Vieze vruchten
De legende van het noni-sap
door Marie Prins
De noni of rottekaasvrucht zou wonderen voor de gezondheid doen. De verkoop van het vieze en dure sap levert miljarden op. De werkzaamheid is een wensdroom.
Noni is de naam die in Tahiti wordt gebruikt voor Morinda citrifolia. Deze struik of kleine boom komt voor in Zuidoost-Azië, Australië, India, op de eilanden van de Stille Zuidzee en in het Caraïbische gebied. De boom is een hardnekkig onkruid dat algemeen voorkomt, zowel op dorre gronden, inclusief nieuwe lavastromen, als op rijke, maar hoger gelegen, vochtige grond. De boom draagt het hele jaar door vruchten en kan per week ongeveer 20 liter sap leveren. Als gevolg van de succesvolle verkoop van dit sap wordt noni in Hawaii nu ook commercieel op plantages gekweekt. DNA-onderzoek wijst uit dat de boom oorspronkelijk uit Nieuw-Guinea en de omliggende eilanden afkomstig is. (1)
Door de grote verspreiding van de plant zijn er veel populaire namen voor, zoals Indiase Moerbei, Rotten Cheese Fruit in Australië, Ba Ja Tian in China (dezelfde naam als voor Morinda officinalis), Noni in Frans Tahiti. Bijna ieder eiland in de Stille Zuidzee heeft er een eigen naam voor. De plant werd al in 1793 naar Engeland gebracht. Als geneeskundige plant werd Morinda citrifolia onder meer vermeld in Arzneipflanzen der Polynesier (Bernhard Zepernick, 1972). Van een eeuwenlang bewaard exotisch geheim, zoals advertenties benadrukken, is dus geen sprake.
Rijpe nonivruchten stinken meestal verschrikkelijk (zoals de Australische naam al aangeeft) en het sap smaakt vies. Ze worden op de eilanden van de Stille Zuidzee vrijwel alleen gegeten in tijden van hongersnood. (2) Het is dan ook niet verwonderlijk dat de vrucht (of andere delen van de struik) niet in naslagwerken over voedsel of fruit zijn terug te vinden.
Verjaagt boze geesten!
Omdat de plant op zo veel plaatsen voorkomt, zijn er ook verschillende traditionele verhalen over wat de verschillende delen van de plant voor een mens kunnen doen. De moderne reclame heeft een lange lijst van ziekten en kwalen waarbij Morinda citrifolia zou helpen, die samengevat kan worden met ‘noni is goed voor bijna alles’. (3) De etnobotanist Will McClatchey, verbonden aan de universiteit van Hawaii, interviewde veel traditionele genezers om te achterhalen waar noni van oudsher voor wordt gebruikt. Hij bracht onder meer vier maanden door op het afgelegen eiland Rotuma, ten noorden van Fuji, waar hij 69 genezers sprak. (4)
Het was verrassend dat de genezers geen heil zagen in rijpe nonivruchten. Ze beperkten zich tot de bladeren, wortel en bast van de plant. Ook jonge, groene vruchten werden soms gebruikt. Nagenoeg alle traditionele toepassingen waren echter uitwendig, dus op de huid inclusief de binnenkant van de mond. Zo legde men soms schijfjes fruit op een geïnfecteerde wond. Tot aan het midden van de 19de eeuw gebruikten Hawaïaanse kahuna’s (genezers) nauwelijks inwendige medicijnen, ook niet voor inwendige ziekten. Typische traditionele toepassingen zijn bij hardnekkige pijnlijke plekken in en rond de mond, brandwonden, ademproblemen bij een pasgeboren baby, hoofdpijn en koorts (waarbij het hoofd met de bladeren wordt gemasseerd), gebroken benen en zwerende wonden. De kwalijke geur van een plant of een vrucht gaf aan dat deze geschikt was om boze geesten die de ziekte veroorzaakten weg te jagen. Daar dankt de nonivrucht haar populariteit aan; als braakmiddel werd ze ook geschikt geacht. (5) Niet lang geleden zijn de kahuna’s er bijverschijnselen van Kava Kava (Piper methysticum) mee gaan bestrijden, misschien in navolging van moderne westerse toepassingen. (6)
Westerse producenten en verkopers geven hoog op van de plant en doen er miljardenzaken mee. Zij wekken graag de indruk dat de nonivrucht al eeuwenlang het geheime wapen was van Polynesische genezers. Morinda Inc., producent van Tahitian Noni, sponsorde zelfs een remake van de exotische Hollywoodfilm The Legend of Johnny Lingo, waarin de held ditmaal leert hoe hij nonisap moet maken. In werkelijkheid kregen de eilandbewoners pas belangstelling voor het sap toen het in korte tijd uitgroeide tot hun meest succesvolle exportproduct.
De producenten beroepen zich ook graag op de wetenschap, met name op het werk van de biochemicus Ralph Heinicke. Hij zou in 1985 ontdekt hebben dat noni een stof bevat die het lichaam in staat stelt ‘xeronine’ aan te maken, waarmee op moleculair niveau beschadigde cellen hersteld worden. Als gevolg hiervan heeft het drinken van nonisap een gunstig effect op atherosclerose, artritis, bloeddruk, problemen met de bloedvaten, depressie, drugsverslaving, maagzweren, menstruele krampen, pijn, seniliteit, slechte spijsvertering, verstuikingen, en vele andere klachten. Heinicke kondigde zijn fantastische biochemische ontdekking aan in een tijdschrift van een botanische tuin. (7) Bij nader inzien blijkt het artikel een geloofsbelijdenis te zijn. De auteur bericht uitvoerig over zijn geloof in de wonderen van xeronine, maar de formule van deze stof ontbreekt. De lezer komt ook vrijwel niets aan de weet over de proeven die Heinicke uitvoerde. Wie er meer over wil weten, moet een boek van Heinicke doorworstelen, getiteld The Xeronine System. Daar staan echter evenmin bewijzen in voor het bestaan van xeronine, en alleen een voorstel voor de structuur van xeronine, dat overigens maar een onderdeeltje is van het xeroninesysteem, een ingewikkeld bedenksel van Heinicke.
Heinicke heeft de laatste dertig jaar in medische, biochemische of voedselkundige tijdschriften alleen in het begin van de jaren 1970 enkele artikelen gepubliceerd over bromelaïne, een bestanddeel van ananas (dat maakt dat verse ananas in de keuken ongeschikt is in combinatie met gelatine en geklopt eiwit). Maar niets na 1985 over noni, laat staan over xeronine. Nergens in de medische literatuur of naslagwerken is iets over xeronine te vinden. Ook de verschillende patenten van Dr. Heinicke geven deze informatie niet. Biochemici menen dan ook dat xeronine gewoon niet bestaat. Heinicke maakt reclame voor het merk Tahitian Noni®. Op de samenstelling van dit product, die de Europese Commissie publiceerde (zie noot 2), komt xeronine niet voor.
Toch is wel onderzoek naar de geneeskundige eigenschappen van noni gedaan. Dat is niet veel verder gekomen dan de reageerbuis en enkele dierproeven met zeer hoge doseringen. Hierover zijn wel wetenschappelijke artikelen gepubliceerd, maar nog niet in vooraanstaande bladen. Daarvoor waren de artikelen nog niet belangrijk genoeg (zie noot 3). Verder is er sinds 2001 een fase 1 onderzoek gaande dat wordt gesponsord door het National Center for Complementary and Alternative Medicine in de VS. Dr. Brian F. Issell, die het onderzoek leidt, maakt gebruik van een gevriesdroogd noni-extract. Er is echter nog niets bekend over de resultaten. [Toevoeging: de studie is in 2006 afgesloten. Dr Issell nam eind 2006 afscheid als directeur van het onderzoekscentrum. De resultaten van zijn onderzoek zijn waarschijnlijk weergegeven in: Issell BF, Franke A, Fielding RM (2008). Pharmacokinetic study of noni fruit extract. J Diet Suppl. 2008;5(4):373-82. Het voornaamste resultaat was een mogelijke methode om aan een bepaalde stof in het bloed te bepalen hoeveel noni iemand recent heeft binnengekregen.]
Gevaarlijke nonsens
De reclamemakers voor noniproducten fantaseren er lustig op los en overtreden daarbij nog al eens de regels. Gebrek aan bewijs weerhield Morinda Inc., de eigenaar van Tahitian Noni International (TNI), er niet van om in 1998 in de VS te beweren dat Tahitian Noni ziektes kon behandelen en genezen als suikerziekte, kanker, hiv, depressie, artritis en nog veel meer. Bij zo’n lijst weet men al dat het om kwakzalverij gaat. Maar in Finland gingen de verkopers van Tahitian Noni nog verder: teneinde bijverschijnselen van Noni te voorkomen werd de patiënten aangeraden om het gebruik van de hun voorgeschreven medicijnen te verminderen. De Finnen verboden daarop de import en verkoop van Tahitian Noni totdat de brochure met deze gevaarlijke nonsens werd aangepast.
In Arizona, Californië, New Jersey en Texas gingen de autoriteiten nog verder: daar moest Morinda Inc. klanten die daarom vroegen de volle aankoopprijs van het product terugbetalen. Bovendien kreeg Morinda een heffing van $100.000 voor de kosten van het juridische onderzoek in deze staten aan de broek (zie www.quackwatch.org). Maar met een jaaromzet van ruim een half miljard dollar konden ze dat gemakkelijk betalen.
Sommige verkopers van nonisap trekken zich weinig aan van deze acties van overheden. Op 29 april 2004 schreef de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) een waarschuwingsbrief aan de verkopers van Noni Juice Liquid Herbal Supplement en Noni Cleansing Formula AM/PM. Op de etiketten van deze noniproducten stond dat ze astma, kanker, maagzweren, reuma, staar, suikerziekte en verkoudheid konden behandelen. Dat mocht natuurlijk niet, tenzij de verkopers wetenschappelijke bewijzen voor die medische claims hadden. Vanaf 1998 kwam de FDA meermaals in actie tegen medische claims voor noniproducten.
In Zwitserland kreeg TNI in 2002 een boete van $3,6 miljoen omdat ze distributeurs onbewezen claims lieten maken. Maar in hoger beroep verviel de boete. (8) Ook in Nederland en België komt men soms nog medische claims tegen in advertenties voor noni op het internet. Dat mag niet van de Keuringsraad Openbare Aanprijzing Geneesmiddelen en de Keuringsraad Aanprijzing Gezondheidsproducten (KOAG/KAG). Ook de Belgische wet verbiedt dit.
Rechtsdraaiend fotonenplaatje
De verschillende leveranciers zijn het er niet helemaal over eens wat de eigenschappen van noni zijn. Dat kon wel eens het gevolg zijn van de beperkingen die de wet oplegt; niet alleen de Europese regelgeving maar ook de Nederlandse en de Belgische wetten.
Tahitian Noni versterkt volgens de fabrikant het immuunsysteem, een claim waarmee veel onbewezen middelen worden aanbevolen. Je gaat er ook helderder van denken, het vergroot je concentratievermogen en verbetert diverse aspecten van de fysieke gezondheid (bloedsomloop, spijsvertering, haar, lichamelijke prestaties). Maar volgens de EU-vergunning voor de verkoop van Tahitian Noni als Novel Food heeft het sap dezelfde gezondheidsbevorderende eigenschappen als vele andere vruchtensappen. (9) De ongefundeerde beweringen over de speciale effecten van Tahitian Noni zijn niet in overeenstemming met de EU-toelating.
Noni de Tahiti, dat in België te koop is, komt met nog grotere claims: het sap is antibiotisch, een pijnstiller bij artritis en reuma, ontstekingsremmend, het bevordert de celregeneratie en brengt de bloeddruk, het suikergehalte in het bloed, en dergelijke in evenwicht. Dat is nog eens wat anders dan een braakmiddel. Zulke medische claims voor voedingsproducten zijn echter ook in België niet toegestaan. Toch heeft Noni de Tahiti, ook al zouden de medische claims moeten vervallen, nog iets extra’s. Onderin de doos met flessen zit een ‘fotonen energieplaatje’ dat de trillingsenergie (uitgedrukt in Boviseenheden zie Skepter van december 1998 en maart 2002) van het nonisap verhoogt en de polariteit rechtsdraaiend houdt. Dat is nog eens echt wetenschappelijk!
Nonisap uit India (nonisap.nl) is helemaal fantastisch, want het is een ‘toverformule voor de eeuwige jeugd’. Nou ja, eeuwig, als je de vrucht geregeld eet, word je honderd. Kennelijk zijn er maar weinig Indiërs die dat doen, want ze zien er vaak vroeg oud uit, en veel honderdjarigen lopen er in India niet rond.
Bij de advertenties die naar xeronine verwijzen, komt Heinickes boek goed van pas. Medische claims mogen niet, maar een boek waarin die worden opgenoemd mag wel. Dus verwijs je in de advertentie naar dat boek en heb je die boeken in de winkel te koop niet al te ver van de flessen noni. Je kunt het dan op de toonbank als inkijkexemplaar leggen, met de medische claims opvallend aangestreept. Het boek suggereert onder andere dat aidspatiënten in leven blijven met noni. Er wordt niet bij vermeld hoe lang en of dat zonder andere medicaties is.
De uit zijn ambt gezette arts Neil Solomon schreef vier bestsellers over noni, waarvan er ruim een miljoen werden gedrukt. Ze staan vol met verhalen over wonderbaarlijke genezingen. Solomon schermt ook met een survey die hoge succespercentages opleverde (o.a. te vinden op nonistore.nl en Skepter 17.4). Zo rapporteerde hij dat meer dat 83 procent van de diabetespatiënten en 67 procent van de kankerpatiënten baat heeft bij nonisap. Deze percentages waren gebaseerd op schattingen van 40 alternatieve artsen die Solomon had geïnterviewd. Inmiddels heeft hij er ruim 200 gesproken, maar de percentages bleven vrijwel gelijk. Solomon is een succesvol auteur van alternatieve gezondheidsboeken en verdient ook nog wat bij als betaald spreker voor TNI (zie noot 8).
De prijs van zuiverheid
Nonisap is een Novel Food, dus een voedingssupplement. Dat betekent dat er geen medische claims voor mogen worden gemaakt, waarschuwingen mogen wel. Het sap kan erg rijk zijn aan kalium en mensen met slecht functionerende nieren, en meer speciaal ouderen, kunnen daar teveel van krijgen. (10) Nog onlangs hoorde ik van twee oudere nierpatiënten in mijn kennissenkring die erover dachten nonisap te gaan drinken. Ik heb ze maar gewaarschuwd.
Nonisap is vies. Daarom voegt men aan Tahitian Noni 10 procent bosbessen- en druivenextracten toe. Volgens de fabrikant is uit onderzoek gebleken dat deze toevoegingen ‘een synergetische kracht hebben, waardoor het eindproduct nog effectiever wordt’. Daar is dr. Heinicke het blijkbaar mee eens, want hij is verbonden aan het bedrijf. De makers van Noni de Tahiti zweren daarentegen bij zuivere noni. Ze zeggen er tamelijk eerlijk bij dat het smerig (‘apart’) smaakt. U moet het spul maar ijs- en ijskoud drinken, adviseren sommige websites. Ook Noni Hawaii (nonihawaii.nl) staat zich voor op 100% puur nonisap, waarvan de werking niet is afgezwakt door toevoegingen. Het sap zorgt voor ‘een goede celwerking die het menselijk lichaam helpt aandoeningen, pijnen, chronische ziekten en alles wat een mens kan mankeren, te bestrijden.’ Om de hoge kwaliteit van de nonivruchten te onderstrepen, verwijst men zowaar naar professor McClatchey.
In een liter Tahitian Noni zit voor ongeveer anderhalve euro aan nonivruchten, maar je moet er 40 euro voor betalen. Bij zulke opgeschroefde prijzen horen dubieuze verkoopmethoden. De Tahitian Noni wordt door TNI in een multilevel marketing organisatie (MLM) verkocht (zie ook Skepter, herfst 2004). In de tweede helft van 2003 behaalde Morinda Inc. een maandelijkse omzet van ruim 40 miljoen dollar. In totaal had men toen al voor twee miljard dollar nonidrank verkocht. De helft daarvan werd aan de distributeurs uitbetaald. Die worden er echter zelden rijk van, want er waren maar liefst 500.000 distributeurs, zodat ze gemiddeld 40 dollar per maand verdienden.
Wie graag iets voor de eigen gezondheid wil doen door het drinken van exotische sappen, kan in elke supermarkt een ruime keus aantreffen van schappelijk geprijsde producten, die bovendien stukken beter smaken dan die 21ste-eeuwse wonderolie, nonisap geheten.
Met dank aan R. Ziegler en W. McClatchey voor de door hen verstrekte informatie. (11)
Noten
1. W. McClatchey, University of Hawaií, Honolulu, HA, e-mail d.d. 24 november 2004.
2. European Commission Health and Consumer Protection Directorate General: Opinion of the Scientific Committee of Food on Tahitian Noni juice. Brussel, 4 december 2002. (europa.eu.int/comm/food/fs/sc/scf/out151_en.pdf)
3. Jellin, J.M., Gregory P.J., Hitchens K. et al., Pharmacist’s Letter/Prescriber’s Letter Natural Medicines Comprehensive Data Base. 6th ed. Stockton CA, Therapeutic Research Faculty, 2004. p. 907.
4. W. McClatchey, From Polynesian Healers to Health Food Stores: Changing Perspectives of Morinda citrifolia (Rubiaceae). Integrative Cancer Therapies, Vol. 1 (2) 2002. p.110-120.
5. Nina L. Etkin, Heather L. McMillen: The Ethnobotany of Noni (Morinda citrifolia L., Rubiaceae): Dwelling in the Land between Lã’au Lapa’au and TestiNONIals. Proceedings of the 2002 Hawaii Noni Conference, University of Hawaii at Mãnoa, januari 2003.
7. R.M. Heinicke, The pharmacologically active ingredients of noni. Pacific Tropical Botanical Garden Bulletin 1985, vol. 15, p.10-14.
8. D. Smillie, Tale of the South Pacific. Forbes, 24 mei 2004, 173 (11), forbes.com/forbes/2004/0524/178_print.html (aanbevolen!).
9. Official Journal of the European Union: Commission Decision of 5 June 2003, 12 juni 2003, L 144/12.
10. B.A. Mueller, M.K. Scott, K.M. Sowinski, K.A. Prag, Noni Juice (Morinda citrifolia): hidden potential for hyperkalemia? American Journal of Kidney Disease. 2000, vol. 35, p.310-312.
11. Meer over Morinda citrifolia: Ziegler, R. Ayurveda & Co. sanfte Killer aus Fernost, Weiskirchen, Verlag Roland Ziegler, 2001, blz. 109 117. ISBN 3-933702-03-8. Geeft in het kort verschillende onderzoeken weer.
Smith, A.C. 1988. Flora Vitiensis Nova (A New Flora of Fiji) Volume 4, Pacific Tropical Botanical Garden, Lawai, Kauai, Hawaii, p. 332-335. Moeilijk te krijgen, maar wel de beste beschrijving van de plant, zegt de expert.
Meer over MLM systemen: www.mlmwatch.org/01General/10lies.html en www.ftc.gov/bcp/edu/pubs/consumer/alerts/alt057.shtm.
Uit: Skepter 17.4 (2004)
Toevoeging 7 juni 2007
Dat nierpatiënten voorzichtig moeten zijn bij het gebruik van nonisap wegens de mogelijk hoge hoeveelheid kalium was al bekend. Maar nu moeten de leverpatiënten ook oppassen. Er zijn ten minste drie gevallen bekend van zware leverschade – één geval vereiste transplantatie – na het gebruik van Morinda citrifolia. Een drietal gevallen lijkt weinig, maar bijverschijnselen van kruiden worden dikwijls niet opgemerkt, en er is geen verplichting deze te gerapporteren. Minder ernstige gevallen komen daarom lang niet zo gemakkelijk in de medische literatuur terecht. In deze gevallen kwamen de problemen aan het licht doordat de patiënten slechts korte tijd nonisap hadden gedronken. Of er sprake was van verontreiniging is op dit moment nog niet bekend. Maar zo lang dit niet achterhaald is, blijft het oppassen met de consumptie van nonisap. De gevallen speelden zich af in onze directe omgeving: Duitsland en Oostenrijk.
Millonig G, Stadlmann S, Vogel W. Herbal hepatotoxicity: acute hepatitis caused by a Noni preparation (Morinda citrifolia). Eur J Gastroenterol Hepatol 2005, vol. 17 p.445-447.
Stadlbauer V, Fickert P, Lackner C, et al. Hepatotoxicity of NONI juice: report of two cases. World J Gastroenterol 2005, vol. 11, p. 4758-4760.
Yuce B, Gulberg V, Diebold J, Gerbes AL. Hepatitis induced by noni juice from morinda citrifolia: a rare cause of hepatotoxicity or the tip of the iceberg? Digestion 2006, vol. 73, p.167-170.
Toevoeging januari 2009
De Nederlandse Wikipedia bevatte sinds 2006 een kritiekloos stuk waarin reclame werd gemaakt voor noni. Hierin werd verwezen naar een zekere “Dr. Baklayan uit München”, die zou hebben aangetoond dat “de onco-parasitaire belasting (het voorkomen van met kanker geassocieerde parasieten) na enkele weken toediening van noni-druppels tot nul gereduceerd kon worden”. Deze Alan E. Baklayan is echter geen arts en ook geen wetenschappelijk onderzoeker. Hij is een alternatieve behandelaar zonder medische opleiding (een Heilpraktiker) die hele vreemde dingen beweert. Baklayan gebruikt een volkomen onbetrouwbaar EAV-apparaat om diagnoses te stellen en is een aanhanger van Hulda Clark, een van de beruchtste kwakzalvers ter wereld en auteur van het boek “The Cure for All Cancers” (de titel zegt al genoeg). In het Wikipediastuk werd ook verwezen naar een artikel in het tijdschrift Arts & Apotheker. Dit blad heeft echter niets te maken met artsen en apothekers en is ook vrijwel onvindbaar. Gelukkig is de tekst inmiddels uit de Wikipedia verwijderd.