Skepter 33.2 (2020)

Tweede nummer van jaargang 33, verschenen 28 mei 2020.

Bestel dit nummer los of word meteen abonnee of donateur. Dit nummer is in diverse kiosken te koop geweest. Een digitale versie (pdf) is ook direct leverbaar vanuit onze webwinkel.

Beknopte inhoud

• Intuïtieve natuurkunde: Zelf toveren door Michèle Hillege
  Wat is moeilijker: een kikker laten zweven of hem laten verdwijnen?
  
• Intuïtieve statistiek: Kans op gevoel door Ronald Veldhuizen
• Intuïtieve psychologie: Wat denkt Sally? door Michèle Hillege
  Praten tegen een pop, riddertje spelen of doen alsof een banaan een telefoon is. Kleuters fantaseren er vrolijk op los — en leren intussen wat mensen beweegt.
  
• De rook trekt op door Vittorio Busato
  De Britse psycholoog Hans Eysenck was altijd al omstreden om zijn maatschappelijke standpunten. Nu komt ook zijn wetenschappelijke integriteit
  — wederom — onder vuur te liggen.
• Ons reptielenbrein door Ronald Veldhuizen
  De menselijke hersenen, zo wil de populaire opvatting, bestaan uit drie afzonderlijke breinen: het oeroude reptielenbrein, het nieuwere zoogdierenbrein en het meest recente, rationele mensenbrein. Zo simpel is het helaas niet.
  
• Hoe New York polio overwon door Katie Ehrlich en Clint Johnson
• Wetenschappers op het eerste gezicht door Jaco Berveling
• Coronacomplotten door Pepijn van Erp
  De knotsgekke theorieën van Janet Ossebaard, QAnon en David Icke.
  
• Zelfs als je zegt dat het gewoon trucs zijn… door Patrick Vermeren
  Interview met Christine Mohr
• Goochel mee met professor W. door Ionica Smeets
  Boekbespreking
• Een zuiver fijn lijnwaad door Jan Willem Nienhuys
  Boekbespreking
• Rondleiding over een platte aarde door Pepijn van Erp
  Boekbespreking
  
• Het hardnekkige bloedsprookje door Peter Zegers
  Boekbespreking
• Ype en Ionica zijn skeptisch

Samenvattingen

Intuïtieve natuurkunde
Zelf toveren
Michèle Hillege
Skepter 33.2 (2020) p. 4-7

Intuïtieve natuurkunde is de natuurkunde die we als baby en peuter al leren. Fantasieën over toveren gaan over schendingen van regels van die intuïtieve natuurkunde. De Amerikaanse psychologen Tomer Ullman en John McCoy onderzochten welke soort toveren moeilijker werd gevonden. Iets van kleur veranderen bleek makkelijker gevonden te worden dan iets laten verdwijnen of verschijnen. Iets lichts laten zweven is makkelijker dan iets zwaars laten zweven. Het lijkt erop dat we de ‘natuurwetten’ die we het eerst leren (zoals stabiliteit van objecten) ook aanvoelen als het moeilijkst te doorbreken.

Trefwoorden: toveren, natuurwetten, Ullman, McCoy
Onderwerp: psychologie

Intuïtieve statistiek
Kans op gevoel
Ronald Veldhuizen
Skepter 33.2 (2020) p. 8-11

Al op jeugdige leeftijd hebben we een primitief kansbegrip. We snappen dat ‘blindelings’ trekken uit een bak met relatief veel rode ballen de kans op een rode bal verhoogt. Niettemin laten we ons op volwassen leeftijd makkelijk misleiden door stereotypen. Als bijvoorbeeld bekend is dat er in een groep tweemaal zoveel ingenieurs als advocaten zijn, kan een vage persoonsbeschrijving van een random persoon in die groep al de doorslag geven geven voor het oordeel ‘het is waarschijnlijk een ingenieur’. Dit is de basis van de zogeheten base rate fallacy of prosecutor’s fallacy. Deel 1 van een drieluik over intuïtief begrip.

Trefwoorden: Josh Tenenbaum, Luca Bonatti, intuïtieve statistiek, Fei Xu, Stephanie Denison, Tverski, Kahneman
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Intuïtieve psychologie
Wat denkt Sally?
Michèle Hillege
Skepter 33.2 (2020) p. 12-15

Theory of mind (TOM) is de vakterm voor begrijpen wat een ander denkt, ook als die gedachte om bepaalde redenen onjuist is. Bij proeven blijk deze TOM zich ergens in het vierde levensjaar te ontwikkelen. Deelnemer aan rollenspellen (‘doen alsof’) met leeftijdsgenootjes (broertjes of zusjes) lijkt de ontwikkeling van TOM te bevorderen. Overigens blijkt zelfs voor kinderen van zeven soms dat het verschil tussen opzettelijk en onopzettelijk bedrog te subtiel is.

Trefwoorden: kinderen, theory of mind, rollespel, Allen Leslie, Sally en Anne, Simon Baron-Cohen, Uta Frith, Carolien Rieffe, Marjorie Taylor
Onderwerp: psychologie

De rook trekt op
Vittorio Busato
Skepter 33.2 (2020) p. 16-21

De befaamde psycholoog Hans Eysenck (1916-1997) is mede bekend door zijn controversiële opvattingen. Zijn boek Race, intelligence and education (1971) was een belangrijke steun in de rug voor de Amerikaanse racistische IQ-theoretici. Met zijn boek Smoking, health and personality (1965) had hij zich geliefd gemaakt bij de tabaksindustrie, die hem ook flink betaalde. Het meest dubieus is echter zijn werk over het verband tussen persoonlijkheid en kans op kanker. Dat berustte op onderzoek van de socioloog Ronald Grossarth-Maticek (geb. 1940). Die was niet verbonden aan enige onderzoeksinstelling of universiteit, geen psychotherapeut en geen erkend arts (wel volgens zijn zeggen een Dr. med. sc. van de universiteit van Belgrado). En zonder kennis van epidemiologie en statistiek. Diens data klopten van geen kanten toen hoogleraar (Leiden, VU) Henk van der Ploeg ernaar keek. Van der Ploeg kreeg zelfs de indruk met een fantast te maken te hebben.
Kortom, nader bekeken lijken circa 50 publicaties van Eysenck over dit onderwerp ‘verdacht’ en daarvan zijn er 14 officieel teruggetrokken, een score nauwelijks minder dan de 58 frauduleuze publicaties van Stapel. Grossart-Maticek ontkent in alle toonaarden, en noemt de onderzoekers die hier het meeste werk van hebben gemaakt (Anthony Pelosi en de bekende skepticus David Marks) crimineel en incompetent.
Er is geen enkel verband tussen persoonlijkheid en kanker of hart- en vaatziekten. Wie anders beweert zadelt patiënten op met een onterecht schuldgevoel.

Trefwoorden: Eysenck, ASVA, Arthur Jensen, Rod Buchanan, Crvenka, Heidelberg, roken, longkanker, tabaksindustrie, Anthony Pelosi, David Marks, Kings’s College, Henk van der Ploeg, Jan Bastiaans, Stapel
Onderwerp: wetenschap – fraude

Ons reptielenbrein
Ronald Veldhuizen
Skepter 33.2 (2020) p. 22-25
Het reptielenbrein (kader)
Skepter 33.2 (2020) p. 25

Het idee dat het menselijk brein uit drie delen bestaat (reptielendeel= hersenstam, zoogdierdeel=limbische deel en menselijk deel=neocortex) is afkomstig van Paul MacLean. (Die schreef er al over in de jaren 1960, maar zijn boek is van 1990.) Carl Sagan populariseerde het al in 1977, en in Nederland was Piet Vroon 1989 gangmaker voor hetzelfde idee. Zie ook Skepter 4.4 en 5.1. Het idee is onzin, iets beleefder: ‘een versimpeling’. Een en ander komt aan de orde in een interview met Alain Dagher van de MacGill University in Montreal. Genoemde drie delen zijn trouwens al te onderkennen in de hersenen van een krokodil, met dat verschil dat het deel dat bij mensen ‘neocortex’ heet. bij een krokodil ‘pallium’ is.

Trefwoorden: driebreinentheorie, driebreintheorie, Paul MacLean, Carl Sagan, Piet Vroon, Alain Dagher, reptielenbrein, emotie, crime passionel, neocorex, prefrontale cortex, Claude Shannon, informatietheorie.
Onderwerp: wetenschap – biologie

Hoe New York polio overwon
Katie Erhlich en Clint Johnson
Skepter 33.2 (2020) p. 26-31
Het ‘Cutter incident’ (kader)
Skepter 33.2 (2020) p. 28
Poliovaccinatie in Nederland (kader)
Skepter 33.2 (2020) p. 29
Corona helpt polio (kader)
Skepter 33.2 (2020) p. 31

In het begin van de 20ste eeuw waren er diverse polio-epidemieën in de stad New York. De eerste, met 9000 gevallen en 2000 doden was in 2016. In 1954 werd begonnen met proeven met het Salk-vaccin (op basis van gedood virus) en in 1955 ging de inentingscampagne van start. Deze was een succes. In 1962 sprong de federale overheid financieel bij en in 1962 was er geen een poliogeval in de stad New York. Bij het ‘Cutter-incident’ werd door falend overheidstoezicht een batch vaccins geproduceerd waarin het virus niet goed was dood gemaakt. Daarna werd allerwegen overgestapt op het Sabin-vaccin (met levend doch verzwakt virus). Alleen Nederland bleef het Salk-vaccin gebruiken. De invoering in Nederland begon pas na een epidemie in 1956 met 2206 gevallen en 1784 verlammingen. Daarna kwamen er nog steeds epidemieën, overigens beperkt tot de Bijbelgordel. Momenteel is polio wereldwijd uitgeroeid (alleen Pakistan en Afghanistan resteren nog). Door de corona-epidemie wordt het echter lastig massale (polio-)vaccinatiecampganes te organiseren. Bij die campagnes wordt het Sabin-virus gebruikt, dat nog in 2019 350 gevallen van verlamming veroorzaakte in Afrika. Antivaxers waren al actief in 1955.

Trefwoorden: poliomyelitis, polio, kinderverlamming, virus, New York, Leona Baumgartner, Elvis Presley, March of Dimes, Jonas Salk, Albert Sabin, Cutter, methanal, Gezondheidsraad, Suurhoff, rijksvaccinatieprogramma, RIVM, DKTP, Corona, Pakistan, Afghanistan
Onderwerp: gezondheid – vaccinatie

Wetenschappers op het eerste gezicht
Jaco Berveling
Skepter 33.2 (2020) p. 32-34

Als wetenschappers voor het voetlicht treden (zoals bij de corona-epidemie) dan meet het publiek de betrouwbaarheid af aan het gezicht. De indruk die iemands gezicht maakt is bij politieke functies heel belangrijk, liet Amerikaans onderzoek uit 2001 zien. Recenter onderzoek, met analoog resultaat, betreft wetenschappers. Als de aangeboden informatie moeilijk (veel of complex is) neigt het publiek terug te vallen op vuistregels.

Trefwoorden: Jaap van Dissel, Diederik Gommers, gezichten, betrouwbaarheid, competentie, charlatans
Onderwerp: psychologie

Corona-complotten
Pepijn van Erp
Skepter 33.2 (2020) p. 35-39

De complotten komen in tijden van corona als paddenstoelen uit de grond. Graancirkel- en Van den Broeke-gelovige Janet Ossebaard (1966-1923) heeft een reeks video’s (getiteld Covid-19, zie de uitzending van Zondag met Lubach  ) over het coronavirus gemaakt die aan elkaar hangen van bizarre fantasieën. Zij propageert de door anderen (onder meer David Icke) gepropageerde G5-corona-theorie. Ossebaard had al eerder een bizarre serie Fall of the Cabal (Nederlandse titel: De Val van de Cabal) gemaakt over QAnon en de ‘pizzagate’-theorie. Daarin fungeert de niet-bestaande kelder van een pizzeria in Washington DC als centrum van een pedofielennetwerk. Ook wordt gesteld dat de wereld geregeerd wordt door een geheime elite (Bill gates enzo) die kinderen misbruikt en vermoordt vanwege hun adrenochroom. (NB. Adrenochroom wordt op grote schaal in het lab gemaakt door oxidatie van adrenaline, het fungeert als voedingssupplement, hoewel het geen bekende medische toepassingen heeft). In de Q-mythologie was er sprake van een verlossing op 10 april 2020. Dit werd door Ossebaard nog op 7 april 2020 verkondigd. Dan zal John F. Kennedy jr. het goede nieuws aan de wereld mededelen. Als het Cabal is uitgeschakeld, zal Donald Trump zelf de vrije-energiemachines van zijn oom (ontwerpen van Tesla, natuurlijk) met de mensheid delen.

Trefwoorden: complot, corona, David Icke, 5G, Ossebaard, Lubach, Pointer platform, QAnon, 4chan, 8chan, 8kun, Trump, pizzagate, Podesta, Achilles Alefantis, Bill Gates, Edgar Welch, Jessica Prim, satanic panic, Travis View, Gallaudet, Illuminati, Rothschild, Rockefeller, Tesla, John F. Kennedy jr., John Trump
Onderwerp: complotten – corona

Zelfs als je zegt dat het gewoon trucs zijn…
Patrick Vermeren
Skepter 33.2 (2020) p. 40-42

Interview met de Zwitserse psychologe Christine Mohr. Veel mentalisten prijzen hun goocheltrucs aan als effect van psychologische beïnvloeding of als het lezen van lichaamstaal. Als je het publiek van tevoren vertelt dat het gewoon trucs zijn, maakt dat geen indruk. Evenmin maakt het verschil of de goochelaar als zodanig of als psycholoog wordt voorgesteld. Hoe mediamieker en spiritueler de aankleding van een truc is, des gemakkelijker wordt een paranormale verklaring geloofd. Er zijn aanwijzingen dat strijdige emoties (angst en vermaak) dit effect versterken.
Achteraf stap voor stap vertellen hoe de truc werkt heeft wel een debunk-effect.

Trefwoorden: Christine Mohr, goochelen, buitenlichamelijke ervaring, bijnadoodervaring, paranormale, correlatie, Benasso, Subbotsky, mentalisten, debunken, emotie
Onderwerp: skeptici – goochelkunst

Goochel mee met professor W.
Ionica Smeets
Skepter 33.2 (2020) p. 43

Recensie van Richard Wiseman, Rik Worth, Jordan Culliver en Owen Watts, Hocus pocus: science magic & mystery – Issue one: Mind reading (2020). Dit stripboek van 26 pagina’s bevat drie korte verhalen (over mentalist Washington Irving Bishop, Lady Wonder en cold reading). Het boekje zit vol met interactieve trucjes.
NB. De ‘Complete Collection’ werd in 2023 gepubliceerd.

Trefwoorden: goochelen, Wiseman, J.B. Rhine,
Onderwerp: skeptici – goochelkunst

Een zuiver fijn lijnwaad
Jan Willem Nienhuys
Skepter 33.2 (2020) p. 44-47

Recensie van Andrea Nicolotti, The Shroud of Turin: The history and legends of the world’s most famous relic, Baylor University Press, Waco, 2019. (cf. Matth. 27:59, Statenvertaling). Nicolotti vertelt in groot detail over de Lijkwade van Turijn. Enkele details: in de eerste helft van 20ste eeuw waren er twee grondige historische onderzoeken, die echter zoveel mogelijk werden onderdrukt: Ulysse Chevalier kreeg een publicatieverbod (hoewel een pauselijke commissie hem gelijk gaf) en het onderzoek van Piovano werd zelfs helemaal geheim gehouden. Chevalier had al benadrukt dat geen van de 50 historische documenten inzake de ‘lijkwade’ op enigerlei wijze beweerde dat het een echt reliek was. En: het textiel zelf (gebruikte weeftechniek, draaiing van de draden) wijst ook op late middeleeuwen. De theorie dat het met een bas-reliëf is gemaakt, is op grond van onderzoek van McCrone onaannemelijk: de afbeelding in kwestie is een grisailleschildering. Nicolotti bespreekt uitvoerig de gang van zaken bij de radiokoolstofdatering en allerlei bizarre theorieën van gelovigen. Ook de groeiende cultus rond de Lijkwade krijgt aandacht.

Trefwoorden: Lijkwade, Geoffroy de Charny. Lirey, Henri de Poitiers, Troyes, Pierre d’Arcis, Cadouin, Marguerite, Louis van Savoye, Ulysse Chevalier, Giuseppe Piovani, Umberto II, visgraatpatroon, Walter McCrone, koolstof-14, sindonologie
Onderwerp: religie – Lijkwade

Rondleiding over een platte aarde
Pepijn van Erp
Skepter 33.2 (2020) p. 48-49

Bespreking van Frank Verhoft, De platte aarde: Een rondleiding (ASP, 2020). Geschiedenis van het platteaardegeloof, en ook de moderne varianten. Een heerlijk boek.

Trefwoorden: Egmond aan Zee, Aristoteles, Eratosthenes, John Hapden, Alfred Russel Wallace, Eric Dubay, NASA, Chazaren, Soemeriërs, Annunaki, eb en vloed, maansverduistering.
Onderwerp: pseudowetenschap – platte aarde

Het hardnekkige bloedsprookje
Peter Zegers
Skepter 33.2 (2020) p. 49-50

Bespreking van Pierre-André Taguieff, Criminaliser les Juifs: le mythe du’meurtre rituel’et ses avatars (antijudaïsme, antisémitisme, antisionisme), (2020). De benoeming van een joodse minister in Frankrijk wekte allerlei kwaadaardige mythes tot leven, zei Taguieff in een recent interview. Het boek is een zeer nuttige encyclopedie van het bizarre bloedsprookje (=joden vermoorden christenkinderen).

Trefwoorden: bloedsprookje, antizionisme, Luther, Eisenmenger, Ghillany, Giovanni Gasparro, Damascus-proces, August Rohling, Julius Streucher, Simon van Trente
Onderwerp: religie – antisemitisme

Ype en Ionica zijn skeptisch
Ype Driessen en Ionica Smeets
Skepter 33.2 (2020) p. 51

Fotostrip over de wateraaptheorie

Trefwoorden: humor, wateraaptheorie
Onderwerp: humor