Skepter 34.2 (2021)

Tweede nummer van jaargang 34, verschenen 2 juni 2021.

Bestel dit nummer los of word meteen abonnee of donateur. Deze Skepter lag ook in diverse kiosken. Een digitale versie (pdf) is ook direct leverbaar vanuit onze webwinkel.

Beknopte inhoud

• Thema ADHD:
  • Is er nog toekomst voor ADHD? door Laura Batstra
    De roep om bij ADHD minder te denken in termen van een individuele stoornis en meer aandacht te schenken aan de context waarin mensen in de problemen raken, wordt luider.
  • Zes mythes over ADHD door Nanda Rommelse
  • ADHD en mindfulness door Suzanne Weusten
  • ADHD en videogames door Suzanne Weusten
  • Wat werkt? door Anouk Bercht
    Er bestaan inmiddels heel wat behandelingen voor ADHD. Op wie richten die zich, en wat streven ze na? Is het effect groot, klein of verwaarloosbaar?
• Wetenschappelijke schelmenstreken door Jaco Berveling
  Wetenschappers nemen elkaar zo nu en dan flink in de maling. Niet iedereen is daar even positief over, maar psycholoog Jaap Bos vindt dat een goede hoax, mits netjes uitgevoerd, moet kunnen.
• Bidden voor de bisschop door Jan Willem Nienhuys
• Criminele chemie is niet wat het lijkt door Arno van ’t Hoog
  Als een bruine bouillon gorgelend richting het riool.
• Het derde oog door Dick Zeilstra
  Zijn die coronathermometers wel veilig voor ons derde oog?
• Tibetaanse klankschalen door Hans van Maanen
  De ‘oeroude Tibetaanse klankschalen’ zijn niet oeroud en niet Tibetaans. Tibetanen vinden ze een belediging voor de geschiedenis van hun land.
• Diagnose: long covid door Wietse Wiels
• Honderd jaar Kees de Jager door Tim Trachet
• Van Erp erelid van SKEPP
• Wat zou Hannah doen? door Harald Merckelbach
  Bespreking van een biografie van de Duits-Amerikaanse filosoof Hannah Arendt
• Nuchter boek over vaxinaties door Jan Willem Nienhuys
  Bespreking van Vaxx van Roel Coutinho
• Ype en Ionica zijn skeptisch

Samenvattingen

Is er nog toekomst voor ADHD?
Laura Batstra
Skepter 34.2 (2021) p. 4-11

Deel 1 van een vijfluik over ADHD. De eerste ‘definitie’ van ADHD dateert van 1960 toen DSM-III het puur als een vorm van kindergedrag (gebrek aan aandacht, al dan niet in combinatie met hyperactiviteit) classificeerde, zonder een poging te doen om een oorzaak aan te geven. Een oorzaak (in de omgeving, hersenen, genen) is nooit gevonden, hooguit wat zwakke correlaties. De sterkste correlaties zijn met ‘jongste in de klas zijn’ en met zwakke sociaal-economische status, maar zelfs die zijn mager: bij kinderen uit sociaal zwakke gezinnen lijkt er tweemaal zoveel ADHD voor te komen als bij die met hoge sociaal-economische status. Toch wordt ADHD gezien als een hersenaandoening. Er is een medicijn voor: methylfenidaat, merknamen onder andere Medikinet, Concerta en Ritalin. Die worden steeds vaker voorgeschreven, ook voor volwassenen. Bij kinderen was het gebruik van deze middelen 4 procent in 2015. Er zijn tegenwoordig ook allerlei klinieken. Misschien werkt aandacht voor de ‘patiënten’ positief. Een nieuwe ontwikkeling is dat het geen stoornis meer genoemd wordt.

Trefwoorden: ADHD, van Hulst, Werkhoven, Durston, DSM, Zappel-Philipp, George Frederic Still, hersenen, sociaal-econmische status, methylfenidaat, Ritalin, Medikinet, College ter Beoordeling van Geneesmiddelen
Onderwerp: psychologie

Zes mythes over ADHD
Nanda Rommelse
Skepter 34.2 (2021) p. 12-15

Tegenwoordig wordt bij ADHD duidelijk onderscheid gemaakt tussen concentratie- en geheugenproblemen en ontremd gedrag. In de 19de eeuw schreven Europese artsen al over dit soort problemen bij kinderen, vooral na brede invoering van klassikaal onderwijs. ADHD neemt niet toe, maar het aantal diagnoses wel. Het is geen breinafwijking en ook geen ‘jongensgedrag’; wel komt ADHD bij meisjes vaker voor in combinatie met andere ontwikkelingsstoornissen. Of een kind ‘erover heen groeit’ hangt van omgevingsfactoren af.

Trefwoorden: ADHD, DSM, ICD, CBS, diagnose, hersenen
Onderwerp: psychologie

ADHD en mindfulness
Suzanne Weusten
Skepter 34.2 (2021) p. 16-18
Wat is mindfulness? (kader)
Skepter 34.2 (2021) p. 18

Mindfulnesstraining wordt ook gebruikt bij ADHD. Onderzoek op dit gebied lijkt wel effect te tonen, maar is pover. Een goed opgezet Nijmeegs onderzoek vond echter weinig effect. Dat geldt trouwens ook voor ander onderzoek naar mindfulness (aandachtstraining).

Trefwoorden: UMC, Radboudumc, mindfulness, Kabat-Zinn, John Michell, Molly Cairn-Cross, Carlin Miller, Lotte Janssen, Susan Bögels
Onderwerp: psychologie

ADHD en videogames
Suzanne Weusten
Skepter 34.2 (2021) p. 19-22

Diverse videospellen worden aanbevolen als therapie voor ADHD. Het wetenschappelijk onderzoek ernaar is slecht van kwaliteit.

Trefwoorden: ADHD, videogames, FDA, Endeavor, Scott Kollins, werkgeheugen, Cogmed, Zach Shipstead, Sebastiaan Dovis, Spencer-Smith, Klingberg, Braingame Brian
Onderwerp: psychologie

Wat werkt?
Anouk Bercht
Skepter 34.2 (2021) p. 23-25

Er zijn veel vormen van ADHD, en dus veel behandelwijzen. Altijd beginnen met uitleggen aan kind en ouder wat er aan de hand is. Medicatie alleen in ernstige gevallen. Niet alsmaar corrigeren. Bij een derde van de jonge kinderen gaat het tegen de puberteit vanzelf over.

Trefwoorden: ADHD, Pieter Hoekstra, Jan Buitelaar, Akwa GGZ, psycho-educatie, Sarah Durston, oudertraining, gedragstherapie, methylfenidaat, Concerta, Ritalin,
Onderwerp: psychologie

Wetenschappelijke schelmenstreken
Jaco Berveling
Skepter 34.2 (2021) p. 26-29

In 1996 kreeg Alan Sokal een nepartikel gepubliceerd in Social Text. Zie ook Skepter 11.4. Ook nu zijn er auteurs die met AI (bijvoorbeeld SCIgen) onzinartikelen proberen gepubliceerd te krijgen, dan wel geaccepteerd als congresbijdrage. Maarten Boudry kreeg een abstract van een onzinartikel geaccepteerd door een ‘christelijk-filosofisch’ congres. Zulke dingen lukken verrassend vaak en soms nemen uitgevers maatregelen om herhaling te voorkomen. Maar Jaap Bos vindt dat het effect, ondanks alle publiciteit, gering is.

Trefwoorden: James Lindsay, Peter Boghossian, Helen Pluckrose, Jaap Bos, Alan Sokal, SCIgen
Onderwerp: wetenschap – fraude

Bidden voor de bisschop
Jan Willem Nienhuys
Skepter 34.2 (2021) p. 30-32

Onderzoek naar de effectiviteit van bidden is al oud. Poolse onderzoekers hebben geprobeerd Galtons werk over te doen. Hun verhaal rammelt aan alle kanten. Ze vergeleken bisschoppen en academici in diverse landen en negeerden dat de situaties in verschillende landen drastisch verschillen. Es kwam eigenlijk niks uit de studie.

Trefwoorden: bidden, Banasik-Jemielniak, Galton, bisschoppen, levensverwachting
Onderwerp: religie – gebedsgenezers

Criminele chemie is niet wat het lijkt
Arno van ’t Hoog
Skepter 34.2 (2021) p. 33-37
En waterstoffluoride dan? (kader)
Skepter 34.2 (2021) p. 35
De soepmaker (kader)
Skepter 34.2 (2021) p. 36

Criminelen die met chemische middelen een lijk willen laten verdwijnen (zoals in Breaking Bad), hebben het niet makkelijk. Met een sterke base (kaliloog) worden zachte weefsels afgebroken, maar voor botten en tanden is zuur nodig, maar dat kost wel een week. De forensische wetenschap kan verrassend veel achterhalen als criminelen een lijk met chemische methoden proberen te laten verdwijnen.

Trefwoorden: misdaad, moord, zwavelzuur, zoutzuur, kaliloog, natronloog, hydrolyse, resomatie, resomeren Limburgse zuurmoorden, Donna Anthony, waterstoffluoride, Santiago Meza Lopez
Onderwerp: wetenschap – natuurkunde

Skepsiscongres 2021
‘Other ways of knowing’
Skepter 34.2 (2021) p. 37

Aankondiging van het ‘hybride’ Skepsiscongres op 30 oktober 2021.

Trefwoorden: congres
Onderwerp: skeptici – congres

Het derde oog
Dick Zeilstra
Skepter 34.2 (2021) p. 38-40

Descartes dacht dat de pijnappelklier de zetel van het denken was, maar zijn tijdgenoten vonden het al onzin. Eind 19de eeuw dacht Blavatsky (ook al geen anatoom) dat de pijnappelklier het derde oog was, tevens een der chakra’s. Tegenwoordig zijn er allerlei bizarre theorieën over wat deze klier doet en wat je moet doen om hem in vorm te houden. De infraroodthermometer – in gebruik om snel personen met corona te vinden – is er slecht voor, zo wordt geloofd. Maar zo’n thermometer zendt geen stralen uit. Het is allemaal onzin.

Trefwoorden: pijnappelklier, melatonine, Descartes, Blavatsky, chakra, Bill Gates, corona
Onderwerp: paranormale – algemeen

Tibetaanse klankschalen
Hans van Maanen
Skepter 34.2 (2021) p. 41-43

Tibetaanse klankschalen komen niet uit Tibet. Er is ook geen Tibetaans woord voor klankschaal. Therapie ermee is niet eeuwenoud. Het zijn gewoon metalen rijstkommen die sinds de jaren 1970 in Nepal worden gefabriceerd voor lichtgelovige toeristen.

Trefwoorden: Tibet, klankschaal, chakra, Boeddha, Robert Beer, Robert Barnett, Martin Brauen, Blavatsky, Heinrich Harrer, Brad Pitt, Henri Wolff, Nancy Henning, Tenzin Dheden
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Diagnose: long covid
Wietse Wiels
Skepter 34.2 (2021) p. 44-49

Wie een ernstige acute ziekte heeft doorgemaakt of op de intensive care heeft gelegen of beide, ondervindt daar vaak nog lange tijd gevolgen van. Dat is niet wat er bedoeld is met long covid. De symptomenlijst van long covid lijkt erg op die van talloze onverklaarde aandoeningen zoals chronische vermoeidheid, chronische lyme (zie het artikel over modeziekten in Skepter 30.1). Veel long covid-lijders hebben Covid-19 in milde of zelfs asymptomatische vorm gehad. Onderzoek naar long covid is belabberd: onsystematische bij elkaar geraapte getuigenissen. Het beste is nog een onderzoek uit Wuhan over symptomen een half jaar na infectie, echter zonder controlegroep.

Trefwoorden: covid, long covid
Onderwerp: gezondheid – onverklaarde ziekten

Honderd jaar Kees de Jager
Tim Trachet
Skepter 34.2 (2021) p. 50-51

Korte biografie van Kees de Jager (1921-2021). Hij werd in 1987 de eerste voorzitter van Skepsis, en was 1994-2001 ook voorzitter van ECSO.

NB. Deze Skepter verscheen 2 juni 2021, op 27 mei overleed De Jager.

Trefwoorden: De Jager, Minnaert, velosofie, Zenit, Sonnenborgh, SKEPP,
Onderwerp: skeptici

Van Erp erelid van SKEPP
Skepter 34.2 (2021) p. 51

Pepijn van Erp is benoemd tot erelid van SKEPP.

Trefwoorden: kloptdatwel, corona, ebola, homeopaten, Santilli
Onderwerp: skeptici

Wat zou Hannah doen?
Harald Merckelbach

Skepter 34.2 (2021) p. 52-53

Bespreking van Ann Heberlein, Hannah Arendt: Over liefde en kwaad (2020). In deze hagiografie staat geen woord over de grootste vergissing van Arendt. Die had Eichmann, op basis van zijn gedrag in de rechtszaal, aangemerkt als een banale fantasieloze ambtenaar. Maar Eichmann had tegenover de journalist en oud-SS’er Willem Sassen gezegd hoe trots hij was op zijn werk. Arendt heeft haar fout nooit toegegeven en Heberlein analyseert niet hoe dat kon. Recensent denkt dat Arendt een leunstoelfilosofe was in de stijl van Heidegger.

Trefwoorden: Arendt, Eichmann, Heidegger
Onderwerp: maatschappij – rechtspraak

Nuchter boek over vaxinaties
Jan Willem Nienhuys
Skepter 34.2 (2021) p. 53-54

Bespreking van Roel Coutinho, Vaxx: Hoe vaccinaties onze wereld beter hebben gemaakt (2021). Het boek behandelt alle vaccinaties van het Rijksvaccinatieprogramma, en staat tjokvol met interessante feiten, bijvoorbeeld dat polio oorspronkelijk een onschuldige zuigelingenziekte was. Toen door de verbeterde hygiëne kinderen deze ziekte pas op latere leeftijd kregen, kreeg de ziekte ernstige gevolgen (dood, verlamming). Veel antivaxers vinden al die vaccinaties veel te veel, en weten niet dat het immuunsysteem zowat dagelijks met nieuwe ziekteverwekkers te maken krijgt. Gevaccineerd wordt alleen voor de zeldzame verwekkers die aanvankelijk de vermenigvuldingsstrijd met het immuunsysteem winnen.

Trefwoorden: RIVM, vaccinatie, Mary Montagu, pokken, Jenner, Pasteur, hondsdolheid, orale rehydratatietherapie, RVP, meningokokken, immuunsysteem, narcolepsie, Mexicaanse griep, tetanus, Charles Bell, slag bij A Coruña
Onderwerp: gezondheid – vaccinatie

Ype en Ionica zijn skeptisch
Ype Driessen en Ionica Smeets
Skepter 34.2 (2021) p. 55

glutamaat

Trefwoorden: humor
Onderwerp: humor