Skepter 5.2 (1992)

Tweede nummer van jaargang 5.

Beknopte inhoud

• Overtuigde gelovigen – Een enquête onder de bezoekers van genezeres Jomanda door Bart Koene
• Ongelooflijk maar Bardi – De belevenissen van een skepticus in omroepland door Marc Braem
• “Saddams dagen zijn geteld…” De voorspellingen van Ed Noordman door Rob Nanninga
• Wijsheid achteraf – De rol van de anomalie in de wetenschap door Marcel Hulspas
• Kampioen van het Marseffect – Herinneringen aan Michel Gauquelin door Françoise Schneider-Gauquelin
• Vertrouwen uit de sterren – Het profiel van de astrologie-aanhanger door Marcel van Beurden
• Een therapeutische Nouvelle Cuisine – De mythe van het satanisch ritueel misbruik door Richard Singelenberg
• Skepticus avant la lettre – Een portret van Albert Bessemans door Werner Eeman
• Onzinnig, verwarrend, misleidend – Een pleidooi tegen effectiviteitsonderzoek van alternatieve behandelmethoden door Cees Renckens
• Horen, Zien en Zwijgen – De ontkenning van de Holocaust als pseudowetenschap door Tim Trachet
• Boekbespreking. Het kerkhof van de wetenschap door Wiep van Bunge
• Boekbespreking. Incroyable… Mais Faux door Werner Eeman
• Boekbespreking. De Dode Zeerollen en de verzwegen waarheid door Marcel Hulspas
• Boekbespreking. Astrologie op de weegschaal door Rudolf Smit
• Brieven

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Overtuigde gelovigen
Een enquête onder de bezoekers van genezeres Jomanda
Bart Koene
Skepter 5.2 (1992) p.1-3

Onder de Jomanda-gelovigen zijn veel ouderen, rooms-katholieken en vrouwen, en vrijwel allemaal geloven ze in paranormale verschijnselen. Mensen komen naar haar bijeenkomsten in Tiel doorgaans vanwege lichamelijke klachten.

Trefwoorden: Jomanda, Onderwater, Mesmer, hypnose, enquête
Onderwerp: paranormale – Jomanda

Ongelooflijk maar Bardi
De belevenissen van een skepticus in omroepland
Marc Braem
Skepter 5.2 (1992) p. 4-8

Ongelooflijk Maar Bardi is de naam van een BRTN-programma met de Vlaamse mentalist Jan Bardi. Die had het plan opgevat om in de show paranormale kandidaten te testen. Het werd een mislukking. De meeste kandidaten blijken hun vermogen nooit als iets testbaars beschouwd te hebben, op de doodenkele charlatan na. Het geduldig en respectvol testen van zulke kandidaten – die uiteraard allen falen – is saai en levert geen interessante tv op. Er werd dan ook enorm geknipt in de opnamen, zodat het toch nog wat leek.

Trefwoorden: goochelaar, Bardi, wichelroede, aura, telepathie, astrologie, paranormale diagnose, tv
Onderwerp: paranormale – testen

“Saddams dagen zijn geteld…”
De voorspellingen van Ed Noordman
Rob Nanninga
Skepter 5.2 (1992) p. 9-12

Ed Noordman publiceert maandelijks astrologische voorspellingen in Astro-vizier. In april 1991 voorspelde hij de dood van Saddam Hoessein (NB. dat was 15 jaar te vroeg) en in november 1991 werd voorspeld dat koningin Elisabeth [sic] in februari 1992 haar aftreden zou aankondigen (NB. ze stierf in 2022 zonder ooit afgetreden te zijn).

Trefwoorden: astrologie, Noordman, Astro-vizier
Onderwerp: Rob Nanninga

Wijsheid achteraf
De rol van de anomalie in de wetenschap
Marcel Hulspas
Skepter 5.2 (1992) p. 13-16

Vertaalde en bewerkte versie van ‘When do Anomalies begin?’ door Alan Lightman en Owen Gingerich, Science 255, 690-695 (1992). Besproken anomalieën zijn: de zogenaamde vlakheid van het universum, de retrograde beweging van planeten in het model van Ptolemeüs, het aan elkaar passen van Zuid-Amerika en Afrika, de aangepastheid van dieren aan hun omgeving, het gedrag van alfadeeltjes. Vaak wordt pas later de anomalie herkend als aanloop naar nieuwe kennis.

Trefwoorden: Kuhn, Big Bang, platheidsprobleem, Robert Dicke, Ptolemeüs, Gemma Frisius, von Humboldt, Snider-Pellegrini, Osmond Fisher, Alfred Wegener, Darwin, eilandfauna, Newton, Eötvös, Einstein, Rutherford, Barber, Festinger
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Disclaimer (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 16

Een kwart van de jongeren zegt wel eens rekening te houden met de inhoud van krantenhoroscopen. Skepsis wilde samen met het NVWOA en het NGPA krantenredacties vragen een disclaimer ‘Deze rubriek is voornamelijk bedoeld als amusement’ bij hun horoscooprubriek te plaatsen. Maar de leden van de NGPA floten hun bestuur terug. Skepsis gaat nu alleen verder.

Trefwoorden: astrologie, NGPA, NVWOA, disclaimer
Onderwerp: astrologie – algemeen

Europees Skeptisch congres (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 16

Op 17-19 augustus is het vierde Eurocongres te St Vincent (nabij Aosta) in Italië.

Trefwoorden: congres, skepsis
Onderwerp: skeptici – congres

Administratie (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 16

De heer Luyten neemt het administratiewerk over van Lidy de Jager. Skepter heeft nu ruim 800 lezers.

Trefwoorden: Skepsis, Skepter
Onderwerp: skeptici – organisatie

Kampioen van het Marseffect
Herinneringen aan Michel Gauquelin
Françoise Schneider-Gauquelin
Skepter 5.2 (1992) p. 17-19

Michel Gauquelin (1928-1991) heeft veel energie gestoken in het ontkrachten van tal van astrologische claims, bijvoorbeeld de invloed van dierenriemtekens op het leven van mensen. Hij ontdekte echter ook een klein doch onmiskenbaar effect van opgaande planeten. Hij ging er speciaal statistiek voor studeren om het te begrijpen. In de collegebanken ontmoette hij Françoise Schneider (met wie hij in 1954 trouwde, ze scheidden in 1985), die zich ook voor dit onderzoek ging interesseren. Het opvallendste planetaire effect was de relatie tussen sport en Mars.

Trefwoorden: Gauquelin, astrologie, Mars-effect, Kurtz, CSICOP
Onderwerp: astrologie – Marseffect

Vertrouwen uit de sterren
Het profiel van de astrologie-aanhanger
Marcel van den Broecke
Skepter 5.2 (1992) p. 21-22

Drie onderzoekers keken naar de acceptatie van astrologie. Om te beginnen weet ongeveer de helft van het publiek het verschil niet tussen astrologie en astronomie. Astrologie is niet zo populair bij laagopgeleiden en ook niet bij trouwe kerkgangers. Ook neemt het geloof in astrologie af met het ouder worden. Wel gelovig zijn vrouwen en religieuze personen die niet lid zijn van een kerk. De typische astrologiegelovige is jong, en wat onzeker en sympathiserend met de New Age. Er is geen duidelijke anticorrelatie met kennis of waardering voor wetenschap en techniek.
NB. Er is verschil tussen krantenastrologie en analyse van individuele horoscopen, maar uit dit verslag blijkt niet of de onderzoekers daar op gelet hebben.

Trefwoorden: astrologie, astronomie, New Age
Onderwerp: astrologie – algemeen

Ufo-lezing (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 21

Wim de Graaf spreekt over ufo’s in een lezing op Sonnenborgh georganiseerd door de Utrechtse werkgroep.

Trefwoorden: Skepsis, ufo, de Graaf
Onderwerp: skeptici – organisatie

Astrologie-werkgroep (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 21

De astrologiewerkgroep ontwikkelt diverse activiteiten en heeft nu een boekje op stapel staan over de wetenschappelijke waarde van astrologie.

Trefwoorden: Skepsis, astrologie, Icke, Wim van Dam
Onderwerp: skeptici – organisatie

Een therapeutische Nouvelle Cuisine
De mythe van het satanisch ritueel misbruik
Richard Singelenberg
Skepter 5.2 (1992) p. 22-28
Satanisme in de Bijlmer (kader)
Skepter 5.2 (1992) p. 27

De mythe van het satanisch ritueel misbruik is al wijdverbreid in de VS, en een klein groepje therapeuten, onder anderen Van der Hart, Boon en Draijer is bezig deze mythe in Nederland te verspreiden. Fysieke bewijzen ontbreken, de afwezigheid daarvan wordt verklaard met de perfecte organisatie van het complot. Alles is ontleend aan verhalen van psychiatrische patiënten in combinatie met christelijk fundamentalisme. Therapeuten die meervoudige persoonlijkheid vaststellen, zoeken de verklaring in satanisch ritueel misbruik. In Nederland besteedde de EO er aandacht aan.

Trefwoorden: satanisch ritueel misbruik, complottheorie, satanisme, satanskerk, Oude Pekela, psychotherapie, fundamentalisme, Jonker, Jonker-de Putter, van der Hart, Boon, Draaijer, Richerdson, Bromley, Mulhern, Lamping-Goos, Compernolle, Jeffrey Victor
Onderwerp: psychologie – valse herinneringen en satansgeloof

Skepticus avant la lettre
Een portret van Albert Bessemans (1888-1973)
Werner Eeman
Skepter 5.2 (1992) p. 29-32

Albert Bessemans was vanaf 1926 hoogleraar geneeskunde in Gent (NB. en was in 1933-1936 rector magnificus). Hij had een grote belangstelling voor ‘het paranormale’, dus mediums en dergelijke, en bekwaamde zich zelfs tot goochelaar. Hij hielp in 1949 met het oprichten van het Comité Para en was van 1950 tot 1955 daar ook voorzitter van. Hij deed onderzoek naar hypnose en onderzocht ook de ‘fakir’ Mirin Dajo.

Trefwoorden: Comité Para, Bessemans, Gent, SPR, hypnose, Mirin Dajo, fakir, Hurkos, Polder, pendel
Onderwerp: skeptici

Jomanda (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 32

Jomanda probeerde geld in te zamelen voor de slachtoffers van de Limburgse aardbeving (13 april 1992). Ze haalde slechts 2000 gulden op.
NB. De totale schade van de aardbeving bedroeg 170 miljoen gulden in Nederland,

Trefwoorden: Jomanda, aardbeving
Onderwerp: paranormale – Jomanda

Astrologie (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 32

Dat het tweelingen vaak heel verschillend gaat, is een van de oudste argumenten tegen astrologie. Een Amerikaanse huisarts had een eeneiige tweeling ontdekt met totaal verschillende karakters. Dat kon hij verklaren. De tweede van het paar was geboren net toen de röntgenbron Centaurus X4 weer eens uitbarstte. Geintje.

Trefwoorden: astrologie, tweelingen
Onderwerp: astrologie – algemeen

Koude kernfusie (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 32

Professor Akito Takahashi beweert (april 1992) in een lezing aan MIT dat hij koude kernfusiecellen heeft die al maanden 100 watt produceren.

Trefwoorden: Takahashi, koude kernfusie
Onderwerp: randwetenschap – koude kernfusie

Wondergenezing (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 32

Een man uit Alkmaar zat al 22 jaar in een rolstoel vanwege Parkinson, maar was opeens genezen toen zijn vrouw afwezig was wegens vakantie. Eerder hadden drie tochten naar Lourdes niet gebaat.

Trefwoorden: wonder, Parkinson, Lourdes
Onderwerp: religie – wonderen

Onzinnig, verwarrend, misleidend
Een pleidooi tegen effectiviteitsonderzoek van alternatieve behandelmethoden
Cees Renckens
Skepter 5.2 (1992) p. 33-35

Alternatieve behandelmethode worden steeds meer geaccepteerd, en daarmee ook wetenschappelijk onderzoek ernaar. Dit is zinloos, want deze methoden zijn zo onzinnig dat de reguliere geneeskunde een geslaagd experiment zal beschouwen als een bedrijfsongeval, terwijl een proef die aantoont dat het niet werkt geen indruk maakt op de beoefenaren van zulke behandelwijzen. De thans gebruikelijke onderzoeksmethoden zijn alleen geschikt voor gebruikelijke onderzoeksobjecten, en a priori plausibele hypothesen. Het alternatieve onderzoek is puur geldverspilling.

Trefwoorden: Muntendam, F. van Dam, Maassen van den Brink, KNMG, homeopathie, acupunctuur, Kuhn, Feyerabend, effectiviteitsonderzoek, Reilly
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen – onderzoek

Horen, Zien en Zwijgen
De ontkenning van de holocaust als pseudowetenschap
Tim Trachet
Skepter 5.2 (1992) p. 36-38

Recensie van Gie van den Berghe, De uitbuiting van de Holocaust (1990). Er zijn allerlei soorten Holocaustontkenners. In de VS is het Institute for Historic Review buitengewoon actief. Daar zijn ook vele pseudowetenschappelijke pogingen om de Holocaust te ontkennen. In Frankrijk is er Paul Rassinier, de stamvader van de ontkenners.Die had zelf, als verzetsman, in een concentratiekamp gezeten, namelijk Buchenwald. Daar waren geen gaskamers zoals in Auschwitz. Meestal zijn de ontkenners gedreven door antisemitisme. Sommigen gaan zelfs zover dat ze het Dagboek van Anne Frank als nep beschouwen, hoewel dat uiteraard geschreven is voor de familie Frank gedeporteerd werd. Van den Berghe heeft anderzijds ook kritiek op degenen die de Holocaust als een absoluut uniek gebeuren beschouwen.

Trefwoorden: antisemitisme, Holocaust, Historikerstreit, Institute for Historical Review, Faurisson, Rassinier, Buchenwald, Auschwitz, Chelmno, Treblinka, Robert Ketels, Anne Frank, Otto Frank, Levin, Eichmann, Wiesel.
Onderwerp: pseudowetenschap – holocaustontkenning

Het kerkhof van de wetenschap
Wiep van Bunge
Skepter 5.2 (1992) p. 39-40

Recensie van Het kerkhof van de wetenschap door Hans van Maanen. De eerste drie hoofdstukken zijn instructief, maar wat Van Maanen over wetenschapsfilosofie in het algemeen en het logisch positivisme vertelt is minder.

Trefwoorden: geocentrisme, flogiston, Marskanalen, koude kernfusie, vitalisme, spontane generatie, homeopathie, Popper, Wiener Kreis, N-stralen, Blondlot, frenologie, Quine
Onderwerp: pseudowetenschap

Paragnosten (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 40

Helderziende Alexandra in Brussel werd gearresteerd omdat ze bejaarde klanten een miljoen gulden afhandig had gemaakt met de belofte gestorven dierbaren te kunnen laten verrijzen. De politie zoekt nog meer slachtoffers.

Trefwoorden: paragnost, helderziende
Onderwerp: paranormale – helderziende persoon

Incroyable … Mais Faux
Werner Eeman
Skepter 5.2 (1992) p. 41-42

Bespreking van Incroyable … Mais Faux van Alain Cuniot. Het boek bevat zes hoofdstukken, telkens een tv-gesprek tussen criticus en een aanhanger van het een of ander bijgeloof, telkens met commentaar van de harde skepticus Cuniot. Zo discussieert de astronoom Dominique Ballereau met Elisabeth Teissier onder leiding van presentator Jean-Claude Bourret (waarbij Teissier zoveel praatte dat Ballereau er niet tussen kwam). In het boek veel aandacht voor de claims van ex-goochelaar Jean-Pierre Girard.
NB. In het artikel wordt Ballereau ‘Bourret’ genoemd.

Trefwoorden: astrologie, Teissier, Bourret, Ballereau, Gallifret, paragnost, Lignon, poltergeist, Girard, Ranky
Onderwerp: skeptici

De Dode Zeerollen
en de verzwegen waarheid
Marcel Hulspas
Skepter 5.2 (1992) p. 43-44

Bespreking van De Dode Zeerollen en de verzwegen waarheid (1992) van Michael Baigent en Richard Leigh, auteurs van onder andere The Holy Blood and the Holy Grail. Ook hier ontwaren ze weer een complot van de r.-k. kerk. ‘De auteurs stappen rond [in dit vakgebied] als olifanten in een porseleinwinkel.’ De lezer merkt pas tegen het eind van het boek dat de auteurs hem of haar op een volstrekt dwaalspoor hebben gebracht.

Trefwoorden: Dode Zeerollen, tempelieren, vrijmetselaars, Eisenman, Qumran, Masada, Falvius Josephus, Eusebius
Onderwerp: skeptici

Astrologie op de weegschaal
Rudolf Smit
Skepter 5.2 (1992) p. 45-47

Astrologie op de weegschaal (1991) door Jan J.F. van Rooij is een goed voorbeeld van hoe het gesprek aan te gaan met astrologen. De kern van Van Rooijs betoog is dat astrologie wellicht als een alternatieve persoonlijkheidsleer kan worden beschouwd. Helaas is er geen eenstemmigheid onder astrologen. Zelfs over een begrip als ‘ego’ zijn ze het niet eens. De conclusie is dat astrologen gebruiken maken van lekenpsychologie. Toch ziet Van Rooij wel wat in astrologie. De komende decennia zijn belangrijk. Misschien zal de astrologie zich ontwikkelen tot een gerespecteerde discipline, denkt hij.

Trefwoorden: astrologie, pssychologie
Onderwerp: astrologie – algemeen

Skeptisch (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 47

Diverse mededelingen: enkele interessante boeken zijn verschenen, evenals de bundel ‘Het paranormale ter discussie’ (voordrachten van eind 1990). Skepter heeft geen gebrek aan kopij, maar hoopt op meer reacties van lezers. Een thematische Skepsis-werkgroep over pseudowetenschap en skeptische kritiek is opgestart.

Trefwoorden: Skepsis, Skepter
Onderwerp: skeptici – publicaties

Naar het hiernamaals en terug (Twee brieven.)
Skepter 5.2 (1992) p. 48

T.K. Bosman vraagt zich af of er niet onderscheid gemaakt moet worden tussen bijnadoodervaringen, en andere buitenlichamelijke ervaringen waarin geen bewustzijnsverlies optreedt, bijvoorbeeld bij drugsgebruik. Ook hoeft zuurstofgebrek niet alle verschijnselen te verklaren. Nanninga antwoordt.

Trefwoorden: bijnadoodervaring
Onderwerp: religie – bijnadoodervaringen

Astrologie (Brief.)
Tim Trachet
Skepter 5.2 (1992) p. 48

Lequèvre gebruikt in zijn Franse boek de term charlatan. In Frankrijk en België is volgens het wetboek waarzeggen en voorspellen een strafbaar feit. Dan is in die landen de term charlatan voor wetsovertreders te billijken.

Trefwoorden: Smit, Lequèvre, De Jager, Lodewijk IV, charlatan
Onderwerp: astrologie – algemeen

Vraag en Antwoord (Brief.)
Skepter 5.2 (1992) p. 48

Briefschrijver suggereert een vraag-en-antwoord rubriek in Skepter. Goed idee zegt de redactie. Wie een vraag heeft, kan die aan Skepter sturen.

Trefwoorden: wetenschap, parapsychologie, lekenpraat
Onderwerp: skeptici – organisatie

Helderziende buschauffeur (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 48

Een buschauffeur was zeer gemotiveerd om de dader van brandstichting bij zijn werkgever te pakken en hield twee jaar lang een dagboek bij. Toen hij door helderziendheid gegevens over de dader had gekregen en aangifte deed, werd hij zelf gearresteerd. Hij leek te veel daderkennis te hebben. De zaak werd geseponeerd wegen gebrek aan bewijs.

Trefwoorden: paragnost
Onderwerp: paranormale – helderziende persoon

Paranormaal genezer (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 48

Bobby Aldenkamp (natuurgenezer, magnetiseur, helderziende, acupuncturist) bedroog patiënten met ‘Propolis’ (water met jenever). Hij kreeg een jaar cel en moest gedupeerden samen meer dan 40.000 gulden betalen, Maar nu is hij zoek.

NB. In 1989 woonde hij nog in Zwolle, tijdens zijn misdrijf in Eibergen, en nu in Susteren.
Trefwoorden: Aldenkamp, Propolis, paranormaal genezer
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Jan Pieter de Kok (Kort bericht.)
Skepter 5.2 (1992) p. 48

Jan Pieter de K. werd op 15 mei 1992 veroordeeld wegen ‘toebrengen zwaar lichamelijk letsel’. Bij een van zijn patiënten was een middenoorontsteking over gegaan in een levensbedreigende longontsteking. De officier van justitie noemde hem een gevaalijke knoeier die gestopt moet worden.
NB. De Kok (1952) overleed in oktober 2022.

Trefwoorden: Jan Pieter de Kok, kwakzalverij
Onderwerp: gezondheid – iatrosofie