Skepter 30.1 (2017)

Eerste nummer van jaargang 30.

Bestel dit nummer los of word meteen abonnee of donateur.

Beknopte inhoud

• Daar komen de microben door Ronald Veldhuizen
  ‘Gezonde’ bacteriën beloven de nieuwe verlosser te zijn van ziekten en kwalen, waaronder zelfs alzheimer en kanker. Zo’n vaart zal het volgens sceptici niet lopen.
  
• De botten van Bach door Richard Zegers
  In de Thomaskerk in Leipzig ligt naar verluid het gebeente van Johann Sebastian Bach. Het bewijs dat het echt om de botten van Bach gaat laat nogal te wensen over, nieuw onderzoek wordt door de kerk echter niet op prijs gesteld.
  
• Aan den lijve ondervonden door Arno van ’t Hoog
• Illusies voor gevorderden door Pepijn van Erp
  Interview met de Belgische filosoof Maarten Boudry over zijn boek Illusies voor gevorderden, of waarom de waarheid altijd beter is.
• Het raadsel van de Ourang Medan – opgelost door Theo Paijmans
• Over het komen en gaan van modeziekten door Cees Renckens
• Nuchtere feiten, koppige katers door Dirk Koppenaal
• Schuilplaats Argentinië door Wilmar Taal
  Hitler pleegde op 30 april 1945 zelfmoord in Berlijn, maar complotwebsites en documentairemakers met dubieuze methodes blijven komen met oude mythes over zijn ontsnapping.
  
• Managementgoeroes, de nieuwe charlatans door Richard Engelfriet
• ‘Liever geen Jezus’ (2) door Jona Lendering
• Onverdunde feiten door Jan Willem Nienhuys
• Het recht op ongeloof
• Ondertussen op Kloptdatwel?

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Daar komen de microben
Ronald Veldhuizen
Skepter 30.1 (2017) p. 4-9

Ons lichaam (huid, mond, en speciaal de darmen) zit vol met bacteriën, misschien wel evenveel als of wat meer dan het aantal (NB. tientallen biljoenen) cellen van ons lichaam. Het gaat om duizenden soorten per persoon; niet iedereen heeft dezelfde soorten, en veel soorten zijn nog onbekend. Er wordt vermoed dat sommige ziekten en niet alleen ingewandsziekten te maken hebben met afwijkingen in die bacteriepopulatie, het microbioom. De oplossing zou fecestransplantatie kunnen zijn. Ook helpt het toedienen van bacterieculturen (zogeheten probiotica) misschien. Weinig is echter zeker. De enige aandoening waarvoor fecestransplantatie bewezen werkt, is diarree ten gevolge van Clostridium difficile. Of de levende bacteriën er in dit geval toe doen is niet eens zeker, want met gesteriliseerde feces werden ook goede resultaten bereikt. Misschien zijn het wel bacterie-etende virussen die de C. difficile uitroeien. Probiotica bevatten melkzuurbacteriën (NB. of bifidobacteriën, die hetzelfde doen). Die komen niet van nature in de darm voor. Ze zetten suikers om in azijn- en melkzuur (NB. Wie moeite heeft met het verteren van lactose is kan de hulp van die bacteriën dus wel gebruiken). Gezonde mensen hebben voor zover valt na te gaan niets aan probiotica. Sommige mensen met aanhoudende diarree genezen een dag eerder met probiotica. Dat neemt niet weg dat er een ware microbioomhype is, met gezondheidsgoeroes die onzin verkopen, zelfhulpboeken voor fecestransplantatie en fabrieken die probiotica op de markt brengen. Microbiologe Elizabeth Bik adviseert gezonde personen om hun darmflora op peil te houden door het eten van groente en fruit.

Trefwoorden: darmflora, bacteriën, fecestransplantatie, Elizabeth Bik, Clostridium, stress, muizenstudies, autisme, Jonathan Eisen, Mercola, Deepak Chopra, Rudolph Tanzi, alzheimer, EFSA
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

 

De botten van Bach
Richard Zegers
Skepter 30.1 (2017) p. 10-13

Toen de componist Bach stierf (1750) werd hij begraven in een ongemarkeerd graf. De locatie was slechts uit een mondelinge overlevering bekend. Ook was bekend dat hij in een eikenhouten kist was begraven. Met deze spaarzame aanwijzingen werd in 1894 wel iets gevonden, en die resten liggen sinds 1950 in de Thomaskerk in Leipzig. Het is niet uitgesloten maar heel onzeker dat dit de goede botten zijn. DNA-onderzoek zou de oplossing kunnen geven, maar het kerkbestuur is niet geïnteresseerd.

Trefwoorden: Bach, graf, Schumann, Gustav Wustmann, Wilhelm His, Johanneskerk, Thomaskerk, Haussmann, Carl Seffner, Wolfgang Rosenthal, Ton Koopman, George Maat
Onderwerp: geschiedenis

Aan den lijve ondervonden
Arno van ’t Hoog
Skepter 30.1 (2017) p. 14-17

Ongeveer een op de zes pilgebruiksters zegt minder zin in seks te hebben. Journalisten kunnen daar sappig over schrijven, maar waar dit aan ligt is onduidelijk. Wie een lekke band krijgt na inname van een pijnstiller zal geen oorzakelijk verband leggen, maar zo gauw een of ander stofje (testosteron of serotonine) als schuldige kan worden aangewezen voor de een of andere ongewenste lichamelijke of geestelijke conditie, zijn we al gauw geneigd de beschuldiging te geloven. Het is hetzelfde mechanisme als anekdotische verhalen over diëten of vaccinaties of alternatieve behandelingen, met nonsenstheorieën als ‘het ei is de menstruatie van de kip’ als ultiem resultaat. Bij het libido spelen verwachtingen en het placebo-effect sowieso een grote rol. Welk stofje die gerapporteerde veranderingen in libido veroorzaakt is gewoon onbekend.

Trefwoorden: Angela Wals, Volkskrant, Bregje Hofstede, libido, pil, placebo, testosteron, Pantarhei, van Lunsen, Fauser, Zlato Pastor, Dehue, Bradford, Meston, Carlsburg, Moorman, HPV, Ioannidis
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

 

Illusies voor gevorderden
Pepijn van Erp
Skepter 30.1 (2017) p. 18-21

Interview met de Gentse filosoof Maarten Boudry en auteur van Illusies voor gevorderden: Of waarom waarheid altijd beter is (2015), tevens spreker op het afgelopen Skepsiscongres. Van sommige illusies zou je kunnen denken dat het voordeel biedt erin te geloven. Wie traint in de hoop een gouden medaille te halen, bereikt door dat geloof misschien toch zilver. Toch dreigt het gevaar van zelfoverschatting. Analoog: het placebo-effect van homeopathische korreltjes kan positief zijn, maar het is riskant erin te geloven bij een ernstige ziekte; een arts die om die reden het geloof in homeopathie van de zieke moet doorprikken riskeert dat de vertrouwensband beschadigd wordt. Bij religie is ook zoiets: als men die verdedigt omdat ze zo nuttig zou zijn, dan geeft men eigenlijk toe dat het een illusie is.

Trefwoorden: Braeckman, Woody Allen, Newton, deïsme, Peter Pan, Roy Baumeiser, illusie, homeopathie, Sinerklaas, heksen, religie, zelfmoordaanslagen, Rik Torfs
Onderwerp: psychologie – illusies

 

Het raadsel van de Ourang Medan – opgelost
Theo Paijmans
Skepter 30.1 (2017) p. 22-27

In januari 1948 schreef Elsevier over het schip Ourang Medan dat met een dode bemanning – allemaal met verstarde uitdrukkingen van angst – in 1947 midden in de Stille Oceaan werd aangetroffen en dat kort daarna spontaan in brand vloog en zonk, alles verteld door een ooggetuige, ene Silvio Scherli te Triëst. Het was geen primeur van Elsevier. Dezelfde Scherli vertelde een soortgelijk verhaal al in 1940 aan de Italiaanse krant Il Piccolo, maar met andere details, en in dat jaar ook nog aan Associated Press (waar twee Britse kranten het van overnamen), aan een Frans weekblad en twee Oostenrijkse kranten en een Italiaans weekblad. Na Elsevier dook het verhaal nog regelmatig op. De schepen in die verhalen hebben echter nooit bestaan. Het hele verhaal is een variant van het incident met de Mary Celeste, die in 1872 zonder bemanning werd aangetroffen in de Atlantische Oceaan. Scherli moet er jarenlang flink aan verdiend hebben.

Trefwoorden: Elsevier, Ourang Medan, Toangi, Scherli, Otto Mielke, Bainton, Siersdorfer, 7 Jours, Il Piccolo
Onderwerp: paranormale – broodjeaapverhalen

 

Over het komen en gaan van modeziekten
Cees Renckens
Skepter 30.1 (2017) p. 28-33

Modeziekten hebben een aantal kenmerken gemeen: 1. er is geen lichamelijke oorzaak, hoewel sommige artsen denken dat die binnenkort zal worden gevonden; 2. de klachten zijn verergeringen van alledaagse klachten zoals duizeligheid en moeheid; 3. de klachten komen en gaan en houden vaak bij landsgrenzen op zonder dat daar een verklaring voor is; 4. alleen cognitieve gedragstherapie helpt, maar de patiënten ontkennen dat het iets psychisch zou kunnen zijn en vinden de suggestie dat ze niet echt ziek zijn grievend; 5. er zijn problemen met verzekeraars en keuringsartsen en de omgeving van de patiënten neemt het ook niet serieus; 6. er zijn patiëntenverenigingen. Soms gaan deze modeziekten in elkaar over en vaak bezoeken de patiënten alternatieve genezers die dan af en toe een wondergenezing vermelden.
In het verleden ging het om postnatale depressie, bekkeninstabiliteit, premenstrueel syndroom, hyperventilatie, amalgaamziekte, meervoudige persoonlijkheidsstoornis, rsi, bijnadoodervaringen en de schildersziekte OPS. Naast deze negen vrijwel verdwenen modeziektes, zijn er nog, maar in afnemende mate chronische vermoeidheid, chronische whiplash, en fibromyalgie. Betrekkelijk nieuw zijn de volgende negen: elektrohypersensitiviteit, de pilotenziekte ook wel genoemd aërotoxisch syndroom (zie Skepter 30.4), siliconenziekte, ‘essure’ (een bepaald soort anticonceptiemiddel bestaande uit veertjes in de eileiders) en ACNES, dat is een hypothetische verklaring voor buikwandpijn. Voorts de PUR-schuimziekte, chronische Lyme, post-Q-koortsvermoeidheid en glutensenstiviteit (niet glutenintolerantie oftewel coeliakie).
Vroeger dacht men dat maagzweer door stress kwam en nog veel eerder dat liefdesverdriet tuberculose kon veroorzaken. Dus heel misschien kan een oorzaak gevonden worden, maar daar moet men niet op rekenen. Vasthouden aan valse hoop verlengt het lijden van de slachtoffers.

Trefwoorden: modeziekten, Michiel Haas, Hugo Schooneveld, tricresylfosfaat, TCP, Michel Mulder, Liesbeth Reneman, ASIA, Jan Cohen Tervaert, Máximaziekenhuis, purschuim, Aty Verschoor, QFS, BCGS, SOLK
Onderwerp: gezondheid – onverklaarde ziekten

 

Nuchtere feiten, koppige katers
Dirk Koppenaal
Skepter 30.1 (2017) p. 34-38
Hoe breekt het lichaam alcohol af? (kader)
Skepter 30.1 (2017) p. 37

Over alcohol doen allerlei fabels de ronde. Sommige mensen kunnen schijnbaar beter tegen alcohol dan anderen, maar als het om reactievermogen en dingen zoals autorijden gaat, maakt het niets uit. Alcohol beschadigt geen hersencellen, maar wel de uitlopers daarvan. Overigens zal de lever van een stevige drinker wel meer enzymen produceren die de alcohol afbreken. Wat precies de kater veroorzaakt is onbekend. Het kan geen vochtgebrek zijn, want dan zouden sporters daar ook wat van moeten merken. De enige plausibele verklaringen zijn: aceetaldehyde (een tussenproduct bij de afbraak van alcohol) en stoffen door het immuunsysteem geproduceerd die de weefselschade door alcoholgebruik opruimen. Iets dat helpt tegen katers is er niet. Veel Aziatische mensen hebben niet voldoende enzym om aceetaldehyde af te breken, daarom kunnen ze niet tegen alcohol. Disulfiram werkt doordat het datzelfde enzym blokkeert.

Trefwoorden: alcohol, hersenschade, bier na wijn, bierbuik, whisky, kater, aceetaldehyde, vitamine
Onderwerp: gezondheid – voeding

 

Verwarring zaaien, complotten oogsten
Schuilplaats Argentinië
Wilmar Taal
Skepter 30.1 (2017) p. 39-43

Hitler pleegde op 30 april 1945 zelfmoord, en dat werd al snel uitvoerig gedocumenteerd. Niettemin bleven verhalen de ronde doen dat hij ontsnapt en in leven was. En waar dan wel? In Antarctica, Denemarken, Spanje, Ierland, Liechtenstein, Tibet, Argentinië. History Channel had er in 2015 een onzinnige documentaireserie getiteld Hunting Hitler over. De FBI legde tussen 1945 en 1947 een lijvig dossier aan, dat in 2010 was vrijgegeven, en dat door History Channel zeer selectief werd gebruikt. Daar stonden bijvoorbeeld ook tal van verklaringen in van personen die Hitler op allerlei plaatsen in de VS hadden gezien maar daar had History Channel het niet over. Voor Hitlers zelfmoord zijn er niet alleen getuigenverklaringen van mensen die de lijken hebben gezien, maar ook Russische archieven die in 1968 werden vrijgegeven, een kaak van het gedeeltelijk verbrande lijk van Hitler kon in 1973 vergeleken worden met röntgenfoto’s waarop zijn gebit te zien was.
NB. Het artikel noemt een niet bestaand Argentijns onzinboek uit 1947. Maar dat bestaat wel.

Trefwoorden: Hitler, Trevor-Roper, Braun, Argentinië, Ladislao Noabo, Antarctica, Evgeni Boltin, Max Gregorcic, Bob Baer, Colavita, Gwerrard Williams, FBI, Rochus Misch, Otto Günche, Heinz Linge, Lew Besymenski, Hugo Blaschke, Reider Sognnaes, Erwin Giesing
Onderwerp: geschiedenis

 

Managementgoeroes
De nieuwe charlatans
Richard Engelfriet
Skepter 30.1 (2017) p. 44-47

De auteur van De succesillusie: Hoe trainers, goeroes en consultants u dagelijks bedriegen en hoe u daar in zeven eenvoudige stappen vanaf komt (2017). Zogenaamde deskundigen baseren hun opvattingen soms op vragenlijsten, maar dat levert alleen op dat managers die zeggen dat ze succes hebben, ook zeggen waar dat volgens hen aan ligt. Anderen proberen gemeenschappelijke kenmerken te vinden aan succesvolle bedrijven zonder te vergelijken met failliete bedrijven. Pure anekdotiek. Simon Sinek is helemaal belachelijk, die haalt er de werking van de hersenen bij. Hun theorieën, stappenplannen en dergelijke lijken op religies, en werknemers die niet tegen de werkdruk kunnen, zijn de zondaars die niet goed hebben opgelet bij de trainingscursus.

Trefwoorden: management, Arjan van den Born, André de Waal, Simon Sinek, Paul Middlebrooks, Ben Tiggelaar, SMART, Yale Business School, transactionele analyse
Onderwerp: randwetenschap – HR

 

‘Liever geen Jezus’ (2)
Jona Lendering
Skepter 30.1 (2017) p. 47

Brievenschrijvers over het onderwerp ‘Jezus’ zijn ofwel Bijbelgelovigen, ofwel verstokte mythicisten. Die laatsten denken dat uit tegenstrijdigheden die over personen worden gemeld, volgt dat zulke personen niet bestaan hebben. De mythicisten hebben het probleem dat recente inzichten van historici achter betaalmuren zitten, in tegenstelling tot 19de-eeuws werk. Ze willen in discussie gaan over historische methoden met de journalist die vertelt wat er achter die betaalmuren gaande is. Dat is alsof je van een sportjournalist eist dat die de spelregels van een of andere sport rechtvaardigt, de buitenspelregel bijvoorbeeld.

Trefwoorden: Jezus, mythicisten, Apollonios van Tyana, Bruno Bauer, Dale Allison, John P. Meier
Onderwerp: religie – christendom

 

Onverdunde feiten
Jan Willem Nienhuys
Skepter 30.1 (2017) p. 48-50

Bespreking van Edzard Ernst, Homeopathy: the undiluted facts, including a comprehensive A-Z lexicon (2016). Velen (in het VK 40%) denken dat homeopathie een soort kruidengeneeskunde is. Toch zijn oneindig verdunde zwavel, arsenicum, fosfor en kalk de populairste middelen. In de VS is de homeopathie in opkomst hoewel het qua uitgaven maar één promille van alle uitgaven voor gezondheid is. Zelfs voor sceptische kenners van homeopathie staat er veel interessants in dit boek. Homeopathie is geen religie, althans dat vindt Ernst nu. Toch lijkt het veel op een religie; de enige reden om dit tegen te spreken is dat het onzinnige basisidee, of dat nu het oneindig verdunnen of het similiabeginsel is, net een graadje te abstract is. Er geen wezen zoals een heilige boom of berg of heiligenbeeld of vooroudergeest die je iets kunt vragen.

Trefwoorden: homeopathie, kruiden, verdunning, Julia Ostermann, mazelen, Hufeland, James T. Kent, aderlaten, religie, Hahnemann, kinaproef, Ambrose Bierce
Onderwerp: gezondheid – homeopathie

 

Het recht op ongeloof
anoniem (J.W. Nienhuys)
Skepter 30.1 (2017) p. 50

Bespreking van Gerd H. Hövelmann en Hans Michels, Legitimacy of unbelief: the collected papers of Piet Hein Hoebens (2017). Hoebens overleed in 1984. Dit boek bevat veertig artikelen, diverse niet eerder in het Engels gepubliceerd, voornamelijk over helderzienden en discussies tussen parapsychologen en methodologie van onderzoek.

Trefwoorden: Hoebens, parapsychologie, Croiset, Tenhaeff, Stevenson
Onderwerp: parapsychologie

 

Ondertussen op Kloptdatwel?…
Skepter 30.1 (2017) p. 51

De Partij voor de Dieren bepleitte jarenlang op haar website dat chemtrails serieus moesten worden onderzocht, maar dat is nu verdwenen. Zou je kunnen vaccineren tegen nepnieuws? De Universiteit van Cambridge denkt van wel, maar hun enige voorbeeld betreft de discussie over globale opwarming. Kloptdatwel bericht dat Trump op gezondheidskosten wil besparen met homeopathie. Duidelijk nep, maar sommigen trapten erin. Stanislaw Burzinsky met zijn antineoplastontheorie over kankergenezing is in Texas onder toezicht geplaatst.

Trefwoorden: chemtrails, Partij voor de Dieren, PvdD, nepnieuws, Trump, Burzynsky, antineoplaston
Onderwerp: skeptici – publicaties