Skepter 33.3 (2020)

Derde nummer van jaargang 33, verschenen 28 augustus 2020.

Bestel dit nummer los of word meteen abonnee of donateur. Dit nummer van Skepter is ook te koop geweest in diverse kiosken. Een digitale versie (pdf) is ook direct leverbaar vanuit onze webwinkel.

Beknopte inhoud

• Wie is wie in Complotistan door Maarten Reijnders
  Complotdenkers vormen een hechte club — ze komen elkaar overal tegen, interviewen elkaar geregeld, en steken hun bewondering voor elkaar niet onder stoelen of banken. Café Weltschmerz is hun favoriete podium.
  
• Een freudiaanse karaktermoord door Harry Oosterhuis
  De grondlegger van de psychoanalyse nam het niet alleen met de wetenschappelijke mores niet zo nauw, hij schrok er evenmin voor terug tegenstanders en critici in diskrediet te brengen en beentje te lichten.
  
• Skepsiscongres 2020
• De wereld door een blauwfilter door Willem-Jan van Zeist
  Brillen met een blauwfilter, zo beweren veel opticiens, beschermen de ogen tegen het schadelijke licht van beeldschermen. Een skepticus ging, na aanschaf, toch maar eens op onderzoek uit.
  
• Verdraaid goed door Hans van Maanen
  ‘Spin’ is alomtegenwoordig in de wetenschap.
  
• Nobels op drift door Candice Basterfield, Scott Lilienfeld, Shauna Bowes en Thomas Costello
• Geen Nobelprijs voor uitbijter door Vittorio Busato
  Ingeborg Bosch en PRI
  
• Virussen bestaan niet door Frank Visser
  Welkom in de wereld van de virusontkenners. Niet alleen bestaat het nieuwe coronavirus niet, zeggen ze, virussen als zodanig bestaan zelfs niet.
  
• Te mooi om niet waar te zijn door Arnout Jaspers
  Boekbespreking: Lost in math: how beauty leads physics astray
• Kwaadaardig door Joost Zaat
  Boekbespreking: Malignant: how bad policy and bad evidence harm people with cancer
  
• Meester Kackadoris door Hans van Maanen
  Boekbespreking: Met het vizier op Kackadoris.
  
• In memoriam Marie Prins door Jan Willem Nienhuys
• Ype en Ionica zijn skeptisch

Samenvattingen

Wie is wie in COMPLOTISTAN
Maarten Reijnders
Skepter 33.3 (2020) p. 4-9

De Nederlandse complotdenkers vormen een hecht clubje dat elkaar treft op het YouTube-kanaal Café Weltschmerz. Het gaat om Kees van der Pijl, Karel van Wolferen, George van Houts, Eric van de Beek, Max van der Werff, Joost Niemöller, Stan van Houcke. Over onderwerpen als de aanslag van 11 september 2001, MH17, corona, Oekraïne huldigen zij tegendraadse opvattingen. Van Bellingcat en de NATO moet men niets hebben.

Trefwoorden: complotdenkers, Café Weltschmerz, Kees van der Pijl, Karel van Wolferen, George van Houts, Eric van de Beek, Max van der Werff, Joost Niemöller, Stan van Houcke, Stichting Vaccinvrij, Twin Towers, Israël, zionisme, MH17, Bellincat, Twitter, Trump, NAVO, Willem Middelkoop, Poetin, Baudet
Onderwerp: complotten – algemeen

Een freudiaanse karaktermoord
Harry Oosterhuis
Skepter 33.3 (2020) p. 10-14
(Albert Moll en Magnus Hirschfeld) (kader zonder titel)
Skepter 33.3 (2020) p. 14

Rond het begin van de twintigste eeuw waren er twee vergelijkbare zenuwartsen met ideeën over psychotherapie en seksualiteit: Albert Moll (1862-1939) en Sigmund Freud (1856-1939). Van deze twee was Moll de verstandigste. Hij schreef drie baanbrekende boeken over seksuologie. Moll had kritiek op de psychoanalyse: ‘In feite, stelde Moll, was de psychoanalytische expertise op niet veel meer gebaseerd dan het gebruik van esoterische begrippen, een rijke fantasie en de routineuze duiding van afgezaagde seksuele symboliek.’ Moll schreef het effect van psychoanalyse toe aan de intensieve aandacht van de therapeut. Freud daarentegen schilderde Moll af als een ‘walgelijke en kwaadaardige bruut’ en de volgelingen van Freud zijn erin geslaagd om Moll in de vergetelheid te doen geraken. Een mogelijke verklaring is dat Freud een betere stylist was.

Trefwoorden: Freud, Moll, psychoanalyse, seksuologie, Gustav Jung, Max Dessoir, Wilhelm Fliess, Havelock Ellis, Ernest Jones, Peter Gay, homoseksualiteit
Onderwerp: pseudowetenschap – Freud

Skepsiscongres
Onzin als epidemie
Skepter 33.3 (2020) p. 15

Aankondiging van het online Skepsis-congres op 31 oktober 2020, met als sprekers Maarten Boudry, Massimo Pigliucci en Luc Bonneux.

Trefwoorden: congres
Onderwerp: skeptici – congres

De wereld door een blauwfilter
Willem-Jan van Zeist
Skepter 33.3 (2020) p. 16-19

De auteur schafte een bril met blauwfilter aan, maar het effect viel tegen. Minder blauw licht (van een beeldscherm) zou de slaap verbeteren. Daar is ondanks onderzoek geen overtuigend bewijs voor gevonden. Alleen een feloranje bril filtert blauw, maar deze ‘blauwfilterbrillen’ zijn slechts heel zwak getint. Bij precies onderzoek blijken de brillen alleen violet (onder de 420 nm) te filteren. Ze hebben ook een violette weerschijn. De filters zouden werken door te voorkomen dat melanopsine (de stof die het bioritme beïnvloedt) licht absorbeert; maar de absorptiepiek van deze stof ligt ruim boven de 420 nm. Dus strikt fysisch bekeken doen de brillen niets. ‘De bril is slechts een zinloze oplossing voor het verkeerde probleem.’

Trefwoorden: blauw licht, Kassa, nachtrust, melatonine, melanopsine, beeldscherm, RIVM, filterm
Onderwerp: pseudowetenschap

Verdraaid goed
Hans van Maanen
Skepter 33.3 (2020) p. 20-25
Dubieuze onderzoekspraktijken (kader)
Skepter 33.3 (2020) p. 22

De praktijk van het wetenschappelijk onderzoek wijkt sterk af van het ideaal van eerlijkheid en onpartijdigheid, betrouwbare statistiek, en terughoudend geformuleerde conclusies. De wetenschappelijke literatuur wordt vaak ‘opgeleukt’, de conclusies worden overdreven, speciaal in de samenvattingen. In 2010 constateerde Isabelle Boutron dat meer dan de helft van alle gerapporteerde conclusies was verdraaid. Het speelt vooral in biomedische wetenschappen en in de sociale psychologie. (NB. Maar zie ook de recensie van een boek van Sabine Hossenfelder verderop.) De grens tussen fraude en spin is vaag. Er zijn inmiddels hele waslijsten van Questionable Research Practices (QRP). Bij trials deugen vaak blindering en randomisatie niet, en ook met ‘uitvallers’ valt veel te sjoemelen. ‘Significante’ resultaten in abstracts moeten niet worden geloofd. Al deze ‘spin’ werkt, lijkt het. Het heeft duidelijk invloed op de lezers van de artikelen, wetenschapsjournalisten bijvoorbeeld.

Trefwoorden: Boutron, spin, trials, Leslie John, uitvallers, Roy Pitkin,  Ioannidis, Jelte Wicherts, zink, China, Gigerenzer, Gøtzsche, correlatie, causatie, pill scare 1995,
Onderwerp: wetenschap – fraude

Nobels op drift
Candice Basterfield, Scott Lilienfeld, Shauna Bowes en Thomas Costello
Skepter 33.3 (2020) p. 26-30
Meer grote geesten (kader)
Skepter 33.3 (2020) p. 29

Nobelprijswinnaars die van het padje raken zijn er nogal wat. Voorbeelden van deze ‘Nobelziekte’: Linus Pauling (vitamine C), William Shockley (ras en intelligentie), James Watson (idem), Brian Josephson (telepathie, homeopathie en nog meer), Nikolaas Tinbergen (holding therapie voor autisme), Kary Mullis (hiv-ontkenning, klimaatontkenning), Louis Ignarro (Herbalife), Luc Montagnier (homeopathie en nog meer). Een kader noemt nog meer personen, onder wie Arthur Schawlow die in facilitated communication met autisten gelooft.

Trefwoorden: Nobelprijs, Nobelziekte, Gorski, Shermer, Pauling, Shockley, Watson, Josephson, Tinbergen, Mullis, Ignarro, Montagnier, Schawlow, Lenard, Moniz, Schwinger, Giaever, Smalley, Pauli, Jung, Robert Sternberg
Onderwerp: pseudowetenschap

Ingeborg Bosch en PRI
Geen Nobelprijs voor uitbijter
Vittorio Busato
Skepter 33.3 (2020) p. 31-34

De Psycholoog had in 2015 een ludieke verkiezing van een ‘Nobelprijswinnaar psychologie’ georganiseerd met wel vier categorieën (dood-levend, en binnen- of buitenlands). De meest voorgedragen naam was die van Ingeborg Bosch (categorie levend-binnenlands), de bedenkster van de Past Reality Integration-therapie (PRI). Het leek erop dat dit georkestreerd was. PRI is een variant van het freudiaanse onzinidee dat de oorsprong van psychisch leed in de kindertijd ligt, en een confrontatie met de oorzaak tot genezing leidt. Ze leidt ook therapeuten op (kosten 14.000 euro per jaar, gedurende vier jaar), nogal duur voor totale onzin. Er zijn nog steeds slachtoffers van de praktijken van Bosch.

Trefwoorden: Ingeborg Bosch, Past Reality Integration, PRI, De Psycholoog, Nobelprijs, Merckelbach, Volkskrant,
Onderwerp: psychologie

Virussen bestaan niet
Frank Visser
Skepter 33.3 (2020) p. 35-39
(Virussen en wereldgeschiedenis) (kader zonder titel)
Skepter 33.3 (2020) p. 39

Sommige natuurgenezers ontkennen het bestaan van virussen en dus ook van SARS-CoV-2. Een van de gangmakers is de Britse ex-voetballer en complotgelovige David Icke. Volgens Icke is 5G de oorzaak van de corona-epidemie. (Icke denkt ook dat de wereld via koningshuizen en bankiers geregeerd wordt door reptielen uit het sterrenbeeld Draak). Hij heeft zijn ideeën over virussen van de forensisch psychiater Andrew Kaufman. Deze noemt weliswaar allerlei oorzaken anders dan ‘virus’ voor covid-19, maar geen 5G. Kaufman denkt dat PCR ongeschikt is om virussen aan te tonen en dat virussen vaak worden verward met exosomen (ze lijken onder de elektronenmicroscoop ietwat op elkaar). Kaufman op zijn beurt verwijst naar Stefan Lanka (die beweert zelfs dat het mazelenvirus niet bestaat, zie Skepter 27.2). Lanka baseert zich op de Duitse kwakzalver-arts Ryke Geerd Hamer (1935-2017). Kaufman beroept zich ook op viroloog James Hildreth (die had gezegd dat een virus zich soms als exosoom gedraagt), die echter ronduit verklaarde dat de pandemie door een virus veroorzaakt wordt.

Trefwoorden: virus, SARS-CoV-2, Icke, Bill Gates, 5G, nag Hammadi, Andrew Kaufman, Koch-postulaten, WHO, mazelen, Stefan Lanka, David Bardens, Ryke Geerd Hamer, Micheal Oldstone, James Hildreth, exosoom, Kenneth Wittwer, Lötvall, antisemitisme
Onderwerp: pseudowetenschap

Te mooi om niet waar te zijn
Arnout Jaspers
Skepter 33.3 (2020) p. 40-43

Bespreking van Sabine Hossenfelder, Lost in math: How beauty leads physics astray (2018, paperback 2020). Hossenfelder promoveerde op deeltjesfysica, maar ze is nu een onafhankelijke blogger. In dit boek betoogt ze dat de theoretische natuurkunde zich alleen nog maar bezighoudt met het bedenken van wiskundig aantrekkelijke, ‘mooie’ theorieën, waarin de dimensieloze constanten ‘natuurlijk’ zijn (1, of althans in de buurt daarvan).  (NB. In het boek wordt het diphoton-debacle genoemd: de Large Hadron Collider (LHC) vond in 2015 bij 750 GeV een rare uitschieter. Minder dan een jaar later was de hobbel weer verdwenen. Ondertussen waren er 500 theoretische verklaringen gepubliceerd. Op p. 198 worden de 20 meest populaire deeltjes genoemd waarvoor theorieën bedacht zijn, maar die nooit zijn gevonden.) Vooral snaartheorie, supersymmetrie (susy) en de inflatietheorie uit de kosmologie moeten het ontgelden. (NB. ‘De’ inflatietheorie is te complimenteus: in 2014 waren er al 193 varianten van bedacht, meldt Hossenfelder op p. 211.) De LHC heeft eigenlijk alleen maar het higgsdeeltje opgeleverd, dat al begin jaren 1960 voorspeld was, hoewel gehoopt was dat het LHC allerlei theoretisch voorspelde deeltjes zou opleveren. (Ook naar donkeremateriedeeltjes is vlijtig gezocht, op p.202 staan 35 van dit soort zoekprogramma’s gemeld.) De fundamentele natuurkunde is bezig een pseudowetenschap te worden.
Het boek bevat veel interviews met vooraanstaande geleerden. Deel van de oorzaak is de situatie met financiering.

Trefwoorden: Hossenfelder, theoretische natuurkunde, Large Hadron Collider, LHC, susy, snaartheorie, supersymmetrie, inflatie, higgsdeeltje, natuurlijkheid, Peter Woit, Lee Smolin, Guido Tonelli
Onderwerp: wetenschap – kwantumfysica

Kwaadaardig
Joost Zaat
Skepter 33.3 (2020) p. 44-45

Bespreking van Vinayak K. Prasad, Malignant: how bad policy and bad evidence harm people with cancer (2020). Prasad is hemato-oncoloog (een arts gespecialiseerd in bloedkanker). Hij bespreekt methodologische problemen op het gebied van geneesmiddelen tegen kanker. Een veel gemaakte fout is dat bij dergelijk onderzoek vaak heel beperkt wordt gekeken naar effecten, in plaats van bijvoorbeeld naar totale sterfte of totale schade. Ook wordt er vaak meteen met behandelen begonnen voor er nog trials zijn.  Een andere verwerpelijke praktijk is dat bij een trial genoegen wordt genomen met ‘niet duidelijk slechter dan een ander middel’. Advies aan alle betrokkenen: vraag altijd naar echte resultaten, niet naar uitleg hoe het middel misschien wel zou kunnen werken. Prasad heeft ook podcasts die de moeite waard zijn.

Trefwoorden: Prasad, podcast Plenary Session, kanker, medicijenen, Marcia Angell, stamceltransplantatie, borstkanker, imatinib, immuuntherapie, metastasen, inferiority trials,
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

Meester Kackadoris
Hans van Maanen
Skepter 33.3 (2020) p. 45

Bespreking van Cees Renckens, Met het oog op Kackadoris (2020), een vervolg op het proefschrift van Renckens, Dwaalwegen in de geneeskunde (2004). Veel aandacht voor de Meester Kackadorisprijzen 2003-2018. Het boek is cadeau gedaan aan alle leden van de Vereniging tegen de Kwakzalverij.

Trefwoorden: kwakzalverij, Pluut, Molina, kwakfondsen, Meester Kackadorisprijs
Onderwerp: gezondheid – kwakzalverij

In memoriam Marie Prins (1930–2020)
Jan Willem Nienhuys
Skepter 33.3 (2020) p. 46

Marie Prins was een actieve Skepsisdonateur; ze was al aanwezig bij de oprichtingsvergadering van Skepsis op 8 oktober 1987. Ze schreef vanaf 1994 veel artikelen voor Skepter, legde 177 klachten over onterechte reclame voor drogisterijmiddeltjes voor aan de Reclame Code Commissie (RCC), en was bestuurslid Skepsis (2001-2006). Ze was ook actief in de Vereniging tegen de Kwakzalverij en Skepp.

Trefwoorden: Rie Prins, Reclame Code Commissie, kruiden
Onderwerp: skeptici

Ype en Ionica zijn skeptisch
Ype Driessen en Ionica Smeets
Skepter 33.3 (2020) p. 47

Dierenriemastrologie.

Trefwoorden: humor, astrologie
Onderwerp: humor