Skepter 14.1 (2001)

Eerste nummer van jaargang 14.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Stop de persen
• Zwakstroom als pijnstiller – De rammelende bewijzen voor TENS door Gerard Innemée en Willem Oerlemans
  In folders van fabrikanten worden TENS-apparaten aanbevolen als een wetenschappelijk bewezen en in de praktijk beproefde therapie waarmee pijn veilig kan worden bestreden. Mag men echt zoveel heil verwachten van zwakstroom?
  
• Het is een vreemde zeker – Een iatrosoof in de crèche door Marianne Ames
  Ouders van Honki-Ponk, een kinderdagverblijf in Schiedam, voerden actie tegen de beruchte iatrosoof Jan Pieter de Kok, die als organisatieadviseur was aangesteld. De directeur en oprichtster van de crèche bleek geheel in zijn ban te zijn geraakt.
  
• Godsdienst en wetenschap – nieuwe benadering van een aloud debat door Etienne Vermeersch
• Voorbeeldig agressief – de duistere reputatie van de Yanomami door Marcel Hulspas
  De antropoloog Napoleon Chagnon beschreef hoe oorlog en geweld een hoofdrol spelen in het leven van de Yanomami-indianen. De agressie zit schijnbaar in hun genen. Critici menen echter dat Chagnon veel conflicten zelf heeft opgeroepen.
  
• Angst in het bloed – nieuwe ronde in de discussie rond verarmd uranium door A.S. Keverling Buisman
• Een miljoen voor een wonder door Massimo Polidoro
• Pleidooien voor moord – De omhelzing van wetenschap en nationaal-socialisme door Dick van Galen Last
  Toen Hitler aan de macht kwam zwoeren 700 professoren hem trouw. Zijn rassenpolitiek sloot goed aan bij hun sociaal-darwinistische denkbeelden en ze wilden zich graag inzetten voor de verbetering van het blanke mensenras.
• Louter door geluk – over synchroniciteit en coïncidenties door Mars Cramer
• Genetisch paradijs – de Raëlianen willen u klonen door Marcel Hulspas
• Boekbespreking. Karma en reïncarnatie. Een nieuwe geloofsbelijdenis door Eric Hoogcarspel en Jan Willem Nienhuys
• Deus Galacticus door Niko Roorda
• Gesignaleerd
• Podium: Geloven tussen niets en alles – De Stichting Europese Apologetiek door Cornelis van Putten
• Moeder de Gans door Frans Meulenberg
• Brieven
• Skeptische bladen

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Parariteiten: Baba’s goddelijke liefde
Rob Nanninga
Skepter 14.1 (2001) p. 4

Sai Baba verricht niet alleen wonderen (goocheltrucjes met heilige as) maar is ook handtastelijk met knappe jonge mannen. Hij masseert bijvoorbeeld hun geslachtsdelen met tevoorschijn gegoochelde olie. Maar daarover doorvertellen mag niet want zulk verraad ‘kan in geen enkel aantal levens worden goedgemaakt.’

Trefwoorden: Sai Baba, Keith Ord, David en Faye Bailey, Conny Larson
Onderwerp: religie – Sai Baba

Parariteiten: Verborgen misleiders
Marcel Hulspas
Skepter 14.1 (2001) p. 5

Jacqueline B. kwam uitgebreid aan het woord op tv om te vertellen dat haar vader, een dominee, haar had misbruikt en vervolgens tot abortus had gedwongen. Verheul wist dat ze fantaseerde en is nu door de familie B. aangeklaagd wegens smaad.

Trefwoorden: Thom Verheul, Verborgen Moeders, NCRV
Onderwerp: psychologie – valse herinneringen

Parariteiten: Groot achterwerk
Marcel Hulspas
Skepter 14.1 (2001) p. 5

Een dertien man tellende expeditie in het Gifford National Park in de staat Washington kon Bigfoot niet vinden, maar wel een afdruk van zijn bil.

Trefwoorden: Bigfoot, Le Roy Fish, Benjamin Radford
Onderwerp: randwetenschap – Bigfoot

Parariteiten: Telepathie voor de massa
Rob Nanninga
Skepter 14.1 (2001) p. 5

Richard Wiseman organiseerde ganzfeldexperimenten in een Londens museum met meerdere (tien tot honderd) zenders.

Trefwoorden: ganzfeld, parapsychologie, Daryl Bem, Wiseman, psi-effect
Onderwerp: parapsychologie – onderzoek

Parariteiten: Het raadseltje van de sfinx
Marcel Hulspas
Skepter 14.1 (2001) p. 5

Robert Schoch beweert dat de sfinx van Gizeh er al 10.000 jaar staat. Egyptologen dachten traditioneel aan 4500 jaar. Tijdens een egyptologencongres in november 2000 werd geopperd dat het 5000 jaar was.

Trefwoorden: sfinx, Schoch, Gizeh
Onderwerp: pseudowetenschap – piramidologie

Stop de Persen 13 oktober 2000 – 20 december 2000
Stop de Persen 2 januari 2001 – 31 januari 2001
Jan Willem Nienhuys
Skepter 14.1 (2001) p. 6-7

Trefwoorden: raëlianen, Falun Gong, astrologie, Houtsmuller, ritalin, ADHD, gezondheidsvoedsel, Atlantis, lanspuntslang, mri-seks, reiki, Fujimura, koran, ma huang, chemofobie, Bonati, Matthias Rath, Transcendente Meditatie, Ravi Shankar, Sint Barbara, Ronald Jan Heijn, hoogbegaafden, kinkhoest, ziekenzalving, ontkerkelijking, mobiel bellen, mummievloek, Scientology, homeopathie, Bierman, Gerding, ayahuasca, linksdraaiend water, prinses Irene, Gyaltsen, calorieën
Onderwerp: sdp

Zwakstroom als pijnstiller
De rammelende bewijzen voor TENS
Gerard Innemée en Willem Oerlemans
Skepter 14.1 (2001) p. 8-11

TENS-apparaten worden aanbevolen als wetenschappelijk bewezen en als in de praktijk beproefde veilige therapie tegen pijn. Maar de wetenschappelijke basis is wankel. ‘Samenvattend, TENS is een omstreden behandeling, waarvoor geen deugdelijk bewijs bestaat.’ Dat komt deels doordat in veel studies de controles ontbreken of ongeloofwaardig zijn. Met twee tabellen.

Trefwoorden: TENS, nep-TENS, geboorte-TENS, Koel, Schaw-medico, angina pectoris, pacemaker Onderwerp: gezondheid – elektriciteit

Het is een vreemde zeker
Een iatrosoof in de crèche
Marianne Ames
Skepter 14.1 (2001) p. 12-14
De affaire Honki-Ponk: een chronologie (kader)
Skepter 14.1 (2001) p. 14

Ouders van Honki-Ponk, een kinderdagverblijf in Schiedam, voerden actie tegen de beruchte iatrosoof Jan Pieter de Kok, die als organisatieadviseur (‘Peter de Kok’) was aangesteld. De directeur en oprichtster van de crèche, Marja van Wolferen, bleek geheel in zijn ban te zijn geraakt. De affaire duurt van ongeveer september 2000, wanneer Jan Pieter de Kok de teamvergaderingen begint bij te wonen, tot maart 2001 wanneer het kort geding dient om te beletten dat Marja van Wolferen zich van het geld van Honki-Ponk meester maakt.

Trefwoorden: Jan Pieter de Kok, Pieter de Bruin, Olaf Jansen, Arend Nijenhuis, iatrosofie
Onderwerp: gezondheid – iatrosofie

Godsdienst en wetenschap
Nieuwe benaderingen van een aloud debat
Etienne Vermeersch
Skepter 14.1 (2001) p. 15-17

Uitgewerkte lezing van Vermeersch op het Skepsis-congres van 4 november 2000. Tegenwoordig denken veel mensen dat religie vooral een ethische functie heeft. De meeste religies bemoeien zich niet met leven na dood; dat ontbreekt zelfs in het Oude Testament. De christelijke religie is bijna de enige uitzondering. Het idee – van bijvoorbeeld Gould – dat ‘religie’ bindend ethisch gezag heeft, is onzin. De christelijke religie heeft te veel boter op het hoofd. De god van de christenen is per definitie oneindig wijs, goed en machtig én heeft zich geopenbaard in de Bijbel. Maar in de Bijbel doet hij gruwelijke en schandelijke dingem.

Trefwoorden: religie, christendom, god, Zarathoestra, reïncarnatie, Gould, NOMA, slavernij, Luther, de las Casas, de Albornoz, Verlichting, Rousseau. Jaucourt, Pechméja, Sandifort, Benjamin Lay
Onderwerp: religie

Voorbeeldig agressief
De duistere reputatie van de Yanomami
Marcel Hulspas
Skepter 14.1 (2001) p. 18-21
Een omstreden epidemie (kader)
Skepter 14.1 (2001) p. 19

De antropoloog Napoleon Chagnon beschreef hoe oorlog en geweld een hoofdrol spelen in het leven van de Yanomami-indianen. De agressie zit schijnbaar in hun genen. Critici menen echter dat Chagnon veel conflicten zelf heeft opgeroepen.
NB. Het boek van Tierney waar deze beschuldinging uit komt, deugt van geen kanten volgens een onderzoekscommissie die in augustus 2002 rapporteerde, zie Stop de Persen 2002.

Trefwoorden: Yanomamoo, Yanomami, Chagnon, Science, Tierney, antropologie, James Neel, Jacques Lizot, Wrangham, Peterson, Headland, Pinker, E.O. Wilson
Onderwerp: wetenschap – antropologie

Angst in het bloed
Nieuwe ronde in de discussie rond verarmd uranium
A.S. Keverling Buisman
Skepter 14.1 (2001) p. 22-23

In Italië zijn zes gevallen van leukemie gevonden onder Kosovo-veteranen. Men vreesde dat die het gevolg was van het op het slagveld gebruikte verarmde uranium. Verarmd uranium kan, als het als stofdeeltjes wordt ingeademd, longkanker veroorzaken, maar berekening toont aan dat die kans met Kosovo-uranium gelijk is aan de kans op longkanker door het roken van vijf pakjes sigaretten: niet nul, maar wel heel klein. De kans op leukemie is nog 200 maal zo klein. De vrees was dus loos alarm. De auteur legt het nauwkeurig uit. Dat men dit zo goed wist, komt doordat men dit na de Bijlmerramp al grondig had bestudeerd.

Trefwoorden: uranium, Bijlmerramp, Kosovo, leukemie, longkanker
Onderwerp: pseudowetenschap – straling

Een miljoen voor een wonder!
Massimo Polidoro
Skepter 14.1 (2001) p. 24-26

De Italiaanse skeptische organisatie CICAP kreeg twee dozijn aanmeldingen die wel het miljoen van Randi wilden verdienen. Eigenlijk een treurig stemmende rij van fantasten. Een kreeg het advies een psychiater te raadplegen, maar daar was hij al driemaal geweest. Een ‘menselijke magneet’ had duidelijk een erg plakkerige huid. Talkpoeder stopte het magnetisme subiet.

Trefwoorden: CICAP, paranormale tests, Randi, zwevende tafels, menselijk magnetisme,
Onderwerp: skepsis – onderzoek

Pleidooien voor moord
De omhelzing van wetenschap en nationaal-socialisme
Dick van Galen Last
Skepter 14.1 (2001) p. 27-31

Toen Hitler aan de macht kwam zwoeren 700 professoren hem trouw. Zijn rassenpolitiek sloot goed aan bij hun sociaal-darwinistische denkbeelden en ze wilden zich graag inzetten voor de verbetering van het blanke mensenras. Die denkbeelden hadden al brede ingang gevonden vanaf 1870, en behelsden ook pleidooien om lichamelijk en geestelijk gehandicapten uit de maatschappij te verwijderen. Genocide werd al rond 1905 gepleegd in Zuid-Afrika. Ook werd het werk misbruikt van wetenschappers die zich afzijdig probeerden te houden.

Trefwoorden: Lenard, Stark, Mengele, Ernst Renan, Hitler, Poliakov, Gasman, Sheila Faith Weiss, Weindling, Ploetz, Eugen Fischer, Alfred Hoche, Kaiser Wilhelm Institut, Herero, genocide, Fritz Lenz, Günther, Otmar von Verschuer, euthanasie, Fritz Ringer, Haeckel, Beyerchen,
Onderwerp: geschiedenis

Louter door geluk
Over synchroniciteit en coïncidenties
Mars Cramer
Skepter 14.1 (2001) p. 32-35

Cramer vervolgt het thema aangesneden door Meester (zie Skepter 13.3). Als we zeggen ‘dat komt door het toeval’, dan geven we geen oorzaak aan, maar wel dat we het niet weten en ook niet hoeven te weten. Bij een toevallige samenloop van omstandigheden die een emotionele lading heeft, spreken sommigen van synchroniciteit. Koestler en Kammerer schreven over opvallende coïncidenties, maar zonder emotionele lading.

Trefwoorden: synchroniciteit, Jung, Meester, coïncidenties, scarabee, Wolfgang Pauli, Rhine, Robert Morris
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Genetisch paradijs
De Raëlianen willen u klonen
Marcel Hulspas
Skepter 14.1 (2001) p. 36-39

De raëlianen zijn bezig een gekloonde baby op de wereld te zetten. Projectleider is Brigitte Boisselier. Verdere gegevens ontbreken. Over de beweging van de raëlianen, geleid door de voormalig journalist Claude Vorilhon (‘Raël’) is wel meer bekend.

Trefwoorden: klonen, Boisselier, Elohim, Jahweh, ufo, Bart Overvliet
Onderwerp: religie – raël

Karma en reïncarnatie
Een nieuwe geloofsbelijdenis
Erik Hoogcarspel en Jan Willem Nienhuys
Skepter 14.1 (2001) p. 40-42

Bespreking van Karma & reïncarnatie: Een filosofische analyse met een voorwoord van Marten Toonder, door Hugo S. Verbrugh. Verbrugh lijkt te geloven in de zogeheten perifere identiteit (PI): het geheel van wat anderen van een persoon weten en ervaren hebben. Het is niet duidelijk wat dat met reïncarnatie te maken heeft: die PI bestaat al als iemand leeft, en zet zich niet voort in nieuw leven. Dat karma en reïncarnatie niet waarneembaar zijn is volgens Verbrugh geen bezwaar want dat waren microben vroeger ook niet. Zijn redenering vanuit vrijheid is niet te volgen. Deze gaat als volgt. De mens moet vrij zijn. Dat is zijn diepste wezenskern. Die kan dus niet beperkt worden door de dood. Dus blijft die na de dood voortbestaan.

Trefwoorden: karma, reïncarnatie, polariteit, Lucretius, Plato, Hoddle
Onderwerp: religie – reïncarnatie

Deus Galacticus
Niko Roorda
Skepter 14.1 (2001) p. 42

Ons Melkwegstelsel is ongeveer even gecompliceerd als de menselijke hersenen, dat is misschien God wel. Alleen denkt die een miljard keer zo langzaam als wij.

Trefwoorden: humor
Onderwerp: humor

Gesignaleerd (Boekenrubriek.)
Skepter 14.1 (2001) p. 43

Charles Darwin, Over het ontstaan van soorten: door middel van natuurlijke selectie, of het behoud van bevoordeelde rassen in de strijd om het leven (2000). Een nieuwe vertaling in modern Nederlands.
Editors of Lingua Franca. The Sokal Hoax: The Sham That Shook the Academy (2000). Diverse meningen over de grap van Sokal.
Walter Gerlach, Lexicon van het Bijgeloof: van abracadabra tot zwarte kunst (2000). Nogal Duits georiënteerd met weinig aandacht voor de oorsprong of verbreiding van allerlei volkswijsheden.
Gail A. Hornstein, To Redeem One Person Is to Redeem the World: The Life of Frieda Fromm-Reichmann (2000). Frieda was een psychoanalytica die meende geesteszieken te kunnen genezen en vaak de moeders de schuld gaf.
Erich Goode, Paranormal Beliefs: A Sociological Introduction (1999). Een bevattelijk geschreven boek. Paranormale verhalen zijn begrijpelijker dan wetenschappelijke en spreken ook aan doordat ze anti-autoritair zijn. Religies en de vermaaksindustrie profiteren ervan.
Colin Wilson, The Devil’s Party: A History of Charlatan Messiahs (2000). Fascinerend boek over een honderdtal nepmessiassen, onder wie Freud en Jim Jones.
Fred M. Frohock, Lives of the Psychics: The Shared Worlds of Science and Mysticism (2000). Gaat over een kleurrijke verzameling praatjesmakers.
Karl Sabagh, A Rum Affair: A True Story of Botanical Fraud (2000). John Heslop Harrison ‘ontdekte’ planten op het eiland Rhum in de Hebriden, die daar al in de IJstijd gegroeid moeten hebben. Maar hij had ze zelf geplant.

Podium – Geloven tussen niets en alles: De Stichting Europese Apologetiek
Charles van Putten
Skepter 14.1 (2001) p. 44-45

De Stichting Europese Apologetiek is in 1998 opgericht en wil het christendom op redelijke gronden verdedigen. Een voorbeeld. Herman Philipse beroept zich op het projectieargument van Freud. Religie komt voort uit een behoeft aan geborgenheid. Maar is dan atheïsme niet net zo goed een soort gevolg van het oedipuscomplex? Een tweede argument van Philipse is het argumentum ad ignorantiam.
NB. De SEA bestaat nog steeds in 2024, maar hun website vermeldt slechts bijdragen tot 2002, en een mededeling over de hoogleraarsbenoeming van G.H. van Kooten in 2006. De Engelstalige site is nog steeds ‘under construction’.

Trefwoorden: Athenagoras, Augustinus, Aquino, Lakatos, Philipse, Chesterton
Onderwerp: religie

Moeder de Gans
Frans Meulenberg
Skepter 14.1 (2001) p. 45

Verhaalt van de opkomst en neergang van de wiegendood, en vermeldt dat de Antwerpse firma Verhaert Design een babypakje heeft ontwikkeld met sensoren die hartslag en ademhaling bewaken en zo dreigende wiegendood kunnen tegengaan.

Trefwoorden: wiegendood
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

Zin en Onzin (Twee brieven.)
Skepter 14.1 (2001) p. 46

Bosman ziet niet in wat de symmetrie van een dobbelsteen te maken heeft met het kansbegrip, het feit dat die zes kanten heeft is voldoende. Steutel merkt op dat als de dobbelsteen vervormd is de kans voor de zijden niet allemaal 1/6 zijn.
NB. Even proberen met een luciferdoosje toont dit al aan. Een ‘dobbelsteen’ van 3 bij 3 bij 2 cm heeft een kans van niet 1/3 maar van ongeveer 5/6 om op een ‘platte kant’ te vallen.

Trefwoorden: kansrekening, Meester, Einstein
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Gelovigen en Vrijdenkers (Twee brieven.)
Skepter 14.1 (2001) p. 46

Het echtpaar Dijkstra-Waterman levert commentaar op diverse artikelen, en vraagt zich af wat de rol is van Hugo Verbrugh in Skepsis mede naar aanleiding van een artikel in De Groene Amsterdammer van René Zwaap.
De redactie wijst op de recensie van Verbrughs boek.

Trefwoorden: Vermeersch, Heijder, Zegers, antroposofie, Verbrugh
Onderwerp: religie – reïncarnatie

Skeptische bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 14.1 (2001) p. 47

Ritueel misbruik bestaat, maar anders dan wat men zich daarbij voorstelt. Fortean Times 142 beschrijft exorcismepraktijken in religieuze kindertehuizen in Queensland, Australië. Skeptiker besoreekt de pseudogeschiedenis van Heribert Illig. Die meent dat de periode 614-911 in de West-Europese geschiedenis niet bestaan heeft.