Skepter 29.2 (2016)

Tweede nummer van jaargang 29, uitgekomen op 17 juni 2016.

Bestel dit nummer los of wordt meteen abonnee of donateur. Een digitale versie (pdf) is ook direct leverbaar vanuit onze webwinkel.

Inhoud

• Sportmassage: hocus pocus met spieren door Dirk Koppenaal
• Bijgeloof tiert welig op de Nederlandse velden door Joke Heikens
• Ook de besten door Wiep Idzenga
• Geen seks voor de wedstrijd! door Susanne de Joode
• Iedereen moest er een – Power Balance polsband door Hans van Maanen
• Intimidatie door Wiep Idzenga
• Niet zomaar een geel goedje – Urine door Jeroen Wapenaar
• Uitwassen door Wiep Idzenga
• Driemaal modderen in de marge – Rekken, eiwit en suikerdrank door Arno van ’t Hoog
• Dertien door Wiep Idzenga
• Antidoping – Geldverslindende strijd tegen placebo’s door Peter Vermij
• Voodoo door Wiep Idzenga
• Onschuldige rituelen of dwangstoornis? door Aliëtte Jonkers
  Dit artikel is inmiddels online te lezen via de website van de auteur
• Verlossing door Wiep Idzenga
• Boekbespreking: Gezond verstand door Pepijn van Erp
• Ondertussen op Kloptdatwel?

Samenvattingen

Sportmassage:
hocus pocus met spieren
Dirk Koppenaal
Skepter 29.2 (2015) p. 4-9
Massagetechnieken (kader)
Skepter 29.2 (2015) p. 7

Massage voor sporters is erg populair. Maar wat het voor de sportprestaties doet is onduidelijk. Zo zouden ‘spierknopen’ oftewel myofasciale triggerpoints worden losgemaakt, alleen heeft niemand ooit het bestaan daarvan aangetoond. Ook zou het de bloedsomloop bevorderen, maar dat is onzin want dat doet de spierwerking zelf al. Ook zorgt de spierwerking voor het oprekken van het bindweefsel en pezen en het is onduidelijk wat massage daaraan zou kunnen verbeteren, althans bij personen die de spieren intensief gebruiken. Recente overzichten van onderzoeken naar deze claims laat niet veel bijzonders zien: kleine effecten in zorgvuldig geselecteerde artikelen in een zee van povere (slechte statistiek, geen controle, te weinig proefpersonen) artikelen.
NB. Het artikel beweert onjuiste dingen over aderen en melkzuur, maar deze zijn hersteld inde website-versie.

Trefwoorden: massage, sport, triggerpoints, bloedsomloop, melkzuur, Ernst, Weerapong, effleurage, petrissage, tapoment, ontspanning, Brummitt, paarden, koeien. wagyu
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

Bijgeloof tiert welig op de Nederlandse velden
Joke Heikens
Skepter 29.2 (2015) p. 10-12

Susanne van den Buuse onderzocht met vragenlijsten bijgeloof onder Nederlandse sporters. Ongeveer driekwart heeft wel een bijgeloof, dus een vast zinloos ritueel, gemiddeld wel vijf van die rituelen. Gelovige sporters duidelijk meer dan ongelovige. Vaak dingen als een high five na een doelpunt, of zorgen dat je netjes gekleed bent. Men geneert er zich wel een beetje voor.

Trefwoorden: bijgeloof, sport , Van den Buuse
Onderwerp: religie – bijgeloof

Ook de besten
Wiep Idzinga
Skepter 29.2 (2015) p. 13

Beschrijving van de rituelen van Pelé, Cruijff, Björn Borg.

Trefwoorden: bijgeloof, Pelé, Cruijff, Björn Borg
Onderwerp: religie – bijgeloof

Geen seks voor de wedstrijd!
Susanne de Joode
Skepter 29.2 (2015) p. 14-17
Zin van seks (kader)
Skepter 29.2 (2015) p. 16
Sportvrouwen, de pil en seks (kader)
Skepter 29.2 (2015) p. 16-17
Klaarkomen als sport (kader)
Skepter 29.2 (2015) p. 16-17

Sommige sporters denken dat seksuele onthouding voor een topprestatie goed is, en andere juist het tegengestelde. Testosteron verhoogt de agressie en de motivatie om te winnen, en seks verhoogt de testosteron. Misschien doen mannen er goed aan om in de zogeheten refractaire periode (vijf tot 120 minuten na de daad) niet te gaan meedoen aan een wedstrijd. Misschien vier uur, om wille van het concentratievermogen. De mythe dat zelfs de avond van tevoren seks taboe is, gaat waarschijnlijk terug op Freud. Van seks word je wel fit. En vrouwen kunnen soms maar betere stoppen met de pil, want die halveert de hoeveelheid testosteron.

Trefwoorden: seks, sport, Freud, testosteron
Onderwerp: wetenschap – biologie

Iedereen moest er een
Hans van Maanen
Skepter 29.2 (2015) p. 18

Verslag van de hype rond de balansarmband in 2010 (een polsbandje met een ‘speciaal’ hologram). Consumentenprogramma’s en -beschermers debunkten het ding tamelijk vlug.
NB. Zie ook de Powerbalance in het Skepsis-museum van Rare Apparaten

Trefwoorden: bijgeloof, armband, balans, powerbalance, Wesley Schneijder
Onderwerp: religie – bijgeloof

Intimidatie
Wiep Idzinga
Skepter 29.2 (2015) p. 19

Sommige clubs mikken op intimidatie van de tegenstander, bijvoorbeeld met harde geluiden.

Trefwoorden: All Blacks, haka, FC Wimbledon, heavy metal, Glasgow Rangers, Hans Boskamp
Onderwerp: psychologie – algemeen

Niet zomaar een geel goedje
Jeroen Wapenaar
Skepter 29.2 (2015) p. 20-22
Wat zegt mijn plas? (kader)
Skepter 29.2 (2015) p. 22

Diverse sporters zweren bij een paar slokken van de eigen urine. Of ze smeren hun handen of voeten ermee in. Urinetherapie heet afkomstig uit de ayurveda, maar de Britse naturopaat John W. Armstrong schreef er in 1944 een dik boek over. Urine bevat veel stoffen die maar beter buiten het lichaam kunnen blijven, en echt steriel is urine ook al niet. Een apart kader behandelt de diverse kleuren die urine kan hebben.

Trefwoorden: urine, bijgeloof, Armstrong, Marquez, Moisés Alou, Ogunshe, Yoshizo Machida
Onderwerp: gezondheid – urinetherapie

Uitwassen
Wiep Idzinga
Skepter 29.2 (2015) p. 23

Compulsieve en eigenaardige rituelen van een tiental sporters (de helft voetballers).

Trefwoorden: sport, voetbal, rituelen
Onderwerp: religie – bijgeloof

Driemaal modderen in de marge
Rekken, eiwit en suikerdrank
Arno van ’t Hoog
Skepter 29.2 (2015) p. 24-27

Veel sporters rekken hun spieren als voorbereiding op training of wedstrijd. Het onderzoek ernaar laat zien dat het voornamelijk nadelig werkt op de prestaties, met name statisch rekken. Mogelijk verbetert dynamisch rekken, met vloeiende bewegingen, de prestaties met een hele procent. Als middel om blessures te voorkomen is het ook waardeloos.
Het lichaam (van sporters) bevat genoeg koolhydraten (glycogeen) om het een uur of anderhalf uur uit te houden. Sporters die langdurige prestaties moeten leveren (marathon, wielrennen) hebben baat bij extra suiker of zoiets tijdens de prestatie. De rest niet. Eiwitrijk voedsel is ook verspilde moeite voor fitte sporters. Ook hier geldt: pas bij echte gebreken gaan de prestaties achteruit.

Trefwoorden: sport, rekken, energiedrank, eiwit
Onderwerp: wetenschap – biologie

Dertien
Wiep Idzinga
Skepter 29.2 (2015) p. 28

Veel sporters zijn bang voor het getal 13, maar er zijn uitzonderingen, Hier onder meer vier sporters (onder anderen schaatser Evert van Benthem) die 13 juist als geluksgetal beschouwden.

Trefwoorden: triskaidekafobie, dertien, ongeluksgetal
Onderwerp: religie – bijgeloof

Antidoping
Geldverslindende strijd tegen placebo’s
Peter Vermij
Skepter 29.2 (2015) p. 29-31

Er zijn meer dan 250 stoffen op de lijst van verboden dopingmiddelen. Amfetaminen hebben effect, en anabole steroïden bij krachtsporten ook. Maar voor de rest werken ze als placebo. Zo werkt erytropoëtine (epo) wel bij personen met ernstige bloedarmoede, maar voor gezonde sporters maakt het niets uit. Bijschrijven op de lijst van WADA gebeurt zonder dat er wetenschappelijk onderzoek aan te pas komt. Ergens tussen 50 en 80 percent van de atleten gebruikt vitaminen en andere supplementen. Ook zinloos, en niet ongevaarlijk. De kosten van de strijd tegen doping beloopt honderden miljoenen per jaar.

Trefwoorden: doping, placebo, epo, WADA, amfetamine, anabole steroïden
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

Voodoo
Wiep Idzinga
Skepter 29.2 (2015) p. 32

In Afrika hebben veel sportteams tovenaars in dienst om met magische middelen de resultaten te beïnvloeden. Zo had het nationaal elftal van Ivoorkust in 1984 wel 150 medicijnmannen in dienst. Maar ze verloren meteen van Egypte en Kameroen.

Trefwoorden: toveren, Ivoorkust, Abidjan, medicijnman, talisman
Onderwerp: religie – bijgeloof

Onschuldige rituelen of dwangstoornis?
Aliëtte Jonkers
Skepter 29.2 (2015) p. 33-36

Bijgeloof in de vorm van repetitieve rituelen lijkt nogal wat op een dwangstoornis. Het ontstaan ervan zou wat lijken op de manier waarop de duiven van Skinner ‘bijgelovig’ waren geworden (NB. zie echter Skepter 37.4). Veelbelovende proeven gebaseerd op dit idee bleken niet herhaalbaar. Zouden zulke rituelen dan rustgevend zijn? Een traditioneel inzicht (Malinowski) is dat rituelen verschijnen waar mensen blootstaan aan oncontroleerbare en onvoorspelbare invloeden. (NB. In de topsport wemelt het van de kleine en onvoorspelbare toevalligheden die een groot verschil kunnen maken.) Zijn zulke bijgelovige rituelen schadelijk? Wel als het normale dagelijkse functioneren eronder lijdt, bijvoorbeeld als je er meer dan een uur per dag mee bezig bent. Mogelijk speelt confirmation bias een rol: de neiging om bevestigingen van de eigen opvattingen selectief te onthouden. Hoe grote rol het reële placebo-effect speelt in topsport is moeilijk na te gaan.

Trefwoorden: Mathew Hutson, Skinner, duiven, Lysann Damisch, Gilovich, Malinowski, pareidolie, Trobrianders, Damiaan Debys, dwangstoornis, Nadal
Onderwerp: religie – bijgeloof

Verlossing
Wiep Idzinga
Skepter 29.2 (2015) p. 37

De rituelen die sommige sporters uitvoeren lijken soms wel een dwangstoornis. Hier de verhalen van twee sporters (Ivanišević en Verheijen) die stopten met bijgeloof en toen opeens wonnen.

Trefwoorden: bijgeloof, sport, rituelen, dwangstoornis
Onderwerp: religie – bijgeloof

Gezond verstand
Pepijn van Erp
Skepter 29.2 (2015) p. 38

Bespreking van Jo Marchant, Gezond verstand: De wetenschap van geest en lichaam (2016). De wetenschapsjournalist Marchant verzamelde van alles en nog wat over het placebo-effect, hypnose en het effect van de hersenen op het lichaam. Maar wat ze rapporteert reflecteert eerder het enthousiasme van de onderzoekers dan de kwaliteit van hun artikelen. Uiteindelijk verzucht ze dat de meta-analyses niet bijster veel waardering hebben voor de onderzoekskwaliteit op dit gebied. het boek leest lekker weg voor wie zich niet al te veel stoort aan evidente vertaalfouten.

Trefwoorden: placebo, hypnose, immuunsysteem, mindfulness, Lourdes, adoptie, Wim Hof
Onderwerp: gezondheid – placebo

Ondertussen op Kloptdatwel?
Skepter 29.2 (2015) p. 39

Rens Kroes beveelt het eten van klei aan, ook tegen radioactiviteit. Gelukkig is het maar een klein hapje per dag. De vertoning van de film Vaxxed van Wakefield op het Tribeca-festival is afgelast. Een onbekende Mayastad (ontdekt door een scholier op satellietfoto’s) blijkt te bestaan uit oude maisveldjes. En de Reclame Code Commissie keurt de reclame voor CEASE-therapie (homeopathie tegen autische veroorzaakt door vaccinatie) af. De bezwaren waren ingebracht door actieve supporters van Skepsis en de VtdK.

Trefwoorden: Kroes, klei, autisme, Wakefield, Vaxxed, Tribeca, Gadoury, Maya, RCC, Reclamecode, Tinus Smits, CEASE
Onderwerp: skeptici – publicaties

Skepsis-congres ‘Hardnekkig bijgeloof’
Skepter 29.2 (2015) p. 40

Voor bijgeloof lees afwijzing van wetenschap. Massimo Pigliucci zal het congres op 22 oktober 2016 in de Eenhoorn openen, met commentaar op geloof in alternatieve behandelwijzen, complottheorieën en nog veel meer.

Trefwoorden: congres, skeptici
Onderwerp: skeptici – congres