Skepter 29.4 (2016)

Vierde nummer van jaargang 29.

Bestel dit nummer los of wordt meteen abonnee of donateur.

Inhoud

• Mozart voor mammies door Marga van Zundert
  Stimuleert muziek de ontwikkeling van een ongeboren kind?
• Opmars van de moederkoek door Dirk Koppenaal
  Gestoomd, gebakken, of zo in de blender.
• Een orthomoleculair consult door Agnes Tieben
  Orthomoleculaire geneeskunde is volgens de medische wetenschap onzin. Patiënten worden misleid door quasidiagnostiek en de vele supplementen die worden voorgeschreven, zijn overbodig en niet altijd onschadelijk.
  
• A.D. DE GROOT
  • Spelregels door Vittorio Busato
  • Kiezen en toetsen door Don Mellenbergh en Han van der Maas
  • De verleidingen van foponderzoek door  Eric-Jan Wagenmakers en Vittorio Busato
• Appels tegen slakken door Koos Dijksterhuis
• Thermografie door Jeroen Wapenaar
• ‘Liever geen Jezus dan een joodse Jezus’ door Jona Lendering
• Van Goghs oor (slot) door Hans van Maanen
• Een spirituele bijeenkomst in de Jaarbeurs door Gert Jan van ’t Land
• Skepsiscongres 2016 door Mickey Steijaert
• QED 2016 door Leon Korteweg (zie ook Kloptdatwel?)
  Verslag van het grootste Europese skeptische congres, QED: Question, Explore, Discover 2016, waar o.a. de Ockham Awards worden uitgereikt.
• SIEF 2016 door Agnes Tieben (zie ook Kloptdatwel?)
• Solliciteren met een bierviltje door Karel Knip
• Sterren wijzen door Jan Willem Nienhuys
• Ondertussen op Kloptdatwel?

Samenvattingen

Mozart voor mammies
Marga van Zundert
Skepter 29.4 (2015) p. 4-8
Baarmoedergeluid voor prematuren (kader)
Skepter 29.4 (2015) p. 7

Baby’s horen wel wat voor ze geboren zijn, en herkennen na de geboorte de stem van hun moeder. Toen in 1993 studenten wat beter leken te scoren op IQ-tests na het horen van muziek van Mozart, rees het idee dat dit ook met ongeboren baby’s zou werken. Het effect met studenten bleek al snel te verdwijnen. Als je die IQ-test een half uur later afneemt is het effect al weg, zo het al bestaat. Er zijn nu buikbanden (voor zwangeren) en eivormige luidsprekertjes voor in de vagina die muziek maken. Het slaat natuurlijk nergens op. De foetus slaapt het grootste deel van de tijd en of het dan wel zo goed is die telkens wakker te maken is dubieus. Proeven met prematuren suggereren wel dat het afspelen van ‘baarmoedergeluiden’ gunstig werkt.

Trefwoorden: Mozart, baby’s, DeCasper, Fifer, Frances Rauscher, Dan Campbell, López-Teijón, Dayna McLeod, Babypod, Henkjan Honing
Onderwerp: psychologie – ongebruikelijke perceptie

Opmars van de moederkoek
Dirk Koppenaal
Skepter 29.4 (2015) p. 9-13

Het eten van de placenta (nageboorte, moederkoek) na de bevalling komt in de mode. Bij verschillende culturen wordt de placenta wel gebruikt voor medische doeleinden, en bijvoorbeeld Tom Cruise smeert een crème van schapenplacenta op zijn gezicht in de hoop dat hij er dan jonger uitziet. Bij de meeste zoogdieren wordt de placenta opgegeten door het moederdier; het enige voordeel is dat het een eiwitbron is. Mensen die aan het eten van placenta’s doen, nemen veelal capsules in met gedroogd placentapoeder. Enig voordeel heeft het niet. Zelfs bij ijzertekort zijn ze niet genoeg. Het zijn ‘veilige placebo’s’, als de fabrikanten zich tenminste aan de regels houden voor voedselhygiëne en behandeling van humaan materiaal – die die fabrikanten wel eens negeren.

Trefwoorden: placentofagie, placenta, moederkoek, nageboorte, William Ober, Maya, Victoria Beckham, Tom Cruise, Van Persie, Kovačevićs, Li Shizehn, Raven Lang, Michiko Fujisawa, Mark Kristal, Sharon Young
Onderwerp: gezondheid – voeding

Een orthomoleculair consult
Agnes Tieben
Skepter 29.4 (2015) p. 14-17

De auteur ging naar een orthomoleculair therapeut en meldde dat ze een schildklieraandoening had. Kon ze het misschien ook zonder de medicijnen daarvoor? Eerst werd ze ‘doorgemeten’ met een onzinapparaat (een soort bioresonantie). Daarna begint de therapeut te vissen op de manier van helderzienden. Daarna volgt een monoloog met veel doorzichtige onzin over kooldioxide, frisdrank, brood en dergelijke. Een reeks supplementen wordt voorgeschreven. Het interview of beter monoloog richt zich nu op psychosociale aspecten, met nog een soort meting met metalen staven. Na anderhalf uur is het consult voorbij. Kosten 100 euro, plus een recept voor 50 euro aan supplementen. Bij navraag bij de huisarts legde die uit dat afbouwen van schildkliermedicatie onverstandig is. Navraag bij de zorgverzekeraar leerde dat die voor dit soort onzin betaalt omdat er vraag naar is.

Trefwoorden: orthomoleculaire behandelwijze, supplementen, bioresonantie
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen – orthomoleculair

A.D. de Groot 1914-2006
Vittorio Busato
Skepter 29.4 (2015) p. 18-20

Ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van de psycholoog A.D. de Groot, een drieluik over hem. De Groot begon een studie wis- en natuurkunde, stapte over naar psychologie, promoveerde op het denken van de schaker en werd in 1946 hoogleraar toegepaste psychologie. Zijn beroemdste boek Methodologie: Grondslagen van onderzoek en denken in de gedragswetenschappen verscheen in 1961. Het is nog steeds een goede handleiding. Als gedragswetenschappers zijn adviezen hadden gevolgd zou er nu geen replicatiecrisis zijn. In 1985 ging hij met emeritaat, maar bleef nog publiceren.

Trefwoorden: De Groot, biografie, schaken, psychologie, methodologie
Onderwerp: psychologie – geschiedenis

Kiezen en toetsen
Don Melleberg en Han van der Maas
Skepter 29.4 (2015) p. 21-24

De Cito-toets is in wezen een schepping van A.D. de Groot. Een door hem opgericht instituut kreeg in 1966 van de gemeente Amsterdam opdracht eindtoetsen voor het lager onderwijs te construeren. Hij had dat jaar een boek Vijven en zessen geschreven, waarin hij had laten zien dat de Nederlandse examenpraktijk erg subjectieve beoordelingen opleverde. Twee jaar later werd het Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling opgericht, waarmee de Amsterdamse toetsen landelijke praktijk werden. Het idee was dat het schooladvies van de eigen leraar gecombineerd zou worden met de toetsuitslag. Opvattingen over welk van de twee (leraar of toets) het zwaarst moest wegen fluctueerden in de loop der jaren. Een belangrijk doel van de toets was dat slimme leerlingen met laagopgeleide ouders zouden worden opgespoord. Dat gaat de leraren niet zo goed af. Dat past in de zienswijze van De Groot dat het ‘klinische oordeel’ het meestal aflegt tegen objectieve en gestandaardiseerde meetprocedures.

Trefwoorden: De Groot, toets, Cito, Meehl
Onderwerp: psychologie – geschiedenis

De verleidingen van foponderzoek
Eric-Jan Wagenmakers en Vittorio Busato
Skepter 29.4 (2015) p. 24-28

Bespreking van Methodologie: Grondslagen van onderzoek en denken in de gedragswetenschappen door A.D. de Groot (1961). Het is nog steeds een goed boek, maar wel saai. Het staat trouwens op internet. De Groot schetst de onderzoekscyclus. Uitgaande van wat bekend is, begint exploratie, hand in hand met de vorming van hypothesen. Die leidt tot voorspellingen. Volgens De Groot mag je pas zeggen dat je iets weet als je iets correct kunt voorspellen. Dan maakt men een plan voor een proef om te kijken of de voorspelling uitkomt. Dan voert men dat plan uit, bij voorkeur nadat men dat plan heeft openbaar gemaakt (preregistratie). Het is essentieel dat men daarbij niet de data uit de exploratieve fase gebruikt, maar nieuwe data verzamelt. Of de proef slaagt of niet is een kwestie van statistiek, maar hoe men die gaat toepassen moet ook onderdeel van het plan zijn. Slaagt de proef (of een serie van proeven) dan is de bestaande kennis uitgebreid, en kan men opnieuw de cyclus doorlopen. Helaas is foponderzoek schering en inslag. Dat wil zeggen dat men de data uit de exploratieve fase als toetsuitslag beschouwt. Dat is de reden voor de replicatiecrisis. Een foute methode is overduidelijk gebruikt als een onderzoeker ‘ontdekt’ dat voorspellende gave vooral aanwezig zijn bij extraverte vrouwen die moeten raden waar erotische plaatjes op een beeldscherm gaan verschijnen, maar niet bij bijvoorbeeld jonge mannen die moeten raden waar een plaatje van een motorfiets zal verschijnen.

Trefwoorden: De Groot, methodologie, Bem
Onderwerp: psychologie – geschiedenis

Appels tegen slakken
Koos Dijksterhuis
Skepter 29.4 (2015) p. 29

Een vriendin van de auteur ging een heerlijk weekendje ontgiften en ontslakken. Het kwam erop neer dat ze uitsluitend appels te eten kreeg, plus darmspoelingen met koffie (kosten driehonderd euro, exculsief eenkamertoeslag). Onzin natuurlijk, want ontgiften doen de lever en de nieren al en de darmen zijn geen hoogovens. Het voorspelbare gevolg was dat ze midden in nacht buikkramp kreeg en in bed leegliep.

Trefwoorden: kwakzalverij, ontgiften, ontslakken, klysma
Onderwerp: gezondheid – diëten

Thermografie
Geen hard bewijs voor meerwaarde
Jeroen Wapenaar
Skepter 29.4 (2015) p. 30-33
Andere mogelijkheden (kader)
Skepter 29.4 (2015) p. 33

Thermografie als middel om borstkanker op te sporen is tamelijk waardeloos, hoewel het populair is. Bij thermografie wordt dan een infraroodfoto van de borsten gemaakt, wat een stuk minder onaangenaam is dan een mammogram. Maar zo’n foto toont alleen de huidtemperatuur en mist daardoor drie van de vijf gevallen van borstkanker. Ook ‘detecteert’ thermografie in 1 op de 6 gevallen een tumor die er niet is (bij het mammogram is dat maar 1 op ruim 40). Onderzoek dat thermografie onzin is dateert al van 1972. De FDA zei in 2011 hetzelfde. Alleen de Fransman Michel Gautherie zag er begin jaren 1980 wel wat in, maar hij en zijn medestanders snappen het belang van dubbelblind onderzoek niet.

Trefwoorden: thermografie, borstkanker, Stephen Feig, Gorsky, FDA, Gautherie, Gezondheidsraad, RIVM, AMC
Onderwerp: gezondheid – kwakzalverij

‘Liever geen Jezus dan een joodse Jezus’
Jona Lendering
Skepter 29.4 (2015) p. 34-38
Wie was Jezus? (kader)
Skepter 29.4 (2015) p. 35

De evangeliën zijn niet zo betrouwbaar, maar er is toch wel omstreeks het begin van onze jaartelling een Galilese eindtijdprediker geweest genaamd Yeshua die door de Romeinen gekruisigd is en die behoorlijk wat volgelingen had. De opvattingen van Jezus – zoals uit de evangelies valt op te maken – sluiten goed aan bij wat rond die tijd gangbaar was in het jodendom (en kenbaar uit papyrussen). De Jezusmythicisten denken echter dat hij integraal verzonnen is, bijvoorbeeld als variant van de mythe van Osiris, net zoals de Mariacultus gekopieerd is van de Isiscultus. Dit Jezusmythicisme werd onlangs gepropageerd door dominee Edward van der Kaaij in Trouw van 2 februari 2014, en ook in zijn boek De ongemakkelijke waarheid van het christendom: de echte Jezus onthuld (2014). De 19de-eeuwse mythicisten waren deels antisemitisch gemotiveerd en de modernere mythicisten zijn doorgaans van hun geloof gevallen Amerikaanse fundamentalisten die niet op de hoogte zijn van de methoden van historici (die achter betaalmuren zitten) en die zich bedienen van rijkelijk voorhanden 19de–eeuwse werken.

Trefwoorden: Jezus, Jefferson, Ronald van Raak, Van der Kaaij, Tacitus, Suetonius, Osiris, Isis, Eindtijd, Casey, Gerald Massey, Fik Meijer
Onderwerp: religie – christendom

Van Goghs oor
Hans van Maanen
Skepter 29.4 (2015) p. 38

Zie ook Skepter 29.3. De Van Gogh-expert van het Van-Goghmuseum, Teio Meedendorp, laat weten dat hij en het museum nu denken dat Van Gogh inderdaad zijn hele oor heeft afgesneden. Bijvoorbeeld heeft Signac Van Gogh alleen maar met verband gezien.

Trefwoorden: Van Gogh
Onderwerp: geschiedenis

Een spirituele bijeenkomst in de Jaarbeurs
Gert-Jan van ’t Land
Skepter 29.4 (2015) p. 39-40

Verslag van een lezing door Robbert van den Broeke. In de niet uitverkochte zaal zijn circa honderd mensen komen luisteren. Aan de orde komen de bollen [NB. out of focus stofdeeltjes op foto’s], de graancirkels, de buitenaardsen, van alles en nog wat op een planeet bij Alpha Centauri (waar hij geweest zou zijn door via een wormgat te reizen), het kosmisch bewustzijn van dieren, Big Pharma, contact met overledenen, en iedereen krijgt kracht van Robert.

Trefwoorden: Van den Broeke, medium
Onderwerp: paranormale – mediums

Skepsiscongres 2016
De milde skepticus
Mickey Steijaert
Skepter 29.4 (2015) p. 41-44
Pendel voor Arjen Lubach (kader)
Skepter 29.4 (2015) p. 43

Verslag van het Skepsiscongres. Pigliucci benadrukt dat je als skepticus bescheiden moet zijn. Hij geeft het voorbeeld van de Campeche-ufo’s: vier skeptici hadden vier verschillende verklaringen, die alle vier fout waren. En je moet proberen aardig te zijn. De proef op de som: in een belendende ruimte doen homeopaten examen. Desgevraagd verklaarde een homeopathische mevrouw dat Skepsis een flauwe club is want ze vragen naar onderbouwing, terwijl 99% van de reguliere geneeskunde ook niet onderbouwd is. Hoe zou aardig zijn hier iets kunnen bereiken? Daarna discussieert Renckens met Margry. De laatste vindt dat alternatieve geneeskunde vaak geen kwaad kan. Renckens bestrijdt dat, maar maakt ook duidelijk dat hij de patiënten van de genezers niks verwijt. Brecht Decoene discussieert met Leo Polak over complottheorieën. Ze concluderen dat complotdenkers vaak van bovenaf worden aangestuurd, bijvoorbeeld klimaatontkenners door de fossiele energielobby’s. Op het congres kreeg Arjen Lubach de pendelprijs.

Trefwoorden: alternatieve behandelwijzen, skeptici, complotten, pendelprijs, Lubach
Onderwerp: skeptici – congres

QED 2016
Leon Korteweg
Skepter 29.4 (2015) p. 45-46

In Manchester was er van 13 tot 16 oktober een grote Europese skeptische conferentie. QED staat voor Question, Explore, Discover. Caroline Watts deed verslag van onderzoek naar redenen waarom mensen in het paranormale gaan geloven. Magisch denken wordt in de hand gewerkt door een gevoel van machteloosheid in een poging weer controle te krijgen. Andere onderwerpen: bandstemmen, mythes over blinden, kannibalisme, geheugenverlies, horrorclowns, internet-hoaxes, spoken, kwakzalverjacht, onzin op tv-programma’s van Discovery en National Geographic, nepbomdetectors in Irak. Onder meer kreeg Britt Hermes een prijs voor haar blog. Zij is een gewezen naturopate.

Trefwoorden: QED, Electronic Voice, James Williams, Alan Melikdjanian, Deborah Hyde, Meirion Jones, Ockham Awards, Cara Santa Maria
Onderwerp: skeptici – congres

SIEF 2016
Agnes Tieben
Skepter 29.4 (2015) p. 47-48

SIEF staat voor de Internationale Vereniging voor Etnologie. Die had op 22-24 september 2016 een congres in Amsterdam. Daar betoogde Candy Brown dat acupunctuur en reiki eigenlijk religies zijn en dat het dus ethisch onverantwoord is om ze als geneeswijzen aan te prijzen. Margry had het georganiseerd en hij betoogde ook hier dat alternatieve geneeswijzen (zoals yoga en vitaminesupplementen) steeds gewoner worden. Op dit congres woord ook mindfulness en massage tot de alternatieve geneeswijzen gerekend. Ook de spiritist George King (1919-1997) en zijn Aetheriusgenootschap werden besproken. Dat genootschap probeert als sinds 1955 met rituelen de Apocalyps af te wenden.

Trefwoorden: Candy Brown, Peter Jan Margry, Lenie de Boer, Eugenia Roussou, Clara Saraiva, John of God, Kaika Lane. Luule Viilma, Eric Gomes
Onderwerp: wetenschap – antropologie

Solliciteren met een bierviltje
Karel Knip
Skepter 29.4 (2015) p. 48-49

Bespreking van Lawrence Weinstein en John A. Adam, Rekenen op een bierviltje (2016). De oorspronkelijke titel heeft het over rekenen op de achterkant van een papieren servetje, en in Nederland werd dit wel aangeduid met de achterkant van een sigarendoos, en nog veel eerder, op de manchet. Dat laatste was in de 19de eeuw, de tijd van de papieren manchetten.

Het boek laat aan tal van voorbeelden hoe je met grof rekenen – niet moeilijk doen over een factor 3 – van alles en nog wat vlug kunt schatten. Bijvoorbeeld: als je alle augurken die in Nederland in een jaar gegeten worden achter elkaar legt, hoe lang is dat dan? Of: als we alle auto’s in Nederland laten rijden op bio-ethanol of een ander landbouwproduct, hoeveel akkerland is dan nodig? (NB. Antwoord: heel Nederland.) De inspiratie voor dit boek schijnt te zijn dat grote bedrijven wel eens sollicitanten dit soort berekeningen laten doen, hoewel betwijfeld moet worden of daarbij de typisch wetenschappelijk-fysische vragen van dit boek gesteld worden.

Trefwoorden: sollicitaties, rekenen, biobrandstof
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Sterren wijzen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 29.4 (2015) p. 50

Bespreking van Tim Trachet, De ster van Bethlehem: Wijst het licht nog steeds de weg? (2016). De ster van Bethlehem komt voor in het evangelie van Mattheüs, maar is evident fictie (de ster gaat uiteindelijk op het dak van het huisje van Jozef en Maria zitten), geschreven door iemand zonder enig benul van wat astrologen doen. Dit neemt niet weg dat er zeker een dozijn verklaringen voor zijn bedacht. Die komen allemaal aan de orde. Het boek is tegelijk een kapstok voor een leuk verhaal over astronomie.

Trefwoorden: ster van Bethlehem, Mattheüs, Matteüs, Bileam
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Ondertussen op Kloptdatwel?
Skepter 29.4 (2015) p. 51

Xlens protesteert tevergeefs tegen berichten in Skepter over hun onzinnige gekleurde brillen tegen dyslexie. Een bijeenkomst van technokwakzalvers bij Philips Research wordt door ophef van Skepsis, Vereniging tegen de Kwakzalverij en Kloptdatwel afgelast. Frank Verhoft was in Egmond aan Zee op een congres voor platteaardegelovigen. Die waren bloedserieus. Opgelicht?! ‘ontmaskerde’ een oplichtster met stemanalyse, wat ook aperte onzin is.

Trefwoorden: Xlens, Reclame Code Commissie, Philips Research, acupunctuur, Verhoft, platte aarde, stemanalyse
Onderwerp: skeptici – publicaties