Een uitzending van Zembla over rubber op kunstgrasvelden leidde tot hevige beroering. Nadat de storm was gaan liggen, viel een tweede poging van het programma om de gemoederen in beweging te brengen, op dorre aarde.
door Marion de Vries en Marleen Kraaij-Dirkzwager – Skepter 31.2 (2018)
IN het najaar van 2016 werd voetballend Nederland opgeschrikt door berichten over gezondheidsrisico’s van rubbergranulaat op kunstgrasvelden. Het televisieprogramma Zembla bracht in de uitzending ‘Gevaarlijk spel’ een voor velen nieuw risico onder de aandacht: in 35 minuten werd een geloofwaardig verband geschetst tussen rubberkorrels op sportvelden en jonge voetballers met leukemie en lymfeklierkanker. De uitzending toont afwisselend wetenschappers die zich bezorgd uiten over de samenstelling en het gebruik van rubbergranulaat op voetbalvelden, een vader van een voetballende zoon die net hersteld is van leukemie, een keeperstrainster in de Verenigde Staten die een lijst bijhoudt van jonge keepers met leukemie of lymfklierkanker en een reconstructie van de lobby van de bandenindustrie.
Verder wordt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu ervan beticht slecht onderzoek te hebben gedaan naar de veiligheid van sporten op kunstgras met rubbergranulaat.
Trending
In de dagen na de uitzending is rubbergranulaat trending topic — het is duidelijk dat de traditionele media nog altijd een rol kunnen spelen in de agendering van risico’s. Naar aanleiding van de ontstane onrust vraagt de minister het RIVM op korte termijn een nieuw onderzoek te doen. Gedurende het onderzoek ondernemen media en publiek hun eigen acties. Zo houdt de NOS in deze periode een blog bij waarop te zien is welke sportclubs met kunstgrasvelden in Nederland alvast maatregelen nemen, en bundelen bezorgde ouders hun krachten in de Facebookgroep ‘Kom van dat gras af’.
In de dagen voor de verwachte publicatie van het RIVM-rapport neemt de media-aandacht toe. Er verschijnen nieuwskoppen als ‘Voetballen op kunstgras is experimenteren met gezonde mensen’ (NOS, 27 november) en ‘125 clubs nemen maatregelen om rubberkorrels’ (Algemeen Dagblad, 15 december).
Emoties
Al enige jaren voor de uitzending van Zembla werd er in Nederland en daarbuiten gediscussieerd over de toepassing van rubbergranulaat op kunstgrasvelden. Een publieke discussie bleef echter uit. De uitzending van Zembla bleek een zeer effectieve cocktail voor een brede maatschappelijke discussie. Het beeld van een tot dusver onbekend risico, potentieel fataal voor kinderen, waarover wetenschappelijk nog weinig bekend is en waaraan voetballers zonder het te weten zijn blootgesteld, was voor veel mensen verontrustend. Het zijn dan ook allemaal elementen waarvan bekend is dat ze een sterk effect hebben op de ervaring van risico’s en die veel emoties kunnen oproepen.
De uitzending bleek een zeer effectieve cocktail voor een brede maatschappelijke discussie.
Eind december 2016 stelt het RIVM opnieuw: ‘Sporten op rubbergranulaat is verantwoord’. De schadelijke stoffen in rubbergranulaat komen slechts in zeer kleine hoeveelheden uit de korrels vrij, waardoor het risico voor de gezondheid ‘praktisch verwaarloosbaar’ is. Daarnaast wordt er op basis van de wetenschappelijke literatuur geen verband verwacht tussen sporten op kunstgras met rubbergranulaat en leukemie of lymfklierkanker en zitten andersom de stoffen waarvan bekend is dat zij leukemie of lymfklierkanker kunnen veroorzaken niet of in zeer kleine hoeveelheden in de rubberkorrels.
De conclusie van het RIVM wordt door het merendeel van de media overgenomen, en in de weken na publicatie van het rapport keert de rust langzaam weer terug. Een tweede uitzending van Zembla, in februari 2017, over mogelijke andere gezondheidseffecten van rubbergranulaat — ADHD, autisme en epilepsie — leidt niet tot een hernieuwde publieke belangstelling. We kunnen alleen speculeren over de vraag waarom deze tweede uitzending van Zembla tot minder publieke onrust leidde.
Worstelen
Het wetenschappelijke debat over het gebruik van rubbergranulaat in de leefomgeving gaat echter door. Momenteel onderzoekt het RIVM de effecten van rubbergranulaat op kunstgrasvelden voor het milieu, wordt op Europees niveau gekeken naar nieuwe normen voor rubbergranulaat op sportvelden en worstelen verschillende sportclubs nog steeds met vragen over het wel of niet spelen op velden met rubbergranulaat.
Marion de Vries doet onderzoek naar risicoperceptie en risicocommunicatie bij crises. Marleen Kraaij-Dirkzwager is arts Maatschappij en Gezondheid. Beiden zijn werkzaam bij het RIVM.
https://zembla.bnnvara.nl/nieuws/gevaarlijk-spel.
RIVM: Beoordeling gezondheidsrisico’s door sporten op kunstgrasvelden met rubbergranulaat. Bilthoven: RIVM; 2016.
https://rivm.nl/onderwerpen/r/rubbergranulaat/actueel.
