Skepter 21.2 (2008)

Tweede nummer van jaargang 21.

Beknopte inhoud

• Verplichte knuffelhormonen – Onderlinge kindermassage op scholen door Joost Smits
  Volgens het bedrijf Touching Child Care zouden kinderen elkaar regelmatig moeten masseren. Dat heeft vele heilzame effecten en zou ook het pesten kunnen verminderen. Verscheidene basisscholen hebben zich al laten overtuigen en willen dat alle leerlingen meedoen.
• Psychotherapie – Een hardnekkige mythe door Hilda Schram
  Psychotherapie heeft een respectabele status, maar daarbij worden de laatste jaren steeds meer kritische kanttekeningen geplaatst. Vooral de effectiviteit van allerlei praattherapieën wordt in twijfel getrokken.
  
• Aandacht voor Mindfulness door Ronald Kaptein
  Mindfulness is een populaire methode om stress en negatieve gedachten kwijt te raken. Wetenschappelijke studies hebben de effectiviteit nog niet overtuigend kunnen aantonen, al werden er wel wat mogelijke veranderingen in hersenactiviteit gemeten.
• Reïncarnatie onder hypnose – De Australische tv-documentaire van Peter Ramster door Rob Nanninga
  Vier Australische vrouwen herinnerden zich vorige levens en reisden naar Europa om hun ervaringen te verifiëren. Hun hypnotherapeut Peter Ramster maakte er een succesvolle documentaire over, maar daar blijkt bij nadere beschouwing niets van te kloppen.
  
• De verkrachting van de Psi (ψ) door Martin Bier
  Coherentie, verstrengeling en het instorten van golffuncties: biotheologie in de vorm van kwantumfysica dient om om het bewustzijn te verklaren en acupunctuur, koude kernfusie en homeopathie aanzien te geven, en de evidence based medicine af te serveren.
  
• Levend Bloed Analyse door Dirk Koppenaal
  In Nederland zijn er verscheidene alternatieve behandelaars en ‘laboratoria’ die Levend Bloed Analyse (LBA) aanbieden. Zij menen zogenaamde endobionten te kunnen waarnemen, oerkiemen die door samenklontering ziekteverwekkende virussen, bacteriën en schimmels zouden kunnen vormen.
• Paranormale kinderen – Geesten als onzichtbare vriendjes door Rob Nanninga
  Kinderen die een onzichtbaar vriendje hebben, weten gewoonlijk dat anderen dit vriendje niet kunnen zien omdat ze het verzonnen hebben. Er zijn echter ook kinderen die beweren dat ze contact hebben met een geest.
• De Scheppingsbrochure – Creationisme huis-aan-huis door Stefan Kruithof
  Precies anderhalve eeuw na de publicatie van On the Origin of Species en twee eeuwen na de geboorte van Charles Darwin maakte een groep Nederlandse creationisten bekend een folder te zullen drukken onder de titel Evolutie of Schepping? Wat geloof jij?
• Heeft de dokter gejokt? De wondergenezing van Pieter de Rudder door Jan Willem Nienhuys
• Sterk verdunde octrooien door Bart Janssen
  Het nut van een ‘homeopathisch’ octrooi moet gezocht worden in de marketing. Een octrooi, hoe zwak het voor een technisch deskundige ook mag lijken, geeft een product status en schrikt mogelijk concurrenten af.
  

Samenvattingen

Verplichte knuffelhormonen
Onderlinge kindermassage op scholen
Joost Smits
Skepter 21.2 (2008) p. 4-8

Steeds meer basisscholen voeren onderlinge kindermassage in. Dat zou goed zijn tegen stress en pestgedrag. Onder meer Touching Child Care (TCC) levert deze methode, bijvoorbeeld door het geven van cursussen. Wetenschappelijkheid wordt geclaimd. Voorlichtingsmateriaal bevat leuterkoek over de hersenen. Het onderzoek in kwestie betreft te vroeg geboren baby’s die professionele diepe massage krijgen; met herhalingen van dergelijk onderzoek is het niet zo best gesteld, ook met anderen waar iets mee is: baby’s met hiv, kinderen met leukemie en volwassenen met borstkanker. Allemaal heel wat anders dan jonge kinderen die hun geklede klasgenootjes over de rug wrijven. Van randomisatie en behoorlijk blinderen lijken de onderzoekers niet gehoord te hebben, maar wel van rekentrucs om gewenste uitkomsten te krijgen. Het komt in feite neer op een alternatieve behandeling. Het zou wel eens negatief kunnen uitpakken voor kinderen die geen zin hebben hieraan mee te doen, vanwege sociale uitsluiting,

Trefwoorden: Touching Child Care, TCC, Brenda Pelser, Haptendo, De Maan is Rond, Caroline Muller, José Kuijsters, Willeke Evers, Tiffany Martini Field, Uvnäs-Moberg, oxytocine, Hersenstichting
Onderwerp: maatschappij – onderwijs en opvoeding

PSYCHOTHERAPIE
Een hardnekkige mythe
Hilda Schram
Skepter 21.2 (2008) p. 9-13

De psychotherapie begon met mesmerisme en hypnose en een belangrijke inspirator was Phineas Pankhurst Quimby (1802-1866). (NB. Quimby was ook inspirator voor de oprichtster Mary Baker Eddy van de Christian Science.) Uiteraard was Freud ook belangrijk. Zijn psychoanalyse was onzin, maar zijn ideeën leven nog steeds, bijvoorbeeld dat problemen veroorzaakt worden door verdrongen jeugdervaringen en dat die door praten naar boven gehaald moeten worden. Er is geen reden te denken dat dit zinniger is dan handoplegging of het uitspreken van magische formules. In de jaren 1950 constateerde Eysenck dat er geen bewijs was dat psychotherapie enig nut had. Dat oordeel staat nog steeds. Onderzoeken hebben vaak geen controlegroep, en als die er wel is, dan is een geloofwaardige placebobehandeling afwezig. Met uitzondering van bepaalde vormen van gedragstherapie is er geen therapie die beter werkt dan een andere; of de therapeut getraind is maakt ook al niets uit.
Wel kan psychotherapie grote schade aanrichten, namelijk door de cliënt valse herinneringen aan te praten. Meestal is troost, warmte en een luisterend oor het enige wat een psychotherapeut kan bieden. Anders gezegd: het enige effect van psychotherapie is het placebo-effect. Maar daar is geen dure universitaire opleiding voor nodig.

Trefwoorden: dierlijk magnetisme, mesmerisme, Quimby, William James, William Epstein, Freud, psychoanalyse, verdringing, Hans Eysenck, Robyn Dawes, American Psychological Association
Onderwerp: pseudowetenschap – Freud

Aandacht voor Mindfulness
Ronald Kaptein
Skepter 21.2 (2008) p. 14-17

Mindfulnessmeditatie gaat terug op de boeddhistische vipassana. Men probeert daarbij zich bewust te worden van gevoelens en gedachten zonder er aandacht aan te schenken. Het is als therapeutisch middel in de westerse psychologie geïntroduceerd door Joe Kabat-Zinn in de jaren 1970. Het onderzoek ernaar heeft de gebruikelijke zwakke punten: geen controlegroepen of als controle cliënten die nog moesten wachten op behandeling. Een nieuwe variant is mindfulness-based cognitive therapy (MBCT) die speciaal gericht is op depressie. Het onderzoek ernaar valt licht positief uit (iets minder terugval), maar ook hier is de behandeling in de controlegroep het zwakke punt. Pogingen om door meting van hersenactiviteit iets te achterhalen over meditatie hebben ook weinig succes. Alle onderzoeken bij elkaar wijzen echter voorzichtig in de richting van een positief effect van mindfulness.

Trefwoorden: mindfulness, vipassana, meditatie, Mark Williams, Kabat-Zinn, MBSR, stressredcutie, controlegroep, depressie, MBCT, cognitieve therapie, fmri, prefrontale cortex, amygdala
Onderwerp: gezondheid – psychiatrie

Reïncarnatie onder hypnose
De Australische tv-documentaire van Peter Ramster
Rob Nanninga
Skepter 21.2 (2008) p. 18-23

Op 6 januari 1986 werd een tv-documentaire uitgezonden waarin vier Australische vrouwen optraden die zich onder hypnose een vorig leven in Europa hadden herinnerd. In gezelschap van hun therapeut Peter Ramster bezochten ze (in 1981) de locaties van die vorige levens. Deze documentaire heeft in Nederland de belangstelling voor reïncarnatie flink aangewakkerd. Ramster schreef er een boek over in 1990: In Search of Lives Past: Amazing New Evidence. De documentaire is ook op YouTube te vinden. Bij nadere beschouwing blijkt er weinig van te kloppen.
De vier gevallen waren geselecteerd uit honderden gevallen, waar de meestbelovende uit werden geselecteerd. De docu begint met Cynthia Henderson die in de 18de eeuw in een Normandisch kasteel zou zijn opgegroeid als Amélie de Cheville. Zeer geëmotioneerd herkent ze de ruïnes van het kasteel na enige omzwervingen in Normandië. Bewijs geleverd. Helaas was het kasteel in 1870 gebouwd door een Engelsman, als imitatie van Engelse kastelen. Een dame die al optrad in een boek uit 1980 van Ramster was in dat boek eerder een Egyptische priesteres in een Isistempel, maar deze keer een joods meisje genaamd Dorothy Halman (of: Hallmann), dochter van juwelier Josef Halman in Düsseldorf; ze kwam om in een concentratiekamp. Maar de organisatie Yad Vashem kent geen nazi-slachtoffer van die naam. Enzovoorts.
NB. De Skeptische Notitie nr. 1 Reïncarnatie vermeldt nog wat meer over de fictieve Hallmann, onder meer dat Jenny zich ‘herinnerde’ in concentratiekamp Aufden te zijn gestorven – dat nooit bestaan heeft. Als Duitse naam (‘Op de’) is Aufden ook onzin.

Trefwoorden: Ramster, AVRO, reïncarnatie, Vroon, hypnose, Cynthia Henderson, Helen Pickering, Jenny Green, Halman, Hallmann, Gwen McDonald, Michiel Hegener
nderwerp: religie – reïncarnatie

Aanranding van de Psi (Ψ)
Martin Bier
Skepter 21.2 (2008) p. 24-31

De kwantumfysica is gebaseerd op het idee van golffuncties die deeltjes beschrijven. Er wordt veel onzin over gedebiteerd, maar min of meer serieuze natuurkundigen hebben geprobeerd de kwantumfysica te gebruiken in de context van biologie. Herbert Fröhlich ziet in het mechanisme van lasers een mogelijkheid voor communicatie tussen moleculen in levende cellen. Maar dat kan niet. Eiwitmoleculen kunnen op veel te veel manieren trillen en ook de benodigde energiedichtheid om de laser van energie te voorzien ontbreekt. Veel verder gaan de fysicus Roger Penrose en anesthesioloog Stuart Hameroff. Die zien het celskelet van microtubuli aan voor een soort computer, gebaseerd op kwantumgravitatie. Max Tegmark heeft dit idee afgeserveerd. De thermische ruis van onderling botsende vloeistofmoleculen zou de hypothetische processen volkomen verstoren.
Dan is er Del Giudice die in 1988 een artikel schreef over water als free electric dipole laser. Als de dipolen van watermoleculen gaan draaien, kunnen ze dat coherent gaan doen volgens hem. Maar de details ontbreken. Heel veel alternatieven beroepen zich op dit vage artikel, bijvoorbeeld Benveniste met zijn theorie over het geheugen van water. Maar zoals gezegd, de energiedichtheden benodigd voor laseractiviteit van welke soort dan ook, komen in levende wezens niet voor.
De homeopaat Lionel Milgrom is ook een enthousiast volgeling van Del Giudice. Hij heeft zelfs een complete ‘weak quantum theory’ (WQT) bedacht. Daarin wordt verteld dat patiënt, homeopaat en remedie drievoudig verstrengeld worden, en de moraal daarvan is dat randomized controlled trials niet kunnen werken bij de homeopathie. Nog bonter maakt Glen Rein het. Die meent dat gregoriaanse muziek de windingen van DNA losser kan maken, wat verondersteld wordt weldadig te zijn. Dat is gewoon biotheologie.
NB. Meer over Del Giudice in Homeopathie als lachspiegel van de wetenschap in Skepter 32.1, daar ook een link naar een artikel waarin wordt uitgelegd waarom diens idee niet klopt.

Trefwoorden: kwantum, kwantummechanica, golffunctie, instorting, Schrödinger, Einstein, Feynman, Fröhlich, laser, microtubule, acupunctuur, Wigner, Penrose, Hameroff, celskelet, Heisenberg, Hawking, Tegmark, verstrengeling, Del Giudice, Preparata, Vitiello, koude kernfusie, Benveniste, Beverly Rubik, FEDL, Planck, Lionel Milgrom, New Age, Orac, Andy Lewis, Quackometer, RCT, Quantum Touch, Glen Rein
Onderwerp: wetenschap – kwantumfysica

Levend Bloed Analyse
Dirk Koppenaal
Skepter 21.2 (2008) p. 32-36
Miskende genieën (kader)
Skepter 21.2 (2008) p. 36

Bij Levend Bloed Analyse (LBA) worden sterk vergrote foto’s van bloed bekeken en allerlei vreemde interpretaties aan de beelden gehecht. Dat gaat terug op onderzoek dat de Duitse zoöloog Günther Enderlein (1872-1968) verrichtte tussen 1916 en 1925. Enderlein dacht dat het bloed allerlei levende voorstadia van virussen en bacteriën bevat. Die noemde hij endobionten. Die endobionten zouden volgens hem door samenklontering achtereenvolgens virussen, bacteriën en schimmels vormen. Hij had er een eigen terminologie voor: protit (een levend plantaardig eiwit), diprotit, mychit, basit, phytit, thecit, spermit en nog veel meer. Niets van dit alles is bekend aan moderne microbiologen. Bloed van gezonde mensen is steriel. Het is onduidelijk op welke waarnemingsfouten dit berust. In Enderleins tijd was het lastig om steriel te werken. Misschien zag Enderlein ook afbraakproducten van bloed bij ernstig zieke personen en was hij geïnspireerd door Pasteurs tijdgenoot en tegenstander Antoine Béchamp. Aanhangers van LBA trekken zich niets aan van onderzoek dat deze malle ideeën weerlegt. In een apart kader worden andere bedenkers van rare microbiologie besproken: Naessens en Rife. Zij bouwden eigen microscopen en Rife ontdekte ook dat alle bacteriën dood gingen door microgolfstraling van geschikte frequenties.

Trefwoorden: LBA, Levend Bloed Analyse, Enderlein, Leeuwenhoek, Needham, Pasteur, Béchamp, Claude Bernard, Aspergillus, Candidus, prionen, mitochondriën, pleomorfie, nanobacteriën, Ullmann, Gerner, Michel Coyle
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Paranormale kinderen
Geesten als onzichtbare vriendjes
Rob Nanninga
Skepter 21.2 (2008) p. 37-40

Kinderen die een onzichtbaar vriendje hebben, weten gewoonlijk dat anderen dit vriendje niet kunnen zien omdat ze het verzonnen hebben. Er zijn echter ook kinderen die beweren dat ze contact hebben met een geest. Die komen ruimschoots aan het woord in een Amerikaans tv-programma genaamd Psychic Kids (2008). Klinisch psycholoog en religiedeskudige Lisa Miller neem ze serieus. Ze vindt ook dat de kwantumfysica aantoont dat materie door bewustzijn wordt gevormd, en dat het oude newtoniaanse denken heeft afgedaan. In Nederland zijn er plannen voor soortgelijke programma’s.

Trefwoorden: Chip Coffey, Lisa Miller, paranormale ervaringen, Haraldsson, geesten, Richard Wiseman, onzichtbare vriendjes, Marjorie Taylor, Liesbeth van Dijk, Pieter Kousemaker, SBS6
Onderwerp: paranormale – contact met geesten

De Scheppingsbrochure
Analyse van een creationistische huis-aan-huisfolder
Stefan Kruithof
Skepter 21.2 (2008) p. 41-44

De Scheppingsbrochure werd in 2009 in ruim 6 miljoen exemplaren gedrukt en huis aan huis verspreid, toevallig 150 jaar na de publicatie van The Origin of Species. De titel was: Evolutier of Schepping? Wat geloof jij? Ze staat vol met de gebruikelijke drogredeneringen, zoals: 1. wetenschap wordt onderverdeeld in historische en technische wetenschap; 2. de evolutietheorie is historisch dus subjectief en je kunt er geen herhaalbare proeven mee doen (maar de theorie heeft tal van voorspellingen gedaan die uit zijn gekomen, de meest spectaculaire het bestaan van een onbekende energiebron van de zon); 3. evolutie is in strijd met de wet dat entropie altijd toeneemt en in verband hiermee: evolutietheorie zegt dat veranderingen van soorten vanzelf gaan; 4. de evolutietheorie verklaart het ontstaan van het leven; 5. De evolutietheorie beweert dat alle soorten altijd veranderen, dus onveranderlijke soorten zijn een weerlegging; 6 aardlagen kunnen heel goed zijn ontstaan bij de zondvloed; 7. Haeckel was een bedrieger; 8. evolutietheorie klopt niet want die kan de vraag ‘waarom ben ik hier’ niet beantwoorden. Wat de folder al helemaal niet vermeldt is dat bijvoorbeeld de rooms-katholieke kerk nauwelijks een probleem heeft met evolutietheorie. Tot slot (niet in de folder): een enquête onder 53 biologieleraren aan reformatorische scholen wees uit dat 38 van hen jongeaardecreationisten waren.

Trefwoorden: Darwin, Knevel, wetenschap, Tiktaalik, Haeckel, Arie Slob
Onderwerp: religie – creationisme

Heeft de dokter gejokt?
De wondergenezing van Pieter de Rudder
Jan Willem Nienhuys
Skepter 21.2 (2008) p. 45-46

De spontane genezing van een ernstige beenwond van Pieter De Rudder uit Jabbeke in 1875 gold lange tijd als het grootste Lourdes-wonder ooit. Aanvankelijk wilden kerkelijke autoriteiten er dan ook weinig mee te maken hebben. Pas in 1892 kwam er meer aandacht voor; de gangmaker was de arts Van Hoestenberghe (VH); de officiële erkenning van het wonder dateert van 1908. VH was echter niet de behandelende arts van De Rudder. Het is aannemelijker dat De Rudders wond allang genezen was toen hij zijn bedevaart naar de Lourdesgrot in Oostakker bij Gent ondernam. VH trad pas op toen alle directe getuigen, onder andere De Rudders huisarts Verriest waren overleden. Ook zitten de verklaringen van VH vol tegenstrijdigheden. Overigens is in Oostakker bijna niets meer te vinden over De Rudder, alleen nog maar afgietsels van zijn botten.

Trefwoorden: De Rudder, Lourdes, Oostakker, Verriest, Van Hoestenberghe, Faict, de Meester, Adrien Delcour
Onderwerp: religie – wonderen

Sterk verdunde octrooien
Bart Jansen
Skepter 21.2 (2008) p. 47

Er bestaan heuse octrooien voor homeopathische middelen. Officieel moet een octrooi verleend worden voor iets dat ook werkt, dus die homeopathische octrooien zijn erdoor geglipt. Zo’n octrooi kost duizenden euro’s en het nut ervan ia waarschijnlijk de status die het geeft, ofschoon: als het tot een rechtszaak komt, worden zulke octrooien waarschijnlijk nietig verklaard.

Trefwoorden: homeopathie, antroposofie, octrooi, nawerkbaarheid, Espacenet, Octrooibureau
Onderwerp: humor