Bergop, bergaf met The Iceman
Hordes mensen beginnen de dag met een koude douche, bekende Nederlanders stappen in opblaasbadjes gevuld met ijswater en er wordt massaal gehyperventileerd in goed bekeken talkshows. ‘Iceman’ Wim Hof is niet meer weg te slaan uit de media — niet alleen in Nederland, maar ook in verre oorden brengt hij zijn boodschap.
door Pepijn van Erp – Skepter 28.1 (2015)
DIT voorjaar kwam het boek Koud kunstje uit, dat Wim ‘The Iceman’ Hof schreef in samenwerking met Koen de Jong. Vanzelfsprekend beschrijft het boek de levensloop van Hof om uit te leggen hoe hij tot de technieken is gekomen die nu als de ‘Wim Hof Methode’ aan de man worden gebracht. Maar veel bladzijden wijden zij daar niet aan: doel van het boek is de methode uit te leggen en uiteen te zetten wat er wetenschappelijk aan is onderzocht.
Het meest in het oog springende onderdeel van de methode-Hof is gewenning aan koude, zeker als dat gepaard gaat met het plaatsnemen in een bad vol ijsblokjes, of een winterse duik in de gracht. Gelukkig kan het ook met koud douchen in de badkamer thuis. De prestaties van Hof op het gebied van het weerstaan van koude zijn inmiddels gedeeltelijk verklaard. Hij beschikt over veel bruin vet en weet zijn stofwisseling behoorlijk op te voeren. Positieve effecten van blootstelling aan koude waren ook al wel langer bekend, zoals verbeterde doorbloeding en een verhoogde aanmaak van witte bloedcellen.
Hierna komt in Koud kunstje de ademhaling aan de orde. In eerste instantie ligt de nadruk op ontspannings- en ademhalingstechnieken. Ideeën van David Servan-Schreiber (auteur van uw brein als medicijn en Antikanker) en Konstantin Buteyko (The Buteyko method) komen aan bod. Dit gedeelte lijkt vooral uit de pen van De Jong te komen. Die schreef eerder met psychiater Bram Bakker een boek over ademhaling (Verademing) en werkt met voormalig longfunctielaborante Stans van der Poel, een aanhangster van Buteyko. Zij ontwikkelde ook apparatuur om hartslag en ademhaling te analyseren, nodig om je hartritme te leren controleren. Of dat ergens goed voor is, valt te betwijfelen (zie Skepter 25.2 uit 2012).
De ideeën van Buteyko (1923-2003) kunnen we rustig tot de kwakzalverij rekenen. Volgens hem hangen tal van ziekten samen met een te laag kooldioxidegehalte in het bloed, veroorzaakt door chronisch hyperventileren. Met zijn ademhalingstechniek zou je de verstoorde zuurstof-kooldioxidebalans weer kunnen herstellen. Als Buteyko gelijk had, zou je bij de patiënten met aandoeningen waarbij zijn technieken zouden helpen, stelselmatig afwijkende bloedwaarden als een laag kooldioxidegehalte en hoge pH moeten aantreffen. Dat is echter niet het geval. Dat de aangeraden rustige ademhaling in het geval van paniekaanvallen bij astma wel wat doet, lijkt een toevalstreffer.[1]
De ademhalingstechnieken van Hof zijn gebaseerd op de Tibetaanse gtummo-meditatie, door hem ontdaan van het religieuze en esoterische sausje, en hebben niets te maken met de rustige ademhaling van Buteyko en hartritmevariabiliteit. Ze staan er eerder haaks op. Bij de oefeningen van Hof moet je bijvoorbeeld telkens dertig keer diep inademen en rustig uitademen. Je gaat dan in feite hyperventileren, je ademt veel meer kooldioxide uit dan normaal en gaat daarvoor compenseren. Volgens Hof is dat een wenselijk proces: er moet zoveel mogelijk zuurstof en zo min mogelijk kooldioxide in het lichaam. Door de verhoogde zuurstofconcentratie, aldus nog steeds Hof, kunnen mitochondriën (de energieleveranciers van een lichaamscel) meer energie vrijmaken en wordt de aanmaak van melkzuur voorkomen. Daarnaast is een sterke mindset belangrijk om je innerlijke krachten te realiseren.
Radboud
Dat de methode-Hof wel degelijk iets bijzonders zou kunnen bewerkstelligen, blijkt uit onderzoek van het Radboud UMC onder leiding van hoogleraar experimentele intensivecare-geneeskunde Peter Pickkers. In het wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of The National academy Of Sciences beschreef hij vorig jaar een experiment waarin 24 proefpersonen onschadelijk gemaakte E. coli kregen ingespoten. Het lichaam reageert normaal gesproken zeer heftig op het gif van de bacterie, maar de 12 proefpersonen die getraind waren in de methode-Hof wisten die reactie behoorlijk af te remmen en vertoonden uiteindelijk veel minder griepachtige verschijnselen dan de ongetrainde controlegroep.[2]
Wetenschappelijk zeer interessant, omdat het voor het eerst aantoont dat je wel degelijk bewust, zonder medicatie, in staat bent om je afweersysteem te beïnvloeden. De onderzoekers vermoeden dat het vooral draait om de ademhalingstechnieken, die het adrenalinepeil doen stijgen en het is bekend dat adrenaline de afweer onderdrukt. Het vervolgonderzoek richt zich op de vraag welke aspecten van de methode-Hof essentieel zijn, en of de methode ook werkt als iemand anders dan Hof hem aanleert. Dit laatste om uit te sluiten dat er sprake is van een goeroe-effect. Pas als dat duidelijk is, kan er gedacht worden aan onderzoek bij patiënten.
Ook de zuurgraad in het bloed van de proefpersonen ging even flink omhoog. Het lichaam houdt die zuurgraad normaal gesproken binnen heel nauwe grenzen, maar in alternatieve kringen hoor je vaak dat verzuring verantwoordelijk is voor allerlei aandoeningen. Hof lijkt zich daarbij aan te sluiten en ziet in het tijdelijke effect van zijn ademhalingstechniek op de zuurgraad een aanwijzing dat hij op het goede spoor zit.
Dit blijkt ook uit een eindverslag van een van de deelnemers aan een instructeurscursus voor de methode-Hof. ’s Ochtends vroeg, zo staat in het verslag, wordt met een pH-test vastgesteld ‘dat het lichaam verzuurd is’. Dan worden ademhalingsoefeningen gedaan, en vervolgens blijkt bij een tweede test dat het lichaam beduidend minder verzuurd is. De test wordt echter uitgevoerd op urine, en dat zegt helaas bar weinig over de zuurgraad van het bloed. Het idee van deze meting was aangedragen door een cursist en Hof was er meteen laaiend enthousiast over.
Pierre Capel
In Koud kunstje wordt Pickkers uiterst omzichtig genoemd in verband met mogelijke toepassing van de ijsmanmethode bij patiënten. Pierre Capel, hoogleraar experimentele immunologie, durft veel verder te gaan. Hij ziet verbanden tussen de ontstekingseiwitten in het onderzoek van Pickkers en een stof die een rol speelt bij de afweer tegen infecties, NF-kappa B. Volgens Capel zou het goed kunnen dat de activiteit van die stof, een zogeheten transcriptiefactor, kan worden beïnvloed door meditatie. In Koud kunstje wordt hij geciteerd: ‘Gezien de relatie van een hoge NF-κB-activiteit met een zeer groot aantal ziekten, inclusief het verloop van kanker, kan de Wim Hof Methode wel eens verstrekkende gevolgen hebben.’
Het heeft veel weg van de ideeën van Deepak Chopra en lijkt niet meer dan wetenschappelijk klinkende speculatie. Of Capel nog iets in de wetenschap heeft gedaan sinds hij in 2002 op 56-jarige leeftijd met vervroegd emeritaat ging in Utrecht, valt te betwijfelen. Je komt zijn naam alleen nog tegen als spreker die de loftrompet steekt over meditatie, mindfulness en yoga.
De auteurs van koud kunstje nuanceren de uitspraken van Capel zelfs enigszins: ‘Kun je nu zeggen dat mensen met kanker baat hebben bij de technieken van Hof? Nee. Absoluut niet. Want we weten simpelweg niet hoe cellen, genen en transcriptiefactoren precies reageren. Daar is de materie te complex voor en onze kennis nog onvoldoende. Maar we kunnen ook niet zeggen dat mensen met kanker géén baat hebben bij deze — eenvoudige — technieken.’
Aarden
Regelrechte onzin staat er ook in het boek. Het viel De Jong op dat een flink aantal deelnemers aan de cursussen van Hof op blote voeten zijn gaan lopen. Hof doet dat ook, maar besteedt er zelf weinig aandacht aan. De mogelijke positieve effecten van blootsvoets lopen worden onder andere verklaard met: ‘Aarden is verbinding maken met het elektrisch veld van de aarde. Onze aarde is negatief geladen (-) en de lucht is vol positieve (+) ionen. Er zijn veel (+) ionen bijgekomen de laatste jaren: gsm, wifi, radio en televisie. Door te veel plusjes kan de balans van +/- verstoord raken.’ Schoenen met rubberen zolen voorkomen ontlading, op blote voeten aard je beter en ervaar je meer energie. Hier wordt verwezen naar Clinton Ober (Earthing: the most important health discovery ever!), die allerlei onzin beweert over het ontstaan van ontstekingen door vrije radicalen en meent dat die geneutraliseerd moeten worden door elektronen van de aarde. Vanzelfsprekend zijn er op zijn website allerlei gadgets te koop waarmee je je beter kunt aarden.[3]
Talkshows
Het meest gehoorde bezwaar tegen Hof en zijn methode is dat hij patiënten met ernstige aandoeningen valse hoop zou bieden. Tijdens diverse mediaoptredens suggereert Hof inderdaad dat zijn methode ongekende mogelijkheden in zich draagt. Begin 2014 schuift hij aan bij ‘Pauw en Witteman’ in een uitzending waarin ook Wubbo Ockels zit, die toen wist dat hij waarschijnlijk nog maar kort te leven had en ook met de methode-Hof aan de slag ging (Wubbo overleed in mei 2014).[4]
Witteman: ‘Wim Hof, jij moet altijd oppassen, denk ik, als man met een methode, dat je mensen iets belooft, zeker op dit terrein, dat je uiteindelijk niet kan waarmaken. Is dat niet een groot risico? Jij belooft iets, stelt nu dat mensen zich beter gaan voelen, dat ze genezen van ziektes, waarvan tot nu toe gezegd wordt, daar valt niet van te genezen, door een methode Hof. Dat is een grote claim die je legt.’
Hof: ‘Ja, nou ja, leg ik die claim wel? Ik heb zoveel mensen al geholpen, die uitgeprocedeerd waren van ziekenhuizen. Die worden dan ook naar mij toe doorgestuurd. Dus die mensen die weten er al vanaf, die zelf niet meer weten wat ze ermee moeten in ziekenhuizen en dergelijke. Die mensen zijn hopeloos. Ik geef ze niet alleen hoop terug, maar geef ze de connectie met hun eigen lichaam terug. En dat is voelbaar. Voelen is begrijpen, zeg ik altijd. Ik laat het ze voelen. En vanuit dat gevoel, dat ze ‘hé, ik kan wel degelijk iets veroorzaken!’, dat gevoel, begint er iets, wordt er iets veroorzaakt. En, ja, ik keer simpelweg terug op een basaal gegeven, vermogen in de mens, die aanwezig is, waarvan zij vervreemd zijn geraakt.’
Pauw: ‘Maar legt u die claim eigenlijk? Zegt u: ik ga jou genezen?’
Hof: ‘Neuh, dat niet. Nee, nee …’
Pauw: ‘Wat zegt u wel dan?’
Hof: ‘Ik zeg dat, leven is een wonder en jij kan dat veroorzaken. Dat wel. Ja, ja, en dat heb ik te veel keer al gezien. En op een gegeven moment ga je, ja, denk je van, het werkt ook echt. En ik zoek de wetenschap ook op, hè!’
Op de Limburgse zender L1, met Vivian Lataster en Frans Pollux, ging Hof in mei vorig jaar een stapje verder.[5]
L1: ‘Bent u ervan overtuigd dat je als je kanker hebt, je jezelf op deze manier kunt genezen?’
Hof: ‘Nee, absoluut niet, zo ver ga ik niet. Waar het om gaat is … Wij hebben aangetoond, als eerste groep in de wereld, dat het autonome zenuwstelsel, dat tot nu toe opgetekend in de wetenschap zegt, dit kan je niet beïnvloeden, dit kunnen we nu, in relatie tot het immuunsysteem wel degelijk beïnvloeden. Dat betekent dat elk mens van nu af aan, het autonome zenuwstelsel in relatie tot het immuunsysteem, wel degelijk kan beïnvloeden, leren binnen hele korte tijd.br>
L1: ‘Maar Ockels dacht …’
Hof: ‘Dat is wat we nu bereikt hebben en wetenschap is datgene wat boven speculatie verheven is, dan filosofeer je niet.’
L1: ‘Ik vroeg u net: kunt u kanker genezen daarmee?’
Hof: ‘Ik geloof dat elke ziekte in de basis, welke ziekte dan ook, een uit de balans geraakte immuunsysteem is en dat immuunsysteem is …’
L1: ‘Maar dan zegt u dat kanker ook met die methoden te bestrijden is.’
Hof: ‘Ja, maar daar is wel strikt onderzoek voor nodig.’
L1: ‘Nee helder, dat is nog niet aangetoond, maar u denkt dat het kan?’
Hof: ‘Ik denk absoluut, dat daar eh … 95 procent van alle ziekten, waaronder ook heel veel vormen van kanker, te genezen zijn.’
De artsen die met Hof in deze programma’s zaten, gaven slechts mondjesmaat weerwoord. In Limburg vroeg de interviewer bijvoorbeeld aan hoogleraar Wouter van Marken Lichtenbelt (van het onderzoek naar bruin vet bij Hof): ‘Wat vindt u van die claim?’ Waarop wat zwakjes volgde: ‘Hij maakt eigenlijk geen echte claim.’
Van Geert Buijze, orthopedisch chirurg in opleiding, die bij ‘Pauw en Witteman’ aan tafel zat, kwam zelfs geen enkel nuancerend geluid. Maar dat is niet zo vreemd: Buijze had met Hof de Kilimanjaro beklommen en organiseerde begin dit jaar met De Jong, het tijdschrift Quest en het Amsterdamse AMC de ‘Cool Challenge’, om het effect van dagelijks koud (af-)douchen op de gezondheid van tweeduizend vrijwilligers te meten — de resultaten zouden in april gepubliceerd worden, maar dat wordt december.
Wat dat betreft doen de Nijmeegse wetenschappers Pickkers en Kox, met wier onderzoek Hof het meest loopt te pronken, het beter. Zij bestrijden dat patiënten met reuma, multipele sclerose en zelfs kanker baat zouden hebben van de methode-Hof en hebben hem vaak gewaarschuwd geen gezondheidsclaims te doen.
Kilimanjaro
Hoewel Hof zich steeds meer stort op het adverteren van zijn methode, lijkt zijn drang records te vestigen nog niet helemaal verdwenen. In januari 2014 beklom hij met een groep volgelingen de hoogste berg van Afrika, de Kilimanjaro, in slechts 48 uur. Onder de deelnemers was journalist Mark Bos, die een eerder dit jaar uitgezonden documentaire maakte over kanker en daarbij ook allerlei alternatieve therapeuten bezocht (Bos overleed in mei 2015).
De prestatie was in die zin bijzonder dat er veel deelnemers waren met gezondheidsklachten en zonder noemenswaardige klimervaring. Nu is het niet echt klimmen op de Kilimanjaro, maar dat de groep toch een stuk sneller boven was dan het schema dat de meeste toeristen hanteren, met weinig uitvallers en in Wim Hof-outfit (korte broek en ontbloot bovenlijf) is toch een sterk staaltje.
In 36 uur moest het echter ook kunnen, volgens Hof. In januari dit jaar meldde hij via een persbericht dat dit boven verwachting was gelukt. De top was zelfs bereikt binnen 32 uur! Weliswaar met wat meer uitvallers deze keer, maar niemand had last gekregen van hoogteziekte, waartegen gewone Kilimanjaro-wandelaars zich wapenen door juist niet te snel te stijgen.
Een kritische lezing van de berichtgeving leert echter dat de groep niet helemaal boven was gekomen. Wegens de invallende duisternis moest de groep terugkeren bij het bereiken van de kraterrand, vanwaar het nog een paar honderd meter stijgen en anderhalf uur lopen is naar de echte top.[6]
In feite was de expeditie nog minder geslaagd dan aanvankelijk was gemeld: sommige deelnemers hadden wel degelijk symptomen van hoogteziekte en een aantal groepsleden was zo uitgeput of geblesseerd dat de afdaling deels per auto moest worden afgelegd. Onder hen ook Hof zelf.[7]
De reconstructie van de Kilimanjaro-expeditie op Kloptdatwel viel niet goed bij Hof en zijn directe medewerkers. Dat bleek deze zomer, toen Hof via zijn Facebook-pagina een artikel onder de aandacht bracht dat populair is bij aanhangers van alternatieve zorg. Op Kloptdatwel staat al twee jaar een stuk van mij dat dit artikel grondig fileert.[8] Alle reacties die naar mijn stuk verwezen werden gewist, de personen die ze achterlieten (waaronder ikzelf) werden geblokkeerd en als ‘haatdragende mensen’ weggezet. Via Twitter liet Hof mij weten: ‘Heeft niks met reactie te maken, maar jij als persoon en je acties uit verleden. Keurig, onderbouwd, maar niet zuiver.’ Later ging dat over in verwijten van ‘haatzaaierij’, maar uiteindelijk werd het allemaal gewist; excuses of uitleg bleven uit.
Of we dit merkwaardige gedrag Hof zelf moet aanrekenen, is overigens de vraag. Waarschijnlijk is zijn zoon en zakenpartner Enahm verantwoordelijk voor de communicatie en die was er misschien ook niet zo blij mee dat ik eerder uit de doeken had gedaan dat hij de Wikipedia-pagina over zijn vader had zitten opleuken.
Magneet
De aantrekkingskracht van de methode-Hof lijkt vooral te liggen in het idee dat het mogelijk is om je immuunsysteem te beïnvloeden. Daarvoor viel waarschijnlijk ook René Gude, filosoof en Denker des Vaderlands, in maart van dit jaar overleden. Die legt in een recente videodocumentaire van het tijdschrift Vice uit dat hij niet houdt van uitdrukkingen als ‘strijden tegen kanker’ of ‘kanker overwinnen’, maar het gevoel dat hij dankzij Hof enige controle krijgt over de afweer is zeer bevredigend en opbeurend, zei hij, reeds in het besef dat hem nog slechts enkele maanden restten.[9]
De methoden van Hof lijken op zich geen kwaad te kunnen [zie update]. Veel beoefenaars zeggen zich er beter bij te voelen en negatieve ervaringsverhalen kom je eigenlijk niet tegen. Of Hof valse hoop geeft, daar kun je over twisten. Duidelijk lijkt wel dat Hof als een magneet allerlei personen, technieken en ideeën uit de hoek van de kwakzalverij aantrekt. Het is dus zaak dit fenomeen kritisch te blijven volgen.
Noten
- Buteyko Breathing Technique – Nothing to Hyperventilate About, J. Albietz (Science Based Medicine, 2009);
- Kox, Pickkers et al, Voluntary activation of the sympathetic nervous system and attenuation of the innate immune response in humans, PNAS vol. 111 no. 20, 2014 (zie ook de website van EenVandaag over dit onderzoek);
- Earthing, Steven Novella op Neurologica blog, 2012;
- http://pauwenwitteman.vara.nl/media/308869
- http://www.l1.nl/video/iceman-uit-sittard-zorgt-voor-medisch-wonder-2-20-mei-2014
- http://kloptdatwel.nl/2015/01/20/wim-hof-de-top/
- http://kloptdatwel.nl/2015/05/27/bergaf-met-wim-hof/
- http://kloptdatwel.nl/2013/10/28/natuurgeneeskundigen-medische-wetenschap-blijkt-kwakzalverij/
- http://www.vice.com/video/iceman
Titelafbeelding: Muhammad Mahdi Karim via Wikimedia Commons
Uit: Skepter 28.1 (2015)
An English summary can be found on the personal website of the author.
Update 28 mei 2016
Het Parool bericht over een aantal dodelijke ongelukken die te wijten zouden zijn aan onzorgvuldig toepassen van de ademhalingsoefeningen van Hof. Telkens gaat het om personen die verdronken in ondiep water vermoedelijk door hyperventilatie (shallow water blackout): “In een kort moment van bewustzijnsverlies belanden ze onder water en halen dan instinctief een diepe teug adem, waardoor de longen vol water stromen. Als ze dan niet snel uit het water worden gehaald, is het te laat.” Het bedrijf van Wim Hof, Innerfire, stelt dat er altijd wordt gewezen op de risico’s, in de workshops en op de websites die de Wim Hof methode aan de man brengen.
