Skepter 16.1 (2003)

Eerste nummer van jaargang 16.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Stop de persen
• Onderzoek in het kwadraat – Het laatste woord over homeopathie? door Frans Bijlsma
  Twee recente meta-meta-analyses hebben voorlopig het laatste woord. Een meta-analyse zes jaar geleden suggereerde dat ‘de’ homeopathie iets meer doet dan een fopmiddel. Zelfs dat kan niet volgehouden worden.
  
• Sterke reisverhalen – Ruimtevaartuigen en UFO’s door Mark Traa
  Zagen astronauten (of NASA) ze vliegen? De geruchtenmachine op internet weet het al zeker, maar een samenzwering houdt de bewijzen nog verborgen. Ook Russische astronauten vertelden soms vreemde verhalen.
  
• Verborgen wiskunde – Schijnberekeningen in het graan door Aad Goddijn
  Volgens Eltjo Haselhoff zat een graancirkel onwaarschijnlijk vol met wonderlijke verbanden, maar zijn analyse is gewichtigdoenerij over niks. Hij heeft een eenvoudige berekening fout gedaan.
• Hubbards heldendom – Op zoek naar de eretekens door Jan Willem Nienhuys
  L. Ron Hubbard, de stichter van de Scientology Kerk, ging prat op een roemrijk oorlogsverleden, met zelfs een Nederlandse medaille. Een telefoontje naar Den Haag leerde dat dit niet zo was.
  
• Varianten van volksverhalen – Notities van Joe Nickell
• Kankerkruiden op herhaling – De gevaren van Traditionele Chinese Medicijnen door Marie Prins
  Het kankerkruid Aristolochia is verboden sinds Chinese kruiden op grote schaal nieren verwoestten. Wereldwijd bevatten vele Chinese kruidenmiddelen nog steeds aristolochiazuur en andere ongerechtigheden.
• Trouwen is gezond door Walter Heijder
• Tunneldenken in Twente – Onprofessioneel onderzoek in een megaontuchtzaak door Ana van Es
• Boekbespreking. Magie van het gezond verstand door Rob Nanninga
• Boekbespreking. Hoe het niet zit: 13 Boeken over misvattingen door Walter Heijder
• Boekbespreking – Hersenschade door stress? door Marko Jelicic
  Stress beschadigt de hersens, zegt J. Douglas Bremner in zijn boek Does Stress Damage the Brain? Maar hij vergeet deugdelijk bewijs te leveren.
• Boekbespreking. De kapelaan van de duivel door Jan Willem Nienhuys
• Podium – Reacties op het  ‘Pleidooi voor een open houding’ van Cees Dekkers en Ronald Meester in de discussie over Intelligent Design
• Brieven
• Taalgebruik door Frans Meulenberg
• Skeptische bladen

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Parariteiten: Eén kruidenput gedempt
Marie Prins
Skepter 16.1 (2003) p. 4

Kava kava (Piper methysticum) wordt nu ook in Nederland verboden. Er kwamen berichten uit het buitenland over zware leverschade, Het zou kalmerend werken. Andere even gevaarlijke kruiden worden niet verboden.

Trefwoorden: Kava, ephedra, cafeïne
Onderwerp: gezondheid – kruiden

Parariteiten: Dood van een sporter
Marie Prins
Skepter 16.1 (2003) p. 4

In Baltimore bleef een jonge (23) honkballer dood na het gebruik van het middel Xenadrine. Daar kwam een rechtszaak van en daarbij bleek dat de producent wel eens gelogen kon hebben over het onderzoek naar de veiligheid. Ook gevaarlijk is de combinatie efedrine met cafeïne. In de VS 14.700 ongelukken, waarvan 117 dodelijke (Zie vorige bijdrage). Maar in Nederland mag het.

Trefwoorden: efedrine, ephedrine, cafeïne, Peak Wellness
Onderwerp: gezondheid – kruiden

Parariteiten: Kristalhomeopathie
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.1 (2003) p. 5

Een Brit, ‘Gareth Thomas’ (NB. in werkelijkheid Alwyne Kennedy) bood homeopathische kristallen aan om onzuiverheden van het menselijk energieveld te reinigen. Op een andere site protesteerde hij tegen de baarlijke onzin. Tevergeefs. Hij kreeg veel bestellingen en nadat hij onthuld had dat het een grap was zelfs nog meer bestellingen.

Trefwoorden: homeopathie, kristallen, Einstein
Onderwerp: gezondheid – homeopathie

Parariteiten: Intelligent bijklussen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.1 (2003) p. 5

De bijdrage van bijklussende hoogleraren Dekker en Meester in Skepter heeft tot veel discussie in dag- en weekbladen geleid, met name door Ad Lagendijk en Piet Borst, Waarop Dekker en Meester weer reageerden.

Trefwoorden: Intelligent Design, Dekker, Meester, Lagendijk, Borst, Pennock, Johnson, Pigliucci, Dembski
Onderwerp: religie – creationisme

Stop de Persen 22 oktober 2002 – 27 december 2002
Stop de Persen 2 januari 2003 – 23 januari 2003
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.1 (2003) p. 6-7

Trefwoorden: Van der Schaar, broer van Jezus, komboecha, astrologie, SGP, Bogdanov, Bijbelkennis, mazelenvaccinatie, Roger van Boxtel, Venuskanalen, maanlandingen, condoomreclame, Char Margolis, Efraïm, Jack the Ripper, Bigfoot, Blavatsky, koudewoorden, echinacea, Tvindsekte, Toetanchamon, VHAN, onkerkeljkheid, vampiers, Clonaid, magnesiumoxide, Falun Gong, Rosslyn, cannabisreligie, lood, Lomborg, kankerkwakzalverij, Ratelband
Onderwerp: sdp

Onderzoek in het kwadraat
Het laatste woord over homeopathie?
Frans Bijlsma
Skepter 16.1 (2003) p. 8-9

Linde et al. publiceerden in 1997 een meta-analyse van homeopathische onderzoeken en dat was nog ietwat optimistisch: alles bij elkaar komt homeopathie net iets beter voor de dag dan placebo, maar voor geen enkele afzonderlijke aandoening is er voldoende bewijs. Ernst heeft nu diverse heranalyses van Linde naast elkaar gelegd en nog enkele andere en dan blijft er nog minder over. Een publicatie van Susan O’Meara et al. bekijkt 14 meta-analyses, met alweer dezelfde conclusie: er zijn geen aanwijzingen ten gunste van homeopathie. Een tamelijk klein onderzoek vond ongeveer hetzelfde bij reumatoïde artritis.

Trefwoorden: systematic review, meta-analyse, homeopathie, Ernst, O’Meara, Kleijnen, Linde, trial, RCT
Onderwerp: gezondheid – homeopathie

Sterke reisverhalen
Ruimtevaartuigen en UFO’s
Mark Traa
Skepter 16.1 (2003) p. 10-13
Het andere ruimtevaartcomplot (kader)
Skepter 16.1 (2003) p. 12

Er gaan nogal wat verhalen rond over ruimtevaarders die ufo’s hebben gezien, maar voor zover geen bedrog allemaal goed verklaarbaar. Edgar Mitchell deed wel parapsychologische proeven maar die mislukten grandioos. Gordon Cooper heeft op aarde ufo’s gezien. Het kaderstuk gaat over het idee dat de maanlandingen nep zijn en in een studio zijn opgenomen.

Trefwoorden: ufo, ruimtevaar, Colubia, Glenn, Lovell, Aldrin, Carpenter, McDivitt, Afanasjev, Popovich, Mukhortov, Aksjonov, Mitchell, Gordon Cooper, maanlanding, Edwin Aldrin, Oberg
Onderwerp: paranormale – algemeen

Verborgen wiskunde
Schijnberekeningen in het graan
Aad Goddijn
Skepter 16.1 (2003) p. 14-15

Eltjo Haselhoff ontdekte dat er in een eenvoudige graanfiguur bestaande uit concentrische ringen mysterieuze verbanden zijn: ze zijn allemaal omgeschreven en ingeschreven cirkels van regelmatige veelhoeken. Maar Haselhoffs getallen kloppen niet. Haselhoff beweert dat de geheimzinnige cirkelmaker heel moeilijke wiskunde heeft bedreven.
NB. Meer dan wat cosinussen komt er niet aan te pas. Zie naschrift bij de website-versie.

Trefwoorden: graancirkels, wiskunde
Onderwerp: vreemde verschijnselen – graancirkels

Hubbards heldendom
Op zoek naar de eretekens
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.1 (2003) p. 16-19

L. Ron Hubbard, de stichter van de Scientology, beweert dat hij een schitterende militaire carrière had, en dat hij ook een hoge Nederlandse ridderorde kreeg. Maar een telefoontje naar de Kanselarij der Nederlandse Orden (nadat de Scientology Kerk in Amsterdam eindelijk had verteld om welke orde het ging) leerde dat het onzin was.

Trefwoorden: Hubbard, Scientology, medaille
Onderwerp: religie – scientology

Varianten van volksverhalen
Joe Nickell
Skepter 16.1 (2003) p. 19

Diverse Duitse volksverhalen vertellen van een roofridder of zo, die na onthoofd te zijn nog een paar stappen liep en zo enkele makkers of familieleden wist te redden. Allemaal varianten van eenzelfde oerverhaal.

Trefwoorden: volksverhalen, varianten
Onderwerp: geschiedenis

Kankerkruiden op herhaling
De gevaren van Traditionele Chinese Medicijnen
Marie Prins
Skepter 16.1 (2003) p. 20-22

Je weet nooit zeker wat er in Chinese kruidenmiddelen zit. Zelfs als je het Chinees op de potjes en pakjes zou kunnen lezen, moet je er rekening mee houden dat er vaak kruiden vervangen zijn door kruiden met een gelijk klinkende naam. Zo is alles wat aristolochiazuur bevat streng verboden in heel Europa, maar het wordt om de haverklap aangetroffen. Er zijn nog wel meer gevaarlijke kruiden, en in Chinese middelen worden soms ook stiekem reguliere middelen bijgemengd.

Trefwoorden: Chinese geneesmiddelen, aristolochia
Onderwerp: gezondheid – kruiden

Trouwen is gezond
Walter Heijder
Skepter 16.1 (2003) p. 23

Gehuwde mannen leven gemiddeld vier jaar langer dan ongehuwde. Misschien is het huwelijk wel goed voor voor de gezondheid (minder kans dat zo’n man zich verwaarloost en meer kans dat hij stopt met roken), maar het kan ook een selectie-effect zijn: ongezonde of arme (en naar tabak stinkende) mannen liggen niet zo goed op de huwelijksmarkt.

Trefwoorden: gezondheid, huwelijk
Onderwerp: wetenschap

Tunneldenken in Twente
Onprofessioneel onderzoek in een megaontuchtzaak
Ana van Es
Skepter 16.1 (2003) p. 24-27
De recidivisten (kader)
Skepter 16.1 (2003) p. 26

Twee zwakbegaafde meisjes van 11 en 13 jaar zouden tientallen kleuters seksueel misbruikt hebben, mede geholpen door hun vader en hun oom. Bij het onderzoek werden alle fouten uit het boekje en nog meer gemaakt. De verdachten werden enorm onder druk gezet. Veroordelingen volgden, de vader nog tot de langste straf omdat hij zo hardnekkig ontkende. Er waren wel deskundigen die kritiek hadden maar die kritiek werd genegeerd.

Zie ook

https://www.gelderlander.nl/binnenland/door-ons-zat-vader-jarenlang-onterecht-in-de-cel~a6ba8543/

Dit is niet de enige scheve schaats die de Twentse recherche reed. In de zaak Patrick in 1991 ging het net zo, en bij het onderzoek van de vuurwerkramp van 2001 ook.
NB. In de gedrukte versie zijn enkele correcties niet verwerkt; op de website staan ze wel goed.

Trefwoorden: Melissa, Debora, Patrick, verhoormethoden, politie, recherche, Twente, Schippers, Nierop, Paalman, Roy van Zuydewijn, Crombag, Rossen
Onderwerp: maatschappij – rechtspraak

Magie van het gezond verstand
Rob Nanninga
Skepter 16.1 (2003) p. 28-30

Bespreking van Magie van het gezond verstand: Wetenschap, wonderen en paranormale verschijnselen verklaard (2003), door Georges Charpak en Henri Broch, oorspronkelijke titel Devenez sorciers, devenez savants (2002). De auteurs beschouwen parapsychologie als grotendeels bedrog. Daarin gaan ze misschien te ver. Er zijn immers ook eerlijke parapsychologen – die zelden resultaat boeken. En de gewone wetenschap foezelt ook vaak met statistiek. Een flink stuk van het boek gaat over een sarcofaag in Arles-sur-Tech, waar op zogenaamd wonderbaarlijke wijze water in terecht komt. Een wiskundeleraar tevens parapsycholoog die zei dat het condenswater was. spande een proces wegens smaad aan tegen Broch, want die had opgemerkt dat de verklaring (regen) al van 1961 dateerde. Opmerkelijk is een pleidooi voor kernenergie.
NB. Charpak won de Nobelprijs in 1992.

Trefwoorden: nitinol, mentalisme, parapsychologie, coïncidenties, sarcofaag, Lignon
Onderwerp: skeptici – publicaties

Hoe het niet zit
13 Boeken over misvattingen
Walter Heijder
Skepter 16.1 (2003) p. 31-34

Bespreking van wel 13 boeken over misvattingen: twee Nederlandse en de rest Duitse, waaronder vier van Walter Krämer en een uit het Engels vertaald, twee Duitse zijn ook nog in het Nederlands vertaald. Een zo’n misvatting is dat de kans om aan kanker te sterven toeneemt.

Trefwoorden: Krämer, Trenkler, Gerlach, Rolf Degen, Werner Fuld, Maxeiner, Miersch, Pollmer, Warmuth, Klaus Waller, Robert Wilson, Tsjernobyl, Osjorsk, Illuminaten, Churchill, Norman Shelley
Onderwerp: misverstanden

Hersenschade door stress?
Marko Jelicic
Skepter 16.1 (2003) p. 35-38

Bespreking van Does stress damage the brain?: Understanding trauma-related disorders from a MIND-Body perspective (2002), door J. Douglas Bemner. De hersenschade in kwestie is in feite vermindering van de werking van het geheugen door posttraumatische stress (PTSS). Verondersteld wordt dat vooral het terugzoeken bij geheugentaken dan is aangetast, maar Bremner denkt dat het opslaan fout gaat. Hij heeft allerlei opvallende ideeën, zoals dat PTSS wijd verbreid is en veroorzaakt wordt door seksueel misbruik als kind, en dat dissociatie een neveneffect is van schade aan de hippocampus. Het boek rammelt aan alle kanten, en Bremner lijkt het werk dat hij citeert (bijvoorbeeld van de bekende Franse filosoof ‘John Pierce Sartre’) niet eens gelezen te hebben en de hersenbeschadiging van de beroemde geheugenpatiënt H.M. was geen beroerte (zoals Bremner denkt), maar een hersenoperatie bedoeld om epilepsie te genezen.

Trefwoorden: PTSS, Freud
Onderwerp: psychologie – algemeen

De kapelaan van de duivel
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.1 (2003) p. 39

Bespreking van A devil’s chaplain (2003), door Richard Dawkins, een collectie van 32 essays die Dawkins bij diverse gelegenheden schreef – sommige voorwoorden in boeken van anderen, andere recensies of In Memoriams. Essay 5.5 is een e-mailwisseling met Gould. Gould wilde een brief schrijven aan de New York Review of Books, om uit te leggen waarom hij en Dawkins niet wilden meedoen aan publieke debatten over Intelligent Design oftewel modern creationisme. De reden is dat creationisten graag voor vol willen worden aangezien. Zo’n publiek debat is – ongeacht de uitkomst – de zuurstof die ze nodig hebben. De correspondentie stopte omdat Gould ziek werd en daarna stierf.

Trefwoorden: Gould, Dawkins, Darwin, Cambrium, religie
Onderwerp: religie – creationisme

Podium: Ongepaste metafysica en foute citaten
Florens de Wit
Skepter 16.1 (2003) p. 40-42
In: Discussie 2
Reactie op Dekker en Meester. Ze citeren bijvoorbeeld William Jefferey. Die had gezegd dat macro-evolutie een doodlopende weg is. Maar hij bedoelde daarmee evolutie met grote sprongen, die bovendien kunnen worden afgeleid uit analyse van genen die niet of weinig veranderen. Evolutie verloopt altijd in kleine stapjes. Dat is heel wat anders dan D&M beweren, namelijk natuurlijke selectie produceert alleen maar rasverschillen binnen soorten. Trouwens, fouten van de evolutietheorie zijn geen bewijzen van Intelligent Design.

Trefwoorden: natuurwetenschap, Jefferey, Intelligent Design, darwinisme
Onderwerp: religie – creationisme

Podium: Crackpots?
E.P.J. van den Heuvel
Skepter 16.1 (2003) p. 42
In: Discussie 2

Crackpots die bijvoorbeeld denken Einstein te verbeteren zijn een bekende plaag. D&M presenteren vergelijkbaar warhoofdige ideeën. Darwin trok conclusies uit vele waarnemingen, en zijn theorie is op vele manieren getoetst. ID concentreert zich op enkele puzzeltjes die minuscuul zijn verlegen met de openstaande raadsels in de astronomie.

Trefwoorden: Intelligent Design, Darwin, Einstein, astronomie
Onderwerp: religie – creationisme

Podium: Etiket, geen antwoord
G. Klein Sprokkelhorst
Skepter 16.1 (2003) p. 42
In: Discussie 2

Misschien is het darwinisme ontoereikend, maar het geeft toch inzichten waar je wat aan hebt. Dat doet ID niet.

Trefwoorden: Intelligent Design, God, Schepper
Onderwerp: religie – creationisme

Podium: God als nanotechnoloog
Gert Korthof
Skepter 16.1 (2003) p. 43-44
In: Discussie 2

De critici van de evolutietheorie eisen van hun tegenstanders dat die tot op ‘moleculair niveau’ (NB. geciteerd D&M’s eerste artikel) hoe de evolutie in haar werk ging. Maar de ID’ers zwijgen in alle talen over hoe de ‘ontwerper’ zijn plan concreet heeft uitgevoerd. Hoe de ontwerper te werk gaat blijft onduidelijk, en al helemaal hoe je zou moeten vergelijken wat een ontwerper doet, met de gang van zaken zonder ontwerper.

Trefwoorden: Intelligent Design, David Berlinski, Behe
Onderwerp: religie – creationisme

Slimheidsonderzoek (Twee brieven.)
Skepter 16.1 (2003) p. 45-46

John Stins heeft commentaar op de Parariteit over slimheidsonderzoek. Nienhuys legt uit dat je de variantie E van omgevingsfactoren kunt splitsen in H (variantie binnen gezinnen) en F (de rest, dus verschillen tussen gezinnen). Als je de variantie in intelligentie gaat verklaren als een som van aanleg G en omgeving E, en dan gaat kijken naar situaties waarin alleen H telt (bijvoorbeeld eeneiige tweelingen met gewone broers en zussen) mis je een heleboel. Dat werkt uiteindelijk conclusies in de hand dat uitgaven voor onderwijs aan ‘blacks’ weggegooid geld is. Het Flynn-effect ligt vast aan ‘omgeving’, maar zolang we niet begrijpen waar dat vandaan komt is al dat IQ-onderzoek zinloos.

Trefwoorden: Intelligentie, IQ, erfelijkheid, Flynn
Onderwerp: psychologie – algemeen

Taalgebruik
Frans Meulenberg
Skepter 16.1 (2003) p. 46

In de gesprekken tussen arts en patiënt is beeldspraak heel belangrijk. Dat verdwijnt helemaal bij randomized controlled trials. Daarom voelt wetenschap als koude gestolde pap.

Trefwoorden: arts, patiënt, onderzoek
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

Skeptische bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 16.1 (2003) p. 47

In The Skeptic 15.4 (het Britse blad) recenseert Hilary Evans een boek over de Duitse terreur in België in 1914. Massahysterie maakte dat de Duitse troepen dachten dat ze belaagd werden door sluipschutters (geen een werd gevonden), en executeerden 6500 Belgen standrechtelijk en richtten een ware verwoesting aan in Leuven: 2000 gebouwen platgebrand inclusief de universiteitsbibliotheek met een half miljoen boeken.