Tweede nummer van jaargang 36, verschenen 26 mei 2023.
Bestel dit nummer los of word meteen abonnee of donateur. Een digitale versie (pdf) is ook direct leverbaar vanuit onze webwinkel.
Beknopte inhoud
- Het heelal als projectiescherm door Jean-Paul Keulen
Om een zoektocht op touw te zetten naar intelligent leven elders in het heelal, moet je veel aannames doen over zo’n buitenaardse beschaving. Hanteren astronomen daarbij niet al te zeer de menselijke maat? - Seks met aliens door Gert Korthof
Het is niet onredelijk te veronderstellen dat er buitenaardse intelligente wezens bestaan. Kunnen ze, bij een eventueel treffen met aardbewoners, ook nakomelingen met ons verwekken? - De SKEPTER-replicatiequiz door Suzanne Hoogeveen en Alexandra Sarafoglou
- Van sexy naar solide
- Trippen op depressie door Agnes Tieben
Therapie met psychedelica gaat binnen afzienbare tijd deel uitmaken van de geestelijke gezondheidszorg, daarvan zijn velen overtuigd. Bewijs dat de methode veilig en effectief is, ontbreekt. - Voorzeker een stout staaltje van telepathie! door Jaco Berveling
De artiest Max Louis Blitz maakte als ‘Maloïtz’ honderd jaar geleden furore. Hij trok volle zalen als conferencier, regisseur, acteur, zanger — en als helderziende. - Vroege kankertests: stiltes na de storm door Ronald Veldhuizen
Binnen een paar jaar zal een snelle, eenvoudige test op de markt komen die kanker in een vroeg stadium opspoort — een druppel bloed is voldoende. Althans, dat beweren onderzoekers die aan zulke tests werken elke paar jaar. - De psi van seks door Eric-Jan Wagenmakers
Kunnen psychologiestudenten werkelijk voorvoelen dat ze op de computer een opwindend plaatje te zien krijgen? Nee, toch niet. - ’t Is een godswonder door Jan Willem Nienhuys
De gepensioneerde huisarts Dick Kruijthoff uit Bleskensgraaf promoveerde aan de Vrije Universiteit op een onduidelijke verzameling ‘opmerkelijke gebedsgenezingen’. - Homeopathische zelfmoord door Rob Biersma
- Drie vaccins tegen complotitis door Suzanne Weusten
Boekbesprekingen - Ype & Ionica zijn skeptisch
Het universum als simulatie
Samenvattingen
Het heelal als projectiescherm
Jean-Paul Keulen
Skepter 36.2 (2023) p. 4-10
Kanalen op Mars (kader)
Skepter 36.2 (2023) p. 5
Gouden plak (kader)
Skepter 36.2 (2023) p. 9
Bij de zoektocht naar leven in het universum hebben astronomen maar één voorbeeld: wijzelf. Dat leven uit gecompliceerde moleculen moet bestaan, en dat er een vloeibaar medium moet zijn waarin die verbindingen gevormd worden, lijkt geen boude aanname. Ons leven zorgt voor een atmosfeer bestaande uit zuurstof en stikstof. Dat is op de lange duur geen stabiele combinatie. Naar zulke onstabiele combinaties kun je ook zoeken. Bij intelligent leven wordt het veel lastiger. Zou dat hypothetische intelligente leven zich bedienen van radiogolven of zelfs actief contact zoeken? En zich dan van mogelijk uiterst kostbare methoden bedienen? Zonder veronderstellingen te maken kun je niet goed zoeken, maar het lijkt al vlug op je sleutels onder een lantaarn zoeken omdat daar toevallig licht is.
Trefwoorden: James Webb, Mars, Percival Lowell, Mariner, Phillip Morrison, Giuseppe Cocconi, radio, Paul Davies, Jason Wright, SETI, glasvezel, NASA, neutrino, zwaartekrachtgolven, Avi Loeb, stadsverlichting, Brian Lacki, Steven Dick, Pioneer, antropocentrisme, Fischbach, Gruenwald, Steph Shostak, David Shorter
Onderwerp: wetenschap – kosmologie
Seks met aliens
Gert Korthof
Skepter 36.2 (2023) p.11-12
Dat buitenaardsen zich met aardlingen zouden kunnen voortplanten is zacht gezegd buitengewoon onwaarschijnlijk. Dan moet het DNA dezelfde structuur hebben, en op dezelfde manier over chromosomen zijn verdeeld. Dat maakt op aarde al dat soorten verschillen en dat dieren van verschillende soorten zich niet met elkaar kunnen voortplanten, en als het soms lukt (bij paarden en ezels) dan is het nageslacht onvruchtbaar. Mensen en chimpansees werkt al niet: die hebben verschillende aantallen chromosomen. Zelfs als al het DNA zou kloppen, dan moet de DNA-code kloppen. De DNA-code is het vertaalrecept van de 64 nucleïnezuurtripletten (bijvoorbeeld GAG=glutaminezuur, GAC=aparaginezuur) naar aminozuren. Het aantal mogelijkheden om dat te doen is een getal van 84 cijfers (NB. Om het ongeveer te doen als het leven op aarde is het een getal van 39 cijfers of daaromtrent). Elk van die mogelijkheden is even goed. Die code is hetzelfde voor al het leven op aarde. De kans dat leven zich elders ontwikkelt met precies hetzelfde DNA en precies dezelfde chromosomen is al onberekenbaar klein, maar dat de DNA-code dan ook nog exact zou kloppen is nog eens 10 tot de macht 39 maal zo klein. (NB. Er zal nog wel meer moleculaire machinerie moeten kloppen.)
NB. De vorming van nieuwe soorten gaat gepaard met een aanzienlijke verandering van het DNA. Met zeg 100.000 jaar tussen soortvormingen, zouden er tussen ons en de eerste microben meer dan 10.000 soorten zitten. Zelfs als buitenaards leven precies zo begonnen zou zijn als bij ons, zouden al die 10.000 soortovergangen op exact dezelfde manier verlopen moeten zijn, met (bijvoorbeeld) op hetzelfde moment een meteorietinslag die de evolutie van zoogdieren mogelijk maakte).
Trefwoorden: sesk, soorten, chromosomen, DNA, DNA-code, evolutie
Onderwerp: wetenschap – biologie
De SKEPTER-replicatiequiz
Test uw boerenverstand
Susanne Hoogeveen en Alexandra Sarafoglou
Skepter 36.2 (2023) p.13-18
De antwoorden
Skepter 36.2 (2023) p.19
Van sexy naar solide
Skepter 36.2 (2023) p. 20
Nogal wat psychologisch onderzoek dat een of ander effect vindt, blijkt niet gerepliceerd te kunnen worden. Een panel van 233 personen (zonder kennis van psychologie) kreeg 10 zulke ‘effecten’ voorgeschoteld (5 wel gerepliceerd en 5 waren onzin gebleken bij replicatiepoging). Konden deze niet-deskundigen bepalen welke repliceerbaar waren? Gemiddeld scoorde de groep iets boven kans (59%). Dat is wat iemand scoort die overal hetzelfde antwoord geeft, behalve als dat overduidelijk fout is. Met wat meer informatie over het desbetreffende onderzoek ging dat naar 67%. Bij ‘gemakkelijke’ onderzoeken, waar het panel grote unanimiteit vertoonde, was het oordeel van het panel correct.
Niet-repliceerbaarheid is ook in andere vakken een probleem. Toch zijn er lichtpuntjes. Het is bet mogelijk dat analytisch denkvermogen negatief correleert met religiositeit, maar is het onzinnig dit te onderzoeken door de proefpersonen naar De Denker van Rodin te laten kijken. De replicatiecrisis is ook reclame voor het idee dat de kwaliteitscriteria voor onderzoek beter moeten.
Trefwoorden: psychologie, replicatie, Macbeth-effect, Chen-Bo Zhong, Katie Liljenquist
Onderwerp: psychologie – algemeen
Trippen op depressie
Agnes Tieben
Skepter 36.2 (2023) p. 21-25
Nieuw en oude psychedelica (LSD, psilocybine, MDMA, ketamine) worden in toenemende mate gebruikt voor de behandeling van depressie. Het is een hype. Er zijn ook RCT’s uitgevoerd of aan de gang. Maar voorzichtigheid is geboden. Patiënt-deelnemers aan RCT’s zijn gemotiveerd om te liegen over hun ervaringen. Hoe die psychedelica werken is eigenlijk ook onbekend. Onderzoekers denken dat het gaat om ‘mystieke’ ervaringen, wat dat ook mogen zijn.
Trefwoorden: depressie, psychedelica, hallucinaties, Amanda Feikding,, Beckley Foundation, Peter Thiel, psilocybine, MDMA, ketamine, Lusaris, Delix, Micheile van Elk, Eiko Fried, Natalie Gukasyan, Pahano-Fontes, Michael Pollans, David en Mary Yaden, Walter Stace, mystieke ervaring, James Sanders, Josjan Zijlmans
Onderwerp: gezondheid – psychiatrie
Voorzeker een stout staaltje van telepathie!
Jaco Berveling
Skepter 36.2 (2023) p. 26-30
De moord op Sara Beugeltas (kader)
Skepter 36.2 (2023) p. 30
In de periode 1920-1940 was de ‘telepaat’ Maloïtz (Max Louis Blitz, 1895-1942) actief. Wat hij deed leek op spierlezen, maar volgens illusionist Gili (Lieven Gheysen) zal hij ook trucs gebruikt hebben die wat betrouwbaarder zijn. Maloïtz werd onderzocht door Paul Dietz en Harry Price. Maloïtz was ook behulpzaam bij het oplossen van een moordzaak op een zevenjarig meisje, maar meer door gezond verstand. Dat de dader verbleekte toen hij de beroemde helderziende zag die bezig was op de plek waar het meisje vermist was, kan geholpen hebben.
Trefwoorden: telepathie, mentalisme, Maloïtz, Dietz, Price, Gili, Beugeltas, Randi, Popov, Rubini
Onderwerp: paranormale – helderziendheid
Vroege kankertests:
stiltes na de storm
Ronald Veldhuizen
Skepter 36.2 (2023) p. 31-36
Haken en ogen aan bevolkingsonderzoek (kader)
Skepter 36.2 (2023) p. 34
Geregeld worden er tests aangekondigd die met een klein beetje bloed snel kunnen bepalen of iemand een vroeg stadium van kanker heeft en zo ja, waar. Zo’n test werd in 2015 aangekondigd, maar in 2020 was er niets meer van de claim over. Dit soort overdrijvingen komt vaker voor.
Een van de oorzaken van dit optimisme is dat uitgezaaide kanker makkelijk is vast te stellen, maar dat vroege stadia heel andere koek zijn. Dat komt doordat kankercellen in elke patiënt steeds verder muteren. Sterk gemuteerde cellen zijn makkelijker te vinden. Een ander probleem is dat er (wegens de kleine prevalentie van kanker-in-een vroeg-stadium) meer fout-positieven dan echt-positieven zijn. Dus een test die tegelijk naar veel soorten kanker kijkt, vindt bijna zeker enkele fout-positieven. Datzelfde probleem speelt ook bij bevolkingsonderzoek: elke fout-positief resulteert in belastend onderzoek en soms zelfs behandeling, terwijl de uiteindelijke sterfte aan de onderzochte ziekte met slechts een bescheiden percentage (20% bij borstkanker) wordt verminderd.
Trefwoorden: Würdiger, Argos, Olde Rikkert, DNA, Grail, Patrick Bossuyt, Diamandis, Yolanda van der Graaf, Gerrit Meijer, NHS-Gallert-Study, Elizabeth Holmes
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde
De psi van seks
Eric-Jan Wagenmakers
Skepter 36.2 (2023) p. 37-38
Daryl Bem (zie Skepter 31.4) beweerde dat hij een paranormaal effect had ontdekt: proefpersonen konden voorspellen waar erotisch getinte plaatjes te zien zouden komen. Een rigoureus opgezette replicatie (met 2102 proefpersonen) gaf een nulresultaat. (NB. p=0,67 tweezijdig.) Preciezer: de kans op de gevonden uitkomst was 180 maal waarschijnlijker onder de nulhypothese dan onder de hypothese dat Bems schatting van de effectgrootte correct was.
Trefwoorden: Bem, Zoltán Kekecs,
Onderwerp: paranormale – helderziendheid
’t Is een godswonder
Jan Willem Nienhuys
Skepter 36.2 (2023) p. 39-43
Ex-huisarts Dick Kruijthoff (65) promoveerde aan de VU tot doctor in de theologie op een proefschrift over 27 wondergenezingen na gebed. Geen was onverklaarbaar, maar 11 toch wel opmerkelijk. Van een controlegroep was geen spoor te bekennen. Bij één wonder leek het gebed in kwestie te bestaan uit het standaard katholieke communieritueel. In dit verband is het opvallend dat er weinig katholieken in Kruijthoffs verzameling zaten.
Trefwoorden: Janneke Vlot, Kruijthoff, Jan Zijlstra, Nol Kox, Karin Kroon, Gerrit Glas, Tineke Abma
Onderwerp: religie – wonderen
Homeopathische zelfmoord
Rob Biersma
Skepter 36.2 (2023) p. 44
Samuel Hahnemann werd op 10 april 1755 geboren, wat aanleiding was om op 10 april (het begin van de ‘week der homeopathie) een demonstratieve ‘homeopathische zelfmoord’ te organiseren. Om 10:23 uur namen een stuk twintig vrijwilliger van Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij onder het toeziend oog van Multatuli (befaamd VtdK-lid van het eerste uur) elk een vol buisje homeopathische korrels in.
Er gebeurde niets. Er waren wel journalisten, maar alleen RTL-nieuws had een berichtje.
Trefwoorden: Hahnemann, homeopathie, Multatuli
Onderwerp: gezondheid – homeopathie
Drie vaccins tegen complotitis
Suzanne Weusten
Skepter 36.2 (2023) p. 45-46
Recensies van
– Complot! De 55 spannendste samenzweringen (2021) door de redactie van Kijk.
– Denk. Zoek. Twijfel: Kritisch denken en onderzoekscompetenties (2024) door Sofie Vandroemme en Jozefien Borms.
– Immuun voor nepnieuws: Een tegengif voor fake news en complottheorieën (2023) door Sander van der Linden.
De laatst genoemde auteur vergelijkt complottheorieën met een virus, en bedacht een online spel genaamd Bad News, dat het vermogen om misleiding te herkennen verbetert.
Trefwoorden: complottheorie
Onderwerp: complotten – algemeen
Ype en Ionica zijn skeptisch
Ype Driessen en Ionica Smeets
Skepter 36.2 (2023) p. 47
Gesimuleerde werelden
Trefwoorden: humor
Onderwerp: humor
