Skepter 8.3 (1995)

Derde nummer van jaargang 8.

Beknopte inhoud

• Hulpverleners of hersenspoelers – Een deprogrammering op video door Rob Nanninga
• Op Mars naar Parijs door Jan Willem Nienhuys
• Europese skeptici bijeen in Rossdorf door Tim Trachet
• Onvrijwillige donors – De mythe van de Amerikaanse orgaanrovers door Peter Burger
• Tranen die bedrogen – Het Mariawonder te Brunssum door Marcel Hulspas
• Zonen van het Licht – Een bezoek aan het zesde Creationistische Congres door Bart Koene – Engelse vertaling
• Nooit blind geweest en toch genezen – Een onderzoek naar Jomanda’s wondergenezingen door Ewald Vervaet
  Verscheidene malen heeft ‘genezend medium’ Jomanda namen genoemd van mensen die zij zou hebben genezen. Ewald Vervaet onderzocht deze gevallen, en kwam tot opmerkelijke conclusies.
• Een dubbelrol voor Onderwater door Ewald Vervaet
• Roswell – The Movie – Eindelijk een film met èchte buitenaardsen door Marcel Hulspas
• Occultisme en Avantgarde – Het paranormale in de kunst door Mark Mastenbroek
• Boekbespreking. Astrologie, zin of onzin? door Rudolf Smit
• Gesignaleerd
• Brieven
• Skeptische bladen

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Hulpverleners of hersenspoelers?
Een deprogrammering op video
Rob Nanninga
Skepter 8.3 (1995) p. 1-4

Deprogrammeren, dus op iemand die gevangen gehouden wordt, inpraten totdat hij zijn of haar geloof in de een of andere religie opgeeft, is onwettig. Het idee is dat de gelovigen geprogrammeerd zijn door een soort hersenspoeling. Diverse organisaties bezondigen zich hieraan. Een zekere ‘Job’, die lid was van een minisekte, werd gedeprogrammeerd, nota bene met medewerking van de politie. Job wist eenmaal te ontsnappen, maar werd daarna opnieuw ontvoerd door de deprogrammeurs. Zie voor de afloop het naschrift bij het artikel op de website. Overigens lopen nieuwe sekteleden vaak na enkele jaren zelf weg van hun sekte.

Trefwoorden: deprogrammeren, sekte, politie
Onderwerp: pseudowetenschap – deprogrammeren

Oklahoma (Kort bericht.)
Skepter 8.3 (1995) p. 4

Samenzweringsdenkers in de VS denken dat de explosie van 19 april 1995 door de overheid van de VS zelf was veroorzaakt. Hun bewijs is dat het seismogram drie pieken had. Maar één extra piek komt door de structuur van de ondergrond, en de tweede extra piek door de luchtdrukgolf.

Trefwoorden: Oklahoma, complottheorie
Onderwerp: religie – samenzweringstheorie

Op Mars naar Parijs
Jan Willem Nienhuys
Skepter 8.3 (1995) p. 5-6

Nienhuys heeft het rapport van de CFEPP over het Marseffectonderzoek met een stofkam nageplozen en is tweemaal naar Parijs en eenmaal naar Lille geweest om oorspronkelijke gegevens in te zien. De laatste puntjes op de i waren nog een massa werk.

Trefwoorden: astrologie, Mars, Marseffect, CFEPP
Onderwerp: astrologie – Marseffect

Alternatieve genezers (Kort bericht.)
Skepter 8.3 (1995) p. 6

De helft van de chronisch zieken gaat naar de alternatieve arts-genezer, vaak als laatste redmiddel en zowat een kwart is daar ontevreden over, aldus een onderzoek dat in de Consumentengids gepubliceerd is. Maar vele klanten van alternatieve artsen weten eigenlijk niet waar ze aan beginnen. En het is nog duur ook.

Trefwoorden: alternatieve genezers, Consumentengids
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Reuzeninktvis (Kort bericht.)
Skepter 8.3 (1995) p. 6

Resten van wat misschien een reuzeninktvis was, spoelden aan in Florida (1896) en Bermuda (1988). Modern weefselonderzoek leerde dat het waarschijnlijk om een walvis respectievelijk een vis ging.

Trefwoorden: reuzeninktvis, Florida, Bermuda
Onderwerp: randwetenschap – cryptozoölogie

Heksen (Kort bericht.)
Skepter 8.3 (1995) p. 6

Margret Brügman gaf vier lezingen aan de VU over moderne heksen (clubjes met belangstelling voor zaken als astrologie, kruidkunde en één zijn met Moeder Natuur), en trok veel belangstelling.

Trefwoorden: Heksen, VU
Onderwerp: religie – heksengeloof

Europese skeptici bijeen in Rossdorf
Tim Trachet
Skepter 8.3 (1995) p. 7-8

Maar liefst 17 sprekers telde het goed gevulde programma. Er waren circa 100 deelnemers. Volgens Randi besteedt de commerciële tv in de VS steeds meer onkritische aandacht aan paranormaal begaafden. De wetenschapsredacteur van Die Zeit, Thomas von Randow, kreeg een soort oeuvreprijs, en vertelde toen hoe hij von Däniken op weg had geholpen. Die kwam ooit zijn kantoor binnenlopen met een dik pak papier, waarop von Randow een bevriende uitgever belde met de mededeling ‘Ik heb hier een jongeman met een dik pak volslagen onzin waar vast veel mee te verdienen is. Zal ik hem doorsturen?’
Besloten werd dat de Europese congressen van de ECSO om en om gehouden zullen worden met de wereldcongressen van CSICOP.

Trefwoorden: Rainer Wolf, Kurtz, Randi, Habermann, placebo, nocebo, Wagner, chiropractie, batterijen van Bagdad, Garlaschelli, ectoplasma, Randow, Däniken
Onderwerp: skeptici – congres

Onvrijwillige donors
De mythe van de Amerikaanse orgaanrovers
Peter Burger
Skepter 8.3 (1995) p. 9-14
De Bloedkaros (kader)
Skepter 8.3 (1995) p. 13

Er doet een kwalijk gerucht de ronde, namelijk dat op behoorlijke schaal organen (bijvoorbeeld hoornvliezen of nieren) gestolen worden. De ‘documentaire’ Orgaanmaffia werd door de EO in 1993 en in 1995 uitgezonden. Maar het is allemaal onzin, broodje aap. Vooral in Zuid-Amerika circuleren die verhalen en resulteren dan in woedende menigten die nietsvermoedende toeristen voor orgaanrovers aanzien en dan lynchpogingen ondernemen. ‘De bloedkaros’ verhaalt van oude gruwelverhalen over bijvoorbeeld koningen die alleen met kinderbloed genezen kunnen worden. Dit soort verhalen resulteert in een daling van het aanbod voor transplantatieorganen.

Trefwoorden: orgaanroof, orgaanmaffia, Marie-Monique Robin, Pedro Reggi, Völker-Dieben, Jeison Cruz, Leventhal, Villeda Bermudes, Schwartzenberg, Pinero, Meuwesse, Ramirez, Melissa Larson, June Weinstock, Campion-Vincent, EuroDisney, Persijn, Donorvoorlichting
Onderwerp: paranormale – broodjeaapverhalen

Mack (Kort bericht.)
Skepter 8.3 (1995) p. 14

Mack krijgt van de onderzoekscommissie het groene licht. Leve de academische vrijheid.

Trefwoorden: Mack, ufo, ontvoeringen
Onderwerp: ufo’s – ontvoeringen

Tranen die bedrogen
Het Mariawonder te Brunssum
Marcel Hulspas
Skepter 8.3 (1995) p. 15-16

In Brunssum heeft een Mariabeeld gehuild. Of beter: de linkerkant van het gezicht is gedeformeerd, heeft een zwart spoor en de ‘tranen’ zijn waarschijnlijk de hars waarmee het linkeroog was vastgezet. J. van Wersch, hoofd van een hematologisch lab in Heerlen, houdt het erop dat iemand even een aansteker bij het beeld heeft gehouden.

Zonen van het Licht
Een bezoek aan het zesde Creationistisch Congres
Bart Koene
Skepter 8.3 (1995) p. 17-21

Engelse versie: https://skepsis.nl/european-creationists/

Van woensdag 16 tot en met zaterdag 19 augustus 1995 kwamen ongeveer 120 creationisten bijeen in Kontakt der Kontinenten te Soesterberg. Organisator was de Evangelische Hogeschool te Amersfoort. Er waren wel 17 sprekers, vrijwel allemaal academisch gevormd. Zo was daar G.D. Bouw, hoogleraar wiskunde en informatica, die het geocentrisch wereldbeeld aanhangt en die een lezing gaf over massieve superstrings. Professor Bruinsma (plantenfysiologie, Wageningen, 1927-2017) zit het congres voor en vertrouwt Koene toe dat de evolutietheorie het nog hooguit 20 jaar gaat volhouden. Volgens het SCP was 8 percent van de Nederlanders in 1991 fundamentalist; in bijna alle andere landen is het percentage hoger.

Trefwoorden: J.A. van Delden, Bruinsma, Bijbel en Wetenschap, Joachim Scheven, Steven Robinson, Morris, Külling, Roger Liebi, J. Broekhuis, Hoogerduyn, Garton, Nigel Crompton, Oosterwyck-Gastuche, G.D. Bouw, David Tyler, Mats Molén, Fangos, Philip Stott, Guy Berthault, C.W. Mitchell, Bridgstock
Onderwerp: religie – creationisme

Voetballers (Kort bericht.)
Skepter 8.3 (1995) p. 21

Ad Dudink heeft ontdekt dat de geboortedata van voetballers scheef verdeeld zijn. Zie zijn brief aan Nature van 14 april 1994. Soortgelijke vondsten worden ook van elders gemeld. De voor de hand liggende verklaring is dat ‘gunstige’ geboortedata maken dat iemand altijd bij de oudsten van de klas hoort en ‘ongunstige’ (vaak een maand later) zorgen ervoor dat iemand de jongste van de klas is.

Trefwoorden: voetballen, astrologie, Dudink
Onderwerp: astrologie – algemeen

Moerman (Kort bericht.)
Skepter 8.3 (1995) p. 21

De Moermanvereniging gaat alleen artsen registreren die volgens de orthodoxe regels werken. Moermanarts Simon de Graaf heeft lak aan het gebrek aan bewijs voor de Moermantherapie.

Trefwoorden: Moermanartsen, Moerman
Onderwerp: gezondheid– Moerman

Nooit blind geweest en toch genezen
Een onderzoek naar Jomanda’s ‘wondergenezingen’
Ewald Vervaet
Skepter 8.3 (1995) p. 22-27

Jomanda’s carrière als genezeres begon met enkele wondergenezingen, onder andere van Andy en Mieke. Andy zou half verlamd zijn door een hersentumor. Maar Andy’s verlamming (genoemd in een Weekend-artikel uit 1984) was het gevolg van niet tijdig onderkend resus-antagonisme bij de geboorte en die was tien jaar later nog even erg. Mieke was een lastiger geval, maar door haar ongebruikelijke familienaam kon Vervaet haar toch vinden in een Vlaams dorpje. Het bleek dat Mieke – die volgens een anoniem artikel in Story uit 1985 van blindheid genezen zou zijn – slechts een probleem aan één oog had, en klasgenoten en leerkrachten hebben nooit wat van blindheid gemerkt. En volgens Miekes moeder zijn Miekes oogproblemen verdwenen door een gebedsgenezer bij hen in de buurt. Ook andere genezingsverhalen van Jomanda bleken onwaar.

Trefwoorden: Jomanda, Andy Bruynseels, Deloose, Jolanda de Boer, Els de Vos, Lies Elias, Mieke Decatte, amblyopie
Onderwerp: paranormale – Jomanda

Een dubbelrol voor Onderwater
Ewald Vervaet
Skepter 8.3 (1995) p. 27-28

Onderwater, die in 1980 Jomanda had leren kennen, schreef voor Privé, maar was de auteur van de anonieme artikeltjes in Weekend en Story over Andy en Mieke, en in 1990 was hij de oprichter van Jomanda’s stichting Line en in 1991 maakte hij flink reclame voor Jomanda-bijeenkomsten.

Trefwoorden: Jomanda, Onderwater, Weekend, Story
Onderwerp: paranormale – Jomanda

Homeopathie (Kort bericht.)
Skepter 8.3 (1995) p. 29

Een NIPO-enquête wijst uit dat 1 op de 3 Nederlanders veel vertrouwen heeft in de homeopathie.

Trefwoorden: homeopathie, KVHN, NIPO
Onderwerp: gezondheid – homeopathie

Roswell – The Movie
Eindelijk een film met èchte buitenaardsen
Marcel Hulspas
Skepter 8.3 (1995) p. 30-32

In 1947 kwam er iets in de buurt van Roswell naar beneden. De autoriteiten zeiden dat het stukken van een weerballon waren, maar het waren delen van een ballonnentrein van het project Mogul (om Russische atoombomproeven af te luisteren). Ondertussen kwamen creatieve schrijvers (Berlitz en William Moore) tot de conclusie dat het om een neergestorte vliegende schotel ging, en nu is er een film die een autopsie vertoont van een ufonaut. Op 5 mei 1995 is de eerste vertoning van de film, geproduceerd door Ray Santilli. Bob Rickard van Fortean Times vindt het slordige nep en anderen maken Santilli uit voor oplichter. Maar Veronica vertoonde de film op 27 augustus.

Trefwoorden: Roswell, ufo, Brazel, Jesse Marcel, Charles Moore, Dave Thomas, William Moore, Berlitz, Randles, Philipp Mantle, BUFORA, Spielberg, Ray Santilli, Rickard, Truman, Birdsall
Onderwerp: ufo’s – afzonderlijke gevallen – Roswell

Occultisme en Avantgarde
Het paranormale in de kunst
Mark Mastenbroek
Skepter 8.3 (1995) p. 33-35

In de zomer van 1995 was er in Frankfurt een tentoonstelling getiteld Okkultismus und Avantgarde. Tussen 1900 en 1915 werd moderne kunst beïnvloed door spirituele denkbeelden. Zo werd Kandinsky door Steiner geïnspireerd, Mondriaan door de theosofie van Blavatsky. Jonge vrouwen die in losse Griekse gewaden dansten, evenals architecten, deden mee aan deze trend.

Trefwoorden: antroposofie, Steiner, Mondriaan, theosofie, Klimt, Malevicz, Kandinsky, Goetheanum, Isadora Duncan, euritmie, Laban
Onderwerp: paranormale – algemeen

Astrologie, zin of onzin?
Rudolf Smit
Skepter 8.3 (1995) p. 36-38

Recensie van een boek door Ronny Martens en Tim Trachet. Dit boek behandelt huizensystemen uitvoerig, hoewel de meest astrologen er niet veel van snappen en maar één systeem gebruiken, omdat er nogal wat ruimtelijk inzicht voor nodig is. Is dat dan wel aan de lezer besteed? De recensent is niet te spreken over de uiteenzettingen op p. 153-162 over Gauquelin en evenmin over de mening van de auteurs dat astrologie thuishoort in de soms gevaarlijke wereld van het irrationele.

Trefwoorden: astrologie, dierenriem, huizen, Dean, Gauquelin, Ertel, Marseffect, CFEPP, Kurtz
Onderwerp: astrologie – algemeen

Bericht van de penningmeester
Dick Zeilstra
Skepter 8.3 (1995) p. 38

De jaarlijkse acceptgirokaart (nu voor de bijdrage voor 1996) wordt met dit nummer meegestuurd. Jaarlijks zijn er ongeveer 10 procent Skepterlezers die voor het verschijnen van het eerste nummer van de nieuwe jaargang (‘wanbetalers’) niet betaald hebben. De incasso wordt begin januari geïnd. De abonnementsprijs gaat omhoog naar 39 euro, maar het donateurschap blijft 60 euro.

Trefwoorden: Skepsis, skeptici
Onderwerp: skeptici – organisatie

Gesignaleerd (Boekenrubriek.)
Skepter 8.3 (1995) p. 39-40

Richard Noll, The Jung Cult : Origins of a Charismatic Movement (1994). Tussen de twee wereldoorlogen was Jungs denken doorspekt met ideeën over volk en ras.
Théodore Flournoy, From India to the Planet Mars: A Case of Multiple Personality with Imaginary Languages (Frans origineel 1900, Engelse vertaling en bewerking 1994). Een herdruk van de klassieker. Het Zwitserse medium Hélène Smith (echte naam Catherine-Élise Müller) sprak een Marstaal die leek op het Frans, dat ze als kind gesproken had.
NB. Een Nederlandse vertaling verscheen in 1996, besproken in Skepter 10.1
Sue Savage-Rumbaugh, Roger Lewin, Kanzi: Ape at the Brink of the Human Mind (1994). Dwergchimpansee Kanzi leerde gebarentaal, of was het een kunstje zoals bij Slimme Hans, het rekenende paard?
David Weeks, Eccentrics: A Study of Sanity and Strangeness (1995). Een boek stampvol curieuze personen.
Peter James, Nick Thorpe, Ancient Inventions (1994). Veel technische prestaties van oude culturen zoals sloten.
Elmar R. Gruber, Holger Kersten, The Original Jesus: Buddhist Sources of Christianity (1995). Jezus was een boeddhist, want hij had medelijden met de medemens.
Cor Hoffer, Islamitische genezers en hun patiënten: gezondheidszorg, religie en zingeving (1994). Islamitische genezers worden alleen geraadpleegd bij specifieke kwalen die voor de westerse geneeskunde ongrijpbaar zijn. Het uitdrijven van boze machten is belangrijk.
Theodore Schick, Lewis Vaughn, How to Think About Weird Things: Critical Thinking for a New Age (1994). ‘Weird things’: dat zijn ongeloofwaardige claims, zoals ufo’s en homeopathie.
John Cornwell (red.) Nature’s Imagination: The Frontiers of Scientific Vision (1995). Penrose zoekt naar volstrekt nieuwe holistische inzichten, maar Atkins merkt op dat de wetenschap nog geen barrière heeft ontmoet die onoverwinnelijk was.
Graham Hancock, Fingerprints of the Gods: The Evidence of Earth’s Lost Civilization (1995). Een Antarctische superbeschaving ging ten onder in een ramp en de vluchtelingen lieten overal hun sporen na. Na Blavatsky, Steiner en von Däniken weinig origineels.
Richard Ellis, Monsters of the Sea (1994). Echte en fictieve zeemonsters, vele van de diepzee.
Harm Botje, Wat je ziet ben je zelf. Zwarte Magie, waargebeurde verhalen over bovennatuurlijke krachten (1995). Meest slappe verhaaltjes en pure ficties.
John Allen Paulos, A Mathematician Reads the Newspapers (1995). Scherper dan Innumeracy en Beyond Innumeracy.
NB. Maar lang niet allemaal gebrek aan rekenvaardigheden van journalisten.

Motlalepule (Kort bericht.)
Skepter 8.3 (1995) p. 40

Motlalelpule betekent regenbrengster in het Sotho, en het is de eretitel van koningin Elizabeth II, die tweemaal regen meebracht op een officiële ontvangst.

Trefwoorden: regen maken, Elizabeth II, Zuid-Afrika
Onderwerp: religie – bijgeloof

Buitenaardsen (Kort bericht.)
Skepter 8.3 (1995) p. 40

Drie Bulgaarse waarzegsters hadden voorzegd dat op 11 september 1995 ruimteschepen zouden landen en de problemen met de staatsschuld zouden oplossen. 1500 mensen kwam kijken en waren boos toen er niks gebeurde.

Trefwoorden: ufo, Bulgarije, helderziende
Onderwerp: paranormale – helderziende persoon

Maitreya (Kort bericht.)
Skepter 8.3 (1995) p. 40

Er is nu een kwartaalblad gewijd aan de Maitreya. Benjamin Creme (1922-2016) zegt dat het niet lang meer duurt tot de Maitreya komt.

Trefwoorden: Maitreya, Creme
Onderwerp: religie – Maitreya

Homeopathie: tweehonderd jaar vereerd en versmaad
Skepter 8.3 (1995) p. 41

Programma van het achtste Skepsiscongres. Het zal plaatsvinden op 4 november 1995 in De Eenhoorn in Amersfoort.

Trefwoorden: homeopathie, Skepsis, skeptici
Onderwerp: skeptici– congres

De Astrotest (Twee brieven.)
Skepter 8.3 (1995) p. 42-43

Jan van Rooij betoogt dat er eigenlijk te veel informatie werd gegeven bij de Astrotest. Ook gaat een typische consult niet via schriftelijke informatie, maar is er mondelinge communicatie. Misschien zal een nieuwe opzet dat verhelpen. Nanninga antwoordt dat de astrologen in elk geval de informatie kregen waar ze om gevraagd hadden, en dat ze niet verplicht waren alle toegezonden gegevens te gebruiken.

Trefwoorden: astrologie, test
Onderwerp: astrologie – test

Skeptische Bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 8.3 (1995) p. 44

Volgens Kottmeyer in The Skeptic komen de typisch grote ogen van buitenaardsen uit een aflevering getiteld The Bellero Shield van de serie The Outer Limits. Twaalf dagen later beschreef Barney Hill buitenaardsen ook zo. In de Skeptical Inquirer haalt Stephen Barrett de ramp (1989) met het voedingssupplement L-tryptofaan op: 5000 slachtoffers, 28 doden en een rekening van een miljard dollar voor het betrokken bedrijf.