Skepter 32.3 (2019)
Derde nummer van jaargang 32, verschenen op 22 augustus 2019.
Bestel dit nummer los of word meteen abonnee of donateur. Een digitale versie (pdf) is ook direct leverbaar vanuit onze webwinkel.
Beknopte inhoud
- Creatief boekhouden met biodiversiteit door Arnout Jaspers
Kunnen we wel wetenschappelijk verantwoord vaststellen hoe het met onze soorten-rijkdom is gesteld? - Vaccin tegen nepnieuws door Arno van ’t Hoog
Online game leert nepnieuws te onderscheiden van echt nieuws. - Vlekkentest door Jacques van Rillaer
Rond de jaren zestig van de vorige eeuw was de rorschachtest buitengewoon populair, tegenwoordig gebruiken psychologen hem amper nog. - Homeopathisch verdunde peer-review door Pepijn van Erp
Nieuw onderzoek zou aantonen dat een homeopathisch middel pijnstillend werkt bij ratten. Als het niet aan alle kanten had gerammeld, en als het niet alweer was teruggetrokken. - Dwalen gokkers? door Hans van Maanen
- Kwakzalvers zonder grenzen door Pepijn van Erp
De heimelijke en gevaarlijke ‘veldonderzoeken’ van MMS-aanhangers in Oeganda. - Mindfulness door Björn Vos
Interview met Brian Ostafin die onderzoek doet naar mindfulnessmeditatie. - Meten met dr. Voll door Ruud Herold
Hoe werken die bioresonantieapparaten precies? - Bommen en granaten door Jan Willem Nienhuys
Dat het buskruit is uitgevonden in China is algemeen bekend, maar veel mensen denken onterechte dat de Chinezen er alleen maar vuurwerk mee maakten. - De samenzwering der illuminati door Peter Zegers
Boekbespreking van Illuminati: au-delà de la théorie complotiste, la réalité van Philippe Liénard. - In memoriam Willem Betz (1943–2019) door Jan Willem Nienhuys
Samenvattingen
Creatief boekhouden met biodiversiteit
Arnout Jaspers
Skepter 32.3 (2019) p. 4-10
(Living Planet Index) (kader zonder titel)
Skepter 32.3 (2019) p. 9
De Living Planet Index (LPI, elke twee jaar berekend door het Wereldnatuurfonds) is een soort Dow Jones van biodiversiteit alleen voor diersoorten. Probleem is dat er zes miljoen insectensoorten zijn en twee miljoen soorten gewervelden en dat zeker driekwart onbekend is. De populaties van bekende soorten variëren van enkele tientallen tot miljoenen. De LPI bepaalt eerst voor elk van 16.000 geselecteerde bedreigde populaties afzonderlijk een index waaraan relatieve voor- of achteruitgang is af te lezen, en daarna worden volgens een getrapt systeem meetkundige gemiddelden genomen. Het is erg ingewikkeld. In 2012 is de berekening veranderd, waardoor een groot gebied dat met de oude berekening 38% vooruitging, met de nieuwe berekening juist 30% achteruitging. Er zijn nog andere indices. Een gerapporteerde achteruitgang van bijvoorbeeld 60% suggereert dat de populaties gemiddeld ruwweg halveren, maar het WNF legt het zelf verkeerd uit en in krantenberichten wordt daarvan gemaakt dat 60% van de diersoorten uitgestorven is. Een bezwaar van dit soort rekenpartijen is dat alle soorten even zwaar tellen, de bonobo even zwaar als een soort die voor mensen en voor het ecosysteem onbelangrijk is.
Trefwoorden: ecologie, diversiteit, biodiversiteit, kooldioxide, Amazone, IPBES, Rode Lijst, Mark Costello, Living Planet Index, LPI, Wereldnatuurfonds, IUCN, PLOS, Stefanie Deinet, Andy Purvis
Onderwerp: wetenschap – milieu
Vaccin tegen nepnieuws
Arno van ’t Hoog
Skepter 32.3 (2019) p. 11-14
Bij het online-spel ‘Slecht nieuws’ zit de speler op de stoel van de schurk. Doel is mensen minder gevoelig voor misleiding te maken. De eerste verdediging tegen desinformatie bestaat niet uit feiten, want emoties zijn belangrijker dan feiten. Geruchten en vraagtekens werken even goed als feiten. Een van de makers van het spel, Ruurd Oosterwoud, studeerde Ruslandkunde en weet zodoende veel over propaganda. Onderzoek lijkt aan te tonen dat men na het spelen van het spel iets beter is in het herkennen van nepnieuws. Medebedenker Jon Roozenbeek wil onderzoeken hoe lang het effect aanhoudt.
Trefwoorden: inoculatie, nepnieuws, misleiding, spel, Bad News Manifest, Oosterwoord, Roozenbeek, persvrijheid, zelfcensuur, Canbridge, Libanon, Sander van der Linden, prebunking
Onderwerp: misvattingen
Vlekkentest
Jacques Van Rillaer
Skepter 32.3 (2019) p. 15-22
De ‘inktvlekkentest’ van Hermann Rorschach (1884-1922) had diverse voorlopers. De bedenkers (Justinus Kerner, Alfred Binet, Szymon Hens) beschuwden die tests voornamelijk als middelen om iets te weten te komen over iemands vermogen om te fantaseren. Ook Rorschach zelf vond de test minder geschikt dan bijvoorbeeld droomduiding. Zijn boek erover – sterk ingekort – uit 1920 werd nauwelijks verkocht. Pas eind jaren 1930 groeide de belangstelling onder psychoanalytici. De Franse psychoanalyticus Didier Anzieu publiceerde er in 1960 een boek over, getiteld Les méthodes projectives, dat vele jaren als leerboek in gebruik bleef. Onderzoek van onder meer James Wood (2003) toonde aan dat de rorschachtest waardeloos is: onbetrouwbaar (herhaling van de test bij één persoon produceert verschillende diagnoses) en niet valide (geen verband met een objectieve werkelijkheid). Het enige positieve is dat de test wel enigszins kan aangeven dat iemand schizofreen is, maar alleen in gevallen waarin psycholoog of psychiater het zo ook wel ziet. Ook voor gebruik in de rechtszaal of een andere situatie waar het oordeel van deskundigen wordt gevraagd is de test totaal ongeschikt. Bovendien blijkt iedereen met deze test wel wat te mankeren. Rond 1955 had Eysenck trouwens door onderzoek al vastgesteld dat de test niet deugde (dat hijzelf met deze test ooit als ernstig schizofreen was gediagnosticeerd maakte hem weinig uit), en in 2000 had de Amerikaanse psychologische vereniging al aanbevolen om alle op projectie gebaseerde technieken te schrappen.
Trefwoorden: Rorschach, inktvlekken, Kerner, Szymon Hens, Bleuler, Freud, Psychodiagnostik, Wolf-Fédida, Sartre, Anzie, James Wood, zaak-Outreau, Gryson, Mihura, Samuel Back, Marguerite Hertz, Zygmund Piotrowski, David Rapaport, John Exner, Gregory Meyer, Teresa Nexworski, Scott Lilienfeld, Howard Garb, Eysenck, Barnum effect
Onderwerp: psychologie
Homeopathisch verdunde peer-review
Pepijn van Erp
Skepter 32.3 (2019) p. 23-25
Het effect van het homeopathische middel Rhus toxicodendron D12 (=hoogverdunde gifsumak) werd onderzocht, met behulp van pijnprikkels bij ratten. (NB. Geheel tegen het idee van de homeopathie dat het middel pas gegeven kan worden na een lang gesprek met de patiënt.) Het artikel erover zat vol rariteiten zoals dubbel gebruikte afbeeldingen, ontbrekende blindering, veel te kleine groepen. Dat hadden de referees van het tijdschrift (Scientific Reports) niet in de gaten gehad. De auteurs bleken al eerder soortgelijke artikelen in homeopathische bladen geschreven te hebben, waar ook veel mis mee was. In juni 2019 werd het artikel teruggetrokken.
Trefwoorden: homeopathie, onderzoek, ratten, pijn, Chanakya Nath Kundu, La Repubblica, Enrico Bucci, Retraction Watch
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – onderzoek
Dwalen gokkers?
Hans van Maanen
Skepter 32.3 (2019) p. 26-29
De zogeheten gokkersdwaling is het idee dat na een flink aantal keren kop de kans op munt toeneemt. Dat is wiskundig onzin, maar wel verklaarbaar. Gooit men kop-of-munt dan zal voor het gevoel KKM vaker voorkomen dan KKK, dat komt doordat (bijvoorbeeld) KKKK niet wordt gevoeld als twee voorkomens van KKK. Als je wacht tot zich de opeenvolging KKK voordoet, dan zal dat gemiddeld langer duren dan wachten op KKM. Gooit men reeksen van vier worpen, zijn er in totaal 16 even waarschijnlijke mogelijkheden, bij drie daarvan komt KKK voor, en bij vier daarvan komt KKM voor. In heel lange reeksen is de gemiddelde wachttijd tot er voor het eerst KKK is gegooid wel 14 worpen, terwijl het voor KKM maar 8 is.
NB 1. De gemiddelde wachttijd tot de eerste K die ook door een K gevolgd wordt kan men als volgt berekenen. Noem die wachttijd L. Verdeel de (oneindig gedachte) rijen in drie groepen: (a) beginnend met M, (b) beginnend met KK en (c) beginnend met KM. De bijdrage tot L van groep a is 1/2 (=kans dat een rij in groep a zit) maal (L+1). De bijdrage tot L van groep b is 1/4 (= kans dat rij in groep b zit) maal 1, immers de eerste K in deze groep wordt gevolgd door K. De bijdrage tot L van groep C is 1/4 (= kans dat de rij in groep c zit) maal (L+2). Optellen geeft
L = (L+1)/2 + 1/4 + (L+2)/4. Men vindt L=5. Analoge technieken geven de gemiddelde wachttijd tot (het begin van) elk denkbaar patroon.
NB 2. Als men zou wedden wat het eerst komt in een rij van worpen, KK of MK, dan wint ‘KK’ alleen als dat de eerste twee worpen zijn (kans 1/4) in de andere gevallen (kans 3/4) komt er een M voor de eerste KK, en dan wint ‘MK’.
Trefwoorden: kansrekening, gokkersdwaling
Onderwerp: wetenschap – kansrekening
Kwakzalvers zonder grenzen
Pepijn van Erp
Skepter 32.3 (2019) p. 30-34
Mineral Miracle Supplement (kader)
Skepter 32.3 (2019) p. 31
In 2013 dook er een YouTube-filmje op dat een proef liet zien – uitgevoerd door het Oegandese Rode Kruis (URCS) – dat de effectiviteit tegen malaria zou aantonen van Mineral Miracle Supplement (MMS), een soort bleekwater dat wel gebruikt wordt om water te ontsmetten. Uiteraard was het bedrog: proefpersonen die ‘malaria’ hadden waren slechts getest met een snelle test die aantoonde dat ze in een nabij verleden een malaria-infectie hadden doorgemaakt. Als test op malaria levert dat in Oeganda veel fout-positieven op. Deze ‘zieke’ personen bleken na inname van het middel met een deugdelijk microscopisch onderzoek vrij te zijn van malariaparasieten. Geen geïsoleerd incident, want in Oeganda is heel netwerk van MMS-aanhangers actief. Uiteindelijk ondernam de Oegandese overheid actie.
Trefwoorden: MMS, Oeganda, URCS, Humble, chloordioxide, malaria, Klaas Proesmans, Leo Koehof, Andres Kalcker, Genesis II-kerk, Myles Power, Tom Porter, autisme, Sam Little, Enno Frye, Heinrich Heine Universiteit,
Onderwerp: gezondheid – kwakzalverij
Mindfulness
Björn Vos
Skepter 32.3 (2019) p. 35-38
Interview met de psycholoog Brian Ostafin, hoofddocent aan de Universiteit Groningen. Hij doet onderzoek naar mindfulnessmeditatie. Mindfulneses wordt ook als therapie gebruikt. Het idee is afstand scheppen tot de eigen gedachten bij angststoornis of depressie of verslavingsgedachten. Ostafin vergelijkt mindfulness met alchemie: iedereen hanteert eigen methoden en definities en er is geen overkoepelende theorie. Ostafin kijkt zelf naar verslaving. Er is weinig bewezen. Alleen een begin van bewijs bij cognitieve therapie gebaseerd op mindfulness bij depressie. Idem voor verslaving, maar dat staat nog in de kinderschoenen. Zijn eigen onderzoek suggereert dat het ook averechts kan werken.
Trefwoorden: mindfulness, angststoornis, depressie,verslaving, Kabat-Zinn, alchemie
Onderwerp: psychologie
Meten met dr. Voll
Ruud Herold
Skepter 32.3 (2019) p. 39-43
De auteur ging na hoe goed men huidweerstand kan meten. De uitkomsten verschilden drastisch. De ene keer 460 kilo-ohm, dan weer 64, en met vochtige handen 5 kilo-ohm. Een goedkopere multimeter gaf fors hogere (10 tot 25 maal zoveel) uitkomsten. Behalve een multimeter werd ook een echte Akuport M2 gebruikt (nieuwprijs 1600 euro in 2018). Kostprijs naar schatting 300 euro, te oordelen naar het inwendige. De uitslag van de Akuport is gegeven door de formule: uitslag = 100 – 45 maal de logaritme van (weerstand (in kilo-ohm) gedeeld door 7,5). Deze formule geeft 100 bij 0 kilo-ohm, en bij 1200 kilo-ohm komt er 0,8 (dus bijna 0). Bij 35 kilo-ohm komt er 70 uit. Waarschijnlijk is voor deze rare schaal gekozen omdat men nogal makkelijk hele hoge waarden voor de huidweerstand meet. De Akuport laat de spirituele krachten van allerlei stoffen (onder andere homeopathische middelen, mogelijke allergenen) meeliften op de meetstroom. Pogingen dit controleren leverden niets op. ‘De reproduceerbaarheid bleek om te huilen’. Dat zit hem in de slechte reproduceerbaarheid van huidweerstand.
NB. In het artikel is sprake van Reinhard Voll, dat moet zijn Reinhold Voll.
Trefwoorden: elektroacupunctuur, Voll, Akuport
Onderwerp: gezondheid – resonantietherapie en elektroacupunctuur
Bommen en granaten
Jan Willem Nienhuys
Skepter 32.3 (2019) p. 44-47
Het is een fabeltje (onder meer gedebiteerd in Sapiens van Harari) dat de Chinezen weliswaar het buskruit ontdekten, maar dat de toepassing in wapentuig een westers bedenksel is. In feite waren de oudste Europese kanonnen kopieën van Chinese in serie geproduceerde kanonnen. In de vijftiende eeuw was het Chinese leger duchtig bewapend met allerhande vuurwapens (dertig ton per bataljon). De technologische ontwikkeling in China kwam toen tot stilstand, doordat bij het onderwijs eenzijdig nadruk op een soort theologie werd gelegd.
Trefwoorden: buskruit, China, Harari
Onderwerp: geschiedenis – wetenschap
De samenzwering der illuminati
Peter Zegers
Skepter 32.3 (2019) p. 48-49
Recensie van Philippe Liénard, Illuminati: au-delà de la théorie complottiste, la réalité (2018). Slechts drie hoofdstukken van dit boek gaan over het eigenlijke onderwerp. De echte illuminaten (1776-1785) vormden een soort leesclub, en die vergeten zouden zijn als Robison en Barruel ze niet als motors achter de Franse revolutie hadden beschouwd. Ten onrechte noemt het boek noch Nesta Webster, noch Léo Taxil. Ondertussen denkt een kwart van de Fransen dat een of ander geheim genootschap de ware machthebbers in Frankrijk zijn.
Trefwoorden: Fondation Jean Jaurès, complottherie, illuminati, Madonna, Kémi Séba, Weishaupt, Barruel, Robison, Webstel, Taxil, John M. Roberts
Onderwerp: complotten – illuminaten
In memoriam Willem Betz (1943–2019)
Jan Willem Nienhuys
Skepter 32.3 (2019) p. 50
Wim Betz overleed op 8 juni, na een langdurige ziekte. Hij was een van de oprichters van Skepp en een onvermoeibaar strijder tegen de kwakzalverij. Door zijn inspanningen is de wet-Colla een dode letter gebleven. Hij wist ook internationaal de aandacht te trekken voor het Chinese kruidenschandaal met aristolochia.
‘Geniet van de mooie dingen in het leven’ waren zijn laatste woorden.
NB. In het stuk staat dat zijn leerling Maggie De Block minister van Onderwijs werd. Dat is onjuist. Het was natuurlijk (Sociale Zaken en) Volksgezondheid (vanaf 2014).
Trefwoorden: Betz, De Block, Randi, SKEPP, Colla, COST-B4
Onderwerp: skeptici
Skepsiscongres Big History
Skepter 32.3 (2019) p. 51
Aankondiging van het Skepsis-congres op 2 november in Amersfoort.
NB. Als sprekers stonden aangekondigd Marcel Hulspas en Jona Lendering. Die zegden af, en ook James Kennedy kwam niet. In plaats daarvan Joris Burmeister, Jan Willem Nienhuys en Matthijs van Boxsel.
Trefwoorden: congres, geschiedenis
Onderwerp: skeptici – congres
