Skepter 25.1 (2012)

Eerste nummer van jaargang 25.

Beknopte inhoud

• Valse meerminnen door Dirk Koppenaal
  Een documentaire van Animal Planet toonde wetenschappelijke bewijzen voor het bestaan van meerminnen. De meerminnen bleken evenals walvissen last te hebben van sonarapparatuur. In de 19de eeuw waren diverse opgezette exemplaren in omloop.
  
• Dodelijke parabenen in cosmetica?! door Rob Nanninga en Hilje de Boer
  Steeds meer consumenten hebben een voorkeur voor natuurlijke cosmetica, omdat die geen minerale oliën en parabenen bevat. Er wordt beweerd dat gewone cosmetica je huid verstikt en dat je er zelfs kanker van kunt krijgen. Wat zegt het wetenschappelijk onderzoek?
  
• Hoe misleid ik een verslaafde? door Janneke Donkerlo
  Artsen en bedrijven in Oost- en West-Europa behandelen verslaafden met een nepmethode. Implantaten en injecties gaan zogenaamd de hunkering naar alcohol en drugs tegen. In werkelijkheid gaat het om nepmiddelen, overgoten met een wetenschappelijk sausje.
  
• De hersenmythes van Brain-Gym® door Rob Nanninga
  Brain-Gym® biedt 26 lichaamsoefeningen en rituelen die een gunstige invloed zouden hebben op de leerprestaties van kinderen. Wie een cursus volgt, krijgt precies te horen welke hersenprocessen worden gestimuleerd en welke mogelijke leerproblemen worden aangepakt. Deze kennis is echter op niets gebaseerd.
  
• Natuurlijke cosmetica – Zonder minerale oliën door Hilje de Boer en Rob Nanninga
  Er verschijnen steeds meer cosmeticaproducten die naar men zegt de voorkeur verdienen omdat ze geen minerale oliën bevatten, maar louter plantaardige olie. Is dit werkelijk een belangrijk voordeel?
  
• Therapeutic Touch – Evidence based of paranormaal? door Rob Nanninga
  Therapeutic Touch wordt door voorstanders aangeprezen als ‘evidence based’, maar de achterliggende theorieën over energievelden zijn onaannemelijk en uit experimenten is ook niet overtuigend gebleken dat de methode meer oplevert dan een placebobehandeling.
  
• Alien DNA – De oorsprong van het leven door Dirk Koppenaal
  Waarom lijken veel ruimtewezens zo menselijk? Hebben zij de aarde in het verleden van leven voorzien en hebben ze ons DNA geprogrammeerd? Voor deze theorie bestaan geen goede argumenten en veel feiten zijn er niet mee in overeenstemming.
• Buitenaardse bewijzen door Dirk Koppenaal
  Ufologen doen verwoede pogingen hun observaties en vermoedens te bewijzen. Materiaal van buitenaardse wezens is schaars, maar toch is het hen gelukt een aantal samples te verzamelen en aan DNA-analyse te onderwerpen.
  
• Nesta Webster en de Illuminati door Rob Nanninga
  Nesta Webster beschreef in de jaren 1920 hoe alle belangrijke ontwikkelingen in de wereld worden gestuurd door een geheim netwerk van samenzweerders, waaronder de Illuminati. Haar complottheorieën werden door velen overgenomen en zijn nog steeds populair.
• In memoriam Emmy Jacobs door Jan Broekhof en Jan Willem Nienhuys
• Dronken van 1 druppel door Dirk Koppenaal

Samenvattingen

Valse meerminnen
Dirk Koppenaal
Skepter 25.1 (2012) p. 4-8

De tv-zender Animal Planet combineerde een protest tegen het gebruik van sonar door de marine (slecht voor walvissen) met een nepverhaal over in de zee levende mensachtigen, meerminnen dus. Verhalen over meerminnen zijn al heel oud. Verhalen over gevangen meerminnen in Nederland duiken in de 15de eeuw op. In de 18de eeuw zijn er veel vervalsingen. De beroemdste vervalsing is de opgezette Fiji-meermin die door kapitein Eades in Batavia in 1822 van een Nederlandse handelaar is gekocht. Later vertoonde P.T. Barnum dit object. Tegenwoordig verschijnen ze vaak in fotoshopwedstijden.

Trefwoorden: Animal Planet, sonar, McCormick, NOAA, Gavin Dittmar, Leanne Visser, wateraaptheorie, Atargatis, Achelous, Odysseus, sirene, zeekoe, Columbus, Edam, Groene Wijf, zeemonnik, Linnaeus, Barrett Eades, Fiji-meermin, Moses Kimball, Barnum, Levy Lyman, Peabody Museum, Juan Cahanas
Onderwerp: randwetenschap – cryptozoölogie

Dodelijke parabenen in cosmetica?!
Rob Nanninga en Hilje de Boer
Skepter 25.1 (2012) p. 9-13
Wat zijn parabenen (kader)
Skepter 25.1 (2012) p. 10

Parabenen, oftewel esters van parahydroxybenzoëzuur zijn er in verschillende soorten: methyl-, ethyl-, propyl-, butylparabenen enzovoorts. Het zijn veilige conserveermiddelen. Bacteriën en schimmels kunnen er niet tegen. Ze worden ervan verdacht kankerverwekkend te zijn. Daar is geen enkel bewijs voor. Deze stoffen komen trouwens ook in allerlei vruchten en groenten voor. Natuurlijke conserveermiddelen die in plaats van parabenen gebruikt worden zijn lang niet zo goed en soms ook onveiliger.

Trefwoorden: parabenen, conserveermiddel, borstkanker, deodorant, Philippa Darbre, vitamine E
Onderwerp: gezondheid – supplementen

Hoe misleid ik een verslaafde?
Janneke Donkerlo
Skepter 25.1 (2012) p. 14-16

Disulfiram ook wel genoemd Antabus, refusal of thiuram disulfide is een middel dat gegeven wordt bij alcoholverslaving. Het wordt gegeven in pilvorm (een kwart gram). Een pil maakt dat men een dag lang heel beroerd wordt na nuttigen van alcohol. Er zijn pogingen geweest om het als implantaat te geven maar dat werkt niet. Speciaal in Oost-Europa bieden sommige artsen injecties of implantaten met een geheime stof aan tegen allerlei soorten verslavingen (niet alleen alcohol maar ook cocaïne en heroïne). Het gaat evident om placebobehandelingen, maar dat zeggen ze er niet bij, en rekenen vijf- tot tienduizend euro. Onder anderen doet de Russische anesthesist Zobin dit, evenals de Oekraïense psychiater Boris Sobetov. West-Europese ondernemers brengen patiënten naar zulke behandelaars; ook in Litouwen en Letland zijn die te vinden. Sommige van deze behandelaars geven ook disulfiram-implantaten, die zoals vermeld onwerkzaam zijn.

Trefwoorden: disulfiram, alcohol, cocaïne, heroïne, implantaten, Zobin, Montenero, Telong-250, Sobetov, Letland, Litouwen, Michiel de Graaf, Grans Geert de Groot, Origo
Onderwerp: gezondheid – kwakzalverij

De hersenmythes van Brain-Gym®
Rob Nanninga
Skepter 25.1 (2012) p. 17-19

Brain-Gym pretendeert een soort gymnastiek te zijn die de werking van de hersenen van schoolkinderen verbetert. Het is een reeks tamelijk malle en slome oefeningen, bijvoorbeeld: wrijf met je ene hand onder je sleutelbeen, terwijl je de andere hand op je navel houdt. Of: ene hand op stuitje en met twee vingers van de andere over de bovenlip wrijven. Of beurtelings linker- en rechterknie heffen en dan met de tegenovergestelde hand aanraken. Of een liggende acht in de lucht tekenen. Of denken aan een grote X. Of nog een stuk of twintig van hetzelfde laken een pak. De occulte theorie zegt dat hierdoor de stroming van elektromagnetische energie (of van het bloed) bevorderd wordt dan wel dat de hersenhelften beter gaan samenwerken. Er is wel een beetje onderzoek naar gedaan, maar dat stelt niets voor. Voor zover er theorie van hersenwerking of dyslexie achter steekt, is die verouderd. Het is natuurlijk geen slecht idee om lessen in lezen en rekenen af te wisselen met energieke gymnastiek, maar dat is Brain-Gym zeker niet. Niettemin is Brain-Gym in diverse landen populair, in het VK al op honderden basisscholen. Ook in Nederland komt het van de grond.

Trefwoorden: Brain-Gym, Goldacre, Katholieke Hogeschool Kempen, Toegepaste Kinesiologie, Touch for Health, Pail Dennison, Gail Denisson, Sanuel Orton, Doman, Delacato, Mozart
Onderwerp: maatschappij – onderwijs en opvoeding

Natuurlijke cosmetica
Zonder minerale oliën
Hilje de Boer en Rob Nanninga
Skepter 25.1 (2012) p. 20-23
De hoornlaag (kader)
Skepter 25.1 (2012) p. 21

Veel cosmeticaproducten bevatten minerale oliën zoals vaseline (ook wel genoemd petrolatum) en paraffineolie. Deze zijn uiteraard gezuiverd zodat ze geen benzeen of andere schadelijke bestanddelen bevatten. Niet-minerale oliën zijn doorgaans plantaardig, zoals jojoba-, avocado-, koolzaad- of amandelolie. Cosmeticaproducten zonder vaseline en dergelijke zijn in opkomst. Er wordt van alles geclaimd over de schadelijkheid van minerale oliën en de voordelen van plantaardige oliën, echter zonder bewijzen. Er is wel onderzoek gedaan, maar dat toont geen verschillen. Bij sommig onderzoek past wantrouwen. Zo bleek bij diverse proeven met moisturizers met olie en glycerol het product met extra vitamine B3 (niacinamide) beter; de onderzoekers waren echter allemaal in dienst bij het bedrijf dat dit product verkocht.

Trefwoorden: cosmetica, Vichy, Garnier, L’Oréal, Nivea, Baumann, ecochick, hoornlaag, opperhuid, corneocyten, Goldfinger, vaseline, Hasuka, Procter & Gamble, Buraczewska, Johnson & Johnson, Canoderm
Onderwerp: gezondheid – supplementen

Therapeutic Touch
Evidence based of paranormaal?
Rob Nanninga
Skepter 25.1 (2012) p. 24-32
Energievelden of lichaamswarmte?
Proefjes van Emily en Rebecca (kader)
Skepter 25.1 (2012) p. 28
Onderzoek naar reiki (kader)
Skepter 25.1 (2012) p. 31

Uitvoerige bespreking van onder andere Hoe evidence based is Therapeutic Touch, door Martine Busch, Douwe Bosga en Maggie Eybrechts (2008). In hetzelfde jaar verscheen een Cochrane Review over hetzelfde onderwerp. Therapeutic Touch (TT) is een nieuwe vorm van strijken oftewel paranormale geneeswijze, maar gebaseerd op religieuze (theosofische) ideeën over energievelden van de mens. De ‘energie’ hier is een nieuwe naam voor de levenskracht. TT wordt al in diverse ziekenhuizen in Nederland toegepast. De 9-jarige Emily Rosa onderzocht (1998) of TT’ers energievelden konden voelen onder behoorlijk geblindeerde en gerandomiseerde omstandigheden. Het antwoord was nee. Bij herhaling van het onderzoek door Rebecca Long (1999) bleek dat TT’ers de warmtestraling van een hand wel een beetje kunnen voelen, als de hand op 10 cm afstand is. Misschien had Emily koudere handen. In plaats van nog betere onderzoeken op te zetten, weigeren TT’ers nu om aan dergelijke proeven mee te doen.
De betere onderzoeken vergeleken TT’ers met nep-TT’ers: verpleegkundigen die moeten doen alsof ze TT’er zijn, maar die in gedachten eenvoudige rekensommen moesten maken in plaats van zich proberen voor te stellen dat ze energie toevoeren aan de patiënt. ‘Na dertig jaar onderzoek is er nog steeds geen goede reden om aan te nemen dat TT effectiever is dan een geloofwaardige placebobehandeling.’

Trefwoorden: Therapeutic Touch, TT, Van Praag Instituut, Máxima Medisch Centrum, Busch, Bosga, Eybrechts, energie, magnetisme, ADP, ATP, Krieger, Kunz, theosofie, Leadbeater, State Anxiety Inventory, Janet Quinn, reiki, Cochrane
Onderwerp: gezondheid – paranormale geneeswijze

Alien DNA
De oorsprong van het leven
Dirk Koppenaal
Skepter 25.1 (2012) p. 33-37

Ufo-gelovigen en sciencefictionschrijvers stellen vaak buitenaardsen voor als mensachtig. Hoe aannemelijk is het dat echte buitenaardsen op mensen lijken of zelfs maar DNA hebben? In de 19de eeuw vatte het idee post dat het eerste leven met meteorieten op aarde was gekeomen. Francis Crick en Leslie Orgel dachten in 1973 dat DNA te ingewikkeld is om ‘vanzelf’ te ontstaan. Het is hier dus doelbewust door buitenaardsen gebracht. Tegenwoordig denken wetenschappers dat de voorstadia van leven gebaseerd waren op RNA of een onbekende voorloper daar weer van. Overigens komt er meer aan ‘leven’ te pas dan alleen DNA. (NB. Zonder diverse kopieerfuncties, namelijk van DNA naar RNA, van RNA naar eiwitten, van DNA naar DNA voor verdubbeling en reparatie komt er van leven niets terecht. Die kopieeractiviteit kost energie en die moet ook in handzame vorm beschikbaar zijn.) Ufologen hebben allerlei bizarre theorieën. Ook het feit dat er in het hele universum misschien wel 10 tot de macht 23 planeten zijn bij de honderden miljarden sterren in honderden miljarden sterrenstelsels maakt de hypothese dat er ergens leven kan ontstaan aannemelijker. En bewijzen voor het bestaan van die mensachtige buitenaardsen is er ook al niet. Dat er überhaupt mensen en een grote variëteit aan zoogdieren zijn op onze planeet is te danken aan de toevalligheid dat een grote meteoriet de dinosauriërs om zeep hielp.

Trefwoorden: Prometheus, Kevin Hand, ufo, ufologen, Béliard, Jack Williamson, terravorming, Carl Sagan, NASA, definitie van leven, intelligent design, Star Trek, Däniken, Shkolovsky, Aristoteles, Bruno, Galilei, Benoit de Maillet, Berzelius, Darwin, Pasteur, Kelvin, Arrhenius, Crick, Leslie Orgel, Stanley Miller, junk DNA, Sam Chang, John Stokes, Neanderthalers
Onderwerp: wetenschap – kosmologie

Buitenaardse bewijzen
Dirk Koppenaal
Skepter 25.1 (2012) p. 38-39

In enkele gevallen zijn resten van ‘buitenaardsen’ gevonden waarvan het DNA onderzocht is. Een zo’n rest werd in 1930 in een mijngang in Mexico gevonden. Het was waarschijnlijk van een indiaans kind met een waterhoofd. Daarnaast lag een schedel van een volwassene. Het DNA daarvan bevatte een gen dat wat meer dan gebruikelijk verschilde van ‘gewone’ mensen. De huidige eigenaar van de schedel, Lloyd Pye, denkt dat het van een hybride van mens en buitenaardse is. Dan is er Peter Khoury die in 1992 vreemde hallucinaties had over buitenaardse vrouwen. Die lieten haren achter, die hij in 1998 aan een ufoloog gaf om te onderzoeken. Een derde geval was het product van fraude en het zogenaamde DNA was getest door een lab dat dat helemaal niet kon.

Trefwoorden: sterrenkind, Ray Young, Melanie Young, Lloyd Pye, Peter Khoury, Bill Chalker, Marao Lopze, Jaime Maussan, Moreno Ruiz
Onderwerp: ufo’s – aliens

Nesta Webster & de Illuminati
Rob Nanninga
Skepter 25.1 (2012) p. 40-45

Nesta Webster (1876-1960) werd in een Britse upper class familie geboren als Nesta Helen Bevan. Ze begon haar carrière als romanschrijfster, maar door lezing van wat Barruel en Robison over de Franse Revolutie te vertellen hadden (namelijk dat er een Illuminatencomplot achter stak), schreef Wenster begin jaren 1920 twee boeken waarin ze beweerde dat de Illuminaten en vrijmetselaars nog steeds aan het complotteren waren. Ook de Joden deden mee volgens het laatste hoofdstuk in haar boek uit 1924. Ze meende dat de Protocollen van de Wijzen van Zion niet verzonnen konden zijn. Ze ontwikkelde zich tot een invloedrijke complotdenker. Haar ideeën leven nog steeds, bijvoorbeeld in de John Birch Society en bij Johan Oldenkamp (zie Skepter 24.2).

Trefwoorden: Nesta Webster, Barruel, Robison, vrijmeselaars, Illuminati, Weishaupt, Knigge, jezuïeten, bolsjewieken, Oudendijk, Trotsky, Protocollen, Goedsche, Joly, Churchill, Hitler, Labour, Robert Welch, Martha F. Lee, Lehman Brothers, Oldenkamp
Onderwerp: complotten – illuminaten

In memoriam Emmy Jacobs
Jan Broekhof en Jan Willem Nienhuys
Skepter 25.1 (2012) p. 46

Skepsis-bestuurslid Emmy Jacobs (geboren 1932) overleed in de nacht van 25 op 26 september 2012. Ze was van het begin af aan actief in Skepsis.

Trefwoorden: Emmy Jacobs
Onderwerp: skeptici – organisatie

Dronken van één druppel
Dirk Koppenaal
Skepter 25.1 (2012) p. 47

De Wahh (NB. voluit WA|HH Quantum Sensations) is een spuitbusje waarmee men één druppel alcohol in vernevelde vorm tot zich kan nemen, en zo in een oogwenk een dronken gevoel kan produceren. In het gunstigste geval komt de alcohol in dampvorm in de longen en is het gehalte alcohol in het bloed dat naar de hersenen gaat ongeveer 0,1 promille, het effect is waarschijnlijk een soort placebo-effect.

Trefwoorden: Wahh, David Edwards, Philippe Starck, alcohol
Onderwerp: gezondheid – placebo