Skepter 18.2 (2005)

Tweede nummer van jaargang 18.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Stop de persen
• Knutselen met kennis: Theorie en praktijk van het nieuwe leren door Eric Hoogcarspel
• Bedrijfsastrologie – Een alternatief voor kop of munt gooien door Edwin de Boer
  Bedrijfsastrologen kunnen managers vertellen wat ze moeten beslissen en op welk moment. Ze kwamen onlangs in Amsterdam bijeen voor een congres. Een manager van KLM vertelde over de fusie met Air France, die werd begeleid door een bedrijfsastrologe.
  
• Bronwater of brak water? – Een experiment met de spiertest door Rob Nanninga
  Is het mogelijk om met een spiertest onderscheid te maken tussen bronwater en leidingwater met keukenzout? Gemiddeld moesten minimaal twee van de drie metingen het correcte resultaat opleveren. Het werden er minder, maar toch wat meer dan verwacht.
• Een gekleurde kijk – Peperdure brillen tegen dyslexie door Leen van der Linden
  Gekleurde brillen tegen dyslexie zijn dure onzin. Ze berusten op een dubieuze theorie die indruist tegen alles wat er van woordblindheid bekend is en ze ontnemen kinderen de kans om tijdig iets tegen hun vervelende gebrek te ondernemen.
  
• //skepsis.nl/kobben/”>Geloven op gezag – Hoe sceptisch zijn wetenschappers? door André J.F. Köbben
  Er wordt beweerd dat echte wetenschappers niets aannemen op gezag en altijd bereid zijn hun theorieën bij te stellen. Maar dit ideaalbeeld komt vaak niet overeen met de praktijk.
  
• Podium: Het Doemargument door N.G. van Kampen
• Podium: Protonen op Broadway door Jan Willem Nienhuys
• God door de voordeur – Intelligent Design over de oorsprong van alles door Gert Korthof
• Stupid Construction door Piet Borst
• Ongelukken in de wiskunde door Jan Willem Nienhuys
  In de bundel Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp? wordt wat aandacht besteed aan wiskunde en informatica, maar dat gaat niet altijd even goed.
  
• De kaboutertjes door Ronald Plasterk
• What the bleep do we know!? door Gerrie Croonen & Rob Nanninga
  In 2004 won deze film de ‘Pigasus’ Award, de prijs uitgereikt door de James Randi Educational Foundation,  in de categorie ‘Medium dat de meest exorbitante bovennatuurlijke, paranormale of occulte beweringen als feiten presenteerde’.
• Boekbespreking. Utopia naar de maan door Stef Ketelaar
• Brieven
• In het wilde web: Hulp aan nieuwetijdskinderen door Rob Nanninga
• Skeptische bladen

Samenvattingen

Parariteiten: Weg duivel
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.2 (2005) p. 4

In Italië zijn honderden exorcisten, die het behoorlijk druk hebben, maar nu krijgen 120 jonge theologen een opfriscursus exorcisme. Ze krijgen ook leshttps://skepsis.nl/o-ringtest/ van psychiaters die ze uitleggen wanneer ze de dokter moeten bellen.

Trefwoorden: Regina Apostolorum, satanisme, exorcisme, Gabriele Amorth, Lucinda Dirven
Onderwerp: religie – christendom

Parariteiten: Een poes als poema
Rob Nanninga
Skepter 18.2 (2005) p. 4-5

Er is een poema op de Veluwe gesignaleerd. Grote opwinding, drie weken lang. Maar het was gewoon een forse streepjeskat.

Trefwoorden: Robbertson, stichting Pantera, Arno van der Valk, Henk Schouten
Onderwerp: misverstanden

Parariteiten: Smulders’ graal
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.2 (2005) p. 5

Jan Smulders, voormalig stuurman, heeft een onbeholpen boek geschreven over De Ware Graal. Dat is een wiskundige constructie voor pi, die bij narekenen (wat Smulders blijkbaar niet vermocht) de tangens van 72 graden (3,08) opleverde. Het verschil met de conventionele pi zit hem in de algemene relativiteitstheorie. De bouwers van Stonehenge wisten het al, en uiteraard was pastoor Saunière ook op de hoogte.

Trefwoorden: Graal, Da Vinci, Stonehenge, gulden snede
Onderwerp: pseudowetenschap

Parariteiten: Geen idee
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.2 (2005) p. 5

Minister Maria van der Hoeven vond dat er maar eens over evolutie gepraat moest worden. Ze had met Cees Dekker geconverseerd. Diverse bisschoppen en de paus vinden en vonden dat toeval en natuurlijke selectie niet het hele verhaal was. Ze wil een academisch debat, niet wetende dat er al zo’n debat geweest was in Skepter.

Trefwoorden: Van der Hoeven, Dekker, Meester, De Jong, Punt, Schönborn
Onderwerp: religie – creationisme

Stop de Persen 25 januari 2005 – 30 april 2005
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.2 (2005) p. 6-7

Trefwoorden: glucosamine, Tabachnik, telefoonzendmast, Lijkwade, Shinka, Ernst Mayr, sekskelders, creationisme, opwarming, blackout, gebedsgenezing, Fatima, sint-janskruid, Efraïm, godgelovigheid, godsdienstwaanzin, zandmandala, Toetanchamon, stadssage, vitamine E, atoombom, Zijlstra, vaccinatie, flutcongressen, padden, vitamine D, rode hond
Onderwerp: sdp

Knutselen met kennis
Theorie en praktijk van het nieuwe leren
Erik Hoogcarspel
Skepter 18.2 (2005) p. 8-13

Het oude, achterhaalde leren hecht waarde aan boeken, vakbekwame docenten en examens. Het nieuwe leren gaat uit van onberedeneerde gevoelens en ervaring, die zorgen dat kinderen vanzelf dingen opsteken als ze eraan toe zijn. Als ze maar voldoende tevreden zijn met zichzelf, dat wil zeggen als hun emotionele intelligentie is bijgebracht. De filosofie van het constructivisme speelt een belangrijke rol voor de aanhangers van het nieuwe leren. Dat zegt dat er geen externe werkelijkheid is: alles wat we ervaren is een mentale constructie afkomstig uit ons eigen hoofd.

Trefwoorden: Rousseau, Coleman, emotionele intelligentie, Richard Alpert, Howard Gardner, David Sousa, constructivisme, Kirschner, von Glasersfeld, Kant, Wittgenstein,
Onderwerp: maatschappij – onderwijs en opvoeding

Bedrijfsastrologie
Een alternatief voor kop of munt gooien
Edwin den Boer
Skepter 18.2 (2005) p. 14-17

Bedrijfsastrologie is een veelzijdig vakgebied dat managers en investeerders kan helpen om beslissingen te nemen. In Nederland maakt de KLM er op beperkte schaal gebruik van. Meer daarover was te horen op een congres van de International Society of Business Astrologers (ISBA), dat op 27 en 28 mei 2005 plaatsvond in Amsterdam. De ISBA is in 1997 opgericht door de Deense astrologe Karen Boesen. Faye Cossar is secretaris van de Astrologische Associatie, die mede het congres organiseerde. Een interessante toepassing van astrologie gaf Robert Citron, die in 1994 met behulp van gemeenschapsgeld 1,6 miljard dollar verknoeide met riskante beleggingen. Hij raadpleegde een astrologische nieuwsbrief.

Trefwoorden: Peter Delahay, Robert Doolaard, Marijke Hulsing, Fred Opmeer, Han van Straaten, Michael Kimman, Bill Sarubbi, Bill Meridian, Robert Gover, Manfred Zimmel, astrologie, Robert Citron, Cheiron, levensklok, Randi, Mogens Winther
Onderwerp: astrologie – astrologen

Bronwater of brak water
Een experiment met de spiertest
Rob Nanninga
Skepter 18.2 (2005) p. 18-23

De zogeheten O-ringtest is een spiertest. De proefpersoon drukt duim en wijsvinger tegen elkaar en de tester probeert deze ring te verbreken. Als de proefpersoon ‘sterk’ is lukt dat niet, anders wel. Als een vraag aan het onderbewuste gesteld wordt en het antwoord ‘nee’ is, dan werkt dat verzwakkend. Als de proefpersoon een flesje vasthoudt met iets schadelijks erin, zal dat de proefpersoon verzwakken, terwijl bijvoorbeeld zuiver bronwater niet dat effect heeft. Skepsis ging na af het klopte. Bremzout werd geacht schadelijk te zijn. Iemand die claimde deze spiertest regelmatig te gebruiken wilde wel helpen. 93 flesjes werden met bronwater (52) of zout water (41) gevuld, volgens een rigoureus protocol dat garandeerde dat geen der aanwezigen wist welk flesje wat bevatte. Afgesproken was dat bij deze eerste poging 62 correct (kans iets minder dan 1 op 1000) minimaal vereist was om een vervolgproef te ondernemen. De uitkomst was 56 correct (kans op 56 of meer correct ongeveer 1 op 30).
NB. In Skepter 22.2 nog een dergelijke test: https://skepsis.nl/o-ringtest/ , die keer van een therapeut die in deze methode is opgeleid en hem vaak toepast.

Trefwoorden: Therapeutic Touch, homeopathie, Meersseman, Martina, Omura,
Onderwerp: paranormale – tests

Een gekleurde kijk
Peperdure brillen tegen dyslexie
Leen van der Linden
Skepter 18.2 (2005) p. 24-26

Gekleurde brillen zouden helpen tegen dsylexie. Er zijn wel tien verschillende behandelingen voor dyslexie, en voor geen enkele is bewijs. De firma Xlens biedt speciale gekleurde brillen aan voor 595 exclsuief montuur (en voor contactlenzen nog 50 euro extra). Er is geen enkel bewijs voor de werking. Het enige dat echt werkt is directe en uiteraard intensieve lees- en spellingsinstructie, hoe vroeger men begint, hoe beter. Oefenen, oefenen, oefenen.
NB. In Skepter 27.2 staat een vervolg.

Trefwoorden: dyslexie, John F. Stein, Xlens
Onderwerp: pseudowetenschap

Geloven op gezag
Hoe sceptisch zijn wetenschappers?
André J.F. Köbben
Skepter 18.2 (2005) p. 27-30

Tekst van de voordracht van professor Köbben op het Skepsis-congres van 2004. Het ideaalbeeld van de wetenschapper zoals geschetst in een artikel van Robert Merton uit 1942, klopt niet erg. Veel wetenschappers, ook beroemde, zijn of waren erg verknocht aan de eigen ontdekkingen. In de wetenschap wordt veel op gezag geloofd. Gezaghebbende wetenschappers krijgen ook makkelijker iets gepubliceerd. Köbben citeert het geval van Schön die jarenlang verzonnen resultaten gepubliceerd wist te krijgen in vooraanstaande tijdschriften. Als een gezaghebbend geleerde een fout idee gepubliceerd weet te krijgen, kan een soort echokamer, een gezelschap van napraters, dat idee heel lang in stand houden.

Trefwoorden: Merton, Newton, Darwin, Dawkins, pulsar, Mattheüseffect, Milgram, Tinbergen, Schön, Ludwik Fleck, Cooper
Onderwerp: wetenschap – demarcatie

Podium – Het Doemargument
N.G. van Kampen
Skepter 18.2 (2005) p. 31

Het doemargument is afkomstig van Gott: als je een eindig bestaand fenomeen ontmoet is het 20 tegen 1 dat minstens 1/20 van de levensduur van dat fenomeen verlopen is. Gott past dit toe op de mensheid die circa 200.000 jaar oud is. Maar dit is onzin: je kunt geen statistiek doen met één mensheid.

Trefwoorden: Guth, Leslie, Bostrom, Dijkgraaf
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Skepsis Congres
Skepter 18.2 (2005) p. 31

Aankondiging van het Skepsis-congres op 29 oktober 2005 te Utrecht met als thema ‘Gaat de Verlichting uit?’

Trefwoorden: skeptici, congres, verlichting
Onderwerp: skeptici – congres

Protonen op Broadway
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.2 (2005) p. 32

Gaat eveneens over het argument van Gott, die zijn inspiratie opdeed aan een groot collectief: alle shows op Broadway. Nog twee redeneerfouten: Eerst neemt men aan dat iets onbekends een vaste duur heeft, en daarna doet men waarschijnlijkheidsuitspraken over die duur. Bovendien neemt men aan dat het ogenblik om het fenomeen aan te treffen gelijkverdeeld is over de bestaansduur van het fenomeen. Ten slotte, toegepast op protonen: de levensduur daarvan is ruw geschat minimaal tien tot macht 26 maal zo lang als de leeftijd van het huidige universum. Moeten we het als buitengewoon toevallig rekenen dat we daar zo vroeg in het ‘leven’ van protonen al achter komen?

Trefwoorden: Gott, Broadway, protonen
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

European Skeptics Congress
Skepter 18.2 (2005) p. 32

Een Europees Skeptisch congres zal gehouden worden op 13-16 oktober te Brussel.

Trefwoorden: skeptici, congres,
Onderwerp: skeptici – congres

God door de voordeur
Intelligent Design over de oorsprong van alles
Gert Korthof
Skepter 18.2 (2005) p. 33-35

Recensie van Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp? Over toeval en doelgerichtheid in de evolutie (2005) onder redactie van Cees Dekker, Ronald Meester en René van Woudenberg. Zonder het te beseffen staat de Nederlandse Intelligent Design-beweging in zijn hemd met dit boek. Het centrale idee is dat toevallige mutatie plus natuurlijke selectie tezamen het verloop van de evolutie niet kunnen verklaren. Er moet extra informatie zijn toegevoegd, alleen kunnen de auteurs niet aangeven hoe, waar, wanneer noch door wie of wat. Typisch is een hoofdstuk van Dekker over het ontstaan van het leven (toegegeven, een van de 125 onopgeloste wetenschappelijke problemen volgens Science). Dat is geen probleem van de evolutietheorie en zo hopeloos als Dekker het voorstelt is het ook niet.

Trefwoorden: Dekker, Borst, Margulis, symbiose, mitochondriën, Lever, Conway Morris, Sean Carroll, evo-devo, Schwabe, Senapahty, Behe, Dembski
Onderwerp: religie – creationisme

Stupid construction
Piet Borst
Skepter 18.2 (2005) p. 36-37

Politiek is de Intelligent Design alweer passé. Tijd voor Stupid Construction. Mitochondriën waren oorspronkelijk symbiotische bacteria, zogeheten endosymbionten. Honderden van hun genen zijn in de loop van de evolutie in de gewone chromosomen terechtgekomen. Het eindresultaat is een stupide constructie. Het overhevelingsproces is niet in alle takken van de boom van het leven even vlug gegaan, en er is zelfs een missing link tussen dieren wier mitochondriën zuurstof gebruiken en anaerobe dieren die in plaats daarvan waterstof produceren. Die missing link is een pantoffeldiertje dat leeft in de darmen van een kakkerlak.

Trefwoorden: creationisme, Knevel, Van der Hoeven, Pieter Drenth, Leezenberg, koran, mitochondriën, Michael Gray, hydrogenosomen, kakkerlak, missing link.
Onderwerp: religie – creationisme

Ongelukken in de wiskunde
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.2 (2005) p. 38

In de bundel Schitterend ongeluk staat een bijdrage van Juleon Schins die gedeeltelijk over wiskunde gaat. Hij speelt het klaar om te beginnen met een zin waarin zo al drie fouten staan, en hij denkt dat de stelling van Gödel betekent dat de menselijke geest een niet-materiële oorsprong moet hebben. Niet zo. Een groot deel van de wiskunde berust op het idee dat je alsmaar door kunt tellen. Dat is een aanname die uiteraard niet in een eindig aantal stappen te bewijzen is. Als dat ‘waar’ is (dus geen tegenspraken produceert) dan zijn er nog massa’s andere waarheden die ook niet in een eindig aantal stappen te bewijzen zijn. Schins lijkt niet te weten dat in al dit werk de aanname verstopt zit dat de wiskunde klopt. Schins’ voorbeeld is juist een demonstratie van het beginsel dat uit een enkele ‘fout’ alles kan worden afgeleid.

Trefwoorden: Schins, Gödel, Hilbert, Meester, Dawkins, Behe, Plasterk
Onderwerp: wetenschap

De kaboutertjes
Ronald Plasterk
Skepter 18.2 (2005) p. 39

Ook Plasterk maakte gehakt van Schitterend ongeluk in een Volkskrant-bijdrage die hier wordt herdrukt. ‘Het zou goed zijn geweest als een van de drie redacteuren een eerstejaarscollege biologie had gevolgd.’ Dan zou een frase van Schins gelijkwaardig met ‘Haringen van de soort Vissen’ niet zijn blijven staan. Zelfs de plaatjes van DNA in het boek (en op de kaft) zijn fout. Dekker beweert dat zijn geloof in Intelligent Ontwerp iets met religie te maken heeft, maar dat klopt niet met wat zijn lichtend voorbeeld Van den Beukel zelf schrijft. Meester schrijft dat niet is aangetoond dat mensen en ratten gemeenschappelijke voorouders hebben. ‘Dat is echt kolder’.
NB. De ID’ers lijken te beweren dat die gemeenschappelijke afstamming er wel is, maar dat wat bekend is over ‘mutaties’ lijkt te wijzen op toevoer van informatie van buitenaf. ‘Het zullen de kaboutertjes dan wel zijn.’ Dat is waarschijnlijk correct als men ‘wat bekend is van mutaties’ vervangt door ‘wat de ID’ers weten van mutaties’.

Trefwoorden: Plasterk, Dekker, Jan Lever, Schins, Meester, Van den Beukel, creationisme, Intelligent Ontwerp
Onderwerp: religie – creationisme

What the bleep do we know!?
Gerrie Croonen
Skepter 18.2 (2005) p. 40-41

Bespreking van de gelijknamige documentaire-achtige film. Het is een propagadafilm voor allerlei New Age-ideeën over de kracht van meditatie, Ramtha (een geest uit Atlantis), onbegrepen kwantumfysica, de kracht van geloof enzovoorts.

Trefwoorden: Randi, Pigasus Award, Emoto, Hagelin, Transcendente Meditatie, Robert Park, William Tiller, Ramtha, J.Z. Knight, Columbus, wet van Aerchimedes, Satinover, Ledwith
Onderwerp: religie – New Age

Utopia naar de maan
Stef Ketelaar
Skepter 18.2 (2005) p. 42-44

Bespreking van Rocket Dreams: How the Space Age shaped our vision of a world beyond (2004), door Marina Benjamin.
In het begin van het ruimevaarttijdperk was men heel optimistisch over de mogelijkheden van ruimtevaart. Maar dat is verdwenen, nadat de VS hun doel, namelijk het overtreffen van de Sovjet-Unie hadden bereikt. De NASA werd een administratieve moloch. De fantasie van het volk richtte zich op ufo’s en SETI. Het klopt niet echt wat Benjamin schrijft, want bijvoorbeeld Roswell was niet sinds 1947 het epicentrum van de ufologie. Dat kwam pas later. Dat het ufo-fenomeen wel in 1947 begon, is ook in strijd met haar opvatting dat ufo-geloof een gevolg was van teleurstelling over de uiteengespatte droom van de ruimtevaart. Behalve het ufo-geloof is er ook nog de sciencefictioncultuur, die de ruimtevaart flink predateert. Benjamin denkt dat de ufo-subcultuur zal verdwijnen als bijvoorbeeld de VS in een ruimterace met China verwikkeld raakt. Recensent geloof er niets van.
NB. In de afgedrukte versie is een ongelukje gebeurd met het kader met boektitel en dergelijke onderaan pagina 44. Dit is hersteld in de pdf.

Trefwoorden: ruimtevaart, ufo, cyberspace, SETI, Roswell, NASA, Armstrong, Apollo, Arecibo
Onderwerp: ufo’s – algemeen

Radioactiviteit (Brief.)
Klarissa Nienhuys
Skepter 18.2 (2005) p. 45

Het probleem van kernafval als gevolg van de opwekking van kernenergie wordt gebagatelliseerd in het boek Radioactiviteit (zie Skepter 17.3). Speciaal het zogenaamde Kyshtym-ongeluk nabij Chelyabinsk in de Oeral (1957 )verdient meer aandacht. Daar kookte een tank met radioactief afval (en veel nitraten en acetaten) droog met een chemische explosie als gevolg. Nog steeds is daar een gebied van honderden vierkante kilometers verboden terrein.

Trefwoorden: kweekreactor, Van der Hagen, Kyshtym, Chelyabinsk, Medvedev, Tsjernobyl, Windscale
Onderwerp: wetenschap – energievoorziening

Amsterdamse Skeptici
Skepter 18.2 (2005) p. 45

Oproep voor bijeenkomst op 30 augustus 2005

Trefwoorden: skeptici, organisatie
Onderwerp: skeptici – organisatie

In het wilde web – Hulp aan nieuwetijdskinderen
Rob Nanninga
Skepter 18.2 (2005) p. 46

De Stichting Nieuwetijdskinderen heeft haar activiteiten vrijwel beëindigd, maar voormalig automatiseringsdeskundige Kees de Vries is in het gat gesprongen. Hij is een kwakzalver. Hij test kinderen met een biosensor (een soort wichelroede) of met spiertests en geneest met druppeltjes Octaliet (edelstenen en bloesemremedies). Hij geeft op grote schaal lezingen in bibliotheken en Volksuniversiteiten. Hij behandelt ook autistische kinderen.

Trefwoorden: Nieuwetijdskinderen, Carla Muijsert, Kees de Vries, Cornel van Noppen, Sensitherapeut, biosensor, octaliet
Onderwerp: gezondheid – kwakzalverij

Skeptische bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 18.2 (2005) p. 47

Fortean Times 198 heeft een verhaal over de Oost-Engelse heksenpaniek van 1645, die 100 vrouwen het leven kostte.