Skepter 12.3 (1999)

Derde nummer van jaargang 12.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Stop de persen
• Twijfel aan de Maas – Het tiende Europese Skeptische Congres door Ted de Hoog
• Een skeptisch stripverhaal door Hugo Verbrugh
• De fysica en het wonderbaarlijke – De feilbaarheid van het brein door Gerard ’t Hooft
• Ondermijnende ochtendgymnastiek: De korte geschiedenis van de Falun Gong door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys
  Het lijkt een beweging van wereldverbeteraars, maar de Chinese autoriteiten besloten dat het er te veel waren en grepen hard in. Wat maakt Falun Gong zo gevaarlijk?
• Dagen met Houtsmuller door redactie ‘Actieblad tegen de Kwakzalverij’
• Rekenen naast God door Rob van den Berg
• Te toevallig door Peter Bügel
• Boekbespreking. Lourdes door Herman Beukers (pseud. Hulspas)
• Boekbespreking. De onwelkome boodschap door G.C. Molewijk
• Boekbespreking. Chaos en hoop door Walter Heijder
• Boekbespreking. UFOs and Alien Contact door Marcel Hulspas
• Gesignaleerd
• De wellust van het slachtofferschap door Frans Meulenberg
• Podium. Gek, gekker, millenniumgek door G.C. Molewijk
• Podium. Waterverlevendiging door Han-Kwang Nienhuys
• Brieven
• Skeptische bladen

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Parariteiten: Een overschot aan profeten
Marcel Hulspas
Skepter 12.3 (1999) p. 2

In Jeruzalem verwacht men vier miljoen bezoekers tegen het eind van 1999. Als net als eerder een op de honderd door het lint gaat en het Jeruzalemsyndroom oploopt heeft het daarin gespecialiseerde psychiatrische ziekenhuis Kfar Saul niet genoeg plaats. Ondertussen trok de Amerikaan Robert Bogucki de Great Sandy Desert in Australië (per fiets) in om zo Jezus te imiteren. Hij werd sterk vermagerd na 40 dagen teruggevonden.

Trefwoorden: Jeruzalemsyndroom, Bogucki
Onderwerp: religie – christendom

Parariteiten: Kippetje cola
Marcel Hulspas
Skepter 12.3 (1999) p. 2-3

Plotseling flauwvallende schoolkinderen in België in de nasleep van dioxinepaniek werden geweten aan Coca Cola. Negentig miljoen liter Coca Cola en Fanta werd teruggehaald, maar de deskundigen zeiden later dat het massahysterie was geweest, wat het ministerie ontkende.

Parariteiten: God of evolutie? geen!
Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys
Skepter 12.3 (1999) p. 3

In Kansas werd de evolutieleer gedeeltelijk verboden: natuurlijke selectie mag nog net maar elke suggestie dat daardoor nieuwe soorten kunnen ontstaan mag niet. Hoe die dan wel ontstaan mag ook niet worden uitgelegd, want elke vermelding van God en Schepping in het openbaar onderwijs is ook verboden.
NB. De maatregel werd in 2001 weer teruggedraaid (na nieuwe verkiezingen). In 2005 sloeg de slinger (alweer na verkiezingen waar religieus conservatieven wonnen) weer de andere kant uit. Maar in 2006 wonnen de gematigden weer, waarna in 2007 het onderwijs in Kansas weer aansloot bij de wetenschap. In 2013 werd zelfs evolutie in Kansas erkend als een fundamenteel biologisch beginsel.

Trefwoorden: Alabama, New Mexico, Nebraska, Kansas, evolutie, onderwijs
Onderwerp: religie – creationisme

Stop de Persen 2 mei 1999 – 22 juli 1999
Jan Willem Nienhuys
Skepter 12.3 (1999) p. 4-5

Trefwoorden: Pater Pio, satanisme, antroposofie, prinses Irene, astrologie, telefoonstralen, wichelroede, Jan Zijlstra, Levensstroom, Rolling Stones, Transcendente Meditatie, Jitze Verhoeff, Scientology, Coca Cola, schouderklachten, Nessie, Lijkwade, incesttherapeut, homeopathie, Archeon, leugendetector, Ode, aidsontkenners, Rostelli, Fatima, Oibibio, Echinacea, Sint Barbara, Houstmuller, Charisma, sekskelders, Emmercompascuum, antikalk, aristolochia, W.J. Eijk, hel, Gooilandschool
Onderwerp: sdp

Twijfel aan de Maas
Het tiende Europese Skeptische Congres
Ted de Hoog
Skepter 12.3 (1999) p. 6-10

Verslag van het Europese Skeptische congres in Maastricht. Wayne Spencer betoogt dat het zinloos is voor skeptici om voor de tv te verschijnen. Redelijke argumenten zijn niet geschikt voor tv. Van Bendegem pleit ervoor om vuur (flutrederingen) met vuur te bestrijden, met Sokal als voorbeeld. Daar is later Chris French het niet mee eens. De bijdragen van tal van andere sprekers komen ook aan de orde.

Trefwoorden: Traynor, Dalai Lama, Shermer, Kurtz, Spencer, Dawkins, Van Bendegem, Doorman, Winther, astrologie, Polidoro, Geller, Michel Heap, Van Koppen, O’Leary, Gerd Aldinger, Theodor, Broch
Onderwerp: skeptici – congres

Hieper Boreas
Skepter 12.3 (1999) p. 10

Het geloofwaardigste in deze aflevering is nog dat Einstein in 1924 vermoord is en door een dubbelganger vervangen is. Een van de meer fantastische mededelingen is dat de aarde enkele duizenden jaren geleden door een wormgat geslingerd is en toen pas in het zonnestelsel terechtkwam.

Trefwoorden: humor
Onderwerp: humor

Een skeptisch stripverhaal
Hugo Verbrugh
Skepter 12.3 (1999) p. 11

Het betreft De avonturen van Rodjeknor (1999), door Maud Kips, Marieke Salden, Stephan Smout en Hugo Verbrugh. Met veel kritiek op allerlei pseudowetenschap.

Trefwoorden: iatrosofie, reïncarnatie, Karlén
Onderwerp: humor

De fysica en het wonderbaarlijke
De feilbaarheid van het brein
Gerard ’t Hooft
Skepter 12.3 (1999) p. 12-15

Dit jaar ontvangt Gerard ’t Hooft samen met Martinus Veldman de Nobelprijs. In deze bijdrage legt hij uit dat de kwantumfysica geen vrijbrief geeft voor het paranormale. De aannemelijkste verklaring voor allerlei paranormale en bizarre verschijnselen is dat die in wezen tussen de oren van mensen plaats vinden, en niet daarbuiten.

Trefwoorden: kwantumfysica, golffunctie, veldentheorie, causaliteit, helderziendheid, bijnadoodervaring, ufo’s, bedrog, hersenen
Onderwerp: wetenschap

Ondermijnende ochtendgymnastiek
De korte geschiedenis van de Falun Gong
Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys
Skepter 12.3 (1999) p. 16-20
–‘Ik beschouw Falung Dafa als de ultieme wetenschap’ (kader)
Skepter 12.3 (1999) p. 17
–Falun Dafa valt buiten het bereik van de moderne wetenschap (kader)
Skepter 12.3 (1999) p. 18
–Sekten in China
Skepter 12.3 (1999) p. 20

De Falun Gong is bedacht door de thans in de VS wonende Li Hongzhi, en is een van de vele qigongvarianten. Li’s volgelingen tartten de centrale overheid, en dat maakt een sekte in China onmiddellijk verdacht. De populariteit van deze beweging zou veroorzaakt zijn door de uitzichtloosheid en het gebrek aan zekerheden van de Chinese communistische maatschappij.

Trefwoorden: Gong Zhu-ling, Falun Gong, Falun Dafa, Li Hong-zhi, boeddhisme, qigong, Xinxing, Zhu Youcia, Houston, Zhongnanhai, Zhou Xinping, Taiping, Witte Lotus, Boxers, taoïsme, Triaden, Nien
Onderwerp: religie – Falun Gong

Dagen met Houtsmuller
Redactie Actieblad tegen de Kwakzalverij
Skepter 12.3 (1999) p. 21-23

Houtsmuller (1924-2015) was een arts die onder meer een antikankerdieet (met daarin haaienkraakbeen) propageerde. Hij zou zichzelf genezen hebben van uitgezaaid melanoom. Er gingen geruchten dat het helemaal geen uitgezaaid melanoom was. De voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij had kritiek op Houtsmuller, en Houtsmuller vond die kritiek smadelijk, althans zoals weergegeven in De Telegraaf. Dit alles in de aanloop naar Houtsmullers optreden op een KWF-symposium op 26 en 27 maart. Houtsmullers kort geding tegen de VtdK diende op 4 mei. Hij wilde rectificatie. Het ging onder meer om de kwalificatie als leugenaar en kwakzalver. Op 12 mei worden de vorderingen afgewezen. Houtsmuller gaat in beroep.
NB. Op de websiteversie staat hoe het verder ging. In hoger beroep oordeelde het hof dat de term kwakzalver te lichtvaardig was gebruikt, omdat Renckens niet had kunnen aantonen dat Houtsmuller opzettelijk bedrog had gepleegd, en ook omdat Renckens zelf had gezegd de term ‘kwakzalver’ alleen te gebruiken voor ernstige gevallen.

Trefwoorden: Houtsmuller, KWF, Heshusius, Moerman, dieet, Renckens, kwakzalverij, Steenhorst, Sonja Barend, Pinedo, Frits van Sam, Piet Borst, Frits Abrahams, Rasker, Sluyser, Plasterk, Tardolyt, aristolochia, Kemper, Douma
Onderwerp: gezondheid – Houtsmuller

Rekenen naast God
Rob van den Berg
Skepter 12.3 (1999) p. 24-26

In de VS geloven vier van de vijf mensen dat geloof kan bijdragen aan herstel bij ziekte, en er zijn dan ook veel boeken die dit verkondigen. Honderden wetenschappelijke onderzoeken bevestigen het. Richard Sloane en collega’s hielden die tegen het licht. Het is allemaal rommel. Veelgemaakte fouten: voor de hand liggende verklaringen negeren. Als bijvoorbeeld regelmatige kerkgangers gezonder zijn, kan dat liggen aan het feit dat zieken niet naar de kerk gaan. Een lagere sterftekans van trappisten ligt aan hun leefstijl. Een andere veel gemaakte fout is dat men heel veel gegevens verzamelt. Geloof kan op heel veel manieren ‘gemeten worden’ en gezondheid ook. Men pikt dan net die ene correlatie eruit die stomtoevallig wat sterker is – zonder te compenseren voor ‘multiple comparisons’. Zo bleek bij 1700 bejaarden kerkbezoek te correleren met de hoeveelheid interleukine-6 in het bloed. De cardioloog Herbert Benson denkt dat godsgeloof een evolutionaire aanpassing is. Hij schreef ook een flutboek getiteld Timeless healing. Zijn onderzoek levert echter niet veel op.
NB. Zie ook ‘Jezus redt’ in Skepter 12.2.

Trefwoorden: gebedsgenezing, bidden, Everett Koop, Sloane, Yale, Duke Leiden, Arjen Braam, Harvard, Benson, Lancet
Onderwerp: religie – gebedsgenezers

Te toevallig
Peter Bügel
Skepter 12.3 (1999) p. 26

De ontdekking van penicilline door Alexander Fleming was een opeenstapeling van onwaarschijnlijkheden. Maar ook het onwaarschijnlijke kan gebeuren, als men maar vaak genoeg probeert.

Trefwoorden: toeval, Fleming, Dawkins, Florey, Chain, penicilline, Latouche
Onderwerp: wetenschap

Lourdes
Herman Beukers
Skepter 12.3 (1999) p. 27-30

Bespreking van Ruth Harris: Lourdes: Body and spirit in the secular age (1999). De drijvende kracht achter de stichting van Lourdes als bedevaartcentrum was pater François Picard. Die was begonnen met in 1872 een dorp in de Alpen tot zo’n centrum te maken, maar dat was mislukt. Maar het jaar daarop lukte het wel in Lourdes. Zo’n centrum had een politiek doel, namelijk de macht van de katholieke kerk bevorderen en eventueel de monarchie herstellen, dit na de rampzalig verlopen Frans-Duitse oorlog. Émile Zola was tegenstander van Lourdes. Hij betoogde dat de wonderen nep waren – ook die van de gevorderde longtuberculose van Marie Lebranchu. Ook Jean-Martin Charcot dacht dat de in Lourdes genezen zieken allemaal hysterische klachten hadden. De rooms-katholieke kerk had aanvankelijk geen zin in pogingen om ongelovigen met een plank voor de kop te overtuigen. Maar na de scheiding tussen kerk en Franse staat in 1905 werd er meer werk gemaakt van wetenschappelijke onderbouwing van de wonderen, met als belangrijkste dat van Pierre de Rudder (NB. zie echter Skepter 21.2). Nog steeds heeft Lourdes de faam dat er wonderen gebeuren.

Trefwoorden: Lourdes, wonderen, Maria, Onbevlekte Ontvangenis, De Rudder, Picard, La Salette, Bernadette Soubirous, Zola, Veuillot, Bruat, Charcot
Onderwerp: religie – wonderen

De onwelkome boodschap
G.C. Molewijk
Skepter 12.3 (1999) p. 31-32

André Köbben en Henk Tromp schreven De onwelkome boodschap of: Hoe de vrijheid van wetenschap bedreigd wordt (1999). Het gaat om een klein dozijn gevallen waarin ‘de overheid’ de wetenschap onderdrukt. Dat was bij de hoogleraar Veeger in de eerste plaats zijn eigen universiteit, die geen zin had in processen die Enzypharm (maker van onder andere enzymmiddel Vasolastine) dreigde aan te spannen, omdat Veeger geconstateerd had dat er geen enzymen in de spullen van Enzypharm zaten. Ook de overheid durfde niet zeggen dat Enzypharm een kwakzalver was, waarschijnlijk beducht voor de luidruchtige clientèle van Enzypharm. Het gaat er vaak om dat op bestelling bedrog wordt gepleegd en de klokkenluider geen bescherming heeft.

Trefwoorden: Corten, Visserijonderzoek, Andriesse, KEMA, Veeger, Enzypharm, LISWO
Onderwerp: wetenschap – fraude

Chaos en Hoop
Walter Heijder
Skepter 12.3 (1999) p. 33-34

Chaos en hoop (1998) is een onzinboek over de millenniumwisseling vanuit antroposofisch geloof door Pietro Archiatri. Die legt uit hoe bijzonder de jaren 666 en 1332 (tweemaal 666) wel waren en dat de ahrimanische machten (namelijk Mohammed en Philips de Schone) toen opstonden. In 1998 is er eigenlijk niets bijzonders hoewel het moet wemelen van de ontmoetingen met ‘Christus als heer van het karma.’ Enzovoorts. O ja, de mensheid valt uiteen in een aristotelisch westers en een platonisch oosters deel.

Trefwoorden: antroposofie, millennium
Onderwerp: religie – antroposofie

Advertentie
Skepter 12.3 (1999) p. 34

Reclame voor Ufo! door Marcel Hulspas

Trefwoorden: reclame
Onderwerp: reclame

UFOs and Alien Contact
Marcel Hulspas
Skepter 12.3 (1999) p. 35-36

Bespreking van Robert E. Bartholomew en George S. Howard, UFOs and Alien Contact: Two Centuries of Mystery (1998). In de 19de eeuw werden er op grote schaal elfen gezien en rond het eind van die eeuw gonsde het van de berichten over luchtschepen – inclusief contact met de luchtschipvaarders. Met ufo’s is het niet anders. Opvallend is dat ufo-waarnemers aanvankelijk alleen iets zien wat ze niet begrijpen. De gelovigen hebben doorgaans niets waargemomen. Ook typisch is dat het ufogeloof het meest intens is in het meest gelovige westerse land. Het is een soort combinatie van wetenschappelijk vooruitgangsgeloof met geloof aan de mogelijkheid van contact met boodschappers van boven.

Trefwoorden: ufo, godsdienst, sociologie, luchtschepen, elfen
Onderwerp: ufo’s – algemeen

Gesignaleerd (Boekenrubriek.)

Skepter 12.3 (1999) p. 36

A.N. Wilson, God’s Funeral: The Decline of Faith in Western Civilization (1999). Gaat vooral over het verdwijnen van het geloof van intellectuelen in het victoriaanse Engeland.
Michael Ruse, Mystery of Mysteries: Is Evolution a Social Construction? (1990). Het antwoord is: ja wel een beetje, maar dat evolutietheorie een lichtend voorbeeld is van hoe wetenschap puur sociale constructie is, dat ook weer niet.
Gerald Posner, Killing the Dream: James Earl Ray and the Assassination of Martin Luther King, Jr. (1998). De moordenaar van King beweerde dat ene Raoul het gedaan had. Posner vlooit het helemaal uit.
Roderick Grierson, Stuart Munro-Hay, The Ark of the Covenant: True Story of the Greatest Relic of Antiquity (1999). Grierson en Hay gaan de gangen van Hancock na, zie Skepter 5.4 (1992). Hancock blijkt een leugenaar. Er zijn trouwens duizenden ‘Stenen Tafelen’ in Ethiopië.
Robert Haasnoot, Waanzee (1999). Verslag van een uitbarsting van godsdienstwaanzin in 1915 op volle zee aan boord van een Katwijkse visserboot.
Ronny Martens, Tim Trachet, Making Sense of Astrology (1998). Bijgewerkte vertaling van Astrologie: Zin of Onzin, zie Skepter 8.3 (1995). Het boek is het beste algemene skeptische boek over astrologie, en het had nog veel genadelozer gekund.

De wellust van het slachtofferschap
Frans Meulenberg
Skepter 12.3 (1999) p. 37

Bespreekt een artikel van Ian Buruma in de New York Review of Books, 8 april 1999, getiteld ‘The joys and perils of victimhood.’ De moedwillige zoektocht naar leed grijpt om zich heen. Alle minderheidsgroepen willen meepikken uit de ruif van de geschiedenis, en zichzelf tot slachtoffer van de historie bevorderen, zonder enig relativeringsvermogen.

Trefwoorden: Holocaust, Auschwitz, Buruma, Adriaan van Dis, Tamarah Benima
Onderwerp: maatschappij – slachtofferisme

Podium – Gek, gekker, millenniumgek
G.C. Molewijk
Skepter 12.3 (1999) p. 38

Het oude millennium eindigt als het jaar 2000 klaar is, en begint dan met de eerste dag van de eerste maand van het eerste jaar, namelijk 2001, van het nieuwe millennium. 1000 jaar geleden was er geen gekte omdat ‘onze’ jaartallen toen nog niet erg gebruikt werden en Arabisch cijfers helemaal niet. Pas vanaf 1701 werden eeuwwisselingen op grote schaal gevierd. De opwinding over het begin van het jaar 2000 komt deels door de gevreesde millenniumbug, en deels door de commercie.

Trefwoorden: millennium
Onderwerp: maatschappij – millennium

Podium – Waterverlevendiging
Han-Kwang Nienhuys
Skepter 12.3 (1999) p. 39-40

De auteur is promovendus en onderzoekt hoe watermoleculen zich gedragen op tijdschalen van een miljoenste van een miljardste van een seconde. Hij werd gebeld door een verkoper van Grander waterverlevendigers. Die maken het water lekkerder en ook beter voor planten. Het effect houdt een paar dagen aan. Of zijn lab eventjes kon nagaan hoe dat geheugeneffect werkt. Wat had de uitvinder zelf al onderzocht? Niets, want die voelde gewoon precies hoe het zat.

Trefwoorden: Grander, Eco-kat, water, waterverlevendiger
Onderwerp: gezondheid – waterverlevendiging

Een smörgåsbord van wijsheden (Drie brieven.)
Skepter 12.3 (1999) p. 41-43

Houtsmuller reageert op de recensie van een jaar eerder in Skepter (11.3), maar later op de website gezet. Hij stelt onder meer dat er goede proeven met haaienkraakbeen zijn gdeaan.
De redactie bericht dat aan enkele bezwaren al tegemoet is gekomen door de websiteversies te corrigeren mede op verzoek van Innemée (zie Skepter 11.4 en 12.2). Innemée gaat uitvoerig in op de overige bezwaren. Houtsmuller lijkt de biochemie waarop hij zich beroept niet te begrijpen, en dat haaienkraakbeen goed is onderzocht met positief resultaat is ‘zeer curieus’.

Trefwoorden: Houtsmuller, haaienkraakbeen
Onderwerp: gezondheid – Houtsmuller

De wetenschap als religie (Twee brieven.)
Skepter 12.3 (1999) p. 43-44

K.J.F. Heymans is een Haeckelfan, en maakt bezwaar tegen de bespreking van Die Welträtsel. Nienhuys antwoordt. Een probleem is dat van Haeckels boek meerdere versies bestaan: een eerste editie, een Taschenausgabe uit 1908, waarin veel uitweidingen zijn geschrapt en een uitgave uit 1919 (11de verbeterde druk), die een herdruk is van de eerste uitgave, aangevuld met opmerkingen uit de uitgave van 1908. In 1908 wordt het verhaal over Pandera afgedaan als een sage zonder bewijs, en de flauwekul over de edele Ariër Jezus ontbreekt. Wel wordt in 1919 door Haeckel gesteld dat nieuwere inzichten (uit 1904 en 1907) leren dat Jezus helemaal niet bestaan heeft.

Trefwoorden: Haeckel, Jezus
Onderwerp: wetenschap

Lamarck’s signature (Brief.)
Skepter 12.3 (1999) p. 44

Korthof merkt op dat het signalement (Skepter 12.2) van Lamarck’s Signature er volledig naast zit. Het gaat om deugdelijk onderzoek op het gebied van retrogenen en immunologie. Ook het idee dat Darwin pal stond voor het idee dat erfelijkheid maar één kant uitgaat, en dat verworven eigenschappen niet overerfbaar kunnen worden, is onjuist.

Trefwoorden: Lamarck, Darwin
Onderwerp: wetenschap

Skeptische bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 12.3 (1999) p. 45

In Skeptiker 12.3 een verslag van twee graancirkelmakers die moeiteloos alle bovenmenselijke kenmerken van ‘echte’ graancirkels konden reproduceren.