Skepter 9.4 (1996)

Vierde nummer van jaargang 9.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Erkende onzin door Marie Prins
• Een skeptische prijs –  door Dick Zeilstra
  
• De Rationele Piramide – door Kees Braams
  
• Een Museum voor Twijfelachtige Apparaten door Marie Prins
• Los Vigilantes – UFO-paniek in Mexico door Wim Van Utrecht
• Een wonder of een total loss – De hype rond het hoogbegaafde kind door Andrea Hijmans en Harry van den Tweel
  De lobby voor hoogbegaafden.
  
• Schoppen tegen de wetenschap – De erfenis van Thomas Kuhn (1922-1996) door Marcel Hulspas
• Hieper Boreas
• Valse wetenschap – Behoren de wetenschappelijke revoluties tot het verleden? door C.M. Braams
• Pendelen naar een Paneel – Het mysterie van de verdwenen Rechters door Tim Trachet
• Pijpesteel door Peter Bügel
• Het rijk van Tantalus – Een nieuwe kandidaat voor het verzonken continent door Marcel Hulspas
• Prikbord. De Vereniging tegen de Kwakzalverij door C.N.M. Renckens
• Boekbespreking. De verborgen geschiedenis door Ludo Hellemans
• Boekbespreking. Therapeutich Touch  door Rob Nanninga
  Energiestrijkers winnen terrein.
• Boekbespreking. Het einde van de wetenschap door Bert van Donselaar
• Jomanda over Reïncarnatie door Bart Koene
• Gesignaleerd
• Podium. De ficties van Imelman door Dick Betlem
• Podium. De fictie van Betlem door Jan Dirk Imelman
• Skeptische bladen

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Parariteiten: Schokkend blijkt vermoeiend
Marcel Hulspas
Skepter 9.4 (1996) p. 2

David Summers organiseerde weer een ufo-conferentie (Alternatives 1996), net als twee jaar geleden (zie Skepter 7.4). Allemaal meer van dezelfde schokkende onthullingen.

Trefwoorden: ufo, Summers, Kalmthout, Friedman, David Icke, Grote Samenzwering, Childress
Onderwerp: ufo’s – congres

Parariteiten: Marcel Möring haalt uit
Marcel Hulspas
Skepter 9.4 (1996) p. 2

Op 3 november 1996 sprak Marcel Möring in De Rode Hoed. Hij haalde uit tegen de nieuwe religies, allemaal belachelijke rommeltjes van flarden van bestaande religies. De Celestijnse Belofte is zelfs uitgesproken dom. Maar op de keper beschouwd zijn de bestaande religies net zo mal. Daar hoorden we hem niet over.

Trefwoorden: Jomanda, Scientology, Redfield, Hubbard, Genesis, Christus, Drie-eenheid
Onderwerp: religie – New Age

Parariteiten: Wonder in Eindhoven
Jan Willem Nienhuys
Skepter 9.4 (1996) p. 2-3

Straatprediker Nol Kox verrichtte een wondergenezing bij Karin uit Eindhoven, een vrouw met zogeheten bekkeninstabiliteit. De revalidatiearts van Karin is wat voorzichtiger. Bekkeninstabiliteit gaat normaal vanzelf over. Ook Kox is nuchter. Misschien was het Jezus, maar het kan ook toeval zijn.

Trefwoorden: Kox, Karin Kroon, Harm Blanken, bekkeninstabiliteit
Onderwerp: religie – wonderen

Parariteiten: Geller
Jan Willem Nienhuys
Skepter 9.4 (1996) p. 3

Er is een videotape uit 1989 ontdekt waarop men kan zien hoe Geller een goocheltruc uithaalt. Dit is interessant omdat Geller in 1991 verklaard had dat hij geen trucs gebruikte.

Trefwoorden: Geller, Randi, goocheltruc, Polidori
Onderwerp: paranormale – Geller

Skepsis in Amsterdam
Skepter 9.4 (1996) p. 3

Lezing op 11 februari 1997 over Kwantummechanica en bewustzijn.

Trefwoorden: Skepsis, skeptici
Onderwerp: skeptici – organisatie

Erkende onzin
Marie Prins
Skepter 9.4 (1996) p. 4-6

Verslag van het negende Skepsiscongres op 2 november in De Eenhoorn. Er waren meer belangstellenden dan waarop gerekend (170) maar er was plaats voor iedereen. Koert van der Velde vertelt dat in het bedrijfsleven veel pseudoreligie omgaat, in de vorm van zogenaamde trainingen, allemaal pop-spiritualiteit. Crombag sprak over deskundigen in de rechtbank. Wat die zeggen komt vaak neer op ‘hearsay’, maar het wordt zonder meer geaccepteerd. Voot Therapeutic Touch zie Nanninga’s artikel. In vergelijking met de VS was de sfeer heel anders: opgewekt cynisme hier, en bedreigd door fundamentalisme en antiwetenschap daar.
NB. De lezingen staan in https://skepsis.nl/boeken/trap-er-niet-in/ (eerste paar hoofdstukken).

Trefwoorden: congres, Bell Labs, Imelman, Verbrugh, Vrije Scholen, Therapeutic Touch
Onderwerp: skeptici – congres

Een skeptische prijs
Dick Zeilstra
Skepter 9.4 (1996) p. 7
De rationele piramide (kader)
Kees Braams
Skepter 9.4 (1996) p. 7

Maarten Spanjer kreeg de eerste Skeptische Pendel wegens zijn serie over uiteenlopende therapievormen. Hij kreeg hem uitgereikt door Youp van ’t Hek op 7 oktober 1996, pal voor Oibibio.
De pendel, vervaardigd door bestuurslid Kees Braams, hangt aan de top van een piramide die op een grondvlak van 6 bij 8 centimeter staat en die 12 centimeter hoog is, met opstaande ribben van 13 centimeter. De diagonaal van het grondvlak is 10 centimeter. Daarom heet de piramide rationaal. De pendel hangt nooit verticaal, maar altijd in een der richtingen Z, W, N of O, die staan voor Zeker Weten? Natuurlijk Onderzoeken!

NB. Meer over de Skeptische Pendel en de prijswinnaars hier: https://skepsis.nl/piramidependelprijs/

Trefwoorden: Skepsis, prijs, skeptici, pendel
Onderwerp: skeptici – organisatie

Een Museum voor Twijfelachtige Apparaten
Marie Prins
Skepter 9.4 (1996) p. 8-9

In Minneapolis bevindt zich het Museum for Questionable Medical Devices van Robert McCoy. Het museum is gratis, maar het gebruik van een frenologiemachine kost twee dollar.
NB. Het museum sloot in 2002, maar de collectie is nu deel van het Science Museum of Minnesota te Saint Paul (de zusterstad van Minneapolis).

Trefwoorden: McCoy, museum, medische apparaten, frenologie
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Los Vigilantes
UFO-paniek in Mexico
Wim Van Utrecht
Skepter 9.4 (1996) p. 10-12
Hoe een videocamera een UFO maakt (kader)
Skepter 9.4 (1996) p. 12

Tijdens de zonsverduistering van 11 juli 1991 in Mexico was Venus te zien als zeer heldere ster, magnitude –4,4. Op video-opnamen leek het net een ufo en zo werd hij ook genoemd in een documentaire getiteld Messengers of Destiny. Na de vertoning werd er een organisatie Los Vigilantes opgericht die in de maanden daarna wel 200 ufo’s filmde (vliegtuigen, weerballons, meteoren). Typische ufo-golf. De werking van videocamera’s verklaart een hoop.

Trefwoorden: Mexicaanse ufo, Venus, zonsverduistering, Maussan, Billy Meier, Dresden Codex, Brit Elders, Hector Escobar
Onderwerp: ufo’s – afzonderlijke gevallen

Een wonder of een total loss
De hype rond het hoogbegaafde kind
Andrea Hijmans en Harry van den Tweel
Skepter 9.4 (1996) p. 13-16

Er waren oorspronkelijk twee criteria voor hoogbegaafdheid. Ten eerste: al kunnen lezen voor de basisschool, en ten tweede: bij IQ-tests scoren bij de beste 2% tot 3%. Dit laatste criterium is tegenwoordig 10% tot 15%. Hoogbegaafde kinderen zouden zich vervelen op school. Nu is het wel zo dat ongeveer een kwart van die ‘twee tot drie procent’ aanpassingsproblemen heeft. Dat klopt met ervaringen van leerkrachten: een à twee kinderen per 200 valt in de categorie slim probleemkind. Maar veel ouders denken dat hun kind hoogbegaafd is. Er wordt ook geklaagd over onderdrukking van hoogbegaafden. Tegelijkertijd levert de basisschool 20% semi-analfabeten af. Dat is een veel ernstiger probleem.

Trefwoorden: Franz Mönks, Hans de Vries, Mensa, Dirk Rietveld, Dik-Tromcomplex, Pharos, Dr. Binetstichting, Stichting Facta, Stichting Talent Support, Psychologische Adviespraktijk Begaafden, Centrum voor Begaafdheidsonderzoek, dyslexie
Onderwerp: psychologie

Schoppen tegen de wetenschap
De erfenis van Thomas Kuhn (1922-1996)
Marcel Hulspas
Skepter 9.4 (1996) p. 17-20

Kuhn kwam in 1962 met een nieuwe kijk op hoe wetenschappelijke vernieuwingen tot stand komen. Kernbegrip was ‘paradigma’, dat hij ongelukkigerwijs op veel manieren gebruikte, maar eigenlijk was bedoeld ‘standaard voorbeeldexperiment’. Al gauw ging het hebben van verschillende paradigma’s betekenen dat men niet meer met elkaar kon praten wegens volkomen andere aanpak. Bij een wetenschappelijke revolutie zou een ander paradigma gekozen worden. Natuurwetenschappers schrokken er nogal van dat wetenschapsfilosofen en sociologen zich met hun vak gingen bemoeien.

Trefwoorden: Popper, Lakatos, Feyerabend, paradigma, Sociology of Scientific Knowledge, SSK, Merton, Barnes, Bloor, Foucault, Masterman, Galilei, Pickering, Gross, Levitt, Higher Superstition, Laudan, Mendel, Galison, Rorty
Onderwerp: wetenschap – demarcatie

Hieper Boreas
Skepter 9.4 (1996) p. 20

De lichtsnelheid daalde sinds 1849, maar begint nu weer te stijgen. De fysici houden deze paradigmawisseling angstvallig geheim. Wetenschap wordt weer iets voor ingewijden. Ook Skepsis doet hieraan mee, schande!

Trefwoorden: humor
Onderwerp: humor

Valse wetenschap
Behoren de wetenschappelijke revoluties tot het verleden?
Kees Braams
Skepter 9.4 (1996) p. 21-24

Skepsis heeft altijd al belangstelling gehad voor het demarcatieprobleem, getuige artikelen van Derksen en de discussies met Vervaet. Wat Kuhn betreft: sinds de ontwikkeling van de kwantummechanica (die de newtonse mechanica beslist niet overbodig maakte) rond 1925 zijn er geen echte revoluties geweest, alleen maar voortschrijdende integratie van alle wetenschap, en sinds al lang daarvoor verdubbelt de hoeveelheid wetenschap elke 15 jaar. Dus drie procent van alle wetenschap is ouder dan 75 jaar.
NB. Neil DeGrasse Tyson constateerde in 1995 aan de hand van het Astrophysical Journal dat in de periode sinds 1920 de benodigde plankruimte elke 15 jaar verdubbelde.

Trefwoorden: Vervaet, Kielema, Gustaaf Cornelis, demarcatie, Derksen, Langmuir, Wolpert, Sagan, Popper, Kuhn, Lakatos, Feyerabend, Latour, kwantummechanica, de Solla Price, Millikan, vijfde kracht, Gardner, New Age
Onderwerp: wetenschap – demarcatie

Pendelen naar een Paneel
Het mysterie van de verdwenen Rechters
Tim Trachet
Skepter 9.4 (1996) p. 25-30

In de nacht van 10 op 11 april 1933 werd een deel van het veelluik ‘Het Lam Gods’ in de Gentse Sint-Baafskathedraal gestolen. Tot op heden is het paneel ‘De rechtvaardige rechters’ niet teruggevonden. Talloze helderzienden en dergelijke hebben hun diensten aangeboden. Tevergeefs.
Volgens Patrick Bernauw hebben de tempeliers ermee te maken. Hij heeft er een heel boek over geschreven.

Trefwoorden: Lam Gods, van Eyck, Coppieters, Arsène Goedertier, Koehn, Karel Mortier, Tenhaeff, Croiset
Onderwerp: paranormale – pendelen

Pijpesteel
Peter Bügel
Skepter 9.4 (1996) p. 30

De EU heeft na acht jaar studie geconcludeerd dat homeopathie heel goed onderzocht kan worden. Of het ook gaat gebeuren is natuurlijk een tweede. Maar het is absurd om homeopathie op gelijke voet te behandelen met reguliere farmacologie. In communicerende vaten staat de vloeistof weliswaar even hoog, ook als een ervan een pijpensteel is, maar dat is een slechte analogie voor homeopathisch onderzoek.
NB. Homeopathie is als geen andere geneeswijze goed te onderzoeken, omdat bij een dubbelblind onderzoek het placebo zoveel lijkt op het verum.

Trefwoorden: homeopathie, Hahnemann, EU, Oliver Wendell Holmes, Skrabanek
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – onderzoek

Het rijk van Tantalus
Een nieuwe kandidaat voor het verzonken continent
Marcel Hulspas
Skepter 9.4 (1996) p. 31-34

Heeft het verhaal over Atlantis een historische kern? Daar wordt al eeuwen over gespeculeerd. Peter James heeft in een nieuw boek (zie Signalement Skepter 9.1) een nieuw idee: het was eigenlijk een stad genaamd Tantalis nabij Izmir die volgens Pausanias (ca. 115–180) bij een aardbeving geheel verzwolgen was (wellicht rond 1000 v.C.), waarna zich op die plek een meer vormde.

Trefwoorden: Plato, Kritias, Timaeus, Atlantis, Bailly, Donelly, Kreta, Thera, Marinatos, Zangger, Tantalis, Tantalus, Sipylus, Hittieten
Onderwerp: randwetenschap – geschiedenis

Prikbord – De Vereniging tegen de Kwakzalverij
C.N.M. Renckens
Skepter 9.4 (1996) p. 35

Renckens geeft een beschrijving van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Sinds 1979 richt die zich specifiek op alternatieve geneeskunde, maar nog in de jaren 1950 en 1960 tegen gebedsgenezers, magnetiseurs en parapsychologie in het algemeen.

Trefwoorden: Kwakzalverij, Bruinsma, homeopathie, Paul van Dijk
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

De verborgen geschiedenis
Ludo Hellemans
Skepter 9.4 (1996) p. 36-37

Bespreking van Forbidden archeology: The hidden history of the human race (1994) door Michael A. Cremo en Richard L. Thompson. De mensheid is veel ouder dan de armzalige drie miljoen jaar van de wetenschap. Er is een samenzwering om dit geheim te houden, maar allerlei vondsten uit de 19de eeuw bewijzen het tegendeel. Gebaseerd op fundamentalistische overwegingen uit de hindoehoek.

Trefwoorden: religie, archeologie
Onderwerp: religie – hindoeïsme

Therapeutic Touch
Rob Nanninga
Skepter 9.4 (1996) p. 38-40

Het eeuwenoude ‘strijken; in een nieuw jasje. Veel verpleegkundigen doen het, en in heel wat Nederlandse ziekenhuizen.

Trefwoorden: Therapeutic Touch, Quinn
Onderwerp: gezondheid – paranormale geneeswijze

Het einde van de wetenschap
Bart van Donselaar
Skepter 9.4 (1996) p. 40-41

Recensie van John Horgan, The End Of Science: Facing The Limits Of Knowledge In The Twilight Of The Scientific Age (1996). In dit boek zijn 43 interviews met wetenschappers verwerkt. Volgens Horgan is de natuurkunde (relativiteit, kwantummechanica, elementaire deeltjes, Big Bang) en de biologie (evolutie, genetica) zowat af en de wetenschap vult alleen nog maar de details in, of speculeert (stringtheorie) en wat financieel of technisch haalbaar is stelt de grenzen. Horgan heeft een scherp oog voor de menselijke kant van de wetenschap. De parade krijgt zo iets van een vermakelijk rariteitenkabinet.

Trefwoorden: wetenschap, natuurkunde, biologie, Gell-Mann, Chomsky, Eccles, Penrose, Feynman, Gödel
Onderwerp: wetenschap

Jomanda over Reïncarnatie
Bart Koene
Skepter 9.4 (1996) p. 41

Reeks citaten uit dit boek. We leren bijvoorbeeld dat de oude Egyptenaren al 1420 voor Christus op hun kalender hadden staan. En dan twintig jaar later 1440.

Trefwoorden: Jomanda, reïncarnatie, kalender
Onderwerp: paranormale – Jomanda

Gesignaleerd (Boekenrubriek.)
Skepter 9.4 (1996) p. 42

Damian Thompson, The End of Time: Faith and Fear in the Shadow of the Millennium (1997). Een grote verzameling voorspellingen van het einde der wereld.
Richard Andews, Paul Schellenberger, De tombe van God: Het lichaam van Jezus en de ontknoping van een 2000 jaar oud mysterie (1996). Het meest waanzinnige boek van Tirion tot nu toe. Een berg bij elkaar gelogen onzin en vanaf bijna de eerste pagina onbegrijpelijk.
NB. Een recensie staat in Skepter 10.2
Iteke Weeda, Spiritualiteit en wetenschap (1996). Veel intens zelfingenomen fikosoofjes die hun dagelijkse beslommeringen omzetten in godservaringen. Een must voor wie de slaap niet kan vatten
Reinoud de Jonge, Gerard IJzereef, De Stenen Spreken: Het geheimschrift van de megalieten ontcijferd (1996). De megalieten aan de Europese westkust zijn opgetrokken door Mediterraniërs op zoek naar het Dodenrijk. Die ontdekten ook Amerika.
Daniel C. Dennett, Aspecten van bewustzijn (1996). Een inspirerend werk van de onstuitbare filosoof.
Mary R. Lefkowitz, Guy MacLean Rogers (ed.), Black Athena Revisited (1996). Diverse essays waarin Bernals boek (zie Skepter 9.3) uiteengerafeld wordt.
Charles Officer, The Great Dinosaur Extinction Controversy (1996). Geoloog Officer vind het meteorietverhaal maar pathologische wetenschap. De dinosauriërs stierven geleidelijk uit.
Rima Apple, Vitamania: Vitamins in American Culture (1996). Uitputtend overzicht van de vitaminecommercie van deze eeuw.
Christopher R. Toumey, Conjuring Science: Scientific Symbols and Cultural Meanings in American Life (1996). De gewone burger weet niets van wetenschap en van wetenschappelijke controverses van heden en verleden. Die worden opgeblazen tot heroïsche eigentijdse gevechten.
Stephen Jay Gould, Full House: The Spread of Excellence from Plato to Darwin (1996). Bevat veel over honkbal en toeval. De grotere dieren zijn parasieten van het rijk der bacteriën.
John Polkinghorne, Beyond Science: The Wider Human Context (1996). Polkinghorne is duidelijk aanhanger van het godsbewijs door fijnafstemming. Ook voor niet gelovigen een aardig boek.

Podium – De ficties van Imelman
Dick Betlem
Skepter 9.4 (1996) p. 43-44

Betlem heeft moeite met Imelmans gebruik van de term fictie. Alle kennis is fictie maar sommige fictie is robuuster. Betlem vindt het een ongeschikt woord om denkbeelden mee aan te duiden. Hij wil kunnen zeggen dat Auschwitz geen fictie is.

Trefwoorden: filosofie, Vaihinger
Onderwerp: filosofie

Podium – De fictie van Betlem
Jan Dirk Imelman
Skepter 9.4 (1996) p. 44

Imelman antwoordt. Aanhakende bij het Auschwitzvoorbeeld: om ‘Auschwitz’ te kunnen beoordelen, heb je bepaalde opvattingen over verantwoordelijkheid en vrijheid nodig. ‘Het is duidelijk dat ‘fictie’ in mijn verhaal niet als een woord uit de dagelijkse taal gebruikt is.’ De bedoeling is zo aan te geven dat het gaat om zaken die niet verabsoluteerd kunnen worden.

Trefwoorden: filosofie
Onderwerp: filosofie

Skeptische Bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 9.4 (1996) p. 45

Kottmeyer legt in Skeptic 10.4 zijn zwanentheorie overtuigend uit. Free Inquiry interviewt Hitchens over de puissant rijke Moeder Teresa, die ook zei: ‘het lijden der armen is zoiets moois’. Teresa’s doel is heilig verklaard te worden.
NB. Teresa stierf 1997 en werd heilig verklaard in 2016.