Tweede nummer van jaargang 35, verschenen 3 juni 2022.
Bestel dit nummer los of word meteen abonnee of donateur. Een digitale versie (pdf) is ook direct leverbaar vanuit onze webwinkel.
Beknopte inhoud
- Ongeziene flitsen door Ronald Veldhuizen
Het idee dat ons koopgedrag met subliminale boodschappen valt te manipuleren, blijft tot de verbeelding spreken, ook tot die van onderzoekers. Het is nog even lastig te bewijzen als 65 jaar geleden. - De grote SKEPTER-denkfoutenquiz door Suzanne Weusten
Na het overweldigende succes van de Grote SKEPTER-skepsistest nu een quiz over denkfouten, drogredenen en andere valkuilen. - Meeste stemmen gelden door Jan Willem Nienhuys
- Het geluk van Kruck door Kevin Prenger
Hij overleefde de ramp met de Titanic, werd gered van de Lusitania, kwam heelhuids uit een ernstige treinramp — en verdronk in een ondiep beekje. - Langzaam in de vroege ochtendmist door Hans van Maanen
Gaan oude Inuit gewoon het ijs op als ze zich overbodig voelen? - Het probleem der denkende dieren door Jaco Berveling
In de negentiende eeuw waren ‘geleerde honden’ een populaire attractie op de kermis. Ze konden feilloos rekenen, klokkijken en domino spelen. De wetenschap stond voor een raadsel. - Mindfulness door Aliëtte Jonkers
Begin dit jaar overleed de boeddhistische zenleraar en monnik Thích Nhất Hạnh, die in de jaren zeventig ‘mindfulness’ naar het Westen bracht. Een halve eeuw en vele duizenden studies later zijn de grote beloftes van zijn leer nog altijd niet verzilverd. - Plantaardig bewustzijn door Ronald Veldhuizen
Wat voelt een kastanjeboom? De vraag lijkt absurd, maar nu zeker is dat planten in staat zijn tot complexe acties en reacties, gaan sommige plantenwetenschappers nog een flinke stap verder — planten hebben een nog onbegrepen vorm van intelligent bewustzijn. - Geef ze voldoende touw… door Maarten Koller
Over de documentaire Homöopathie unwiderlegt? van de Duitse filmmaker Erik Lemke. - Ype en Ionica zijn skeptisch
Eindtijd.
Samenvattingen
Ongeziene flitsen
Ronald Veldhuizen
Skepter 35.2 (2022) p. 4-10
James Vicary ontdekte in 1957 dat extreem kort vertoonde (zogeheten subliminale) reclameboodschappen een grote uitwerking hadden. Het bracht veel discussie op gang, en Vicary’s bekentenis vijf jaar later dat het bluf was geweest, had weinig effect. Inmiddels is ‘priming’ ontdekt: onwaarneembaar kort (typisch 1/60 seconde) vertonen van het woord ‘kat’ maakt dat daarna het woord ‘hond’ iets sneller herkend wordt. Veel onderzoek op het gebied van priming – dat sowieso maar een paar seconden aanhoudt – bleek niet reproduceerbaar. Er wordt nog steeds onderzocht of er misschien toch nog een beetje van klopt.
Trefwoorden: Thijs Verwijmeren, James Vicary, popcorn, Coca-Cola, CIA, Vance Packard, subliminaal, priming, Diane Pecher, John Bargh, Benjamn Newell, David Shanks, Hans Rocha IJzerman
Onderwerp: psychologie – ongebruikelijke perceptie
De grote SKEPTER-denkfoutenquiz
Suzanne Weusten
Skepter 35.2 (2022) p. 11-15
Achttien korte verhaaltjes, lang niet allemaal verzonnen, illustreren elk een andere denkfout. Kan de lezer zien welke?
Trefwoorden: Deventer moordzaak, Mark Zuckerberg, mondkapjes, Doutzen Kroes, Hans Rosling, hartziekte bij vrouwen, coronavaccin, asielzoekers, Turkije
Onderwerp: psychologie – denkfouten
De grote SKEPTER-denkfoutenquiz
DE ANTWOORDEN
Suzanne Weusten
Skepter 35.2 (2022) p. 16-17
De antwoorden, zoals confirmation bias, halo effect, jijbak, correlatie versus causatie, van de quiz.
Trefwoorden: negativity bias, Maurice de Hond, just world bias
Onderwerp: psychologie – denkfouten
Meeste stemmen gelden
Jan Willem Nienhuys
Skepter 35.2 (2022) p. 18-19
Er zijn heel veel denkfouten, maar vele berusten op de vuistregel: ’de meeste (luidste) stemmen gelden’. Zelfs het gevoel dat stemverheffing overtuigend maakt is een toepassing van dit beginsel. Met dit beginsel kunnen de hersenen in allerlei situaties snel beslissen. Verder vervalt bij snel oordelen het verschil tussen ‘A’ en ‘als A’.
Trefwoorden: denkfouten, rad van fortuin, homeopathie
Onderwerp: psychologie – denkfouten
Het geluk van Kruck
Kevin Prenger
Skepter 35.2 (2022) p. 20-24
Occulte krachten? (kader)
Skepter 35.2 (2022) p. 23
(de ‘Titanic-weesjes’) (kader zonder titel )
Skepter 35.2 (2022) p. 24
De Amerikaanse koopman James Kruck overleefde de ramp van de Titanic én de Lusitania, en nog een paar ongelukken, maar kwam aan zijn eind door in een ondiep beekje te struikelen. Een fascinerend verhaal, maar het stond met kleine variaties in de (Nederlandse) krant in 1931, 1934 en 1942. Het is volkomen verzonnen: zijn naam komt elk geval niet voor op de passagierslijsten van genoemde schepen.
Trefwoorden: Kruck , Titanic, Lusitania, broodje aap, Michel Navratil, Titanic-weesjes
Onderwerp: paranormale – broodjeaapverhalen
Langzaam in de vroege ochtendmist
Hans van Maanen
Skepter 35.2 (2022) p. 25-27
In 2000 beschreef een jonge arts (in JAMA) hoe een oude Inuit die zich nutteloos voelde, dit kwam melden op de medische post en de volgende morgen in zijn beste pak het ijs van de Noordelijke IJszee op liep om niet terug te keren. De opleider van de arts schreef meteen dat het onzin was, en in 2022 werd het volkomen verzonnen verhaal ingetrokken. Beter laat dan nooit.
Trefwoorden: Shah, Inuit, Yupik, Saint Lawrence, Swenson
Onderwerp: wetenschap – fraude
Het probleem der denkende dieren
Jaco Berveling
Skepter 35.2 (2022) p. 28-31
Het wonderpaard ‘Kluger Hans’ (kader)
Skepter 35.2 (2022) p. 30-31
In de 19de eeuw waren ‘geleerde’ honden vaak op kermissen te zien. De Nederlandse arts Pieter Harting onderzocht er enkele en vond één dresseur die hem het geheim wou verklappen. Het paard ‘Slimme Hans’ was het onderwerp van een boek uit 1907.
NB. Dergelijke geleerde dieren zijn een belangrijk thema in Alleen op de wereld (1878).
Trefwoorden: John Romanes, Castelli d’Orino, Munito, Pieter Harting, Schenkkan, Norma, Dickens, Kluge Hans, Wilhelm van Osten, Oskar Pfungst
Onderwerp: randwetenschap – dierentaal
Mindfulness
Aliëtte Jonkers
Skepter 35.2 (2022) p. 32-39
Mindfulness, een halve eeuw oude vorm van meditatie of van aandachtstraining, tegen een waslijst aan kwalen, is populair. Ziekenhuizen bieden het aan, de overheid en grote bedrijven doen het. Die hebben wel zin in een truc om de kwalijke gevolgen van te hoge werkdruk te bestrijden. Er is ook veel wetenschappelijk onderzoek, maar het meeste daarvan is rommel. Wat mindfulness precies inhoudt, is meestal ongedefinieerd. De groepen zijn te klein, controlegroepen ontbreken en er is slechts zelfrapportage. De onderzoekers zijn doorgaans gelovigen, vaak met financiële belangen. Dat geeft altijd wel lichtpuntjes. Bijwerkingen zoals angst en depressie worden verzwegen. De grotere, beter opgezette studies laten geen effect zien. Een gunstige meta-analyse van Goldberg (2018) is eveneens rommel. Een positief overzichtsartikel door Myriam Hunink in PLOS One (2015) werd in 2019 ingetrokken na kritiek van de psycholoog James Coyne
Trefwoorden: mindfulness, Susan Bögels, Marloes Kleinjan, Miguel Farias, James Coyne, Nicholas Van Dam, Marieke van Vugt, Anne Speckens, Simon Goldberg, Remco Havermans, Hanne Verweij, Marc De Kesel, Ronald Purser
Onderwerp: psychologie – algemeen
Plantaardig bewustzijn
Ronald Veldhuizen
Skepter 35.2 (2022) p. 40-44
Het idee dat planten intelligentie of bewustzijn hebben of ten minste iets zouden kunnen leren gaat (volgens The secret life of plants van Tompkins en Bird uit 1973) terug op Cleve Backster, die een leugendetector had aangesloten op een drakenbloedboom en andere planten. Andere proeven dateren van 2014, maar die leverden bij poging tot replicatie niets op. Probleem is onder meer dat het niet zo duidelijk is welk gedrag bij planten met ‘intelligentie’ betiteld kan worden.
Trefwoorden: Backster, planten, intelligentie, bewustzijn, Monica Gagliano, Robert Biegler, kruidje-roer-me-niet, Kasey MarjekPaul Struik
Onderwerp: randwetenschap – gevoelige planten
Geef ze voldoende touw…
Maarten Koller
Skepter 35.2 (2022) p. 45-46
Bespreking van de documentaire Homöopathie unwiderlegt? (2022). 19 bekende Duitse homeopaten krijgen ruim gelegenheid (85 minuten) om de homeopathie te verdedigen. De filmmaker spreekt ze niet tegen, maar de homeopaten spreken elkaar allemaal tegen. Eén merkt op dat de grote homeobedrijven weinig uitgeven aan onderzoek. Meest frappante uitspraak: ‘homeopathie werkt omdat daardoor patiënten dan niet aan schadelijke medicijnen worden blootgesteld.’ Dat zou in 1796 wel een punt zijn geweest. Ander argument: ‘als homeopathie zinloos was, zou het toch na 200 jaar niet meer bestaan?’ De filmmaker Erik Lemke zegt dan: ‘dus zoals bidden en astrologie?’ Daarop komt geen goed antwoord.
NB. Er is een uitvoerig Wikipedia-artikel over deze film.
Trefwoorden: homeopathie, Lemke, Norbert Aust
Onderwerp: gezondheid – homeopathie
European Skeptics Congress 2022
Skepter 35.2 (2022) p. 46
Het Europese congres vindt plaats 9-11 september in Wenen.
Trefwoorden: congres
Onderwerp: skeptici – congres
Skepsiscongres 2022
Skepter 35.2 (2022) p. 46
Het Skepsiscongres is dit jaar 19 november in Amersfoort. Nadere informatie volgt.
Trefwoorden: congres
Onderwerp: skeptici – congres
Ype en Ionica zijn skeptisch
Ype Driessen en Ionica Smeets
Skepter 35.2 (2022) p. 47
Einde van de wereld en Azteken
Trefwoorden: humor
Onderwerp: humor
