Skepter 15.3 (2002)

 

Derde nummer van jaargang 15.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Stop de persen
• Tegen de genetica – De laatste bloei en ondergang van het lysenkoïsme door Marcel Hulspas
  Hoe kon Lysenko met zijn pseudogenetica zo lang, en speciaal na de Tweede Wereldoorlog, politieke macht houden? De details zijn pas recent na de opening van KGB-archieven aan het licht gekomen.
  
• Jacht op de wildeman – Onderzoekers vinden bewijs voor Sumatraanse Yeti door Marcel van Beurden
  Loopt er op Sumatra een kindgrote mensaap rond, de Orang-Pendek? Is het een missing link of een onbegrepen Maleise beer? Nieuw bewijsmateriaal (twee haren en een voetafdruk) brengt de oplossing naderbij. Misschien.
  
• Een middagje kwakzalven – De skeptische wereldconferentie in Burbank door Marie Prins
• Signs – Aliens in het maïsveld door Mark Tuijl
• Het gevaar van de goeroe – De wankele basis van charismatisch leiderschap door Annemarie Hogervorst
  Goeroes zijn door hun persoonlijke kwaliteiten voor hun volgelingen de belichamingen van onbereikbare idealen. Maar de goeroe moet er wel flink de wind onder houden, anders spat zijn beweging uit elkaar.
  
• Ongerustheid als gezondheidsprobleem door Peter Bügel en Wiebe Veenema
• Russische machten door Joe Nickell
  De bekende skeptische onderzoeker Joe Nickell was in Moskou en bezocht een holle piramide, een miraculeuze icoon van de laatste tsaar, en een Nieuwetijdsplechtigheid rond een magische zwerfkei.
  
• Boekbespreking. Waanwetenschap door Bart Koene
• Boekbespreking. Loeiende nonnen door Marcel Hulspas
• Boekbespreking. De afgrond trekt door Marcel Hulspas
• Eeuwig jong door Peter Bügel
• Gesignaleerd
• Brieven
• Skeptische bladen

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Parariteiten: Slimheidsonderzoek
Jan Willem Nienhuys
Skepter 15.3 (2002) p. 4

Daniëlle Posthuma promoveerde op IQ-verschillen binnen een gezin tussen gewone broers en zussen en tussen eeneiige tweelingen. Ze komt op 80 tot 90 procent erfelijkheid. Tamelijk wiedes omdat de omgevingsverschillen (binnen één gezin) dan klein zijn. Er kan niet geconcludeerd worden over verschillen tussen willekeurige burgers. Zolang er over de hele wereld zowat 15 IQ-punten in één generatie bij zijn gekomen en de psychologen niet weten hoe dat komt, hangen al die IQ-metingen in de lucht.

Trefwoorden: IQ, erfelijkheid, Posthuman
Onderwerp: psychologie

Parariteiten: Los van de aarde
Marcel Hulspas
Skepter 15.3 (2002) p. 4

Podkletnov heeft een ingewikkeld apparaat bedacht waarmee de zwaartekracht een procent kan verminderd worden. Het zou gaan om een snel roterende supergeleidende schijf. Het schijnt niet reproduceerbaar te zijn, maar Boeing heeft er al miljoenen in gestopt.

Trefwoorden: Podkletnov, antizwaartekracht, Boeing
Onderwerp: pseudowetenschap

Parariteiten: Jezuïetenleugentje
Jan Willem Nienhuys
Skepter 15.3 (2002) p. 4

De zogenaamde Vinland-kaart is bedrog. De schuldige lijkt een Duitse jezuïet te zijn, die de nazipropaganda over de heldhaftige Vikingen en hun ontdekkingen wou tegenspreken.

Trefwoorden: Vinland, kaart, McCrone, Seaver, Josef Fischer, Claudiud Clavis, Vikingen, nazi’s
Onderwerp: wetenschap – fraude

Parariteiten: Toeval door techniek
Marcel Hulspas
Skepter 15.3 (2002) p. 5

In de VS heeft een onbekende brieven verstuurd met miltvuurpoeder erin. Vijf mensen stierven. Het miltvuur moet uit een Amerikaans lab gekomen zijn. Grootschalig onderzoek met een leugendetector werd ondernomen. Er is een verdachte genoemd, Steven Hatfill. Die ontkende.
NB. Hatfill kreeg in 2008 een schadevergoeding van ongeveer vijf miljoen dollar en in hetzelfde jaar pleegde een verdachte genaamd Bruce Ivins zelfmoord toen hij hoorde dat hij ernstig verdacht werd.

Trefwoorden: leugendetector, miltvuur, Hatfill, Ivins
Onderwerp: psychologie – leugendetector

Parariteiten: Questionable devices
Marie Prins
Skepter 15.3 (2002) p. 5

Het Museum for Questionable Devices wordt opgeheven, en de collectie gaat naar het Minnesota Science Museum in Saint Paul.

Trefwoorden: Questionable Devices, McCoy
Onderwerp: gezondheid – kwakzalverij

Stop de Persen 17 april 2002 – 13 juli 2002
Jan Willem Nienhuys
Skepter 15.3 (2002) p. 6-7

Trefwoorden: sint-janskruid, Heyerdahl, Ronald Jan Heijn, genezingswonderen, cornflakes, Platoschool, heksenclub, paashaas, Margolis, Scientology, Falun Gong, Vrije Universiteit, brua, bidden, iriscopie, Gould, orang-oetans, Fujimuro, Facta, bekkenpijn, dwangneurosen, Peerdeman, Thom Verheul, homeopathie, Zoeteman, Padre Pio, Vlaamse kinderen, raëlianen, Maharishi, artrose, Rutten, Efraïm
Onderwerp: sdp

Tegen de genetica
De laatste bloei en ondergang van het lysenkoïsme
Marcel Hulspas
Skepter 15.3 (2002) p. 8-11

Vijftig jaar lang werd de biologie in de Sovjet-Unie geteisterd door het lysenkoïsme. Dankzij recente ontdekkingen in KGB-archieven wordt nu duidelijk hoe deze pseudowetenschap zo lang kon triomferen.
NB. Zie ook Skepter 10.2

Trefwoorden: Lysenko, Prezent, Schmalhausen, Formosov, Sabinin, Zdanov, Stalin, Malthus, Oparin, Vavilov, Tsitsin, Beria, Molotov, Boecharov, Lepesjinskaja, Alexandrov, Lebedev, Olenov, Rapoport, Brezjnev, Medvevev, Kapitsa, Sacharov, Orlov, Ginzburg, Landau, Vladimir Fok, Sjaranski
Onderwerp: pseudowetenschap – Lysenko

Jacht op de wildeman
Onderzoekers vinden bewijs voor Sumatraanse Yeti
Marcel van Beurden
Skepter 15.3 (2002) p. 12-18
Laatste nieuws (kader over de Sumatraanse Yeti)
Skepter 15.3 (2002) p. 18

Vorig jaar vond een Brits onderzoeksteam tastbaar bewijs dat de Orang-Pendek, een mythisch Sumatraans fabeldier, echt zou bestaan. Een expeditie naar het Indonesische eiland leverde voetafdrukken en plukken haar op.
NB. Microscopische analyse door een ‘expert’, Hans Brunner, kon slechts vaststellen dat het haar van een onbekende primaat was, in elk geval niet van een orang-oetan, gorilla, chimpansee of mens, althans volgens het kaderstukje. Latere DNA-analyse leerde dat het mensenhaar was.

Trefwoorden: Orang Pendek, Osman Hill, Dubois, Yeti, Herwaarden, Edward Jacobson, Adam Davies, Aripin, Donald Johanson, berggorilla, Martyr, MacKinnon, Loren Coleman, Raymond Corbey
Onderwerp: randwetenschap – cryptozoölogie

Een middagje kwakzalven
De skeptische wereldconferentie in Burbank
Marie Prins
Skepter 15.3 (2002) p. 19-21

De Vierde Skeptische Wereldconferentie in Burbank, 20-23 juni 2002 had een overladen programma (50 sprekers, 400 deelnemers, parallelsessies en ook avondprogramma’s). Spreker op de middag over alternatieve geneeskunde waren Wallace Sampson, Marcia Angel, Stephen Barrett, Steven Novella en Wim Betz. Vrijwel allemaal bekende coryfeeën op dit gebied. De algemene indruk is dat ‘alternatief’ aan elkaar hangt van leugens en bedrog. Een wet in 1994 geeft verkopers van kruiden en supplementen de vrije hand, en pas als de lijken zich opstapelen wordt er ingegrepen. Hoeveel onderzoek ook de waardeloosheid ook aantoont, nooit wordt er geconcludeerd dat deze of gene genezerij afgeschaft moet worden. De Amerikaansde artsenorganisatie is trouwens verworden tot een belangenorganisatie.

Trefwoorden: skeptici, congres, alternatieve geneeskunde
Onderwerp: skeptici – congres

Signs: Aliens in het maïsveld
Mark Tuijl
Skepter 15.3 (2002) p. 22-23

Bespreking van de film Signs. Graancirkels zijn zoiets als landingsplaatsen voor tamelijk onhandige buitenaardsen, die niet tegen water blijken te kunnen. Goedkoop gemaakte film met Mel Gibson die maar niet spannend wordt.

Trefwoorden: Gibson, film, aliens, graancirkel
Onderwerp: ufo’s – aliens

Het gevaar van de goeroe
De wankele basis van charismatisch leiderschap
Annemarie Hogervorst
Skepter 15.3 (2002) p. 24-27

Goeroes zijn charismatische leiders, die zich vaak van mythes bedienen. Ze moeten voortdurend hun leiderschap legitimeren. Wordt dat lastiger door de groei van de organisatie, dan bedienen ze zich allemaal vaak van dezelfde methoden: de leer wijzigen, meer offers verlangen, bang maken door vijanden te verzinnen of een apocalyps te voorspellen, afrekenen met dissidenten, vrienden in de groep van elkaar scheiden of zelfs verhuizen. Als de beweging zo groot wordt dat de leider zijn of haar greep verliest kan dat gevaarlijke situaties opleveren. Overigens verlaat twee derde van de leden de beweging weer na enige tijd.

Trefwoorden: Bhagwan, Sheela, Max Weber, Lorne Dawson, Sai Baba, Moon, Koresh, Branch Davidians, Zonnetempel, Jim Jones, Freud, Asahara, Aum, People Forever International
Onderwerp: religie – goeroes

Ongerustheid als gezondheidsprobleem
Peter Bügel en Wiebe Veenema
Skepter 15.3 (2002) p. 28-31

Een huisarts schetst een stoet van patiënten die niet ziek zijn dan wel onbetekenende klachten hebben, maar wel ongerust gemaakt door publiciteit in populaire media. De psycholoog ziet dat steeds meer mensen denken dat hun ziekte komt door ongezond leven. Al die gezondheidspropaganda maakt de mensen banger.

Trefwoorden: gezondheid, ongerustheid, Boutillier, van Stokkom, Paracelsus
Onderwerp: gezondheid – psychiatrie

Russische machten
Joe Nickell
Skepter 15.3 (2002) p. 32-36

De auteur was in Moskou voor een skeptische conferentie en liet zich rondleiden in de omgeving. Hij bezocht een piramide met vermeende piramidekracht, wenende iconen, zelfs een fotokopie van een portret van de laatste tsaar, geesten op foto’s en verhalen over de geest van Lenin.

Trefwoorden: piramides, Ostrander, Scheder, Alexander Golod, Veronia, mirre, tsaar Nicolaas, Kolomenskoje, Stalin, Lenin
Onderwerp: pseudowetenschap – piramidologie

Waanwetenschap
Bart Koene
Skepter 15.3 (2002) p. 37-38

De grand old man van de Nederlandse natuurkunde neemt wraak in een boekje waarin hij prietpraat, woordenkraam en kletskoek over kwantummechanica genadeloos fileert, en en passant nog heel wat natuurkunde uitlegt. De auteur beschouwt trouwens filosofie ook als waanwetenschap.

Trefwoorden: natuurkunde, Lubbers, argumentatieleer, kwantummechanica, golffunctie
Onderwerp: pseudowetenschap

Loeiende nonnen
Marcel Hulspas
Skepter 15.3 (2002) p. 39-40

Bespreking van Robert E. Bartholomew, Little Green Men, Meowing Nuns and Head-Hunting Panics: A Study of Mass Psychogenic Illness and Social Delusion (2001). De recensent heeft meowing (miauwend) in de titel gelezen als mooing (loeiend). Het boek bevat diverse artikelen over massale gekte of collectieve wanen. Andere voorbeelden zijn de ‘mad gasser of Mattoon’ en de ufo-gekte.

Trefwoorden: Loudon, Grandier, colapaniek, Mattoon, spookluchtschepen, spookraketten, ufo’s
Onderwerp: psychologie – massahysterie

De afgrond trekt
Marcel Hulspas
Skepter 15.3 (2002) p. 41-43

Bespreking van Brenda Denzler, The Lure of the Edge: Scientific Passions, Religious Beliefs, and the Pursuit of UFOs (2001). Denzler is te beleefd. Na een uitvoerige schets van het ufogeloof weet de lezer dat het ufowereldje volstrekt waanzinnig is. Toch verwijt ze de wetenschap dat die geen aandacht heeft voor ufo’s. Dat ligt echter aan de gelovigen die nooit met iets concreets komen. De auteur probeert om neutraal te blijven. Maar dat is onmogelijk want de ufologie is een soort kermis met maar één constante: het geloof dat de buitenaardsen spoedig komen. Om waarnemingen gaat het allang niet meer, des te meer om onthullingen, geruchten en roddel.

Trefwoorden: ufo, religie, Adamski, Festinger
Onderwerp: ufo’s – algemeen

Eeuwig jong
Peter Bügel
Skepter 15.3 (2002) p. 43

Een stel wetenschappers hebben gesteld dat geen enkel middel tegen veroudering werkt. Supplementen en dergelijke zijn gevaarlijk. Gezond eten en sporten helpt ook niet.

Trefwoorden: veroudering
Onderwerp: gezondheid – supplementen

Gesignaleerd (Boekenrubriek.)
Skepter 15.3 (2002) p. 44

Jonathan Israel, Radical Enlightenment Philosophy and the Making of Modernity 1650-1750 (2002). De wortels van de verlichting lagen in Nederland, Spinoza om precies te zijn.
Judith Hooper, Of Moths and Men: An Evolutionary Tale : the Untold Story of Science and the Peppered Moth (2002). Het verhaal van de mot die door industriële vervuiling van grijswit naar zwart muteerde is niet zo’n goed voorbeeld. Er mankeert van alles aan.
NB. Een recensie is in Skepter 16.2
René ten Bos, Modes in management:Een filosofische analyse van populaire organisatietheorieën (2002). Al die goeroes zijn niet waardeloos, maar hebben wel te veel pretenties.
Joyce Milton, The Road to Malpsychia: Humanistic Psychology and Our Discontents (2002). De titel is natuurlijk een verwijzing naar een bekend boek van Freud: Civilization and Its Discontents (1929). Het gaat echter over opkomst en ondergang van de psychologie van Maslow en Carl Rogers.
John Ruscio, Clear Thinking with Psychology: Separating Sense from Nonsense (2001). Een leerboek met veel voorbeelden van onzin, dit om de zes eisen van de wetenschap en de tien kenmerken van pseudowetenschap te demonstreren. Boeiend.

Weisheitswesen (Twee brieven.)
Skepter 15.3 (2002) p. 45-46

Hugo Verbrugh protesteert tegen de onzin die Prins antroposofische artsen in de schoenen schuift. Prins voert aan dat genoemde onzin wel van Steiner is, op wie die artsen zich via Ita Wegman baseren. De maretak als geneesmiddel is een bedenksel van Steiner.

Trefwoorden: antroposofische geneeskunde, Steiner, Wegman
Onderwerp: gezondheid – antroposofie

Bijbelse blindgangers (Brief.)

Skepter 15.3 (2002) p. 46

Opmerking van Ilja Nieuwland (medewerker Historisch Instituut Groningen): Voskuilen schreef een afstudeerscriptie, geen proefschrift.

Trefwoorden: Voskuilen, geschiedfilosofie
Onderwerp: religie – Bijbel

Skepsis Congres in Amsterdam (Aankondiging.)
Skepter 15.3 (2002) p. 46

Het congres zal plaatsvinden in de Flamingozaal in Artis te Amsterdam. Enkele sprekers worden aangekondigd.

Trefwoorden: sceptici, congres, alternatieve geneeswijzen
Onderwerp: skeptici – congres

Skeptische bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 15.3 (2002) p. 47

Skeptical Inquirer heeft een lang stuk waarin Geoffrey Dean betoogt dat Gauquelins resultaten misschien het gevolg waren van massaal frauderende Franse ouders die met almanakken in de hand hun borelingen gunstige planeetstanden bezorgden om zo de carrière van die baby’s te beïnvloeden.

Advertentie
Skepter op CD-ROM
Skepter 15.3 (2002) achteromslag

59 nummers van Skepter (dus tot en met 15.3) zijn te bestellen voor 16 euro.

Trefwoorden: skeptici, publicaties
Onderwerp: skeptici – publicaties