Skepter 16.2 (2003)

Tweede nummer van jaargang 16.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Stop de Persen
• Storende frequenties – Bioresonantie in de praktijk door Alex Meijer
• Meetrillen met de Bicom – Bioresonantietherapie gewogen door Frans Bijlsma
  Met bioresonantie worden foute trillingsfrequenties weggewerkt met een indrukwekkend kastje. Volslagen onzin, maar je kwaal wordt ernstig genomen. Een goudmijn voor de therapeut.
• Het wonder van de zwevende steen door André Klukhuhn
• Excentrieke levens – Fantasierijke cliënten in reïncarnatietherapie door Robert Horselenberg
  Terug naar een interessant maar smartelijk vorig leven om tegenwoordige problemen op te lossen. Fantasie speelt de hoofdrol, dissociatie op zijn hoogst een bijrol.
  
• Het dodo-effect – Onderzoek naar psychotherapie door Rob Nanninga
  Er bestaan meer dan 250 soorten psychotherapie. Hoewel de theorieën en technieken sterk uiteen lopen, blijken ze meestal even effectief te zijn.
• Fomenko’s schuifladder – Pseudo-geschiedenis uit Rusland door Arjen van Veelen
• Medium voor een dag – Hoe ik in 24 uur leerde waarzeggen door Michael Shermer
  Een Amerikaanse skepticus speelde voor de tv waarzegger en helderziende. Hoewel hij slechts een dag besteedde aan de voorbereiding, vond één van zijn klanten hem het beste medium dat ze ooit ontmoet had.
• Eeuwig jong – De markt voor levenselixers door Marie Prins
• Heilzame intenties – Onderzoek naar onzichtbare geneeskracht door Rob Nanninga
  Bidden om genezing of het op afstand verzenden van helende energieën wordt serieus onderzocht en levert soms succes op. Maar het is niet zeker of God aan experimenteel onderzoek meewerkt en of de onderzoekers hun werk wel goed hebben gedaan.
  
• Boekbespreking. Broodje aap – de vervolgcursus: Beter luisteren naar sterke verhalen door Peter Burger
• Boekbespreking. Mensen en nachtvlinders door Jan Willem Nienhuys
• Boekbespreking. Medische publiekscommunicatie door Jan Geerling
• Brieven
• Skeptische bladen

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Parariteiten: Randi en homeopathie
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.2 (2003) p. 4

De BBC voerde een proef met homeopathie uit, of beter een variatie op de proeven van Benveniste, bedacht door Madeleine Ennis. Haar resultaten waren onbegrijpelijk, want ze was begonnen met 3674 metingen, waarvan er maar 772 ‘geldig’ waren en die lieten een effect zien. Toen de BBC de proef uitvoerde (Ennis zou het miljoen van Randi krijgen als de proef slaagde) kwam er niets van terecht. Zie ook de alinea over Ennis in https://www.skepsis.nl/blog/2011/01/de-eu-consumentenbedrog-en-homeopathie/

Zie ook de transcript van de uitzending van 27 november 2002: https://www.bbc.co.uk/science/horizon/2002/homeopathytrans.shtml
De uitzending zelf: https://www.dailymotion.com/video/x7zxq80

Een verslag met meer gedetailleerde gegevens:
Martin Bland, The Horizon homeopathic dilution experiment
Dit verslag maakt duidelijk hoe belangrijk rigoureuze blindering en randomisatie is.

Trefwoorden: homeopathie, Madeleine Ennis, Randi, Benveniste, BBC
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – onderzoek

Parariteiten: Trouwen is gezond (bis!)
Walter Heijder
Skepter 16.2 (2003) p. 4

Een nieuw Brits onderzoek meldt weer dat trouwen gezond is (zie Parariteiten, Skepter 16.1), maar alweer wordt er niet over gerept of het gaat om protectie of selectie of omdraaien van oorzaak en gevolg (i.e. ongezonde mannen trouwen minder vaak).

Trefwoorden: trouwen, sterftekans
Onderwerp: wetenschap

Parariteiten: Arnica, leugens en getallen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.2 (2003) p. 4-5

In de homeopathie betekent C30 dat iets 100 maal 100 maal 100… enzovoorts met 30 factoren 100 is verdund. Een Volkskrant-journalist denkt dat dit hetzelfde is als 100 plus 100 plus … met 30 summanden. Als een 21ste-eeuwse wetenschapsjournalist het niet begrijpt, dan zullen alle homeopathische dokters vanaf Hahnemann het ook wel niet snappen. Ondertussen beweert de VHAN dat Kleijnen en collega’s bewezen hebben dat homeopathie werkt, terwijl die vrijwel expliciet hadden gezegd dat het aan massale fraude (‘publicatie bias’) moest liggen.

Trefwoorden: homeopathie, arnica, verdunning, Knipschild, Kleijnen, Ter Riet, VHAN
Onderwerp: gezondheid – homeopathie

Parariteiten: De wet van de kleine getallen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.2 (2003) p. 5

Bij kleine aantallen komen wel eens ‘vreemde’ resultaten tevoorschijn. Zo wordt vermoed dat van elke 350 gevallen van kanker bij 1 geval een stofje genaamd acrylamide de oorzaak is. Dit is alleen gebaseerd op de veronderstelling dat 1 gram acrylamide altijd evenveel doden veroorzaakt, ongeacht over hoeveel mensen die ene gram wordt uitgesmeerd, want een dergelijk klein effect is niet experimenteel aantoonbaar. Tabak verhoogt de kans op longkanker van 0,5% naar 10% en dat was al een hele toer om aan te tonen. Dan is een verhoging van een sterftekans 26,07% naar 26,15 onaantoonbaar.

Trefwoorden: IVF, netvlieskanker, acrylamide, roken, borstvergrotingen, suïcide
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Stop de Persen 3 februari 2003 – 3 mei 2003
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.2 (2003) p. 6-7

Trefwoorden: Maharishi, engelen, homeopathie, New Age, astrologie, macrobiotiek, Externsteine, antroposofische geneeskunde, aidscomplot, kloonbaby, Paingone, aspartaam, cirkels, Tvind, hindoes, leerplicht, melatonine, Scientology, sekten, vaccinatie, Jan Zijlstra, dijdeuken, eurosterren, Atkins, duisterdetectors, parapsychologie
Onderwerp: sdp

Storende frequenties
Bioresonantie in de praktijk
Alex Meijer (pseudoniem op website)
Skepter 16.2 (2003) p. 8-10

De schrijver heeft al lange tijd last van een ‘muisarm’. De reguliere geneeskunde heeft dat in vier jaar tijd niet kunnen verhelpen. Daarom was hij graag bereid een bezoek te brengen aan een bioresonantietherapeut. Zo ontdekte hij hoe efficiënt de alternatieve geneeskunde kan zijn. Het enthousiaste zelfverzekerde gepraat van de therapeut werkt ontspannend, ook al is het allemaal onzin.

Trefwoorden: bioresonantie, rsi
Onderwerp: gezondheid – resonantietherapie

Meetrillen met de Bicom
Bioresonantietherapie gewogen
Frans Bijlsma
Skepter 16.2 (2003) p. 11-15

De auteur legt uit wat er allemaal niet deugt aan de geclaimde werking van het Bicom-apparaat. Een van de meer wonderlijke dingen is dat elektrische stroom die lang een gesloten glazen buisje met een ‘toxine’ stroomt iets van de ‘trillingen’ van de toxine oppikt. Als diagnostisch instrument ‘detecteert’ het apparaat tal van niet bestaande ziekten. Bioresonantie is een alternatieve geneeswijze zonder zelfs maar de suggestie van bewijs. Een onderzoeker vond in een dergelijk apparaat slechts een eenvoudige weerstandsmeter en wat elektronica voor randapparatuur.

Trefwoorden: bioresonantie, Morell, Rasche, harmonische trilling
Onderwerp: gezondheid – resonantietherapie

Het wonder van de zwevende steen
André Klukhuhn
Skepter 16.2 (2003) p. 15

Sommige mensen geloven dat er in India goeroes zijn die een steen met gedachtekracht kunnen laten zweven. Het werkelijke wonder is natuurlijk dat alle stenen altijd blijven liggen en de wet van de zwaartekracht volkomen betrouwbaar is.
NB. Het stukje is geïllustreerd met een plaatje van de zwevende steen van Shivapur.

Trefwoorden: India, zwevende steen, Magritte, Wim Schippers
Onderwerp: paranormale – telekinese

Excentrieke levens
Fantasierijke cliënten in reïncarnatietherapie
Robert Horselenberg
Skepter 16.2 (2003) p. 16-19
Reïncarnatietherapeuten in Nederland (kader)
Skepter 16.2 (2003) p. 19

Bij reïncarnatietherapie worden de patiënten aangemoedigd zich vorige levens voor te stellen die een verklaring zouden zijn voor hun huidige problemen. Sommigen herinneren zich wel honderd vorige levens. Veel van die vorige levens zijn in zekere zin heldhaftig maar onprettig en eindigen gruwelijk. Het is inzoverre onschuldig dat geen levende personen ter verantwoording kunnen worden geroepen. Hebben deze personen een levendige fantasie of hebben ze een neiging tot dissociatie? Het eerste lijkt het geval. Ter vergelijking: door ufo’s ontvoerden hebben duidelijk meer last van dissociatie.

Trefwoorden: reïncarnatietherapie, fantasie, dissociatie, ufo, Haraldsson, Spanos, Merckelbach
Onderwerp: psychologie – valse herinneringen

Het Dodo-effect
Onderzoek naar psychotherapie
Rob Nanninga
Skepter 16.2 (2003) p. 20-21

Er bestaan meer dan 250 soorten psychotherapie. Hoewel de theorieën en technieken sterk uiteen lopen, blijken ze meestal even effectief te zijn. Eysenck dacht dat psychotherapie nutteloos is, maar vergelijking van behandelde patiënten met die op wachtlijsten toont aan dat hij ongelijk had. Een probleem is dat ‘placebotherapie’ lastig is, en dat ‘dubbelblind’ al helemaal onmogelijk is.

Trefwoorden: Rosenzweig, Jerome Frank, Luborsky, Eysenck, gedragstherapie
Onderwerp: psychologie

Fomenko’s schuifladder
Pseudo-geschiedenis uit Rusland
Arjen van Veelen
Skepter 16.2 (2003) p. 22-23

Volgens de Russische wiskundige Anatoly Fomenko was koning Arthur een Rus en is de moderne geschiedenis pas zo’n duizend jaar oud. Isaac Newton is Fomenko’s profeet (Newton had kritiek op de dateringen van Scaliger en Petavius), grootmeester Gary Kasparov zijn ambassadeur. Door Thucydides beschreven zonsverduisteringen van de vijfde eeuw v.C. moeten circa het jaar 1000 hebben plaatsgevonden. C14-methoden (geijkt met boomringen) bevestigen de standaardgeschiedenis, maar dat negeren de Fomenko-aanhangers.

Trefwoorden: Fomenko, Rohl, Holger Kersten, Velikovsky, Koestler, Carotta, Kasparov, Morozov, Postnikov, Thucydides, Zabreiko, Krawcewicz
Onderwerp: geschiedenis

Medium voor een dag
Hoe ik in 24 uur leerde waarzeggen
Michael Shermer
Skepter 16.2 (2003) p. 24-29

Shermer nam precies één dag om zich voor te bereiden op waarzeggen door astrologie, tarot, handlezen, helderziendheid en spreken met de doden. Hij maakte ook gebruik van het bekende boek van Rowland over cold reading. De tv-maatschappij die de zittingen organiseerde had voor vijf vrouwelijke klanten gezorgd. Elke zitting werd ingeleid met de Forer-lijst. Twee klanten waren zeer te spreken over de paranormale prestaties van Shermer, maar toen ze achteraf werden voorgelicht, wilden ze niet dat het uitgezonden werd. De andere drie waren niet negatief, maar vonden het wel in lijn met prestaties van andere mediums.

Trefwoorden: Bill Nye, cold reading, Ian Rowland, Forer, horoscoop, tarot, handlezen, medium, Van Praagh
Onderwerp: paranormale – mediums

Eeuwig jong
De markt voor levenselixers
Marie Prins
Skepter 16.2 (2003) p. 30-33
Silver Fleece Award (kader)
Ben Goldacre
Skepter 16.2 (2003) p. 33

Er worden op grote schaal allerlei middelen tegen veroudering verkocht. Met name boksdoornbessen zijn populair. Die mogen in Nederland en België niet in kruidenmengsels gebruikt worden. Een artikel over de effecten van groeihormonen in het NEJM wekte hoge verwachtingen – ten onrechte. Hormonen, supplementen, speciale thee, het is allemaal rommel en oplichterij. Karig eten helpt misschien, en er is maar een ding dat men zelf kan doen en dat duidelijk effect heeft: stoppen met roken. Dat remt verouderingsverschijnselen én verlengt het leven. En bloeddruk, bloedsuiker, cholesterol in de gaten houden. Dat doet niets tegen veroudering, maar is wel levensverlengend.

Trefwoorden: Mongolië, boksdoorn, groeihormoon, hormonen, aminozuren, vitaminen, Ana Aslan
Onderwerp: gezondheid – supplementen

Heilzame intenties
Onderzoek naar onzichtbare geneeskracht
Rob Nanninga
Skepter 16.2 (2003) p. 34-38

Er is onderzoek gedaan naar paranormale genezing en het effect van bidden. Daar is eigenlijk niets uitgekomen. Therapeutic Touch (TT) is een nieuwe variant van het aloude strijken. De Nederlandse docenten in deze methode zijn er fel tegen dat het onderzocht wordt, hoewel ze beweren energievelden met gemak te kunnen voelen. Wie aandringt op proefjes om dit aan te tonen wordt uitgemaakt voor fundamentalist. Wel is in de VS gebleken dat patiënten een namaak-TT’er wel enigszins van een echte, gelovige kan onderscheiden.

Trefwoorden: Attevelt, astma, bloeddruk, wratten, bidden, Mayo Clinic, Byrd, Harris, Targ, Sicher, Mitchell, Therapeutic Touch, Martine Busch, Van Praag Instituut
Onderwerp: gezondheid – paranormale geneeswijze

Broodje aap – de vervolgcursus
Beter luisteren naar sterke verhalen
Peter Burger
Skepter 16.2 (2003) p. 39-41

Bespreking van Aliens, Ghosts and Cults. Legends we live (2001) door Bill Ellis. Dit is een ander boek dan de erop lijkende boeken van Brunvand en dergelijke. Ellis presenteert bij voorkeur nauwkeurig op de band opgenomen verhalen die de verteller zelf beleefd heeft. Zijn terrein is ook breder: oorlogspropaganda, ufo-ontvoeringen en verhalen over satanische sekten. Ook het misbruik van urban legends komt aan de orde.
NB. Van de laatste zin van het artikel zijn de laatste twee regels in de gedrukte versie weggevallen. In de digitale versie is dit hersteld.

Trefwoorden: Koeweit, Strieber, Frackviller, Portnoy, Brunvand, Hopkins, Halloween, satanci ritual abuse
Onderwerp: misverstanden

Mensen en nachtvlinders
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.2 (2003) p. 42-44

De grijswitte nachtvlinder (berkenspanner) die rond 1900 op grote schaal in een zwarte variant voorkwam rond Engelse industriesteden is een geliefd voorbeeld van evolutie in actie, speciaal toen na 1950 de aantallen weer begonnen te dalen toen de lucht schoner werd. Maar wat was de verklaring? Zouden de vlinders beter zichtbaar voor vogels zijn op bomen zonder korstmos? Of zouden het andere omgevingseffecten zijn? Proeven wezen de vogels aan. Maar het onderzoek (door de arts en vlinderfanaat Kettlewell in opdracht van geneticus Ford) rammelde zozeer dat het in feite nog steeds onbekend is wat die stijging van melanisme in Engeland heeft veroorzaakt.

Trefwoorden: nachtvlinder, berkenspanner, melanisme, Majerus, Tutt, Coyne, Darwin, Mendel, Sewall Wright, E.B. Ford, Tinbergen, Cockayne, Kettlewell, Jonathan Wells
Onderwerp: wetenschap – evolutie

Medische publiekscommunicatie
Jan Geerling
Skepter 16.2 (2003) p. 44-45

Recensie van Medische publiekscommunicatie: Een panorama (2002), door Frans J. Meijman en Frans Meulenberg. ‘Dit boek bevat een schat aan voor de doelgroepen nuttige informatie.’ Het bevat 24 opstellen van een soort ‘wie is wie’ van Nederlandse wetenschapsjournalisten.

Trefwoorden: Jaap Willems, Prozac, Hans van Maanen, Maaten Evenblij
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Hoe het niet zit (Twee brieven.)
Skepter 16.2 (2003) p. 46

N.G. van Kampen maakt bezwaar tegen de term kans (aantal gevallen met bepaald kenmerk gedeeld door totaal aantal) als niet duidelijk is wat teller en noemer zijn. De redactie antwoordt dat in het besproken boek daar geen onduidelijkheid over is.

Trefwoorden: kans, kanker
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Hubbards heldendom (Twee brieven.)
Skepter 16.2 (2003) p. 46

Jeanine Slot, voorlichtster van de Scientology Kerk vindt de medaille van Hubbard maar een detail. Nienhuys antwoordt dat ze in maart 2000 nog zeer gemotiveerd leek om het uit te zoeken. Als het hoofdkwartier van Scientology in Los Angeles zo’n medaille heeft hoeven ze maar even te bellen en komt er meteen een skepticus kijken.
NB. Uitsluitend een medaille zegt natuurlijk niets, die moet gelinkt zijn aan de registratie in Den Haag. Maar er is verder niets vernomen.

Trefwoorden: Hubbard, medaille, Scientology
Onderwerp: religie – scientology

Tunneldenken erratum
Skepter 16.2 (2003) p. 46

Enkele correcties van de auteur zijn niet verwerkt in de gedrukte versie, maar wel op de internet-versie.

Trefwoorden: erratum
Onderwerp: skepsis – publicaties

Skeptische bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.2 (2003) p. 47

Randi becommentarieert in Skeptic 10.1 de BBC-test van homeopathie. Die zal wel niet veel uithalen. Het bekende essay van Oliver Wendell Holmes uit 1842 deed dat ook niet. Naar aanleiding van de test kreeg hij per e-mail nog 900 vragen.
NB 1. Ook de negatieve uitkomst van de Neurenbergse proef met keukenzout in 1835 had weinig effect gehad.
NB 2. Velen hebben niet begrepen dat de proef alleen ging over biochemische activiteit van homeopathische verdunningen, niet over de genezing van zieken.