Bedrijfsastrologie
Een alternatief voor kop of munt gooien
door Edwin den Boer
Bedrijfsastrologie is een veelzijdig vakgebied dat managers en investeerders kan helpen om beslissingen te nemen. In Nederland maakt de KLM er op beperkte schaal gebruik van. Meer daarover was te horen op een congres van de internationale vereniging van bedrijfsastrologen, dat onlangs plaatsvond in Amsterdam.
De International Society of Business Astrologers werd in 1997 opgericht door de Deense astrologe Karen Boesen. De ISBA heeft volgens haar website 190 leden in 34 landen. (1) Daarvan waren er ruim twee dozijn aanwezig op het congres dat op 27 en 28 mei werd gehouden in het Amsterdamse Pulitzer Hotel.
Enkele Nederlandse bedrijfsastrologen zijn Faye Cossar (secretaris van de Astrologische Associatie), Peter Delahay, Robert Doolaard, Marijke Hulsing, Fred Opmeer en Han van Straaten. Zij adviseren ondernemers over zaken als strategie, imago, bedrijfscultuur, personeelsbeleid, leiderschap en innovatie – kortom alles waar consultants en coaches zich mee bezighouden. De meeste bedrijfsastrologen gebruiken ook andere bronnen voor hun adviezen. Vaak hebben ze een economische of therapeutische opleiding gehad en zijn ze pas op latere leeftijd professioneel aan de slag gegaan met astrologie.
Faye Cossar organiseerde aan de vooravond van het congres een speciale bijeenkomst die was gericht op ondernemers. De belangstelling hiervoor was echter niet zo groot: er waren slechts 13 aanwezigen waaronder vijf sprekers. Cossar had twee klanten meegenomen, die vertelden over hun ervaringen: mr. Erik van Rossem, eigenaar van Van Rossem Advocaten in Amsterdam, en Michael Kimman, vice-president van de IT-afdeling van KLM.
Kimman liet zich adviseren naar aanleiding van de fusie met Air France. De horoscopen van beide luchtvaartmaatschappijen en het fusiebedrijf dienden als basis voor het bespreken van verschillen in bedrijfscultuur en de relatief sterke en zwakke punten. Er werden ook horoscopen van medewerkers getrokken om de samenwerking en taakverdeling binnen teams te verbeteren. Volgens Kimman werd de astrologische benadering door de informatici ontvangen met een mengeling van spot en nieuwsgierigheid.
Bedrijfsastrologen passen principes uit de persoonlijke astrologie toe op ondernemingen. De sprekers die ik beluisterde, gebruikten daarvoor verschillende methoden. Peter Delahay keek in de eerste plaats naar de persoonlijke horoscoop van de topman, omdat die de ziel van de onderneming zou vormen. Hij stelde dat Philips nooit aan de verkoop van mobiele telefoons had moeten beginnen, want in de horoscoop van Cor Boonstra, de toenmalige bestuursvoorzitter, was te zien dat hij op dat moment problemen had met communicatie. Helaas had het bedrijf geen astroloog geconsulteerd.
Faye Cossar gelooft dat ondernemingen zelf een soort ziel hebben. Gewoonlijk neemt ze de officiële oprichtingsdatum als basis voor een horoscoop. Over het exacte tijdstip van een oprichting onstond enige discussie. Cossar ging voor Nederlandse bedrijven uit van middernacht, omdat dit volgens de wet de begintijd van het bedrijf is, maar in andere landen zou een ander tijdstip kunnen gelden. Er werd geopperd dat je misschien beter 12 uur ‘s middags kunt kiezen, als middelpunt van de dag. De keuze lijkt nogal willekeurig. Zelf sta ik ook ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, maar ik hecht meer waarde aan mijn eerste werkdag als zelfstandige (twee maanden later) en nog meer aan mijn eerste factuur.
Het is niet bekend of er Nederlandse bedrijven zijn die astrologen consulteren bij de selectie van personeel. Het schijnt wel eens te gebeuren, maar nadere gegevens ontbreken. Kimman van KLM verklaarde desgevraagd dat hij niet van plan was om astrologie te gebruiken bij sollicitaties en het ‘hooguit als aanvulling’ zou overwegen. Selectie op grond van horoscopen zou in strijd zijn met de sollicitatiecode van de NVP (Nederlandse Vereniging voor Personeelsmanagement & Organisatieontwikkeling). Een werknemer of sollicitant die benadeeld wordt omdat hij principieel weigert mee te werken aan astrologisch onderzoek, zou ook een beroep kunnen doen op de Algemene wet gelijke behandeling.
Grand Cross
Een apart vakgebied is de financiële astrologie, het voorspellen van beurskoersen en andere economische ontwikkelingen. In tegenstelling tot de bedrijfsadviseurs doen deze beursgoeroes vaker voorspellingen over de toekomst dan over het verleden.
Financieel astroloog Bill Sarubbi, alias Bill Meridian, lette vooral op algemene conjunctuurgolven. Maar bij individuele bedrijven keek hij naar de exacte tijd van oprichting, die bij Amerikaanse vennootschappen vaak bekend is. Nog bepalender is het moment waarop er voor het eerst in de aandelen van een bedrijf gehandeld is, het tijdstip waarop de allereerste beurstransactie werd uitgevoerd.
De Amerikaanse astroloog en romanschrijver Robert Gover concentreerde zich op ‘grote depressies’ – een dankbaar onderwerp, want die zijn zo langdurig en zeldzaam dat er gemakkelijk een veelzeggend patroon in te ontdekken is. Gover vond in de horoscoop van de VS tijdens de vier grote depressies van de jaren 1780, 1840, 1930 en 1970 opvallende kruisvormen, die als erg ongunstig gelden. De volgende crisis verwacht hij in 2014 of 2015. Andere astrologen zoals Henry Weingarten waarschuwden al eerder voor een ‘Grand Cross’ op 18 augustus 1999, die de aandelenkoersen zou doen instorten. Maar in werkelijkheid bleven de koersen destijds stijgen.
Gover wilde zijn ontdekkingen tonen in de geboortehoroscoop van de Verenigde Staten, maar was vergeten een transparant mee te nemen voor de overheadprojector. Gelukkig hielp Fay Cossar hem uit de brand door haar eigen versie ter beschikking te stellen. Zij gebruikte echter een andere geboortetijd. Om verwarring te voorkomen stelde ze voor de afbeelding omgekeerd op de projector te leggen. Na enige tegenwerpingen ging Gover akkoord met deze oplossing. Hij gaf toe dat de geboortedatum van een land vaak omstreden is. Voor Duitsland wist hij helemaal niet welk tijdstip hij moest kiezen, omdat dit land zo vaak opnieuw begonnen is.
Han van Straaten wist zulke problemen te vermijden door gebruik te maken van een uurhoekhoroscoop. Zo’n horoscoop wordt opgesteld voor het moment en de plaats waarop iemand een belangrijke vraag stelt. Van Straaten kiest daarvoor ‘het moment dat voor mij als astroloog de vraag helder is’. Het viel op dat de ISBA-leden zich niet druk maakten over de verschillen tussen de methoden. Dat is wel begrijpelijk, want de veelzijdigheid van de bedrijfsastrologie houdt hier niet op. Astrologen hebben in het algemeen de neiging om zoveel mogelijk aanwijzingen te verzamelen en ze zijn gewend om conclusies te distilleren uit tegenstrijdige signalen. Sommigen ‘corrigeren’ desnoods de tijd van een horoscoop om de sterren beter in overeenstemming te brengen met de feiten.
Market timing
Financiële astrologie kan ingrijpende gevolgen hebben voor derden. Een afschrikwekkend voorbeeld was Robert Citron, een ambtenaar van Orange County in Californië, die in 1994 $1,6 miljard aan gemeenschapsgeld verspeelde met riskante beleggingen. Hij raadpleegde een astrologische nieuwsbrief en een waarzegger voor rentevoorspellingen.
Toch zijn de adviezen van financiële astrologen niet per se gevaarlijker dan die van conventionele analisten. Ze gebruiken hun astrologische kennis doorgaans als aanvulling op hun economische kennis, met name om het tijdstip van aan- en verkoopbeslissingen te bepalen.
Bill Meridian is ongetwijfeld een kenner van de grondstoffenmarkten. Hij is een rappe prater die aan de lopende band anekdotes en voorspellingen spuit. Vandaar dat hij geregeld te gast is op financiële nieuwszenders, soms als astroloog en soms als econoom. Op zijn website cyclesresearch.com heet hij gewoon Bill Sarubbi en noemt hij zijn belangrijkste techniek ‘cycles’, maar op billmeridian.com heeft hij het over ‘planetary cycles’. Net als andere beursgoeroes begaat Bill soms grote blunders. In 1999 voorspelde hij op een door Karen Boesen in Kopenhagen georganiseerde conferentie dat het Deense fonds F.L. Schmidt in 2000 omhoog zou schieten. In feite verloor het binnen een jaar de helft van zijn waarde en werd het aan het eind van 2000 uitgeroepen tot een van de tien slechtste beleggingen van dat jaar. (2)
Het belangrijkste wapenfeit van Meridian is dat hij in 2002 genoteerd werd als beste ‘timer’ voor aandelen op jaarbasis in de eerste aflevering van Timer Digest. Deze nieuwsbrief publiceert ranglijsten van ‘market timers’, beursgoeroes die betaalde nieuwsbrieven met aan- en verkooptips uitgeven. Volgens Meridian staan daarin geregeld astrologen bovenaan, waaronder zijn collega’s Manfred Zimmel en Markus Rose, beide uit Oostenrijk, en Arch Crawford uit de VS. In Nederland vertaalt Irma Schogt de astrologische marktvoorspellingen van de Amerikaan Ray Merriman, maar die wordt niet door Timer Digest gevolgd. Meridian beweerde dat de nieuwsbrief meer dan 500 timers volgt. Dat zal een vergissing zijn, want de uitgever van Timer Digest hield het in een e-mail op ruim 100. Aangezien het blad in elk nummer vier top-10’s en twee top-5’s plaatst, is het niet zo bijzonder om een notering te halen.
Bovendien is market timing zelf een omstreden bezigheid. De bekende financiële website Morningstar raadt het af omdat het in een simulatie onrendabel bleek: ‘Pas als u in 65% van de gevallen een goede beslissing nam, versloeg u de index’. (3) Zo’n belegger is niet alleen veel transactiekosten kwijt, maar zal ook relatief veel vermogen in geld moeten aanhouden tussen een verkoopmoment en een aankoopmoment, en in die periode het hogere rendement van bijvoorbeeld aandelen missen. In de twee exemplaren van Timer Digest die ik inzag, stond het gemiddelde rendement vaker onder dan boven de gerelateerde beursindex. Concurrent Mark Hulbert heeft in 2002 het rendement uitgerekend van een belegger die in de 21 jaar dat Hulbert Financial Digest bestond, ieder jaar zijn geld zou hebben gestoken in de best presterende nieuwsbrief van het vorige jaar. Dan zou er praktisch niets van zijn kapitaal overgebleven zijn, want die strategie leverde een verlies van 31,4% per jaar op. (4)
Voor alles een verklaring
In de populaire astrologie beperkt men zich hoofdzakelijk tot de stand van de zon in de tekens van de dierenriem. Professionele astrologen gaan veel verder. Zo bleek Han van Straaten zelfs rekening te houden met de stand van Cheiron, een in 1977 ontdekte asteroïde in de omgeving van Saturnus en Uranus, die ook als een grote komeet kan worden beschouwd.
Een praktisch nadeel van horoscopen is dat ze slechts een momentopname bieden. Daarom zijn er verschillende methoden ontwikkeld om de levensloop van een persoon te analyseren. Faye Cossar heeft de ‘levensklok’ van Huber toegepast op de geschiedenis van bedrijven en landen. De levensklok is een 72-jarige cyclus die bestaat uit twaalf fasen van elk zes jaar. Elke fase wordt geassocieerd met een teken van de dierenriem en een huis (een sector van de horoscoop). Binnen een fase zijn er zes belangrijke ‘leeftijdspunten’: het startpunt van de fase (cusp), het omkeerpunt, het laagste punt, het nieuwe teken, conjuncties en opposities, en andere exacte aspecten. Deze aspecten zijn bepaalde hoeken die planeten in een horoscoopfiguur met elkaar maken. De belangrijkste zijn 0 (conjunctie), 60, 90, 120 en 180 graden (oppositie). Maar er worden afwijkingen tot soms 10 graden geaccepteerd. In het systeem van Huber is een leeftijdpunt het hoogtepunt van een proces dat een jaar kan duren.
Het systeem leent zich uitstekend voor willekeurige interpretaties – en daar maakte Cossar met verve gebruik van. De KLM bevindt zich momenteel voor de tweede maal in de derde fase, die in het teken Tweelingen staat. Dit teken is een symbool voor communicatie, dus het is natuurlijk geen toeval dat veel KLM-medewerkers nu Frans aan het leren zijn.
Het meest kritieke punt in een 72-jarige cyclus van het Koninkrijk der Nederlanden vond plaats op 2 december 2004. Cossar wees er meermaals met nadruk op dat Prins Bernhard één dag eerder was overleden – alsof de dood van de 93-jarige prins een historisch dieptepunt voor de natie betekende. Hetzelfde punt bracht ze ook in verband met de moord op Theo van Gogh. Dat was inderdaad een sterfgeval van historisch belang, maar tijdens het kritieke moment zat Mohammed B. al een maand lang opgesloten.
In de financiële astrologie valt het op dat geslaagde beursintroducties, bijvoorbeeld die van Microsoft, vaak plaatsvinden tijdens een ‘afhoudende maan’. Dat is de periode tussen het laatste aspect van de maan en het moment dat de maan een teken van de dierenriem verlaat en het volgende betreedt. Meestal wordt dit als een ongunstige periode beschouwd. Manfred Zimmel biedt op zijn website een mooie verklaring voor dit probleem: de afhoudende maan betekent dat je geen vaste grond onder de voeten hebt, dus kunnen de nieuwe aandelen de lucht in schieten. (5) Zimmel heeft ook een originele oplossing voor de perioden dat de speculatietips in zijn betaalde nieuwsbrief tegenvallen: hij levert er nu een zelf-voorspelling bij, die aangeeft hoe goed hij in vorm is.
Karin Boesen, de voorzitter van de ISBA, analyseerde de geboortehoroscoop van Lego in een boek dat in 2002 verscheen. Ze sprak over ‘een uitstekende datum’ voor een speelgoedfabrikant en elders noemde ze het een ‘superhoroscoop’. Boesen stelde dat het bedrijf altijd zou kunnen profiteren van zelf ontwikkelde know-how. Maar nadat Lego in januari 2004 een recordverlies bekend had gemaakt, wist ze dat eveneens uit een horoscoop te verklaren. In een discussie met sceptici beweerde ze dat de geboortehoroscoop geen voorspellende waarde had en dat die slechts een theoretische oefening vormde omdat de datum fictief was. (6)
In het Deense tv-programma Fornemmelse for snyd (‘Een gevoel van bedrog’) selecteerde Boesen een manager voor een reisbureau op grond van geboortehoroscopen. Ze wist niet dat alle geboortegegevens afkomstig waren van zware criminelen en koos een moordenaar. Achteraf legde ze uit dat de horoscopen van moordenaars en topmanagers op elkaar lijken. Kortom, astrologen kunnen alles verklaren, en daarom verklaren ze niets.
Het enige wat astrologen niet kunnen verklaren is hoe de stand van het zonnestelsel kan samenhangen met het wel en wee van mensen en bedrijven. Dat zouden we door de vingers kunnen zien als er hard bewijs was dat astrologie ‘gewoon werkt’. Talloze onderzoeken maakten echter duidelijk dat een geboortehoroscoop geen betrouwbare informatie kan bieden over het karakter of de levensloop van een persoon, zoals al meermaals in Skepter werd gemeld.
Er zijn een paar onderzoeken gedaan naar financiële astrologie, met name naar de invloed van de maanfasen op beleggers. De onvermijdelijke Bill Meridian ontdekte in de Dow Jones een stijging in de dagen rond de nieuwe maan. Maar zijn grafieken vertonen uiteenlopende patronen in verschillende decennia. Het effect was bovendien te zwak om er iets aan te verdienen: in een beleggingstest groeide een startkapitaal van $1000 in 1960 tot $2138 in 1993, terwijl een strategie van kopen en vasthouden $5526 had opgeleverd. (7)
Een ander Amerikaans onderzoek vond relatief hoge koerswinsten in de dagen rond de nieuwe maan, en lagere rond de volle maan. De volle maan zou beleggers een negatieve stemming bezorgen. Maar dit vermeende effect was opnieuw te zwak om een extra rendement op te leveren. En het kwam juist niet in de Dow Jones voor, maar alleen in landen buiten de G7. Bovendien was er geen significant effect op het naar beurskapitaal gewogen gemiddelde als de effecten van wereldwijde schokken zoals oorlogen of valutacrisissen uitgesloten werden. Idem dito voor feestdagen volgens een maankalender. (8)
‘Frisse kijk’
Toch kunnen we niet ontkennen dat astrologie werkt – in die zin dat het voorziet in een behoefte. ‘Astrologie hoeft niet waar te zijn om nuttig te zijn’, zei de astrologieonderzoeker Geoffrey Dean, en in deze kolommen hebben ook Rudolf Smit, eveneens ex-astroloog, en Rob Nanninga gepleit voor een astrologie als een vorm van counselling zonder waarheidsaanspraken. Veel managers hebben moeite om beslissingen te nemen. Dan voelt een horoscoop toch prettiger dan kop of munt gooien. En zoals gezegd beschikken astrologische bedrijfsadviseurs gewoonlijk over deskundigheid buiten de sterrenwichelarij. Nog meer dan bij persoonlijke consulten kunnen ze, al dan niet bewust, allerlei kennis en intuïtie inzetten om horoscopen te interpreteren. Omdat ze hun adviezen ogenschijnlijk op de planeetstanden baseren, komen harde waarheden objectiever en minder confronterend over. Verder blijken managers de originele invalshoek te waarderen. Kimman prees de ‘nieuwe inzichten’ die Faye Cossar bood en Van Rossem roemde haar ‘frisse kijk en nieuwe ideeën’.
In tegenstelling tot de financiële astrologen zijn veel bedrijfsadviseurs het er mee eens dat astrologie eerder een geloof dan een wetenschap is. Peter Delahay stelde: ‘Astrologie behoort tot het rijk van de symbolen, niet tot het rijk van de feiten.’ Han van Straaten haalde het credo van John Frawley aan: ‘Hoe vaardig we ook zijn als astrologen, een juist oordeel kunnen we alleen geven dankzij genade.’ Faye Cossar noemde astrologie geen wetenschap en geen geloof, maar ‘een manier om naar het leven te kijken en een hulpmiddel om samen met je cliënt een gesprek te voeren.’ Het probleem met deze benadering is dat bedrijfsastrologie gevolgen kan hebben voor de loopbaan of het vermogen van mensen die er niet voor gekozen hebben. Daar komt bij dat het moeilijk is om de kwaliteit te beoordelen van een adviseur die zich niet op controleerbare kennis baseert.
Economische kennis werd op het congres meermalen afgekraakt. Robert Gover verzuchtte: ‘Geld, dat is pas mysterieus.’ Die negatieve benadering zou wel eens kunnen aanslaan bij een groot publiek. Uit een opinieonderzoek van de EU bleek dat een meerderheid van de Europeanen astrologie als een wetenschap beschouwt. Psychologie scoort hoger, maar economie en geschiedenis lager. (9) Kortom, zonder horoscoop durven we gerust te voorspellen dat bedrijfsastrologen zich geen zorgen hoeven te maken over hun omzet.
Noten
1. De ISBA werd opgericht op 10 maart 1997 om 9.09 uur in Kopenhagen. Op de website businessastrologers.com staat de skepticus James Randi vermeld als erelid. De ISBA is eveneens enthousiast over de activiteiten van de Deense astrologiebestrijder Mogens Winther, omdat die gratis publiciteit opleveren. Maar toen Randi Karen Boesen uitnodigde voor een gecontroleerde proef, was haar antwoord wat minder humoristisch: ‘Do not contact me again!!’
2. Zie de website van Mogens Winther: skeptica.dk/artikler/?p=3900.
3. ‘Aankoopmethoden voor beleggingsfondsen’: morningstar.nl/investabc/start_investing.asp?articleid=22583&lang=NL.
4. Richard Buck, ‘Chasing Performance’: www.fundadvice.com/FEhtml/PsychHurdles/0304b.html.
5. Manfred Zimmel, ‘Astro-Recruiting’, mei 2001 (in navolging van Michael Munkssey): www.amanita.at/e/reading/01/e-01-recruiting.htm.
6. Karen Boesen, Ledelse i Astrologisk Perspektiv. ISBA, 2002. Karen Boesen, Management in astrological perspective. ISBA, 2003. Discussie getiteld ‘Business Astrology’ op forums.randi.org
7. Bill Meridian, ‘Does a Lunar Cycle Affect Market Averages?’:
www.erhvervsastrologi.dk/english/analyser/BillMeridianartikel.htm
8. Kathy Yuan, Lu Zheng & Qiaoqiao Zhu (2005), ‘Are Investors Moonstruck? Lunar Phases and Stock Returns’. Wordt mogelijk gepubliceerd in The Journal of Empirical Finance.
9. Eurobarometer 55.2, december 2001. Misschien heeft verwarring met astronomie daaraan bijgedragen, maar daar werd in hetzelfde onderzoek ook naar gevraagd. Astronomie werd door 77,9% van de ondervraagden als wetenschap beschouwd en astrologie door 52,7%.
Naschrift voor de website
Een KLM-woordvoerder liet weten dat Faye Cossar haar astrologische adviezen gratis heeft verstrekt. Hij wou niet uitsluiten dat men in de toekomst opnieuw een bedrijfsastroloog zal raadplegen. (zie het bericht hierover op zipp.nl. [gearchiveerde link]).
De Eurobarometer 224 van juni 2005 stelde weer dezelfde vragen, maar nu aan twee groepen mensen, in elk van 32 landen ongeveer 1000 personen per land. In de ene groep was een van de mogelijkheden ‘astrologie’ en terwijl deze mogelijkheid vervangen was door ‘horoscopen’ in de andere groep. Verder waren de vragenlijsten exact gelijk. Astronomie scoorde met wiskunde en natuurkunde rond of boven de 70%, overigens nog ver onder geneeskunde die circa 90% scoorde. Astrologie (in de ene lijst) scoorde 47 percent, terwijl horoscopen (in de andere lijst) slechts 13 percent scoorde, ver onder homeopathie die nog 33 percent haalde. De conclusie ligt voor de hand dat grote aantallen respondenten de term astrologie met sterrenkunde associëren.
Met dank aan Faye Cossar, Mogens Winther en Jan den Boer.