Skepter 17.4 (2004)

Vierde nummer van jaargang 17.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Stop de persen
• Ordnung muss sein – De familieopstellingen van Bert Hellinger door Rob Nanninga
  De Duitse ex-missionaris Bert Hellinger verovert de wereld met zijn familieopstellingen. Met autoritaire hand en helderziende blik zet hij mensen op de juiste plaats, zodat ze weer gezond en gelukkig kunnen worden.
  
• Was Jules Verne een Visionair? door Karol van Bastelaar
  Jules Verne staat bekend als een visionair, die in zijn wetenschappelijke avonturenromans allerlei technische ontwikkelingen voorzag. Maar zijn kennis was niet zo revolutionair en vertoonde ernstige gebreken.
  
• Spookpaard – Notities van Joe Nickell
• Pendelprijs voor Minister Hoogervorst door Jan Willem Nienhuys
  Na het rapport over de dood van Sylvia Millecam liet minister Hoogervorst zich kritisch uit over de homeopathie. Daarvoor kende de Stichting Skepsis hem de Piramidependelprijs toe.
  
• Vieze vruchten – De legende van het noni-sap door Marie Prins
  Het peperdure sap van de exotische noni-vrucht kan naar verluidt talloze kwalen verlichten. De legende werd gecreëerd door zakenlieden, want de inboorlingen hadden weinig waardering voor de vieze vruchten.
• De bayesiaanse verleiding – God en homeopathie bewijzen met statistiek door Jan Willem Nienhuys
  Met bayesiaanse statistiek kan men precies berekenen hoe groot de kans is dat homeopathie waar is of dat God bestaat. Dit gebeurt echter met behulp van uit de lucht gegrepen a priori waarschijnlijkheden.
  
• Utopische ecologie door Wybren Verstegen
• Astrologen opgelet! – Het onderzoekswerk van Geoffrey Dean door Rudolf Smit
• Geheimzinnige haren – Op zoek naar de Orang Pendek door Marcel van Beurden
• Uit onderzoek blijkt… – Het Skepsis Congres 2004 in Utrecht door G.C. Molewijk
• Boekbespreking. Enkele reis naar dromenland door Stef Ketelaar
• Boekbespreking. Niet opsluiten, maar opvoeden door Ana van Es
• In het wilde web. In therapie voor je fobie door Rob Nanninga
• Skeptische bladen

Samenvattingen

Parariteiten: Zeebeving en zingeving
Jan Willem Nienhuys
Skepter 17.4 (2004) p. 4

Op 26 december 2004 was er een zeebeving nabij het noorden van Sumatra die een verwoestende tsunami veroorzaakte. Prompt kwamen er religieuze duidingen. In Egypte meende men dat dat gezamenlijke atoombomproeven van Israël, Amerika en India de oorzaak waren. Ufo’s worden ook genoemd.

Trefwoorden: tsunami, zeebeving, Lissabon, Reformatorisch Dagblad, Osboa, ufo, India Daily
Onderwerp: religie – wonderen

Parariteiten: Oera Linda
Jan Willem Nienhuys
Skepter 17.4 (2004) p. 4-5

Goffe Jensma promoveerde op De gemaskerde god op 6 december 2004. Hierin betoogt hij dat het Oera Linda boek vervaardigd is door een driemanschap. Piet Paaltjens verzon de tekst, Over de Linden schreef hem in ‘runenschrift’ uit. Het derde lid van het driemanschap. Verwijs, kreeg later de taak om de echtheid te beoordelen. Het was bedoeld als parodie om duidelijk te maken dat je de Bijbel niet letterlijk moet nemen.

Trefwoorden: Oera Linda, Jensma, Paaltjens, HaverSchmidt, Ottema, Verwijs, Over de Linden, Scholten
Onderwerp: randwetenschap – Oera Linda

Parariteiten: Iederwijs
Jan Willem Nienhuys
Skepter 17.4 (2004) p. 5Skeptische bladen

Op Iederwijs-scholen mogen kinderen doen waar ze zelf zin in hebben. En als ze eraan toe zijn kunnen ze zich bijvoorbeeld rekenen in 20 uur eigen maken. Zelfvertrouwen en respect voor anderen is daarentegen écht moeilijk. In totaal volgen 400 leerlingen verdeeld over 17 schooltjes dit onderwijs.
NB. In 2009 was er nog maar een zo’n school, en die stopte in 2012.

Trefwoorden: Iederwijs, Leo Prick, mavo
Onderwerp: maatschappij – onderwijs en opvoeding

Parariteiten: Aardstralen bij VROM
Jan Willem Nienhuys en G.C. Molewijk
Skepter 17.4 (2004) p. 5

Het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij kreeg voor elkaar wat Skepter, Intermediair en het Reformatorisch Dagblad vijf jaar eerder niet was gelukt: Kamervragen over deze mini-religie. Zie verder https://skepsis.nl/vrom/
Met uitvoerig naschrift, inclusief antwoorden op Kamervragen en eerder occultistische escapades van VROM.

Trefwoorden: VROM, aardstralen, Jan Hamer, lecherleiding, ufo, Vietsch, biopoler, kwakzalverij
Onderwerp: pseudowetenschap – aardstralen

Amsterdamse skeptici
Skepter 17.4 (2004) p. 5

Voormalig Skepsis-bestuurlid Heleen van Lohuizen wil proberen de Amsterdamse werkgroep opnieuw op te starten.

Trefwoorden: skeptici, werkgroep
Onderwerp: skeptici – organisatie

Stop de Persen 17 augustus 2004 – 30 oktober 2004
JanWillem Nienhuys
Skepter 17.4 (2004) p. 6-7

Trefwoorden: elektrostress, Atlantis, broodjeaapverhalen, efedra, ayurveda, Kübler-Ross, handlijnkunde, Jomanda, Robbert van den Broeke, alternatieve therapie, Nienke Kleiss, parkmoord, wiskunde, creationisme, zaligverklaring, Benveniste, Biostabil, Derrida, hiv, Renckens, Maharishi, Paul van Dijk, opiniepeiling religie, Bianca K., vitamine
Onderwerp: sdp

Ordnung muss sein
De familieopstellingen van Bert Hellinger
Rob Nanninga
Skepter 17.4 (2004) p. 8-13

Voormalig priester Bert Hellinger heeft een nieuwe therapie bedacht: familieopstellingen. Het idee is dat elk probleem voortspruit uit familierelaties in het verleden. De cliënt kiest uit een publiek representanten van zijn familieleden, die dan op het podium worden opgesteld. Wat die representanten dan ervaren is dan de waarheid over de relaties. Hellinger gedraagt zich als een totalitaire goeroe die alle therapeutische regels met voeten treedt. Incestslachtoffers krijgen te horen dat de moeder de ware schuldige is: niet voldoende liefde gegeven aan man. Ook is Hellinger mild voor nazi’s en stasi’s.

Trefwoorden: Hellinger, familieopstellingen, Freud, incest, Goldner
Onderwerp: psychologie

Was Jules Verne een Visionair?
Karol van Bastelaar
Skepter 17.4 (2004) p. 14-18

Jules Verne bewonderde ingenieurs en techniek, maar begreep er toch eigenlijk niet genoeg van – net zoals zijn lezers. Zijn Nautilus was weliswaar geïnspireerd op een toen recente Franse duikboot, maar zit vol met technische fouten die een echte ingenieur van toen niet gemaakt zou hebben. Idem de maanreis. Het idee van een ruimtevoertuig afschieten is onzin. Verne heeft tientallen technische ‘voorspellingen’ gedaan in zijn 63 boeken, en maar een paar zijn uitgekomen. Misschien is de enige wel Vernes optimisme over elektriciteit: Roburs luchtschip de Albatros kan een maand in de lucht blijven op één acculading. Vernes faam als visionair berust op selectief onthouden.

Trefwoorden: waterstofballon, schietkatoen, Conrad Haas, Cyrano de Bergerac, duikboot, elektriciteit, Robur
Onderwerp: geschiedenis – wetenschap

Spookpaard
Joe Nickell
Skepter 17.4 (2004) p. 18

Het spookpaard (in de buurt van Frankfurt) is een kale plek in het gras met precies de vorm van een geliefd maar gestorven paard. Zulke kale plekken komen daar wel meer voor en dat de plek op een paard lijkt, blijkt heel subjectief te zijn.

Trefwoorden: Wehrheim, Gloa, Schäuble, simulacra, dagdroom
Onderwerp: religie – wonderen

Pendelprijs voor minister Hoogervorst
Jan Willem Nienhuys
Skepter 17.4 (2004) p. 19

Na het rapport over de dood van Sylvia Millecam liet minister Hoogervorst zich kritisch uit over de homeopathie. Daarvoor kende de Stichting Skepsis hem de Piramidependelprijs toe.

Trefwoorden: pendelprijs, Hoogervorst, homeopathie, Millecam, Kaptchuk
Onderwerp: skeptici – organisatie

Vieze vruchten
De legende van het nonisap
Marie Prins
Skepter 17.4 (2004) p. 20-23

Morinda citrifolia heet in Tahiti Noni, en de vrucht heet Rotten Cheese Fruit in Australië. In het Nederlands: rottekaasvrucht of braakselvrucht. Door toedoen van de onbewezen theorieën van Ralph Heinicke wordt het vieze sap aanbevolen als wondermiddel tegen tal van klachten. Ook de uit zijn ambt gezette arts Neil Solomon schreef erover. Een liter kost 40 euro (kostprijs van de verwerkte vruchten: anderhalve euro). Sommige fabrikanten werken met een Multi Level Marketingsysteem (MLM) om hun waren te verkopen.

Trefwoorden: MLM, Multilevel Marketing, Indiase Moerbei, Ha Ja Tian, noni, kahuna, kava kava, Heinicke, xeronine, Solomon
Onderwerp: gezondheid – kruiden

De bayesiaanse verleiding
God en homeopathie bewijzen met statistiek
Jan Willem Nienhuys
Skepter 17.4 (2004) p. 24-27

Bayesiaanse methoden zijn een vorm van statistiek waarbij men aanneemt dat er voor een of ander fenomeen een beginwaarschijnlijkheid is, die wordt bijgesteld door een testresultaat. Het standaardvoorbeeld is een ziekte die met een bepaalde frequentie aanwezig (maar nog niet gedetecteerd) is in een populatie. Test men een lid van die populatie en blijkt (volgens de test) de ziekte aanwezig dan verschaffen de correct-positiefkans en fout-positiefkans de waarschijnlijkheid dat de positief geteste persoon werkelijk ziek is. Dit is niet controversieel. Dat wordt het pas als genoemde beginwaarschijnlijkheid onbekend is of helemaal geen kans en slechts een kwestie van geloof, en al helemaal als de test geen echte test is. Een voorbeeld is een berekening van de kans dat God bestaat (die zou van 1:1 naar 2:1 gaan volgens een zo’n berekening).

Trefwoorden: Bayes, Rutten, homeopathie, mammogram, sensitiviteit, specificiteit, hiv, iriscopie, Unwin, God, Sybine Jansons, Lucia, platkans
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Utopische ecologie
Wybren Verstegen
Skepter 17.4 (2004) p. 28-31

Het milieubesef leeft niet meer in Nederland. Dat was we anders toen Limits to Growth (1972) van Dennis Meadows verscheen. Dat was een utopisch werk. Het schetste een harmonische maatschappij, een utopie. Hij waarschuwde dat als ‘we’ niet voor 2000 stoppen met de groei er een duidelijke ineenstorting zal volgen: te weinig voedsel, uitgeputte voorraden. Typische clichés in zulke utopische werken zijn: een oproep tot ingrijpende versobering, hameren op harmonie, vaagheid over plannen, en met nadruk roepen dat het de hoogste tijd is. Misschien ook gretigheid waarmee een vreemde cultuur ten voorbeeld wordt gesteld.

Trefwoorden: milieu, Club van Rome, Meadows, Borst, Communistisch Manifest, Marx, heilstaat, Achterhuis, utopie, dystopie, Peter Hollander, Kerala, Wackernagel, India, Soma Wadhwa, zelfmoord, alcoholisme, foeticide, milieubeweging, Marcel van Dam, vervuilingtechnologie, Jared Diamond
Onderwerp: wetenschap – milieu

Astrologen opgelet!
Het onderzoekswerk van Geoffrey Dean
Rudolf Smit
Skepter 17.4 (2004) p. 32-35

Astrologie-onderzoeker Geoffrey Dean was op bezoek in Nederland en gaf op 4 december 2004 een lezing voor de NVWOA te Utrecht. Astrologen geloven in hun kunst omdat ze vaak merken dat de klanten tevreden zijn. Maar om dezelfde reden geloofden de frenologen van vroeger ook. Dean is nu bezig met een groot tijdtweelingenonderzoek (zie ook Parariteiten, Skepter 16.4). Van de grote groep mensen die toen verzameld is, heeft Dean niet alleen de geboortetijden maar ook 110 variabelen vergaard. Hij belooft dat er later een nog uitvoeriger rapport komt. Zie ook: https://skepticalinquirer.org/2016/11/does-astrology-need-to-be-true-a-thirty-year-update/
Dean denkt dat astrologie therapeutische waarde kan hebben.

Trefwoorden: Peter Marshall, Mather, Dean, effectgrootte, tijdtweelingen, John Addey, Gauquelin, Astrplogical Association, Barnum
Onderwerp: astrologie – test

Geheimzinnige haren
Op zoek naar de Orang Pendek
Marcel van Beurden
Skepter 17.4 (2004) p. 36-37
Floresmens (kader)
Skepter 17.4 (2004) p. 37

De Orang Pendek is een nog onontdekt dier in Sumatra dat lijkt op een orang-oetan maar dat rechtop loopt en maximaal 1,5 meter hoog is. Er zijn vermoedelijke haren van dit wezen geanalyseerd door Hans Brunner, en die kon ze niet thuisbrengen bij een bekend dier. Nu gaat er in 2004 weer een expeditie op zoek. Er zijn wel min of meer fantastische ooggetuigenverslagen.

Trefwoorden: orang pendek, Brunner, haren, Adam Davies, Debby Martyr, Freeman
Onderwerp: randwetenschap – cryptozoölogie

Uit onderzoek blijkt…
Het Skepsis Congres 2004 in Utrecht
G.C. Molewijk
Skepter 17.4 (2004) p. 38-39

Verslag van het 17de Skepsiscongres. De eerste spreker, André Köbben, relativeerde het ideaalbeeld van ‘de wetenschapper’. In de wetenschap is bijvoorbeeld geloven op gezag volkomen normaal. A.P.M. Baede legde de werkwijze van het IPCC uit, en de toespraak van Verstegen staat, verder uitgewerkt elders in deze Skepter. De laatste spreker was J.C. Hanekamp, directeur van Heidelberg Appeal Nederland. Naar zijn idee leven we in een voorzorgsstaat waarin schade als schande wordt opgevat, en waarin het aanzien van wetenschap is gedaald.

Trefwoorden: Dawkins, Newton, Darwin, IPCC, Club van Rome, weekmakers
Onderwerp: skeptici – congres

Enkele reis naar dromenland
Stef Ketelaar
Skepter 17.4 (2004) p. 40-41

Bespreking van Dreaming to some purpose: An Autobiography (2004), door Colin Wilson (NB. 1931-2013). Wilson is een New Ageschrijver bij uitstek. Als verbreider van pseudowetenschappelijke ideeën heeft hij een grote rol gespeeld. Aanvankelijk vond hij werk als De dageraad der magiërs totale nonsens, maar toen een uitgever hem vroeg over het occulte schrijven, ging hij om. Wilson was erg belezen maar ook oppervlakkig. Hij snapte niet hoe wetenschap werkt.

Trefwoorden: Wilson, Pauwels
Onderwerp: religie – New Age

Niet opsluiten, maar opvoeden
Ana van Es
Skepter 17.4 (2004) p. 42-44
Afgeplakte ramen (kader)
Skepter 17.4 (2004) p. 44

Bespreking van Niet opsluiten, maar opvoeden (2004), het proefschrift van Arjen Jonker, directeur van Den Engh. Dit is een instelling voor meest zwakbegaafde jongens tussen 11 en 23, die daar terecht zijn gekomen hetzij door een maatregel van kinderbescherming, hetzij omdat ze een ernstig delict hebben gepleegd. In totaal ongeveer 180. In 1997 is men gestopt met individuele behandeling. De promotoren zijn nauw betrokken geweest bij de opzet van Den Engh, niet zo elegant dat ze dan de supervisie hebben over de evaluatie. De recidive van de Den Engh-pupillen is maar 9 procent, tegen 38 procent bij gewone gevangenissen. De vergelijking klopt niet, want bij gewone gevangenissen wordt er niet behandeld, en bovendien laat Jonker een grote groep weg: iedereen die wegloopt, of vervroegd wordt vrijgelaten, of juist langer moet blijven. Dat is niet gedaan met de gegevens van gewone gevangenissen. Uit buitenlands onderzoek blijkt juist dat groepsgewijze behandeling bijvoorbeeld in boot camps niet effectief is. Wel is de nazorg bij Den Engh beter. De jongens worden alleen vrijgelaten als er huisvesting en werk of opleiding is.

Trefwoorden: jeugdinrichting, Den Engh, Jonker, kinderbescherming, delicten, recidive
Onderwerp: maatschappij – onderwijs en opvoeding

Podium – Dwaalwegen
Kees Hellingman
Skepter 17.4 (2004) p. 45

Bespreking van het proefschrift van C.N.M. Renckens: Dwaalwegen in de geneeskunde: Over alternatieve geneeswijzen, modeziekten en kwakzalverij (2004). Recensent (geen medicus) merkt op dat het placebo-effect ontbreekt én dat dit effect strijdig is met de reguliere opvatting dat genezing slechts van werkzame stoffen kan komen.

Trefwoorden: kwakzalverij, alternatieve geneeskunde, placebo-effect
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

In het wilde web – In therapie voor je fobie
Rob Nanninga
Skepter 17.4 (2004) p. 46

Wie op internet zoekt naar personen of instellingen die fobieën behandelen, vindt er heel wat, die allemaal dubieus lijken. Pieter Frijters biedt heel wat aan, ook een cursus spreken in het openbaar. ‘Het kost een lieve duit, maar je bent er wel van verzekerd dat je les krijgt van een praatjesmaker’

Trefwoorden: fobie, Lynn van Halteren, Antoine van Staveren, Peggy Claude-Pierre, Frijters
Onderwerp: psychologie

Skeptische bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 17.4 (2004) p. 47

Volgens Nobelprijswinnaar Ginzburg (in Skeptical Inquirer 28.6) bloeit de pseudowetenschap van de torsievelden in Rusland volop. Wat dat zijn blijft in het ongewisse.