, geld (3500 euro) terug. Inderdaad leek het te werken. Dat kwam doordat het geleidingsvermogen van de muur (een maat voor het vochtgehalte) werd gemeten tussen twee goedkope stalen spijkers, die corrodeerden en dus een hogere weerstand te zien gaven. De firma beschikte ook over getuigschriften waar niets van klopte.
NB. Er is ook een uitvoerig rapport.
Trefwoorden: muurvocht, muurvochtverwijdering, Schwille Elektronik, DELTA, Tesla, Openluchtmuseum Arnhem,
Onderwerp: wetenschap – fraude
Waanwijs en tegendraads
Hans van Maanen
Skepter 35.3 (2022) p. 44-45
Degenen die zich het sterkst tegen de wetenschappelijke consensus verzetten, zijn vaak erg onwetend. Denk aan foute antwoorden op vragen over de beweging van de aarde om de zon. Ook bij vragen over covid, vaccinatie en mondkapjes, bleek dit. Ruim een kwart van de (Amerikaanse) respondenten in een onderzoek dacht een en ander beter te weten dan de wetenschappers. Het is niet duidelijk of onkunde tot anti-establishment leidt of andersom.
Trefwoorden: wetenschap, vaccinatie, homeopathie, kernenergie, evolutie, onkunde
Onderwerp: wetenschap – communicatie
Stenen met bijzondere krachten
Agnes Tieben
Skepter 35.3 (2022) p. 46
Interview met Claire Moens, auteur van Magische en helende stenen: Feiten en mythen (2022). Zelfs de burgemeester van New York (Eric Adams) gelooft erin. Over vier jaar zal er in de kristallenbusiness in de VS 625 dollar per hoofd van de bevolking omgaan. En dan moet je bedenken dat mijnarbeiders in Madagaskar die deze ‘kristallen’ delven een dollar per dag verdienen.
Trefwoorden: kristallen, influencers, Eric Adams, Madagaskar
Onderwerp: religie – amuletten
Ype en Ionica zijn skeptisch
Ype Driessen en Ionica Smeets
Skepter 35.3 (2022) p. 47
Havana syndroom
Trefwoorden: humor
Onderwerp: humor
