Skepter 23.2 (2010)

Tweede nummer van jaargang 23.

Beknopte inhoud

• Met een hulphand naar de universiteit – Gefaciliteerde (ondersteunde) communicatie door Rob Nanninga
  Iedereen dacht dat Thiandi een ernstige verstandelijke beperking had, tot ze op haar 14de plotseling begon te typen met hulp van iemand die haar hand ondersteunde. Inmiddels gaat ze naar de universiteit. Maar heeft ze al eens aan een geblindeerd testje deelgenomen?
• Geen paniek – Satanisch ritueel misbruik in Nederland door Tjalling A. Beetstra
  In 1993 verscheen er een dissertatie waaruit bleek dat een derde van alle Nederlandse MPS-patiënten in hun jeugd ritueel was misbruikt door een satanssekte. Het tv-programma Nova wijdde er twee uitzendingen aan en de minister liet de zaak meteen onderzoeken.
• Relaxte yogi’s – Waar komt de yoga vandaan? door Rob Nanninga
  Yogadocenten vertellen vaak dat de yogahoudingen die zij onderwijzen al duizenden jaren oud zijn. Uit recent onderzoek blijkt echter dat de moderne yoga grotendeels in de vorige eeuw werd ontwikkeld onder invloed van de westerse lichaamscultuur.
• Het hiv/aids bedrog door Dirk Koppenaal
  Ondanks al onze kennis over hiv en aids zijn er mensen die menen dat hiv geen aids veroorzaakt, dat hiv-testen bedrog zijn en dat aidsremmers gif zijn. De belangrijkste aidsontkenner is de viroloog Peter Duesberg, wiens ideeën in Zuid-Afrika veel invloed kregen.
• Gebarentaal voor slimme baby’s door Ronald Kaptein
  In de Verenigde Staten worden veel cuStralingstekortrsussen, boeken en dvd’s verkocht om baby’s en peuters gebarentaal te leren. De aangehaalde bewijzen dat ze er eerder door zouden gaan praten, en er zelfs slimmer en socialer door worden, blijken echter niet erg sterk te zijn.
• Stralingstekort – Boekbespreking door Frans Sluijter
• Hormese en radioactiviteit door Jan Willem Nienhuys
• Reisziekte aan banden door Dirk Koppenaal
  Al sinds 1990 brengt het merk Sea-Band polsbandjes in de handel die tegen zeeziekte zouden helpen. De wonderbandjes zouden werken door middel van acupressuur.
  
• Paranormality – Een kritische bespreking door Rob Nanninga
  
• Lakse homeopate veroordeeld door Jan Willem Nienhuys
  In Frankrijk is de voorzitster van de homeopathische vereniging van specialistische artsen veroordeeld voor kwakzalverij.

Samenvattingen

Ondersteunde communicatie
Met een hulphand naar de universiteit
Rob Nanninga
Skepter 23.2 p. 4-9

Thiandi Grooff (dochter van homeopathische arts Trix Grooff en journalist en politica José Smits) is sinds haar geboorte zwaar mentaal gehandicapt (hersenbeschadiging door zuurstofgebrek). Ze kan niet praten, alleen grommen, kreunen en lachen. Ze heeft ook geen goede controle over haar spieren en is half blind. Niettemin kan ze met zogeheten Facilitated Communication communiceren. Een assistent (de ‘hulphand’) houdt haar hand vast terwijl ze met één vinger ‘typt’, dat wil zeggen letters aanwijst op een kaartje. Zie ook Skepter 19.2 en 19.3. Ze voltooide het VWO in 2009, leerde ook Engels door naar de tv te kijken en correct spellen door naar de ondertitels op tv te kijken en schreef ook een boek. Ze gaat nu naar de universiteit (Amsterdam University College). Een simpele test (eenvoudige optelsommen maken die per koptelefoon worden opgegeven, bijvoorbeeld) met eigenlijk als enige voorwaarde dat de hulphand de opgave niet ziet, wordt geweigerd, hoewel dat toch veel makkelijker is dan een eindexamen VWO. Onderzoek op dit gebied is er niet veel en het meeste is negatief, speciaal als de controles deugen. Veelbelovend waren bijvoorbeeld proeven van Weiss met Kenny. Twee daarvan verliepen veelbelovend, maar bij de derde proef was het toezicht op de hulphand beter. Toen kon Kenny opeens geen vragen meer beantwoorden over een eenvoudig verhaaltje. Daarna is Weiss gestopt met publiceren over Kenny.
NB. De referentie naar het artikel van Weiss (1996) ontbreekt; dit is echter hersteld in de websiteversie.

Trefwoorden: Thiandi Grooff, facilitated communication, Lorianne van Gelder, Brigit Kooijman, Marilyn Chadwick, Ron Houben, Steven Laureys
Onderwerp: psychologie – facilitated communication

Geen Paniek
Satanisch ritueel misbruik in Nederland
Tjalling A. Beetstra
Skepter 23.2 p. 10-15

De morele paniek over satanisch ritueel misbruik (SRM) waaide over van de VS naar Nederland, maar hier nam een en ander niet zulke groteske vormen aan. Deel twee van een tweeluik, voor deel 1 zie Skepter 23.1. Een korte chronologie:
1984: Onno van der Hart nodigt de Amerikaanse deskundige op het gebied van meervoudige persoonlijkheden (MPS) Bennett Braun uit voor een workshop. Vervolgens stellen Van der Hart en anderen, onder wie Nel Draaijer regelmatig de diagnose MPS. Draaijer constateert dat een derde van alle vrouwen in hun jeugd seksueel is misbruikt. Ook van de partij is Suzette Boon.
1987: Begin affaire Oude Pekela.
1989: Tijdsein (van de EO) maakt melding van SRM.
1990: Begin Eper incestaffaire.
1991: Huisartsenechtpaar Jonker meldt SRM-activiteiten gedurende Oude Pekela-affaire.
1992: MPS-therapeuten hebben ruim 400 vrouwen onder behandeling; Van der Hart, Boon en Draaijer organiseren een Europees congres over MPS. Er wordt een werkgroep MPS ingesteld, en enkele maanden later wordt Van der Hart bijzonder hoogleraar.
1993: In maart organiseert organiseert de vakorganisatie der psychologen een congres over dissociatieve stoornissen. Boon promoveert op MPS en rapporteert samen met Draijer over MPS-patiënten met herinneringen aan SRM. Het Parool publiceert erover. Ook de tv (Nova) besteedt er aandacht aan. Een Werkgroep Ritueel Misbruik (WRM) wordt opgericht.
1994: De WRM rapporteert. Er zijn twijfels, mede omdat er geen gevallen bekend zijn, en de mogelijkheid bestaat dat het gaat om urban legends. In de media krijgen critici en sceptici de overhand. In het hoger beroep van de Eper incestaffaire wordt SRM zijdelings vermeld, maar van rituelen en dergelijke was eStralingstekortr geen sprake.
1996: Het boek Hervonden herinneringen van Crombach en Merckelbach verschijnt.
1999: Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken wordt opgericht. Die moet geraadpleegd worden als aangiftes worden gedaan op basis van hervonden herinneringen van voor de leeftijd van vier jaar en/of SRM. NB. Recent was ‘langer dan acht jaar geleden’ ook een criterium.
2000: Tot en met dit jaar is niemand veroordeeld op basis van hervonden herinneringen van seksueel misbruik of andere delicten.
NB. Zie ook https://skepsis.nl/mainsite/inhoud/uploads/2017/03/Rapport-van-de-werkgroep-ritueel-misbruik-1994.pdf en in Engelse vertaling: https://skepsis.nl/rimi/

Trefwoorden: Bennett Braun, Van der Hart, Draijer, Boon, seksueel misbruik, satanisch misbruik, meervoudige persoonlijkheid, MPS, Lamping-Goos, KIB Atlantis, Tijdsein, cult survivors, Oude Pekela, Mik, clowns, Jonker, Jonker-Bakker, Nova, Sorgdrager, Compernolle, Werkgroep Ritueel Misbruik, Hulsenbek, Epe, incest, Yolanda, Van Kuijk, Veronica, satanssekte, Kollumerzwaag, Expertisegroep, Crombag, Merckelbach
Onderwerp: psychologie – valse herinneringen en satansgeloof

Relaxte yogi’s
Waar komt de yoga vandaan?
Rob Nanninga
Skepter 23.2 p. 16-23

In oude Hindoegeschriften is weinig te vinden over wat moderne yoga zo kenmerkt: diverse lichaamshoudingen, asana’s genoemd. Er waren wel asceten. Die richtten zich meer op ademhaling. Over hen werden allerlei fantastische verhalen verteld. Rond 200 wijst Patanjali op het belang van een goede zithouding, en was de meditatiehouding van Boeddha ook bekend. Vanaf de 13de eeuw ontstond de hatha (tantrische) yoga. Die ontwikkelde in Stralingstekortenkele eeuwen enkele tientallen asana’s, allerlei onmogelijke kunstjes (zoals met de penis sperma weer opzuigen, of gedurende lange tijd niets eten) werden ook beschreven. Europeanen die in de 16de en 17de eeuw India bezochten beschreven wel zelfkwellingen van yogi’s en fakirs (islamitische equivalenten van yogi’s) maar geen asana’s. De Britse koloniale regering beschouwden yogi’s als hinderlijke nietsnutten, en veel onderscheid tussen yogi’s en straatgoochelaars was er niet.
De eerste Indiër die yoga in de westerse wereld propageerde was Swami Vivekananda (geboren in 1863 als Narendra Datta). Hij had geen belangstelling voor asana’s. Voor hem was yoga de kern van het hindoeïsme, een soort oerreligie. In het begin van de 20ste eeuw begonnen de yogi’s gymnastiekoefeningen uit Duitsland en Zweden over te nemen. De Europese lichaamscultuur en bodybuilding werd in India geïmiteerd. Er waren zelfs Indiërs die dachten dat dit soort gymnastiek het sperma en dus het nageslacht kon verbeteren. De YMCA speelde een grote rol in de verbreiding van lichaamscultuur in India. De yoga bleef zich ontwikkelen tot in de jaren 1990. Tegenwoordig behelzen yogalessen voor vrouwen voornamelijk allerlei buig- en strekoefeningen. Er wordt beweerd dat die yoga al 5000 jaar bestaat, maar circa 1930 als ontstaansjaar is realistischer.

Trefwoorden: Mohenjodaro, John Marshall, Shiva, Mahabharata, Boeddha, Maitri Upanishad, Patanjali, Yogasutras, Gorakhnath, hatha yoga, asana, levenskracht, ademhaling, tantrisme, alchemie, lotushouding, Vivekananda, Narenda Datta, Brahmo Samaj, Ramakrishna, heilgymastiek, Eugene Sandow, Friedrich Müller, zonnegroet, Yogendra, Kuvalayananda, Gosh, YMCA, Harry C. Buck, Krishnamacharya, Pattabhi Jois, Iyengar, power yoga, Edmund Jacobson, Sivananda-yoga, Roger Vittoz, Satyananda, Mark Singleton, Molly Bagot Stack, Adonia Wallace
Onderwerp: religie – hindoeïsme

HET HIV/AIDS-BEDROGStralingstekort
Dirk Koppenaal
Skepter 23.2 p. 24-30

Zie ook de artikelen in Skepter 5.3 en 7.2. In 1981 werd een nieuwe ziekte ontdekt die bestond uit vernietiging van het immuunsysteem, meer specifiek de CD4+-T-helpercellen. De ziekte kreeg snel een naam (aids) en de verwekker (hiv) werd binnen twee jaar ontdekt en nu zijn er inmiddels ruim 275.000 artikelen over verschenen. De hiv-remmer AZT kwam in 1987 op de markt. De ultieme oorzaak is een Afrikaans apenvirus dat ergens rond 1903 (of maximaal dertig jaar eerder of later) gemuteerd is tot een virus dat aan mensen is aangepast. Dat blijkt uit Congolese bloedmonsters uit 1958 en 1960.

Er zijn nog steeds mensen die hiv of aids ontkennen. Een psychiater genaamd Schmidt dacht dat aids het gevolg was van een zelfhatende groepsfantasie. Christine Maggiore dacht dat griepvaccinatie de oorzaak was. Beiden stierven aan aids. Er is gespeculeerd dat aids rond 1977 in een Amerikaans lab is gemaakt met het doel de bevolking van Afrika uit te roeien. Veel ontkenners denken dat aids ontstaat door een bepaalde levensstijl, of door honger en armoede.
Hoe de Zuid-Afrikaanse aidsontkenners uiteindelijk door een combinatie van pseudowetenschap, complottheorieén en persoonlijke belangen de dood van 300.000 burgers veroorzStralingstekortaakten, is een verhaal apart. Hoe het ook kan, leert het voorbeeld van Museveni in Oeganda.

Een belangrijk gangmaker van de aidsontkenning is de Duitse viroloog Peter Duesberg. Hij beweerde dat hiv een onschuldig virus was dat door aids de kans kreeg zich te vermeerderen. Aids zou volgens hem ontstaan door het gebruik van bepaalde drugs, of door het gebruik van AZT. Bovendien zouden de onderzoekers zich niet gehouden hebben aan de regels die Koch in 1890 heeft opgesteld. Een bekende medestander van Duesberg is vitamineboer Matthias Rath. Henry ‘Loch Ness’ Bauer is ook een opmerkelijke ontkenner: hij denkt dat hiv een onschuldig virus is (N.B. en trouwens ook dat homoseksualiteit een soort ziekte is).
In Nederland zagen we publiciteit voor het idee idee dat de aids-epidemie in Afrika zwaar overdreven is. Enkele namen: Groenenboom, Laarhoven, Loman, Godschalk.
De kritiek van al deze ontkenners is gebaseerd op gaten in onze kennis van begin jaren 1980. Doordat ze mensen afhouden van werkzame therapie of geld verdienen aan doodsbange patiënten vormern ze het ultieme voorbeeld van schade door pseudowetenschap.

Trefwoorden: aids, hiv, Kaposi, Rock Hudson, Isaac Asimov, Liberace, Montagnier, Gallo, Kalichman, Casper Schmidt, Christine Maggiore, Jakob Segal, Wangari Maathai, Chimoio, Gabon, Congo, Museveni, Oeganda, Mandela, Zigi Visser, Dlamini-Zuma, Mbeki, Anthony Brink, Duesberg, Rasnick, Tshabalala-Msimang, Matthias Rath, Jacob Zuma, oncogenen, Koch, AZT, Harvey Bialy, Henry Bauer, Perth Group, Groenenboom, Spreen, Laarhoven, Loman, Godschalk
Onderwerp: gezondheid – aidsontkenning

Gebarentaal voor slimme baby’s
Ronald Kaptein
Skepter 23.2 p. 31-34

In de VS is gebarentaal voor baby’s een hype. Linda Acredolo en Susan Goodwyn zijn ermee begonnen en hun boek Babygebaren (Baby signs, 1966) is al jarenlang een bestseller in de VS. In Duitsland zijn er al 130 cursusleidsters. Veel onderzoek (behalve dat van henzelf) is er niet en wat er is, is pover. Tegen dat de kinderen drie zijn is er weinig verschil meer tussen peuters die gebarentaal hebben geleerd en andere kinderen. De problemen zijn kleine groepen, en plausibele controlegroepen. Ouders die hun kind proberen gebarentaal te leren hebben vast meer interactie. Bij veel onderzoek lijkt er niet of niet goed gerandomisserd te zijn.

Trefwoorden: Linda Acredolo, Susan Goodwyn, baby, gebarentaal, Doherty-Sneddon, Góngora, Farkas, Kiegelmann
Onderwerp: psychologie

Stralingstekort
Frans Sluijter
Skepter 23.2 p. 35-36

Bespreking van Ed Hiserodt, Underexposed: What if Radiation is Actually Good for You (2005), vertaald als Stralingstekort: Stel dat straling goed voor je is? (2011). De ongelukken bij Fukushima en Tsjernobyl hebben de angst voor radioactieve straling aangewakkerd. Een probleem is dat we niet weten wat lage doses doen. Een manier om daar naar te kijken is gebruik te maken van de variatie in natuurlijke radioactiviteit. Op sommige plaatsen is die wel 150 zo groot als op andere plaatsen. Ook kunnen verschillende beroepsgroepen vergeleken worden. Dierproeven zijn een derde aanpak. Het beschikbare statistische materiaal suggereert dat een klein beetje straling zelfs goed is.
Een punt van kritiek: voor biologische schade bij mensen aangericht door straling wordt de sievert (Sv) gebruikt. Die is gedeponeerde energie per kilo lichaamsweefsel, maar met extra weegfactoren voor zowel het soort straling als het getroffen lichaamsdeel. Hiserodt maakt hier echter geen gebruik van.

Trefwoorden: straling, Hiserodt, Fukushima, Tsjernobyl, Hiroshima, Nagasaki, Greenpeace, sievert, Sv
Onderwerp: wetenschap – natuurkunde

Hormese en radioactiviteit
Jan Willem Nienhuys
Skepter 23.2 p. 37-38

Hormese is het verschijnsel dat bepaalde schadelijke prikkels in kleine hoeveelheden gunstig werken. Het is ontdekt door de farmacoloog Hugo Schulz, maar het idee kreeg een slechte naam omdat het als verklaring voor homeopathie werd gepropageerd. Er is een verklarig voorgesteld: die geringe prikkels stimuleren de verdediging, die vervolgens beschermt tegen herhaling van dezelfde prikkels. Typische prikkels met gunstig effect: fysieke inspanning of een beetje vasten. Volgens Charles Sanders, Radiation Hormesis and the Linear No-Threshold Assumption (2010) is met straling ook iets dergelijks aan de hand. De Linear No-Threshold (LNT) aanname stelt dat elke 20 sievert aan radioactieve straling een kankerdode produceert, ongeacht of die dosis over een of een miljoen personen wordt uitgesmeerd.
Deze LNT-hypothese is gebaseerd op een simpele theorie over kanker: één fatale mutatie kan leiden tot kanker. De enige reële data gaan over mensen die een dosis ineens van 1 sievert kregen. Ter vergelijking: een CT-scan is 50 millisievert, en de natuurlijke achtergrondstraling is meestal 2,5 millisievert per jaar, in Iran zijn echter plekken waar die 2 millisievert per dag is. De realiteit is dat kanker het gevolg is van een hele serie mutaties. Enig concreet bewijs voor de LNT-hypothese is er niet.

Trefwoorden: hormese, Schulz, Arndt, homeopathie, heat shock protein, HSP, arsenicum, Calabrese, zuurstof, aspirine, straling, radioactiviteit, sievert, Sv, gray, Tsjernobyl, Ramsar, Fukushima
Onderwerp: wetenschap – natuurkunde

Reisziekte aan banden
Dirk Koppenaal
Skepter 23.2 p. 39-40

Reisziekte is vervelend, maar er zijn pilletjes tegen. Nu zijn er ook polsbandjes die zouden werken bij elke vorm van misselijkheid, namelijk door druk op het acupunctuurpunt P6 (aan de binnenzijde van de pols). Nu is er wel onderzoek naar acupunctuur op P6 bij misselijkheid, en daar is opvallend veel positief onderzoek bij. (NB: zie echter Skepter 29.1.) Helaas is het oordeel bij polsbandjes niet zo duidelijk. Bij sommig onderzoek bleek trouwens dat vrijwel niemand de polsbandjes correct aanbrengt.

Trefwoorden: misselijkheid, acupunctuur, Cochrane, Ernst, polsband, Nei guan, meridiaan, gember
Onderwerp: gezondheid – acupunctuur

Paranormality
Een kritische samenvatting
Rob Nanninga
Skepter 23.2 p. 41-46

Richard Wiseman is de bekendste psycholoog van het VK, hij schreef Paranormality: Why we see what isn’t there (189 pagina’s, 2011). In deze kritische bespreking komen achtereenvolgens aan bod:

Voorwoord, met het paranormale hondje Jaytee, dat aanvoelde wanneer het baasje thuiskwam.
Hoofdstuk 1: Zeven beginselen van cold reading.
Hoofdstuk 2: Uittredingservaringen, met details over het rubberhandeffect en proeven om de ziel te wegen.
Hoofdstuk 3: Telekinese zoals lepelbuigen enm anmdere gochelkunstjes.
Hoofdstuk 4: Spiritisme, pendelen en de illusie van de bewuste wil.
Intermezzo over een sprekende mangoest.
Hoofdstuk 5: Geesten, met ook de magnetische helm van Persinger.
Hoofdstuk 6: Spierlezen, Slimme Hans, hypnose en andere manieren om mensen te beïnvloeden.
Hoofdstuk 7: Voorspellende dromen
Conclusie met de observatie dat veel paranormaals ontspruit aan onze neiging meer patronen te zien dan er zijn.

Trefwoorden: Morris, CSICOP, Jaytee, Sheldrake, cold reading, Randi, Boerenkamp, Botvinick, Cohen, rubber hand, Ramachandran, Blackmore, William Mumler, MacDougall, Hydrick, Premananda, Sai Baba, change blindness, Faraday, Daniel Wegner, pendel, Gef, mangoest, remslaap, Catherine Howard, Persinger, Shermer, spierlezen, Irving Bishop, Slimme Hans, Kluge Hans, Pygmalion effect, Milgram, Jim Jones, Festinger, Joe Nickell, Lincoln, Lindbergh, Gerrit jan Heijn, Kekulé
Onderwerp: parapsychologie

Lakse homeopate veroordeeld
Jan Willem Nienhuys
Skepter 23.2 p. 47

Martine Gardenal (64), een homeopathische arts in Frankrijk, is veroordeeld omdat ze bij drie patiënten was meegegaan met hun verzoeken om reguliere behandeling te weigeren. De straf was overigens gering (drie maanden lang geen ziekenfondspatiënten behandelen), maar Gardenal is zo boos dat ze met haar praktijk gestopt is.

Trefwoorden: homeopathie, Gardenal, borstkanker, leukemie
Onderwerp: gezondheid – homeopathie