Human Dynamics

Occulte psychologie op school

door Rob Nanninga – Skepter 22.1 (2009)

HUMAN Dynamics biedt een persoonlijkheidstypologie die niet is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek maar op esoterische inzichten. In vakbladen is er nooit iets over gepubliceerd. Desondanks zijn er al veel leerkrachten die een cursus hebben gevolgd en verscheidene scholen hebben zich zelfs volledig bekeerd.

Mensen verschillen in allerlei opzichten van elkaar. Dit kan tot problemen leiden als ze in een team moeten samenwerken vanuit een gezamenlijke visie. Hoe zorg je ervoor dat alle neuzen dezelfde kant op staan, dat ieders kwaliteiten optimaal worden benut, dat de teamleden waardering en begrip voor elkaar krijgen en dat er onderling goed wordt gecommuniceerd zonder dat men zich gaat ergeren? Daar komt nog bij dat leraren rekening moeten houden met de uiteenlopende behoeften en talenten van hun leerlingen.

Diverse bedrijven reiken scholen graag de helpende hand. Zij bieden cursussen en trainingen die het onderwijzend personeel kunnen motiveren om anders met problemen om te gaan en nieuwe methoden uit te proberen. Ze kunnen ook een theoretisch kader aanreiken en een gemeenschappelijk jargon om ervaringen te duiden en te ordenen. Human Dynamics is een succesvol product op deze markt. Het wordt bij scholen aangeprezen als een psychologische theorie die je in staat stelt de fundamentele verschillen tussen mensen te herkennen. Het geeft je meer inzicht in jezelf en anderen, waarbij ieders sterke punten naar voren worden gehaald en je leert hoe je kunt inspelen op de specifieke behoeften van verschillende typen kinderen.

Wie wil weten in hoeverre Human Dynamics al op scholen is doorgedrongen, kan het beste zelf even op internet zoeken. Toets “human dynamics” in met daarachter als tweede trefwoord “basisschool”, “leerkrachten” of iets dergelijks. Dat levert verscheidene scholen op die zich uitdrukkelijk op de principes van Human Dynamics baseren en daarover informatie op hun website hebben staan.

Een voorbeeld is de Mariaschool in Wateringen, een katholieke basisschool die in 2007 een nieuwe directeur kreeg. Het was haar taak om ervoor te zorgen dat de school een eigen ‘visie’ en ‘missie’ ontwikkelde. Om de samenwerking te bevorderen, stelde zij haar team voor samen een tweedaagse Human Dynamics cursus te volgen. Ze vertelde er wat over in het jaarverslag van de Westlandse Stichting Katholiek Onderwijs:

We zijn samen twee dagen op cursus ‘Human Dynamics’ geweest. Ik kende deze methodiek en vond hem wel bij ons passen. Human Dynamics leert je hoe je met elkaar communiceert en waar de verschillen tussen mensen zitten. Ieder mens wordt aangestuurd door zijn geest, lichaam en gevoelens. Maar de verhouding tussen het mentale, het fysieke en het emotionele is bij ieder mens uniek. Zo krijg je dus allerlei verschillende karakters. Een boeiende benadering, die veel duidelijk maakt over jezelf en inzicht geeft in de manier waarop je met anderen communiceert. Wij hebben besloten om Human Dynamics ook als basis te gebruiken voor onze visie op de school en de kinderen. Want het is een respectvolle methode, die ruimte biedt voor de uniciteit van mensen. Ze heeft mij en mijn nieuwe collega’s erg geholpen een hecht team te worden.

De nieuwe slogan luidt: ‘De Mariaschool maakt het verschil’. Onlangs nodigde de school sollicitanten uit voor een vacature, waarbij de nieuw verworven inzichten als een selectiecriterium werden gebruikt: ‘Van sollicitanten wordt verwacht dat zij achter de principes van Human Dynamics staan.’ Binnen sommige onderwijsverenigingen en -stichtingen is Human Dynamics al gemeengoed geworden, wat blijkt uit berichten zoals:

Alle docenten die deel uitmaken van de tien basisscholen die aangesloten zijn bij de vereniging voor Christelijk Primair Onderwijs Tjongerwerven, waaronder De Schalmei in Haulerwijk, zijn getraind in Human Dynamics.

Op internet zijn veel meer voorbeelden te vinden van basisscholen die zich door Human Dynamics laten inspireren. Daarnaast zijn er scholen die nog in de verkennende fase zitten, die nog niet volledig zijn opgeleid of die hun kennis nog niet in praktijk brengen. Ook in het voortgezet onderwijs heeft de nieuwe leer aanhang gevonden, bijvoorbeeld op het Bisschoppelijk College in Weert, het Norbertus College in Roosendaal, het Dr. Nassau College in Assen, en zelfs op het Greijdanus, een stevig gereformeerde scholengemeenschap in Zwolle en omstreken. Het jaarverslag van 2008 meldt hierover:

We mogen trots zijn op het feit dat binnen de organisatie de afgelopen twee jaar eigen mensen zijn opgeleid om het gedachtegoed van Human Dynamics aan de docenten aan te bieden. Nagenoeg alle huidige medewerkers van Greijdanus hebben kennis gemaakt met dit concept.

Masteropleiding

Een basiscursus Human Dynamics bestaat meestal uit twee delen, die elk twee dagen in beslag nemen. Het kost circa 1200 euro per deel (inclusief een overnachting en een exemplaar van het boek Human Dynamics – Samen leven, samen werken van Sandra Seagal en David Horne). Om de kosten te drukken kan men eigen docenten tot coach laten opleiden, zodat zij collega’s kunnen trainen. De grootste cursusaanbieder is het adviesbureau Interstudie ndo in Arnhem. Je kunt dit bedrijf ook uitnodigen voor een tweedaagse personeelstraining op je eigen school. Dat kost €14.000,-. De goedkoopste tweedaagse cursus wordt aangeboden door RNHR in Gouda (voor €440,-).

De respectabele status van Human Dynamics blijkt onder meer uit de nieuwste ‘Professionaliseringsgids’ van de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS). ‘Gun u zelf de luxe van groei, verbeterd inzicht, toenemende kennis en vaardigheden om uw beroep beter vorm te geven’, schrijft de voorzitter in zijn voorwoord. In dit kader worden drie verschillende Human Dynamics trainingen aangeboden (met 11 startdata), waaronder een verdiepingstweedaagse (€1090) die is gericht op het beter wederzijds verstaan van leidinggevende en medewerker. De trainingen worden in samenwerking met Interstudie gegeven door de AVS-adviseur en Human Dynamics facilitator Anita Burlet, die tevens algemeen directeur is van vijftien openbare scholen.

Human Dynamics is ook doorgedrongen op de Christelijke Hogeschool Windesheim, die voor dit vakgebied de coach en maatschappelijk werker Marianne Frouws aanstelde (bekend van de Eper incestzaak). Zij ontwikkelde in samenwerking met Instudie de leermodule Human Dynamics™ – met handelsmerk en een studiebelasting van 168 uur. Het is een module voor de tweejarige masteropleiding in Special Educational Needs (volgend op een hbo-opleiding). Wie het uitstroomprofiel ‘Begeleiden en innoveren’ kiest om als begeleider of coach in het onderwijs te werken, moet verplicht met Human Dynamics aan de slag. Marianne Frouws schreef in 2005 al eens een artikel over dit onderwerp voor het boek De leraar als coach. Ze presenteerde het als een wetenschappelijke theorie:

Human Dynamics is een theorie die is gebaseerd op research dat vanaf 1979 is uitgevoerd, waarbij meer dan 80.000 mensen uit 25 culturen betrokken zijn geweest. Human Dynamics identificeert inherente verschillen in het functioneren van mensen als complete systemen. Deze verschillen in het menselijk functioneren zijn fundamenteler dan leeftijd, ras, cultuur of geslacht. Ze kunnen bij kleine kinderen worden waargenomen. Het bestaan ervan kan wetenschappelijk worden bevestigd.

In werkelijkheid doet men geen moeite om de theorie deugdelijk te onderbouwen en niemand heeft er ooit iets over gepubliceerd in een wetenschappelijk vaktijdschrift. Erkende deskundigen op het gebied van persoonlijkheidspsychologie en menselijke verschillen kennen Human Dynamics niet. Er is slechts één theoretisch werk over verschenen (het eerder genoemde boek van Seagal & Horne uit 1997). Daarin wordt niet verwezen naar andere literatuur en er staan ook geen onderzoeksresultaten in. De 80.000 personen waarover Frouws spreekt, waren cursisten. Iedere cursist die dankzij Human Dynamics in staat is om het eigen persoonlijkheidstype te bepalen, wordt beschouwd als een bewijs dat het klopt. In een FAQ op de Amerikaanse website van het moederbedrijf, die sinds 1998 niet is veranderd, wordt erkend dat men niet over harde onderzoekscijfers beschikt:

Het onderzoek was kwalitatief en verkennend. Er zijn maar betrekkelijk weinig pogingen gedaan om ons onderzoek te kwantificeren omdat onze belangstelling daar niet naar uitgaat en het onderwerp zich niet leent voor kwantificatie. Het allerbelangrijkste bewijsmateriaal zijn de duizenden personen die tijdens seminars hebben deelgenomen aan het zelfidentificatieproces.

Spirituele meester

De principes van Human Dynamics werden naar verluidt in 1979 ontdekt door Sandra Seagal (geb. 1928). Zij werkte destijds als jungiaanse psychotherapeut in een particuliere praktijk. Op een dag sprak ze op verzoek van een cliënt met de negenjarige Caroline, die wat problemen had op school. Omdat het meisje graag zelf aan het woord wou blijven, besloot Seagal louter te luisteren. Daarbij gebeurde er iets buitengewoons. Ze raakte tijdens de sessie in een veranderde bewustzijnstoestand, waarin ze drie verschillende klanken of frequenties in de stem van Caroline kon horen. Seagal besefte meteen dat ze een belangrijke ontdekking had gedaan die van grote betekenis zou zijn voor de toekomst van de mensheid.

Er zou zich een nieuwe manier van beoordelen en ontwikkelen van evenwicht en harmonie in mensen gaan ontwikkelen. Deze nieuwe beoordeling zou gebaseerd zijn op een inzicht in de drie klanken die ik hoorde in de stem van het kind. Het was mogelijk om het functioneren van mensen te ‘diagnosticeren’ of te beoordelen door een intensief proces van luisteren. Twee van de drie klanken waren verbonden aan een persoonlijke identiteit, en een was verbonden aan een diepere, meer transpersoonlijke, spirituele identiteit. (Seagal & Horne 1997, p. 27 Nederlandse editie)

De ontdekking gaf Sandra Seagal zoveel energie dat ze wekenlang bijna niet meer sliep en continu bezig was om menselijke stemmen te analyseren. Ze kwam tot de conclusie dat de mentale functie van mensen tot uitdrukking komt in de hoogste stemfrequentie. De emotionele functie is te horen in de middenfrequentie, terwijl de laagste frequentie de fysieke functie vertegenwoordigt. De drie klanken vormden samen een specifiek patroon dat ‘buitengewoon accurate informatie over de spreker verschafte’. De persoonlijkheidsdynamiek van elk individu bleek in de stem te zijn gecodeerd. Zelfs het gebrabbel van een baby onthulde veel over de fundamentele aard van het kind.

De drie universele principes – mentaal, emotioneel en fysiek – zijn bij elk mens in een bepaalde verhouding aanwezig. Een van deze principes neemt een centrale plaats in en bepaalt op welke manier we meestal informatie verwerken. Daarnaast is er een tweede principe, dat van invloed is op het soort informatie dat we bij voorkeur verwerken. Zo kunnen er negen persoonlijkheidsdynamieken worden onderscheiden door steeds twee principes met elkaar te combineren, bijvoorbeeld emotioneel-fysiek of mentaal-mentaal.

Sandra Seagal vertelt niet op basis waarvan ze mensen in deze negen typen ging indelen. Ze wekt de indruk dat de indeling voortkwam uit haar onderzoek of intuïtie. Maar het was vast geen toeval dat haar spirituele leermeester, Martin Muller, precies hetzelfde schema onderwees. In navolging van hem sprak ze aanvankelijk over het mentale, emotionele en sensorische principe.

Martin Muller was een Zwitserse psychotherapeut, die zich intensief had verdiept in oosterse mystiek en westers occultisme. In 1968 verhuisde hij naar Californië, waar hij de traditionele psychologie aan de kant zette en uitgroeide tot een new-agegoeroe. Hij predikte de komst van de nieuwe mens in de nieuwe tijd. Daar publiceerde hij ook een esoterisch boek over – Prelude to the New Man (1978). Wie zijn leer wil begrijpen, moet eigenlijk al wat theosofische kennis hebben, want anders is het niet duidelijk wat er bijvoorbeeld wordt bedoeld met begrippen als ‘de Hiërarchie’. Muller gebruikte ook eigen jargon.

Een aspect van ons werk is helpen om het ruimteschip te bouwen. Soms hoor je ons spreken over Corpus Christi, het Lichaam van Christus. Ruimteschip of Corpus Christi zijn voor ons hetzelfde. … Wij zijn betrokken bij de creatie van het ruimteschip. We moeten de Christusimpuls operatief maken in de mensheid.

Een belangrijke doelstelling van Mullers spirituele beweging was ‘deelname aan de Christusimpuls’, een term die hij van Rudolf Steiner overnam. Muller liet zijn discipelen allerlei oefeningen doen om een hogere staat van bewustzijn te bereiken, waarbij luisteren naar muziek een belangrijke rol speelde. Dit noemde hij ‘het werk’. De beweging had ook een missionair doel:

Het werk operationaliseren binnen de mensheid. Dit impliceert de onzelfzuchtige en nog moeilijke taak om de Principes op een dusdanige wijze gestalte te geven, dat mensen dit overal ter wereld kunnen navolgen.

Sandra Seagal sloot zich in 1974 (of iets eerder) bij de beweging aan. Ze geloofde dat ze paranormale gaven had, maar volgens Muller had ze destijds vooral een sterke ‘negatieve polariteit’. Ze leek een hopeloos geval. Maar nadat ze in 1979 de drie stemfrequenties ontdekte, groeide ze uit tot leidster van een onderafdeling in Los Angeles. In haar boek schrijft Seagal over een groep intellectuele vrienden die haar hielpen bij haar onderzoek. Dit waren echter allemaal aanhangers van Martin Muller. In 1983 was Seagal nog volop actief binnen de beweging (informatie uit latere jaren ontbreekt). Haar studie naar de menselijke persoonlijkheid stond er niet los van, zoals blijkt uit een kort praatje dat ze destijds hield om een voordracht van Martin Muller te introduceren.

Door het werk dat wij met Martin Muller doen, dat ik al negen jaar doe en veel mensen hier zelfs al langer, zijn we getraind in een nieuwe manier van deelnemen, wat Martin ‘participating with field’ noemt. En wat ik doe is een zaadje of een kleine weerspiegeling van een aspect van die manier van zijn, die ik gebruik als ik mensen leer om te luisteren. … Als je de hoge, middel en lage frequenties kunt horen, kom je ontzettend veel te weten over het functioneren van een persoon. Dat kun je een vijfjarige al leren. Je zou het zelfs aan een tweejarige kunnen leren. Stel je voor dat iedereen in de wereld het zou kunnen. Dat iedereen op een nieuwe manier zou gaan luisteren. (www.martinmuller.org/fourth-dimension-forum)

In hetzelfde praatje vertelde Seagal dat ze kort geleden een PhD had ontvangen voor een dissertatie over haar onderzoek. Ze droeg dit werk op aan Martin en zijn bijzondere vrouw Georgette.

Martin en Georgette zijn de levende instrumenten van de levensstroom of levenskracht. … Zonder deze twee prachtige en nuttige wezens zou het werk voor deze thesis en voor het project niet mogelijk zijn geweest. Deze dissertatie is rechtstreeks verbonden met het leven dat door hen heen stroomt.

Seagal gebruikt haar doctorstitel nog steeds, maar vermeldt niet waar ze die heeft behaald. Ook de titel van de dissertatie en het jaar van publicatie zijn nergens te vinden. (1) De vragen die ik hierover per e-mail stelde, bleven onbeantwoord. In haar latere boek noemt Seagal een plaatselijke deskundige op het gebied van fonetiek die in 1981 belangstelling toonde voor haar ontdekkingen. Maar dat leidde niet tot een wetenschappelijke publicatie. Seagal maakte naar eigen zeggen een einde aan de samenwerking omdat ze bang was voor de consequenties die een grote onderzoeksdoorbraak zou kunnen hebben. Daarnaast had ze nog een ander probleem:

Ik leidde de groepen ongeveer een jaar, maar terwijl wij nieuwe dingen ontdekten over de specifieke gedragspatronen, was ik niet in staat anderen de subtiele verschillen die ik kon horen in klank bij te brengen. (Seagal & Horne 1997, p. 31 Nederlandse editie)

Op initiatief van een van de groepsleden werden er video-opnamen gemaakt van een aantal personen waarvan Seagal al eerder de stem had geanalyseerd. Ze werden uitgenodigd voor een reeks etentjes, zodat hun spontane conversatie kon worden vastgelegd. Toen Seagal later de opnamen bekeek, realiseerde zij zich dat de verschillen in persoonlijkheid die ze via haar gehoor kon oppikken, tevens in het gedrag van mensen zichtbaar waren Er sprongen tranen van geluk in haar ogen, want nu was het niet meer nodig om subtiele stemnuances te kunnen horen, wat bijna een soort paranormaal vermogen was.

Seagal gaf niettemin nog verscheidene jaren les in stemanalyse en had ook een organisatie op dat gebied. Uit een recent interview blijkt dat ze haar belangstelling voor subtiele vibraties nog niet heeft verloren:

Wij zijn gaan inzien dat de dynamieken niet louter verschillende systemen zijn voor wat betreft de combinaties tussen mentaal, emotioneel en fysiek, maar dat het ook om verschillende energiesystemen gaat. Bij mentaal-gecentreerde personen ligt het energieknooppunt letterlijk rond het hoofd. Bij emotioneel-gecentreerde personen bevindt het zich in de buurt van het hart. En bij fysiek-gecentreerde personen ligt het in de ‘hara’, onder de navel. Wanneer iemand een kamer binnenstapt, dan is het vaak mogelijk om meteen te zien waar zijn centrum zit. Wat wij oppikken is niet in de eerste plaats het gedrag van de persoon, maar de plaats waar zijn energie zetelt. Ik geloof dat het ooit mogelijk zal worden om dit met technische apparatuur te meten. (Leverage Points, issue 71 (2006), www.pegasuscom.com/levpoints/lp71.html)

Lege hokjes

Vanaf 1984 werkte Sandra Seagal samen met haar man David Horne. Aanvankelijk richtte het echtpaar zich bij voorkeur op bedrijven, die aantrekkelijke honoraria boden voor workshops. Hieruit ontwikkelde zich in de jaren 1990 het bedrijf Human Dynamics International, waarvan Seagal directeur is. Het begrip ‘dynamics’ werd ook veelvuldig gebruikt door Martin Muller, die in 1990 overleed. In 1991 werd Human Dynamics officieel een handelsmerk voor wat betreft het instructiemateriaal voor trainingen. Men gebruikte destijds nog een logo met cirkels en driehoeken. In 1999 werd het handelsmerk uitgebreid en verdween het logo.

De laatste jaren heeft Human Dynamics vooral succes in onderwijskringen, met name in Zweden en Nederland. Een deel van wat je op de basiscursus kunt leren, zal leerkrachten niet vreemd in de oren klinken. Zo zijn velen al bekend met het idee dat het onderwijs zich zou moeten richten op ‘hoofd, hart en handen’. Dat sluit aan bij de drie principes van Human Dynamics, die een onderscheid maken tussen leerlingen met een intellectuele (mentale), een sociale (emotionele) of een praktische (fysieke) instelling. Voor elke groep kan men activiteiten bedenken die aansluiten bij hun belangstelling en leerstijl, waarbij de intelligentie geen rol zou spelen.

Mentaal gecentreerde kinderen werken volgens Seagal graag alleen en geven de voorkeur aan schriftelijke informatie. Ze denken logisch, analytisch en objectief. Ze willen ook altijd weten waarom ze iets moeten leren en hoe dit aansluit bij hun persoonlijke waarden. Voor deze leerlingen zou je bijvoorbeeld een stiltehoek kunnen creëren, waar ze rustig kunnen werken.

Emotioneel gecentreerde kinderen zijn zich sterk bewust van hun eigen en van andermans gevoelens. Ze hebben veel behoefte aan contact met anderen en willen alles samen bepraten. Een goede sfeer is voor hen belangrijk. Deze kinderen denken volgens Seagal associatief, lateraal en intuïtief. Ze zoeken graag zelf dingen uit. Als ze hun eigen weg mogen gaan, komen ze tot creatieve resultaten. Ze moeten de mogelijkheid hebben om vrij rond te lopen en zo nu en dan een praatje te maken. Het zou ook een goed idee zijn om ze dramalessen aan te bieden.

Fysiek gecentreerde leerlingen zijn sterk gericht op concrete resultaten en dingen die praktisch nut hebben. Ze willen weten hoe iets werkt of in elkaar zit en ze leren door te doen. Ze hebben veel oog voor details, zijn geduldig en leveren nauwkeurig werk. Ze zouden ook veel affiniteit hebben met het groepsleven, zichzelf ervaren als deel van het geheel en graag samen met anderen wat willen produceren. Ze hebben echter veel tijd nodig om de grote hoeveelheid informatie die ze opnemen te verwerken en opdrachten te voltooien. Je moet ze geen deadline geven, want dan worden ze zenuwachtig en raken ze geblokkeerd.

Het is geen slecht idee om rekening houden met de verschillen tussen leerlingen en om gedifferentieerd onderwijs met keuzemogelijkheden en verschillende werkvormen aan te bieden. De driedeling van Human Dynamics kan daarbij oppervlakkig gezien wel enig nut hebben, maar we mogen betwijfelen of de typen werkelijk zo duidelijk van elkaar kunnen worden onderscheiden en al van nature vastliggen. Het is ook de vraag of een leraar na een korte cursus kan zien tot welke type een leerling behoort en wat zijn ideale ontwikkelingsweg is. Een docent aan het Bisschoppelijk college in Weert vertelde dat hij zijn eigen variant gebruikt, waarbij hij een onderscheid maakt tussen ‘Daan, de druktemaker’ (emotioneel-mentaal), ‘Yvette, die gevoelig is voor sfeer en zich prettig voelen’ (emotioneel-fysiek) en ‘Willem, die eerst denkt en dan doet’ (mentaal-fysiek). De fysiek gecentreerde kinderen ontbreken, want die kon hij niet goed als afzonderlijke groep identificeren.

De drie fundamentele principes vormen volgens Seagal specifieke patronen van functioneren, die ze persoonlijkheidsdynamieken noemt. Op een cursus Human Dynamics worden vijf dynamieken behandeld (zie kader). Het boek van Seagal en Horne is voor het grootste deel gevuld met uitvoerige beschrijvingen van deze vijf mensentypen, vergelijkbaar met literatuur over de zonnetekens of het enneagram (dat eveneens een occulte oorsprong heeft). Het mentaal-emotionele type ontbreekt, want dat komt volgens Seagal maar zelden voor, evenals de drie typen met twee gelijke principes (zoals mentaal-mentaal). Er zitten dus wat lege hokjes in het systeem.

Seagal schreef dat meer dan de helft van haar cursisten (55%) zichzelf het beste herkende in de emotioneel-fysieke persoonlijkheidsdynamiek. Zij waren evenals Seagal gevoelsmensen. Het percentage geldt naar haar indruk ook voor de rest van de westerse bevolking en voor leerlingen op school, die veel met elkaar moeten praten om hun gevoelens te delen. Aan therapeuten zullen we dan in de toekomst geen gebrek hebben. In totaal is 80 procent van de bevolking emotioneel gecentreerd en slechts 5 procent mentaal gecentreerd. Een kwart heeft een emotioneel-mentale persoonlijkheidsdynamiek. Deze wordt door Seagal omschreven als het prototype van de snelle zakenjongen die risico’s neemt en overal nieuwe kansen ruikt. In oosterse landen ligt dit volgens de onderzoekster anders. Daar is de meerderheid fysiek gecentreerd. Seagal neemt aan dat het hierbij gaat om aangeboren verschillen.

De Big Five

Sandra Seagal schrijft als een amateur over persoonlijkheidspsychologie en heeft daar naar het schijnt nooit enige recente vakliteratuur over gelezen. Onder invloed van haar occulte meester meent ze het wiel te hebben uitgevonden, al is dat niet rond. Onbekommerd geeft ze bij elk van de vijf persoonlijkheidsdynamieken lange opsommingen van eigenschappen en kenmerken, waaronder een natuurlijke belangstelling voor genealogie, een aangeboren gevoel van eenheid met de natuur en een zeer goed geheugen voor feiten en getallen. Maar hoe meer eigenschappen of karaktertrekken je aan een persoonlijkheidstype toekent, des te kleiner de kans dat iemand ze allemaal in zich verenigt. Dat is de ‘mentale’ logica die bij Seagal ontbreekt.

Ze levert geen enkel bewijs voor haar veronderstelling dat de genoemde kenmerken met elkaar samenhangen. In tegenstelling tot professionele onderzoekers heeft ze geen vragenlijsten gebruikt om dit na te gaan. Ze heeft geen goede reden om de kenmerken die ze noemt aan een bepaald mensentype toe te kennen. Je zou net zo goed zelf een aantal kenmerken kunnen samenvoegen om daaruit een nieuwe mensentype te smeden. Wanneer het werkelijk zo is dat de meeste mensen momenteel in hetzelfde hokje (E-F) terechtkomen, dan zou zo’n uitbreiding nuttig kunnen zijn.

Je kunt mensen op talloze manieren indelen. Wie zich bewust wil worden van het eigen indelingssysteem, kan het volgende eens proberen. Kies drie personen – A, B en C – en noem een of meer eigenschappen die A en B met elkaar gemeen hebben, maar die C juist niet bezit. Doe daarna hetzelfde met A en C tegenover B, en B en C tegenover A.

Professionele psychologen hebben met behulp van factoranalyse onderzocht welke eigenschappen daadwerkelijk met elkaar samenhangen. Uit dit onderzoek kwamen meermaals vijf bipolaire persoonlijkheidsdimensies naar voren, waaraan meer dan de helft van de variantie kan worden toegeschreven. Deze dimensies staan bekend als de Big Five. Het zijn geen hokjes, want je krijgt op elk van de vijf dimensies een score.

In Seagals typologie komen we allerlei eigenschappen tegen die passen in een van de dimensies van de Big Five. Een voorbeeld is de dimensie die aangeeft hoe zorgvuldig, nauwgezet, betrouwbaar, ordelijk, volhardend, en dergelijke iemand is (met als tegendeel: lichtzinnig, nonchalant, etc.). Seagal heeft de positieve pool van deze dimensie aan drie van haar mensentypen toegekend (zie kader). Ze combineert ook naar willekeur eigenschappen die volgens de Big Five niet met elkaar samenhangen, maar tot verschillende dimensies behoren

Niet traag maar grondig

Niemand wil graag in een hokje worden gestopt, maar Seagals hokjes zijn veel prettiger dan de gebruikelijke stereotypen.

Deelnemers van Human Dynamics-seminars doen er voortdurend en dankbaar verslag van dat zij zich juist bevrijd voelen van de beperkingen van de interpretaties van andere mensen. In plaats daarvan voelen zij zich, vaak voor de eerste keer, ‘gezien’, begrepen en gewaardeerd in de volheid van wie zij werkelijk zijn en hoe zij werkelijk functioneren. Men laat oude negatieve etiketten zoals ‘traag’, ‘afstandelijk’, ‘gevoelloos’, ‘bazig’, ‘overgevoelig’, ‘ongevoelig’, enzovoort vallen, ten gunste van een eerlijker en meer empathisch begrip. Bovendien wordt iedere ‘manier van zijn’ gezien als een dynamisch systeem met een oneindige capaciteit tot ontwikkeling. (p.35)

Hoewel de mensentypen van Seagal elk hun zwakke kanten hebben, steekt ze vooral de loftrompet over hun positieve kwaliteiten en mogelijkheden. Ze wijst er ook op dat de ene dynamiek niet beter is dan het andere en dat iedereen een belangrijke bijdrage kan leveren, als we meer rekening houden met elkaar.

Haar positieve benadering komt naar voren in een gesprekje dat ze met een tien- of negenjarige jongen voerde. Deze jongen, die ze niet kende, vertelde dat hij een trage leerling was. Nadat ze hem had gevraagd of ze eruit zag als iemand die tegen een kind zou liegen (nee, mevrouw), hield ze hem voor dat zijn zogenaamde traagheid juist een van zijn grootste gaven was. Hij nam veel meer informatie op dan andere kinderen en had daarom meer tijd nodig om alles te verwerken. Hij werkte niet traag maar heel grondig (zoals alle fysiek-emotionele types). ‘Kun je me nu vertellen wat ik je zojuist gezegd heb?’, vroeg Seagal. En de jongen antwoordde: ‘Ik neem meer informatie op en dat kost me meer tijd.’

Ongeacht of dit waar was, kan het nuttig zijn om negatieve etiketten die iemands zelfbeeld omlaag halen, te vervangen door een bemoedigender visie. Een leerkracht die negatieve verwachtingen heeft, kan eraan bijdragen dat een leerling deze verwachtingen gaat waarmaken. En een onderwijsteam zal beter functioneren naarmate men het gedrag van anderen minder snel negatief interpreteert en ieders sterke kanten ziet. Het kan ook handig zijn als allen in hetzelfde jargon over de leerlingen spreken. Bovendien kan elk systeem in principe wat meer orde en zekerheid scheppen. Op basis van een paar kenmerken van een kind beschikt men nu meteen over een heel persoonlijkheidsprofiel met onderliggende oorzaken en een plan van aanpak. Daarom is het wel te begrijpen waarom velen zich enthousiast tonen over Human Dynamics.

Maar wie het onderwijs wil verbeteren, hoeft natuurlijk geen dure cursus te gaan volgen om een persoonlijkheidstypologie te leren die uit occulte openbaring is verkregen. Men kan zich beter wenden tot echte onderwijskundigen, sociaal-psychologen, persoonlijkheidspsychologen en andere deskundigen, die hopelijk iets in de aanbieding hebben dat meer steun vindt in het wetenschappelijk onderzoek. Misschien maken ze er te weinig reclame voor.

Noot voor de website

1. In een literatuurverwijzing van een dissertatie uit 1997 op de site van Martin Muller vinden we echter: “Seagal, S. Voice awareness training: a diagnostic tool which links sound to education, psychology, science, and the arts. Unpublished doctoral dissertation, International College, Los Angeles, California, 1981.” Het International College te Los Angeles stopte echter in 1986. Wat er met de ongepubliceerde dissertaties gebeurd is, is onbekend.

Uit: Skepter 22.1 (2009)