Zonnestaren
Een nieuwe religie met oogkleppen
door Hilje de Boer en Rob Nanninga
Bijna iedereen weet dat je je ogen kunt beschadigen als je recht in de zon kijkt. Toch zijn er mensen die ernaar streven om dit 44 minuten vol te houden. Zij geloven dat zonnestaren louter positieve effecten heeft, mits je je aan bepaalde richtlijnen houdt. De energie die je op deze wijze ontvangt, zou zelfs eten overbodig maken.
Volgens Ron van Dijen is sungazing ofwel zonnestaren ‘een eeuwenoude natuurlijke techniek voor een gezonder en gelukkiger leven’. Hij publiceerde in 2011 een boek over zonnestaren en geeft er maandelijks meerdere lezingen over. [1] Wie al wat ervaring heeft met zonnestaren (‘minimaal 5 minuten’) kan ook een workshop bij hem volgen. Ron behaalde in 1993 een Master of Business Administration, maar het werk maakte hem depressief en hij kreeg bovendien last van reuma en andere lichamelijke klachten. Via omzwervingen in het alternatieve circuit ontdekte hij uiteindelijk het zonnestaren, dat volgens hem wereldwijd al door 50.000 mensen wordt beoefend. Hij beschouwt de zon als de meest pure vorm van voeding voor lichaam en geest, al eet hij nog wel groente, fruit en noten. De zon biedt een weg naar een duurzame en bewuste levenswijze in overstemming met het ritme van de natuur.
Veel aanhangers van de methode nemen graag aan dat het zonnestaren al in diverse oude culturen werd beoefend. Dat bevestigt hun veronderstelling dat het een waardevolle techniek is. Zo schrijft Ron van Dijen in zijn boek: ‘De oude Egyptenaren, Grieken, Maya’s en Inca’s en ook vele natuurvolkeren en religies gebruikten haar voor de genezing van lichaam en geest.’
De claims van Ron zijn lastig te verifiëren omdat hij niet aangeeft waar hij zijn kennis vandaan heeft gehaald. We hoeven er niet aan te twijfelen dat in vele oude culturen zonnegoden werden aanbeden. Zo kenden de oude Grieken de zonnegod Helios, de Inca’s de zonnegod Inti en de Egyptenaren de zonnegod Ra. Maar dat bewijst nog niet dat men de gewoonte had rechtstreeks in de zon te staren.
Zonnestaren is evenals hemelstaren (skygazing) wel een onderdeel van de geheime thögal-oefeningen uit de dzogchen-traditie van het Tibetaans boeddhisme. Mogelijk hebben enkele hedendaagse promotors van het zonnestaren daar inspiratie aan ontleend. Bij de Tibetaanse versie van het zonnestaren krijg je echter de opdracht om niet in maar een stukje onder de zon te kijken, bij voorkeur door je wimpers. Daarbij kun je regenboogachtige kleuren zien, die als meditatieobject worden gebruikt. Je moet de oefening doen als de zon opkomt of ondergaat. Het is ook toegestaan om een gloeilamp of kaars te gebruiken.
Indiana Jones
De meest opmerkelijke zonnestaarder was de avonturier Gene Savoy (1927-2007). Hij was aanvankelijk journalist, maar werd in de jaren 1960 bekend als ontdekkingsreiziger en amateurarcheoloog. Zijn belangrijkste ontdekking was de oude Inca-stad Vilvabamba, die in 1539 was gesticht. De stad stond bekend als het laatste toevluchtsoord van de Inca’s voordat ze in 1572 door de Spanjaarden werden verslagen. De ruïnes waren al sinds het einde van de 19de eeuw bekend, maar ze werden nog niet eerder in verband gebracht met Vilvabamba, waarvan de locatie onbekend was.
Een jaar later, in 1965, ontdekte Savoy 26 ronde stenen ruïnes in het Andesgebergte van Noord-Peru, die bekend werden als Gran Pajatén. Hoewel hij de eerste was die deze ontdekking wereldkundig maakte, was de vondst al ruim een jaar eerder gemeld door naburige dorpelingen, die hem naar de locatie hadden gebracht. Naar eigen zeggen ontdekte hij in totaal meer dan 40 ‘verloren’ steden in Peru. Professionele archeologen waren er doorgaans niet van onder de indruk, omdat hij volgens hen een deel van Peru bezocht dat bezaaid lag met oude ruïnes. Zij wilden vanwege zijn controversiële theorieën ook liever niet met hem geassocieerd worden. In hun ogen was hij eerder een fantast dan een wetenschapper.
Savoy hield van sterke verhalen waarin hij zelf de hoofdrol speelde. Hij zocht onder meer naar de schat van El Dorado, probeerde aan te tonen dat het goud van koning Salomo uit Zuid-Amerika kwam en maakte reizen op een vlot. Soms haalde hij de krant met oude ontdekkingen, die hij als nieuwe vondsten presenteerde. Om zijn expedities te bekostigen nam hij vaak tegen royale vergoeding would-be ontdekkers mee. Het weekblad People noemde hem in 1988 “Indiana” Savoy, verwijzend naar de populaire Indiana Jones-films.
Dat Gene Savoy een levendige fantasie had, bleek ook uit het feit dat hij naast zijn werk als amateurarcheoloog een eigen godsdienst stichtte, waarin de zon een centrale rol speelde. Hij had ontdekt dat in de Bijbel, de Dode Zeerollen en andere oude teksten een nieuw tijdperk van licht werd aangekondigd. Zo kunnen we in het bijbelboek Maleachi (3:20) lezen: ‘Maar voor u, die mijn naam vreest, zal de zon der gerechtigheid opgaan, en er zal genezing zijn onder haar vleugelen…’ Alle grote spirituele meesters, waaronder Jezus en zijn Essenen, wisten al dat de zon een poort is naar een andere wereld, naar een goddelijke Zon achter de zon. Dit is een esoterische leer die over de hele wereld bekend was bij religieuze ordes en aan de basis lag van oude religieuze tradities, ook in Zuid-Amerika.
Jezus onderwees in het geheim hoe we door licht geestelijk herboren kunnen worden en naar God kunnen terugkeren. Hij voorspelde de komst van de ‘Zon der Gerechtigheid’. Christus is inmiddels wedergekeerd, niet in menselijke gedaante, maar als een spirituele energie die zich sinds 1962 manifesteert via de stralen van de zon. Dit was voorzegd door Jamil (1959-1962), het wonderbaarlijke zoontje van Savoy, dat samen met hem en zijn Peruaanse vrouw in de Andes leefde, maar na een grote aardverschuiving overleed.
Savoy verhuisde naar Reno, in de staat Nevada, waar hij vanaf 1971 tot zijn dood bisschop was van de International Community of Christ, Church of the Second Advent. Na zijn dood werd hij opgevolgd door een zoon. De kerkdiensten vinden in de openlucht plaats. Aanhangers kijken slechts gedurende korte tijd en op voorgeschreven tijdstippen in de zon om hun bewustzijn te verruimen en een onsterfelijk spiritueel lichaam van licht te ontwikkelen. [2]
Oogletsel
De voormalige Indiase ingenieur Hira Ratan Manek (bekend als HRM) ontwikkelde vanaf 1992 een protocol voor mensen die willen zonnestaren. Hij is de bekendste sungazer en werd door velen nagevolgd. HRM baseerde zich naar eigen zeggen op oude Griekse en Egyptische teksten. Hij verwees ook naar de bekende Zonnegroet (Surya Namaskar), die vaak aan het begin van een yogasessie wordt uitgevoerd. Dit zou een duizenden jaren oud ochtendritueel zijn, waarbij men de zon begroet. Modern onderzoek heeft echter duidelijk gemaakt dat de Zonnegroet waarschijnlijkheid pas in de 20ste eeuw is ontwikkeld door de Raja van Aundh (1868-1951), die zich toelegde op bodybuilding. De oefening werd door andere Indiase bodybuilders overgenomen en gepropageerd. De Zonnegroet had oorspronkelijk niets met yoga te maken, maar was een soort push-up oefening. [3]
Wie wil leren zonnestaren moet volgens HRM aanvankelijk slechts 10 seconden naar de zon kijken. Doe dat een uur voordat de zon ondergaat of kort nadat de zon is opgekomen. Je kunt je ogen eerst even dicht houden om aan het licht te wennen. Contactlenzen moet je van tevoren uitdoen. Je moet ook je schoenen en kousen uittrekken, zodat overtollige energie naar de aarde kan afvloeien. Na afloop bedek je je ogen met je hand totdat je geen nabeeld meer ziet. Vervolgens kun je elke dag 10 seconden langer blijven kijken. Ga daarmee door tot je uiteindelijk in staat bent om na circa 9 maanden (of wat langer, want soms is het te bewolkt) 44 minuten onafgebroken in de zon te staren. Wie dit einddoel heeft bereikt, heeft de accu helemaal opgeladen en mag desgewenst met zonnestaren stoppen. In plaats daarvan kun je het ook afbouwen naar 15 minuten per dag. [4]
In de filmdocumentaire Eat the sun (2011) volgt de jonge Amerikaan Mason Dwinell de richtlijnen van HRM. Hij is geobsedeerd door zonnestaren en houdt dat bijna iedere dag 10 seconden langer vol. Evenals andere zonnestaarders gelooft hij dat dit geen schade zal opleveren wanneer hij zich strikt aan de voorschriften houdt. Nadat hij zover gevorderd is dat hij al 40 minuten in de zon kan staren, nemen de documentairemakers hem mee naar een oogkliniek voor een onderzoek. Hoewel er volgens Mason nog niets aan zijn ogen mankeert, blijkt uit een netvliesscan dat er wel degelijk schade zichtbaar is. De oogarts spreekt over een ‘large diffuse burn on the macula’. Mason is behoorlijk geschrokken en stopt acuut met zonnestaren. Maar wat later besluit hij toch om nog even door te gaan tot hij de 44 minuten heeft bereikt.
Zonnestaren kan leiden tot fotochemische beschadiging van de gele vlek (macula lutea), het centrale deel van de lichtgevoelige laag achterin het oog, waarmee we kleuren kunnen waarnemen. Je wordt er zelden blind van, maar het is wel mogelijk dat je een zwarte vlek in het midden van je gezichtsveld gaat zien. Je gezichtsscherpte kan ook achteruit gaan, het beeld kan vervormen en de kleuren kunnen veranderen. Je kunt dan alleen nog hopen dat je geleidelijk, na verscheidene maanden, weer wat beter gaat zien.
Ultraviolette straling wordt bijna volledig geabsorbeerd door het hoornvlies. UV-straling kan onder meer staar veroorzaken. Zonnestaarders proberen de hoeveelheid te beperken door alleen naar de opkomende of ondergaande zon te kijken. De intensiteit van de UV-straling is dan zo gering mogelijk. Beschadigingen aan de pigmentlaag onder het netvlies kunnen zich weer herstellen. Maar dat is niet het geval als er een (gedeeltelijk) gaatje in je macula is ontstaan.
Niemand kan voorspellen hoe lang je in de zon mag kijken voordat er onherstelbare schade is aangericht, want dat verschilt per persoon. Het lijkt verstandig om er niet mee te experimenteren. In Engelstalige medische literatuur is er meer over te vinden door te zoeken op solar retinopathy. Zonlicht-retinopathie kwam onder meer voor bij mensen die onbeschermd naar een zonsverduistering keken.
Leven van zonlicht
HRM vertelde in de filmdocumentaire dat hij al sinds 1995 geen vast voedsel meer had genuttigd. Hij dronk alleen nog gekookt water, wat karnemelk, thee en koffie. Voor de rest verschafte de zon hem voldoende energie, alsof hij een plant was die licht gebruikte om kooldioxide in koolhydraten om te zetten.
Zou het niet mooi zijn als de mens puur en alleen zou kunnen leven op zonne-energie? Hongersnood verdwijnt als sneeuw voor de zon, werklozen hoeven niet naar de voedselbank maar kunnen op kosten van de gemeente een cursus zonnestaren volgen, en kinderen hoeven hun bittere spruitjes niet meer op te eten. Als zonnestaarder kun je makkelijk bezuinigen in tijden van crisis, want de zon is gratis. Eten doe je dan alleen nog voor je plezier en niet meer uit noodzaak. Er zijn zonnestaarders die geloven dat dit kan. Ook Mason Dwinell was ervan overtuigd en at vrijwel niets meer.
Het idee dat we geen vast voedsel nodig hebben is een stroming die ‘breatharianism’ heet. Het eten van voedsel zou ons slechts door anderen zijn aangeleerd. We kunnen het daarom ook weer afleren, bijvoorbeeld door veel te mediteren. Het vervangen van voedsel door zonlicht is één van de manieren om het te realiseren.
Obesitas bewijst dat eten niet goed voor ons is. Als het waar is dat voedsel energie geeft, dan zou je energieker moeten worden naarmate je meer eet. We weten echter allemaal dat dikke mensen vaak lusteloos zijn en de ‘after dinner dip’ is een bekend verschijnsel. Dit is voor zonnestaarders een bewijs dat een maaltijd geen goede energie oplevert. Ze wijzen erop dat er geen indicaties zijn dat vasten schadelijk is, terwijl er veel ziekten zijn die verband houden met overgewicht. Uiteraard is dit geen eerlijke vergelijking, want overgewicht zou je niet moeten vergelijken met vasten, maar met ondergewicht, waarvan ook bekend is dat het ongezond is. In januari 2011 overleed een Zwitserse vrouw nadat ze gedurende een langere periode op zonlicht probeerde te leven. Er zijn ook andere sterfgevallen bekend na het volgen van een breatharian dieet.
Akahi en Camila – een jong stel breatharians uit Equador, dat in Nederland lezingen gaf – vertelden in meerdere interviews dat ze ook tijdens de zwangerschap van Camila niet hadden gegeten. De artsen stonden naar verluidt versteld van de goede bloedwaardes van de aanstaande moeder, al is het niet bekend wie deze artsen waren. Akahi en Camila voeden hun kind nu volgens de breatharianrichtlijnen op. Wel laten ze doorschemeren dat ze soms voor hun plezier nog wat eten, maar nooit omdat ze het noodzakelijk vinden. In zekere zin ben ik dan ook een breatharian, want ik eet met veel plezier drie maaltijden per dag.
Er zijn aanhangers van zonnestaren die een wetenschappelijke verklaring voor het fenomeen zoeken in de pijnappelklier (epifyse). Deze bevindt zich in de hersenen en is verantwoordelijk voor de aanmaak van het slaaphormoon melatonine. Lichtprikkels remmen de productie van melatonine en een verstoord dag-nachtritme zou via melatonine een jetlag veroorzaken. Zonnestaarders geven aan minder slaap nodig te hebben. Er is geen bewijs dat een uurtje zonnestaren de aanmaak van melatonine langdurig remt. Het is wel bekend dat het moeilijk kan zijn om met een lege maag in te slapen.
Op de website van HRM staat dat artsen ontdekten dat zijn epifyse groter is dan normaal. Zonnestaarders geloven dat de epifyse zonne-energie kan omzetten in ‘normale’ energie, die het lichaam kan gebruiken ter vervanging van voedsel. Dit proces zou 2000 calorieën per dag opleveren. Volgens de richtlijnen van HRM hoef je na 9 maanden niet meer te zonnestaren omdat je dan voor het leven bent opgeladen. Er wordt niet verklaard hoe dit proces werkt.
HRM is volgens zijn aanhangers het levende bewijs dat zonnestaren werkt. Onafhankelijke onderzoekers zouden dit hebben bevestigd. In 2000 nam HRM deel aan een onderzoek van de Indiase neuroloog Sudhir Shah. Hij zou toen 411 dagen lang uitsluitend water hebben gedronken. Hoewel er wordt beweerd dat hij onder streng toezicht stond van een team van artsen en wetenschappers, was dit toezicht niet optimaal. HRM verbleef in een tweekamerflat, waar hij regelmatig bezoek ontving. Tijdens het onderzoek beklom hij zelfs een heilige berg, samen met 500 aanhangers. Dr. Shah toonde zich zeer onder de indruk van de onderzoeksresultaten, al verloor HRM in totaal 19 kilo. [5] De spectaculaire resultaten waren naar verluidt voor de Thomas Jefferson Universiteit een reden om HRM uit te nodigen voor een succesvol vervolgonderzoek. Maar volgens dr. Andrew Newberg werkte hij alleen mee aan een onderzoek naar meditatie, waarbij hersenscans werden gemaakt. Men ging niet na of hij zonder voedsel kon leven.
De documentairemakers van Eat the Sun vertrouwden het niet helemaal. Zij lieten de zonnegoeroe door twee cameramannen schaduwen toen hij een bezoek bracht aan een yogacentrum in San Francisco. De camera legde vast hoe hij bij een plaatselijke MacDonald’s naar binnen ging, maar daar bleek hij slechts een kop koffie met twee zakjes suiker te hebben gedronken. Wat later was het wel raak: de spionnen zagen HRM een Indiaas restaurant betreden en ze fotografeerden door de ruit hoe hij daar zat te smullen. Het personeel bevestigde dat hij een copieus maal had genuttigd. Toen men hem vertelde dat hij was gefotografeerd, beweerde HRM dat een fotograaf hem honderd dollar had geboden voor een foto in het restaurant, waar hij niets had gegeten. Later stuurde hij regisseur Peter Sorcher echter een excuusmailtje. Daarin liet hij weten dat het heel zelden wel eens voorkwam dat zijn lichaam behoefte had aan voedsel. Dat mogen we betwijfelen, want toen hij zich in de documentaire Am Anfang war das Licht (2010) liet wegen, bleek dat hij een beetje te zwaar was voor zijn lengte.
HRM en anderen beweren dat men lang geleden al wist dat je van de zon kunt leven. Het is echter niet duidelijk hoe deze kennis in de vergetelheid kan zijn geraakt, want hongersnoden zijn er altijd al geweest. Volgens Ron van Dijen zijn mensen de zon simpelweg ‘uit het oog verloren’ toen ze te veel binnen gingen zitten. Een andere theorie stelt dat de kennis opzettelijk is verdonkeremaand omdat niemand aan de zon kon verdienen.
Intuïtieve kennis
Volgens sungazers kan zonnestaren een breed scala aan ziektebeelden genezen. Ron van Dijen schrijft hierover in zijn boek:
Sungazing kan een positief effect hebben op vele ziektebeelden en mogelijk zelfs in het lichaam een regeneratie van lichaamscellen teweeg brengen. Te denken valt hierbij aan reuma, depressiviteit, zelfmoordneigingen, chronische pijn, kanker, suikerziekte, overgewicht, hart- en vaatziekten, luchtwegaandoeningen, slechtziendheid, verslaving, angst, paniekstoornissen, hyperactiviteit en nog vele andere fysieke en psychische stoornissen.
Veel mensen hebben last van seizoensgebonden depressies. Een gebrek aan zonlicht is daarbij een voor de hand liggende oorzaak en lichttherapie is inmiddels een geaccepteerde behandeling. Een recent prospectief onderzoek onder 50.000 Zweedse vrouwen naar het effect van de zon op kanker leverde een verrassend resultaat op. Het onderzoek bevestigde dat de kans op huidkanker toeneemt bij regelmatige blootstelling aan de zon of zonnebank. Toch hadden vrouwen die voor hun dertigste elk jaar minstens een week gingen zonnen in het algemeen minder kans op kanker. [6] Ook is bekend dat sommige mensen met reuma naar een warmer en zonniger klimaat verhuizen omdat ze daar minder last hebben van hun kwaal. Wetenschappelijk onderzoek hiernaar heeft echter nog geen verband kunnen aantonen tussen het klimaat en de klachten.
Aanhangers van zonnestaren beroepen zich vaak op zulk onderzoek, al heeft dat alleen te maken met normale blootstelling aan zonlicht. Bewijs voor de claims van sungazers wordt daarom vooral geleverd door persoonlijke verhalen van mensen die het aan den lijve hebben ondervonden. Ron van Dijen is er naar eigen zeggen erg van opgeknapt. Als je in de zon staart, komt er naar zijn ervaring heel snel een veranderingsproces op gang, een ‘reset’. Negatieve ervaringen die je in eerste instantie kunt ondervinden, mogen worden toegeschreven aan afvalstoffen die in het lichaam vrijkomen. Fotonen brengen volgens Ron het hormoon- en zenuwstelsel in evenwicht en bevorderen de aanmaak van neurotransmitters. Het is ook wenselijk om water te drinken dat vier uur in de zon heeft gestaan, want dat bevat veel fotonen en werkt als antioxidant. Toch vindt Ron een wetenschappelijke basis niet zo belangrijk, want ‘ik stel hier mijn intuïtie boven mijn intellect’. In een interview met het Algemeen Dagblad (14 mei 2011) prees hij zonnestaren aan als een methode die zieken naar eigen inzicht kunnen gebruiken:
Mensen die ziek zijn, kunnen het heft eindelijk in eigen hand nemen en hoeven niet meer afhankelijk te zijn van dokters waarin ze weinig vertrouwen hebben of van medicijnen met bijwerkingen.
Van Dijen adviseert wel om de uitwerkingen van zonnestaren regelmatig door een holistische therapeut of natuurarts te laten checken. Zelf heeft hij zijn lichaam in het verleden 7 jaar lang om de twee maanden laten doormeten met een SCIO-Indigo biofeedbacksysteem. Toch lijkt het wenselijk om ook nog eens een echte oogarts te raadplegen.
Referenties
1. www.sungazing.eu
2. www.jamilian.org
3. Singleton, Mark (2010). Yoga body. Oxford: Oxford University Press.
4. www.solarhealing.com
5. en.wikipedia.org/wiki/Inedia
6. Yang, L. et al. (2011). Prospective study of UV exposure and cancer incidence among Swedish women. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 20(7), 1358-67.
