Skepter 6.4 (1993)

Vierde nummer van jaargang 6.

Beknopte inhoud

• De praktijk van het paranormale – Het zesde Skepsis-congres door Marcel Hulspas
• Gelouterd door het vuur – Het Saito Goma vuurritueel door Erik Hoogcarspel
• Zwart Op Wit – Grafologen en personeelswerving door Jan Willem Nienhuys
• Grafospect – De bladspiegel van de ziel door Dick Zeilstra
• Meditatiegeheimen – Is mediteren ergens goed voor? door Rob Nanninga
• Blauw en wit – De voorspelling van de Bijlmerramp door J. van Klinken
• Ervaringswetenschap – Het tweede congres van de VHAN door Jan Willem Nienhuys
• Eminente effecten – De ups en downs van Gauquelin door Rob Nanninga
• In strijd met het toeval – PK-experimenten met en zonder Skepsis door Hans Michels
• Het ‘perfecte’ experiment …dat helaas faalde door Rob Nanninga
• De Computer de baas – Het SRU-Skepsis-experiment met Hans Michels door Brian Millar
  
• Atland, Texland, Frya’s land – Het raadselachtige Oera Linda Boek door G.C. Molewijk
• Canard Pulverisé – Het ‘anti-griepmiddel’ Oscillococcinum door Jan Willem Nienhuys
• Podium. Voor de laatste maal: Skepticisme, Schepping en God door W.K. Post
• Podium. Voor het allerlaatst: Skepticisme, schepping en God door Tim Trachet
• Boekbespreking. Leylijnen in de Lage Landen door Marcel Hulspas
• Boekbespreking. Annie Besant – A biography door Marcel Hulspas
• Gesignaleerd
• Brieven

Samenvattingen

De praktijk van het paranormale
Het zesde Skepsis-congres
Marcel Hulspas
Skepter 6.4 (1993) p.1-2

Op dit congres presenteerde Kees de Jager een verklaring van de Friese knal. Het was een schokgolf van een meteoriet van circa 6 ton die ergens boven Ierland uit elkaar was gespat. Andere sprekers: Marc Braem (met een educatieve mentalistenact), Van Wees (BDE’s), Zeilstra (grafologie), Nienhuys (aardstralen), Nanninga (MPS) en Michels (proef met retroactieve PK).

Trefwoorden: skeptici, congres, Friese knal
Onderwerp: skeptici – congres

Gelouterd door het vuur
Het Saito Goma vuurritueel
Erik Hoogcarspel
Skepter 6.4 (1993) p. 3-4

Op 12 september werd een Japans-boeddhistisch ritueel uitgevoerd op de Lammermarkt in Leiden, te weten een vuurloop. De eigenlijke loop was over een houtskoolpad, gevormd door verbrande aanmaakhoutjes. Het voelde branderig aan, maar de huid was niet zichtbaar beschadigd.

Trefwoorden: religie, ritueel, vuurlopen, Saito Goma
Onderwerp: religie – boeddhisme

Zwart Op Wit
Grafologie en personeelswerving
Jan Willem Nienhuys
Skepter 6.4 (1993) p. 5-7

Een analyse van 17.000 personeelsadvertentie in Intermediair 1991 en 1992 leerde dat ruim 1 percent vroeg om handgeschreven brieven. Dit aantal is dalend en in ongeveer een derde van de gevallen was de bedoeling dergelijke brieven aan een grafoloog te laten zien. Een aantal van dergelijke adverteerders is inmiddels gestopt met deze praktijk, zo bleek bij navraag. De sollicitatiecode van de Nederlandse Vereniging voor Personeelsbeleid verbiedt trouwens het vragen naar handgeschreven brieven.

Trefwoorden: grafologie, sollicitatiebrieven, ten Berge, Intermediair
Onderwerp: pseudowetenschap – grafologie

De zesde Europese Skeptische Conferentie moet anders! (Kort bericht.)
Skepter 6.4 (1993) p. 7

De eerstvolgende Europese conferentie (nummer zes, nummer vijf was in Keele) zal 23-25 september 1994 te Oostende plaatsvinden. Die moet echter anders, meer internationaal. Mensen gaan geen lange en dure reizen ondernemen om dezelfde sprekers weer dezelfde dingen te horen vertellen.

Trefwoorden: skeptici, congres
Onderwerp: skeptici – congres

Grafospect
De bladspiegel van de ziel
Dick Zeilstra
Skepter 6.4 (1993) p. 8-10

Grafologie is onzin, althans in Nederland. Hoeveel mensen zijn bereid een grafologische analyse serieus te nemen? Eerst werd een heuse analyse besteld bij een grafoloog. Dat was een typische Forertekst. Vervolgens werd bureau Grafospect opgericht dat schappelijk geprijsde analyses aanbood. Er kwamen 21 aanvragen. Iedereen kreeg dezelfde analyse. De meesten herkenden zich er wel in.

Trefwoorden: grafologie, Baldi, Creux-Jamin, Klages, Bruinsma, Pfanne, Bücher, De Groot, Ouweneel, Jansen, MartinAir, RaiData, Beyerstein, Paravisie, De Telegraaf
Onderwerp: pseudowetenschap – grafologie

Meditatiegeheimen
Is mediteren ergens goed voor?
Rob Nanninga
Skepter 6.4 (1993) p. 11-13

Er zijn veel vormen van meditatie. Bevordert mediteren de mentale of lichamelijke gezondheid? De proeven die hiermee gedaan zijn vallen op doordat een controlegroep (die bijvoorbeeld alleen maar twintig minuten rustig moest blijven zitten) ontbreekt. Proeven met controles leveren niets op. Misschien verandert het bewustzijn tijdens meditatie.

Trefwoorden: meditatie, Trungpa, mantra, Transcendente Meditatie, vipassana, Maharishi, Herbert Benson, Keith Wallace, David Holmes, Delmonte
Onderwerp: psychologie

Blauw en wit
De voorspelling van de Bijlmerramp
J. van Klinken
Skepter 6.4 (1993) p. 14-16

Op zondag 4 oktober stort rond 18:00 uur een Boeing van El Al op twee flatgebouwen in de Bijlmer. Om 13:00 had een dame uit Hilversum de Rijkspolitie Schiphol gebeld met een verhaal dat ze ’s nachts voor haar geestesoog een blauw en wit vliegtuig had zien neerstorten. Later hoort ze een stem die zegt dat op 21 december boven Gent een vliegramp zal gebeuren. Op die datum gebeurde er een ramp, maar die was bij Faro in Portugal. De dame deed nog meer voorspellingen, maar die kwamen niet uit. Er zitten meer merkwaardige kanten aan de zaak en Leo de Ruiter van Paravisie speelt ook een onverkwikkelijke rol.

Trefwoorden: Bijlmerramp, voorspelling, simulator, Paravisie, Ouweneel, Faro
Onderwerp: paranormale – helderziende persoon

Ervaringswetenschap
Het tweede congres van de VHAN
Jan Willem Nienhuys
Skepter 6.4 (1993) p. 17-18

Spreker op dit congres op vrijdag 12 november 1993 waren Roel van Wijk (over celculturen die met arsenicum vergiftigd worden), Bezemer (promotor van mw. De Lange, over dubbelblind onderzoek), Van Berckel Smit (tevredenheidsregistratie van patiënten), David Reilly, Klaus Linde (meta-analyse analoog aan die van Knipschild et al., met hetzelfde resultaat) en Spinhoven over het placebo-effect. Waardeloze behandelingen werkten bijvoorbeeld prima toen ze nog nieuw waren, wat vragen oproept over de kwaliteit van blindering. Dagvoorzitter was ‘privaatdocent’ Bodde.

Trefwoorden: homeopathie, arsenicum, placebo, Beecher
Onderwerp: homeopathie – congres

Eminente effecten
De ups en downs van Gauquelin
Rob Nanninga
Skepter 6.4 (1993) p. 19-22

De psycholoog Michel Gauquelin denkt dat topsporters een paar procent vaker (22% in plaats van 17%) worden geboren bij bepaalde standen van Mars. Ertel ontdekte dat het bij sportlieden die niet in Gauquelins publicaties stonden, maar wel in zijn archief zaten, net andersom was. Ertel vindt echter een ‘eigen’ effect: het Marspercentage steeg naarmate de sportlieden in meer boeken genoemd werden. Er is een analoog Saturnus-effect, maar dat is curvilineair volgens Ertel.

Trefwoorden: Gauquelin, Mars, Ertel, Saturnus, Nienhuys, Koppeschaar
Onderwerp: astrologie – Marseffect

In strijd met het toeval
PK-experimenten met en zonder Skepsis
Hans Michels
Skepter 6.4 (1993) p. 23-27

Het ‘perfecte’ experiment…
…dat helaas faalde
Rob Nanninga
Skepter 6.4 (1993) p. 27-28

De Computer de baas
Het SRU-Skepsis-experiment met Hans Michels
Brian Millar
Skepter 6.4 (1993) p. 28-32

Zou gedachtekracht de uitkomst van een fysieke randomgenerator kunnen veranderen? Bij informele proeven kreeg Hans Michels steeds statistisch significante uitkomsten (andere leden van de SRU niet). Tijd voor een serieuze proef met Skepsis. In de oorspronkelijke opzet werd de uitvoer van de randomgenerator telkens na een druk op de knop gegenereerd en een fractie van een seconde later bekeken. In de verbeterde opzet werden eerst alle getallen gegenereerd, op diskette gezet en pas veel later bekeken. De verbeterde opzet was op tal van manieren beveiligd. Maar toen leverde het geen significante resultaten meer op. Drie auteurs doen verslag.

Trefwoorden: retroactieve psychokinese, random generator, SRU, Schmidt, observationele theorie, Lucado, Breederveld
Onderwerp: parapsychologie – onderzoek

Advertentie Filosofie Magazine
Skepter 6.4 (1993) p. 32

Trefwoorden: advertentie
Onderwerp: reclame

Atland, Texland, Frya’s land
Het raadselachtige Oera Linda Boek
G.C. Molewijk
Skepter 6.4 (1993) p. 33-36

Het Oera Linda boek dook kort na 1870 op. De meeste historici beschouwden het als een vervalsing. Maar wie had deze gecompliceerde vervalsing of mystificatie bedacht en uitgevoerd? De kandidaten zijn onder anderen: Cornelis over de Linden, Eelco Verwijs en François HaverSchmidt (=Piet Paaltjens).
NB. Goffe Jensma publiceerde in 2004 De Gemaskerde God (zijn dissertatie),waarin hij betoogt dat het boek een product was van de samenwerking van bovengenoemd drietal met HaverSchmidt als hoofdauteur, en dat het een parodie was op de richtingenstrijd in de Nederlands Hervomde Kerk.

Trefwoorden: Oera Linda, Over de Linden, Winkler, Ottema, Verwijs, HaverSchmidt, Halbertsma, Wirth, Overwijn, Uyldert, Veeman, Donelly, Wim Zaal
Onderwerp: randwetenschap – Oera Linda

Ma Prem (Kort bericht.)
Skepter 6.4 (1993) p. 36

Ma Prem beweert een Wali Songo te zijn, maar bedoelt daarmee een hoge graad in de vechtsport Pencak Silat. De voorzitter van de Nederlandse Pencak Silat Bond weet hier niets van maar weet wel van Ma Prem: die is een keer op een vergadering verschenen en toen snel buiten de deur gezet. Ma Prem is ook niet genegen een kopie van haar Wali Songo-diploma naar Skepter op te sturen.

Trefwoorden: Ma Prem, Essenen, religie
Onderwerp: religie – Ma Prem

Astrologie en intuïtie (Kort bericht.)
Skepter 6.4 (1993) p. 36

De NGPA heeft haar leden geënquêteerd. Duidelijk is waarom de astrologie zich nauwelijks testen laat. Een succesvol consult kan alleen maar plaatshebben met een echte cliënt die de astroloog uit vrije wil op een zelfgekozen tijdstip mondeling raadpleegt.

Trefwoorden: astrologie
Onderwerp: astrologie – algemeen

Erratum (Kort bericht.)
Skepter 6.4 (1993) p. 36

Correctie van Kwakkelzalverij in Skepter 6.3. Zie aldaar.

Trefwoorden: homeopathie
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – onderzoek

Canard Pulverisé
Het ‘anti-griepmiddel’ Oscillococcinum
Jan Willem Nienhuys
Skepter 6.4 (1993) p. 37-38

Oscillocccinum is een onzinmiddel, gebaseerd op de combinatie van isopathie met een niet bestaande bacterie. Een nauwelijks significant onderzoek van Ferley et al. uit 1989 riekt naar p-hacking.

Trefwoorden: homeopathie, Boiron, Roy, Korsakoff-verdunning, Ferley, Kleijnen, RCT, placebo
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – onderzoek

Eeman vertrekt (Kort bericht.)
Skepter 6.4 (1993) p. 38

Werner Eeman stopt met het redacteurschap van Skepter, en wordt opgevolgd door Jean Paul van Bendegem.

Trefwoorden: skeptici
Onderwerp: skeptici – organisatie

Podium – Voor de laatste maal: Skepticisme, Schepping en God
W.K. Post
Skepter 6.4 (1993) p. 39

De fundamentalisten nemen de Bijbel erg letterlijk. Als de evolutionisten dat ook doen ontstaat een schimmengevecht, dat niet nodig zou moeten zijn als men de Hebreeuwse grondtekst beter begreep.

Trefwoorden: religie, Bijbel, creationisme
Onderwerp: religie – creationisme

Podium – Voor het allerlaatst: Skepticisme, Schepping en God
Tim Trachet
Skepter 6.4 (1993) p. 39-40

Een uitvoerige positiebepaling van skeptici met betrekking tot religie. Een niet al te fanatieke aanhanger van een religie kan best actief zijn in de skeptische beweging.

Trefwoorden: religie, Bijbel, creationisme
Onderwerp: religie – creationisme

Benveniste (Kort bericht)
Skepter 6.4 (1993) p. 40

Benvenistes tijd bij INSERM zit erop. Hij heeft geen aanvraag gedaan om een nieuwe groep op te starten. Hij spreekt van ideologische repressie.

Trefwoorden: homeopathie, Benveniste
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – Benveniste

Aardstralen (Kort bericht.)
Skepter 6.4 (1993) p. 40

Een moeder van een astmapatiëntje las wat Bote Mikkers over aardstralen vertelde. Mikkers gaf gevaarlijke medische adviezen, constateerde aardstralen en adviseerde de woning snel te verkopen. Na contact met Skepsis besloot de familie die adviezen maar niet te volgen. Mikkers’ honorarium van 350 gulden waren ze kwijt.

Trefwoorden: aardstralen, Bote Mikkers, astma, ooievaars, lood
Onderwerp: pseudowetenschap – aardstralen

Leylijnen in de Lage Landen
Marcel Hulspas
Skepter 6.4 (1993) p. 41-42

Begin 20ste eeuw verzon Alfred Watkins de term ley lines voor reeksen van bijzondere plaatsen die op een rechte lijn liggen; omdat de namen van die plaatsen vaak op ley eindigden, noemde hij die lijnen zo. Omstreeks dezelfde tijd worden zulke lijnen in Duitsland met wichelroedes opgespoord. Wigholt Vleer schreef Leylijnen en leycentra in de Lage Landen: 217 heilige plaatsen in Nederland en Vlaanderen (1992). Volgens hem zouden dergelijke centra al in de middeleeuwen met behulp van wichelroedes bepaald zijn. Dit is vreemd, want de wichelroede kwam pas in de 16de eeuw in gebruik. ‘De naïviteit van de auteur van Leylijnen en leycentra is amusant, maar ook zo nu en dan ten hemel schreiend.’

Trefwoorden: leylijnen, Edward Duke, Alfred Watkins, Föhrig, Teudt, pendel, wichelroede, Uyldert, Jörg Purner, Bielenberg, Dick van den Dool
Onderwerp: pseudowetenschap – leylijnen

Annie Besant – A biography
Marcel Hulspas
Skepter 6.4 (1993) p. 43-44

In deze biografie door Anne Taylor wordt eeg goed beeld geschetst van de bevlogen hervormster. Toen Besant kennis maakt met de theosofie, leek die haar ideaal toe: religieuze gelijkheid, het goede van alle godsdiensten combineren, maar geen dogma’s, en een kosmische weg (reïncarnatie) om aan onrecht en ongelijkheid te ontsnappen.

Trefwoorden: Wood, Frank Besant, Charles Bradlaugh, vrijdenkers, atheïsme, geboortebeperking, Fabian Society, Blavatsky, theosofie, hindoeïsme, kastesysteem,Leadbeater, Krishnamurti
Onderwerp: religie – theosofie

Gesignaleerd (Boekenrubriek.)
Skepter 6.4 (1993) p. 45

J. Kleijnen, G ter Riet, P. Knipschild, Effectiviteit van Alternatieve Geneeswijzen: Een Literatuuronderzoek (1993). Eindrapport van een zes jaar geleden gestart onderzoek. Recensie in Skepter 7.2
Hans van Kampen, De Gezanten van Hyperion (1992). ‘De opeenstapeling van platitudes en onzinnigheden is werkelijk adembenemend.’
Carlo Ginzburg, Extasen: een ontcijfering van de heksensabbat (1993). ‘Een adembenemend historisch panorama.’
Hope Price, Angels: True Stories Of How They Touch Our Lives (1993). ‘Staat bol van de ongeloofwaardige verhalen, rijp en groen door elkaar.’
Paul Brodeur, The Great Power-Line Cover-Up: How the Utilities and the Government Are Trying to Hide the Cancer Hazard Posed by Electromagnetic Fields (1993). Tientallen onderzoeken bleven zonder duidelijk resultaat. Dus daar zit een samenzwering achter.
Mario Biagioli, Galileo, Courtier: The Practice of Science in the Culture of Absolutism (1993). Galileo was een hoveling die om diverse redenen uit de gratie geraakte.
Michael Heim en Wener Nosko, Die Ötztal-Fälschung: Anatomie einer archäologischen Groteske (1993). De befaamde gletschermummie zou een practical joke zijn van een gesjeesde alpinist. De auteur heeft zich zo erg vastgebeten in zijn these, dat het pamflet slechts hier en daar amusant is.
NB. Voor een recensie van de vertaling zie Skepter 7.3
Allen Franklin, The Rise and Fall of the Fifth Force: Discover, Pursuit, and Justification in Modern Physics (1993). De vijfde kracht was een soort correctie op de zwaartekracht die alleen over korte afstanden werkte. Uiteindelijk bleken het meet- en rekenfouten te zijn.
William Burroughs, Weather Cycles: Real or Imaginary? (1992). Slechts een handvol van de honderden voorgestelde ‘klimaatcycli’ bestaat echt.
Stephen Cole, Making Science: Between Nature and Society (1992). Een poging om de kloof tussen ‘Popper’ en de sociologische benadering van het wetenschappelijk bedrijf te dichten.

Ruis van Gene Zijde (Twee brieven)
Skepter 6.4 (1993) p. 46

Branton de Geus vecht beweringen van Verbraak en Van den Akker aan, onder meer over hoe het zit met de Duitse bandstemmenvereniging en hoe makkelijk zulke stemmen te horen zijn. V&A zijn het niet met hem eens en maken bezwaar tegen de manier waarop De Geus stemmen van overledenen aan nabestaanden laat horen.

Trefwoorden: bandstemmen, Fulda, Verein für Tonbandstimmen, Gerrit Jan Heijn, De Telegraaf, Kübler-Ross, Resch, Peter Stein
Onderwerp: randwetenschap – bandstemmen

Dahlia of Dalia (Drie brieven)
Skepter 6.4 (1993) p. 46-37

Jan Berits reageert als actief lid van de Vereniging voor Wetenschappelike Spelling, Uit den Boogaart en Vervoorn betogen dat spellingsregels natuurlijk niet wetenschappelijk gefundeerd zijn, maar vooral praktisch zijn, waarbij woordbeeld, leesgemak en schrijfgemak tegen elkaar worden afgewogen. Molewijk antwoordt.

Trefwoorden: Te Winkel, Kollewijn, Paardekoper, Marchant
Onderwerp: pseudowetenschap

Een Nieuwe Klasse (Twee brieven.)
Skepter 6.4 (1993) p. 47-48

Hugo Verbrugh vindt Bügels bijdrage van laag allooi en met malicieuze domheden. Bügel antwoordt dat Verbrugh slechts over details valt, en niet over de kernboodschap, namelijk dat een ‘waarmerk’ geven aan alternatieve behandelwijzen misleiding van de cliënt in de hand werkt.

Trefwoorden: alternatieve geneeskunde
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Paragnosten (Brief.)
M. Docter
Skepter 6.4 (1993) p. 48

Briefschrijver doet een goed woordje voor sommige paragnosten, maar vind dat ze verkeerd onderzocht worden. Als een helderziende bijvoorbeeld goed functioneert met een echte foto, hoeft het niet te lukken met een krantenfoto, en al helemaal niet wanneer hij of zij een telepathieprestatie in een lab moet leveren.

Trefwoorden: helderziende, inductor, telepathie
Onderwerp: paranormale – helderziendheid

Bericht van de penningmeester
Skepter 6.4 (1993) p. 47-48

Skepsis heeft nu ongeveer 1000 begunstigers. De abonnementsprijs gaat naar 36 gulden en de minimumdonatie is 24 gulden meer. Willen opzeggers alsjeblieft een briefje sturen? Bij het maartnummer wordt een acceptgiro meegestuurd, en wie niet betaalt, krijgt het juninummer niet meer.

Trefwoorden: skeptici
Onderwerp: skeptici – organisatie