Skepter 7.2 (1994)

Tweede nummer van jaargang 7.

Beknopte inhoud

• Door het vuur – Skepsis-bestuurslid doet succesvolle vuurloop door Brian Millar
• Geen telepathie via de ether door Hans Michels
• De astrotest – Een uitdaging voor astrologen door Rob Nanninga
• De mythe en het monster – Alternatieve AIDS-theorieën en de pers door Marcel Hulspas
• Wat is ziek, wat is beter? Het rapport van de Commissie Alternatieve Behandelwijzen door Jacob van Noordwijk
• ‘Grove Onkunde’ – Alternatieve behandelwijzen en medisch tuchtrecht door Cees Renckens
• Op bezems door de lucht – De oorsprong van de heksenwaan door Rob Nanninga
• Ketters, dwarsliggers of vragenstellers? Het nieuwe skepticisme van Paul Kurtz door Paul Kurtz
• Boekbespreking. Effectiviteit van alternatieve geneeswijzen door Cees Renckens
• Boekbespreking. De toekomst van de parapsychologie door Rob Nanninga
• Boekbespreking. Looking for a Miracle door Jan Willem Nienhuys
• Boekbespreking. Veranderd door het licht door Rob Nanninga
• Boekbespreking. De Raadsels van de Grote Piramide Ontsluierd? door Rob van Gent
• Boekbespreking. Wilde kinderen en slimme dieren door Marcel Hulspas
• Gesignaleerd
• Podium. Paradromologie door Hugo Verbrugh
• Brieven

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Door het vuur
Skepsis-bestuurslid doet een succesvolle vuurloop
Brian Millar
Skepter 7.2 (1994) p. 1-2

Brian Millar voltooide met succes een vuurloop in het programma Tineke en de paranormale wereld op 4 mei 1994, onder leiding van Batu.

Trefwoorden: Tineke, Rostelli, vuurloop
Onderwerp: paranormale – vuurloop

Geen telepathie via de ether
Hans Michels
Skepter 7.2 (1994) p. 3

Een artikel van Honorton en Bem over ganzfeldexperimenten in 1994 gaf aanleiding tot krantenberichten dat telepathie nu echt bewezen was – wat Honorton en Bem zelf expliciet hadden ontkend in hun artikel. Voor de radio (TROS Nieuwsshow) werd op 5 maart 1994 een proef gedaan: luisteraars mochten inbellen en zeggen naar welk plaatje Hans Michels zat te kijken. Die zat in een andere ruimte en kreeg elke keer van Nanninga een seintje om naar het volgende plaatje te gaan. De resultaten na 112 pogingen weken niet noemenswaard af van de kansverwachting.

Trefwoorden: Bem, Honorton, ganzfeld, telepathie
Onderwerp: parapsychologie – onderzoek

De astrotest
Een uitdaging voor astrologen
Rob Nanninga
Skepter 7.2 (1994) p. 4

In het Algemeen Dagblad was er op 6 en 10 mei 1994 een discussie tussen een astroloog en een voormalig astroloog. De laatste had gezegd dat astrologie niets kan zeggen over iemands levensloop, karakter of beroep. De eerste, René Jelsma, had vervolgens ontkend. Op 13 mei riep Nanninga astrologen op tot deelname aan een test: 7 horoscopen koppelen aan levensbeschrijvingen van 7 personen. 5000 gulden te verdelen onder hen die alles goed hebben. Inmiddels hebben zich al over de 50 deelnemers gemeld, onder wie Jelsma.

Trefwoorden: astrologie, horoscoop, test
Onderwerp: astrologie – test

De mythe en het monster
Alternatieve AIDS-theorieën en de pers
Marcel Hulspas
Skepter 7.2 (1994) p. 4-8

De viroloog Peter Duesberg beweert dat het HIV niet de veroorzaker is van AIDS. De wetenschapsredacteur van de Sunday Times, Neville Hodgkinson, ziet daar wel wat in. John Maddox, hoofdredacteur van Nature voerde vanaf 9 december 1993 intensief actie tegen Hodgkinson, met als gevolg dat Hodgkinson op 31 maart 1994 inbond.

Trefwoorden: Duesberg, aids, hiv, Pappas, Laarhoven, Hodgkinson, Maddox
Onderwerp: gezondheid – aidsontkenning

Wat is ziek, wat is beter?
Het rapport van de Commissie Alternatieve Behandelwijzen
Jacob van Noordwijk
Skepter 7.2 (1994) p. 9-11

De Gezondheidsraad heeft omstreeks 1983 een commissie ingesteld om de mogelijkheid van onderzoek van enkele alternatieve behandelwijzen, te weten acupunctuur, antroposofie, homeopathie, manuele geneeswijze en natuurgeneeswijze te onderzoeken. Aan paranormale geneeswijzen is men niet begonnen, want er zijn geen artsen die zulks beoefenen. Een wezenlijk probleem bleek dat de ‘alternatieven’ en ‘regulieren’ het niet eens konden worden over wat ziekte eigenlijk is. In 1993 verscheen het eindrapport. De commissie adviseert onderzoek naar het placebo-effect. Hierop reageerde A.J. Dunning met onder andere de opmerking dat er al heel wat goed onderzoek gedaan wordt, met vrijwel altijd een uitkomst die ongunstig is voor de alternatieve methode.

Trefwoorden: alternatieve behandelwijzen, gezondheidsraad, Dunning, placebo
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

‘Grove Onkunde’
Alternatieve behandelwijzen en medisch tuchtrecht
Cees Renckens
Skepter 7.2 (1994) p. 12-17

Alternatieve artsen kunnen via het tuchtrecht worden aangepakt, maar de tuchtrechter rekent ze nooit aan dat ze homeopathie en dergelijke bedrijven. Elke homeopathische arts zou eigenlijk ervan beschuldigd moeten kunnen worden dat hij of zij het vertrouwen in de medische stand ondermijnt. Vier voorbeelden illustreren dit. De tuchtrechter is zo huiverig na een casus uit 1978. Het Centraal College oordeelde daarover in 1982 dat het niet aan de rechter is om de waarde van een therapie als zodanig te beoordelen. In 1982 ging het om een toen nog jonge therapie, maar de meest omstreden therapieën zijn eeuwenoud (antroposofie 80 jaar) dus die hebben ruimschoots de kans gehad zich te bewijzen. Het speelkwartier is voorbij. Daar komt nog bij dat alternatieve artsen zich vaak onttrekken aan controle door de beroepsgroep.

Trefwoorden: alternatieve behandelwijzen, tuchtrecht, homeopathie, iatrosofie, manuele therapie
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Op bezems door de lucht
De oorsprong van de heksenwaan
Rob Nanninga
Skepter 7.2 (1994) p. 18-21

Het heksengeloof kwam voort uit de jacht op ketters. De theorie van de egyptologe Murray (hekserij is eigenlijk een oeroude vruchtbaarheidscultus) houdt geen steek. Het heksengeloof werd door de elite uit diverse bestanddelen samengevoegd: de oude geruchten over geheime organisaties (analoog aan de laster die al sinds het begin van het christendom werd verteld over christenen, later over joden en ketters), volksgeloof over vliegende vrouwen en de opkomst van rituele magie. Innocentius VIII gaf in 1484 het startsein voor de heksenvervolging. Wegens hekserij aangeklaagden werden doorgaan gemarteld tot ze bekenden.

Trefwoorden: heksen, Gregorius IX, Konrad van Marburg, Waldenzen, Valdes, Tempeliers, Philips IV, Satan, Murray, Koomen, Katharen, Innocentius VIII, Malleus Maleficarum, inquisitie, Colin Ross
Onderwerp: religie – heksengeloof

Ketters, dwarsliggers of vragenstellers?
Het nieuwe skepticisme van Paul Kurtz
Paul Kurtz
Skepter 7.2 (1994) p. 22-26

Er zijn veel soorten skepticisme, bijvoorbeeld het pyrrhonische skepticisme en de benadering van Rorty. Maar er bestaan wel degelijk criteria om kennisclaims te evalueren: de gewone waarneming, logische criteria en experimentele tests. Zo kan men tot betrouwbare kennis geraken. De methoden van skeptisch onderzoek kunnen ook worden toegepast in ethiek, politie en economie. Het ‘nieuwe skepticisme’ is constructief, en beperkt zich telkens tot één onderwerp van onderzoek.
(Deze tekst is een uittreksel uit een recent boek van Kurtz, The New Skepticism.)

Trefwoorden: skeptici, Pyrrho, Kratylus, Hume, Karneades, atheïsten, paranormale, Rorty
Onderwerp: skepsis – skepticisme

Effectiviteit van alternatieve geneeswijzen
Cees Renckens
Skepter 7.2 (1994) p. 27-29

Bespreking van Effectiviteit van alternatieve geneeswijzen: Een literatuuronderzoek (1993) door Kleijnen, Ter Riet en Knipschild. De drukkosten van de dissertatie van Kleijnen (Food supplements and their efficacy) werden gedeeltelijk vergoed door Biohorma (van de Vogel-producten) en andere homeopathische bedrijven. In 1991 was Kleijnens meta-analyse van homeopathische onderzoeken al tot grote vreugde van de homeopaten aangekondigd onder de kop ‘Homeopathisch middel vaak werkzaam.’ Dat onderzoek was mogelijk gemaakt omdat de overheid in 1986 had besloten onderzoek naar alternatieve geneeswijzen te subsidiëren. De alternatieven zelf hadden geen kaas gegeten van onderzoek, zodat er veel geld overbleef voor de groep van Knipschild. Het gerecenseerde boek is het resultaat. Het toont aan dat die geneeswijzen, voor zover onderzocht, waardeloos zijn. Nou ja, misschien doet Gingko wel iets.
NB. Het boek is alleen te verkrijgen bij de vakgroep Epidemiologie te Maastricht.

Trefwoorden: homeopathie, alternatieve geneeskunde, biohorma, Vogel
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen – onderzoek

De toekomst van de parapsychologie
Rob Nanninga
Skepter 7.2 (1994) p. 29

Deze bundel bevat drie artikelen van parapsychologen, drie van Amerikaanse skeptici, en verder van Honorton en Blackmore. Met een uitvoerige inleiding van de skeptische redacteuren.

Trefwoorden: Krippner, Morris, Broughton, Alcock, Hyman, Randi
Onderwerp: parapsychologie

Looking for a Miracle
Jan Willem Nienhuys
Skepter 7.2 (1994) p. 30-31

Joe Nickell schreef Looking for a Miracle: Weeping Icons, Relics, Stigmata, Visions & Healing Cures (1993). Uiteraard is ook de Lijkwade van Turijn en het bloed van Januarius van de partij alsmede spontane portretten van Maria of Jezus en onbederfelijke lichamen van overleden heiligen.

Trefwoorden: Lijkwade, Fatima, Lourdes, Garabandal, Medjugorje, Franciscus, Hume, Scott Rogo, Remiremont, meteorieten, Lavoisier, Chladni, C.S. Lewis, Sai Baba
Onderwerp: religie – wonderen

Veranderd door het licht
Rob Nanninga
Skepter 7.2 (1994) p. 32-34

Bespreking van Veranderd door het licht: Het indringende effect van bijna dood ervaringen op het leven van mensen (1993) door Melvin Morse. Morse schreef eerder Nader tot het licht, over bde’s van twaalf kinderen, en in dit tweede boek beschrijft hij volwassenen die als kind een bijnadoodervaring hebben gehad. Het is een verward boek. Hoeveel volwassenen zijn onderzocht is onduidelijk, en ook of ze echt zoveel veranderd waren eveneens. Morse vertelt ook over allerlei paranormale ervaringen van deze groep personen. ‘De dood is nog altijd een thema dat wetenschappers hun gezonde verstand doet verliezen.’

Trefwoorden: bijnadoodervaring, Moody
Onderwerp: religie – bijnadoodervaringen

Acupunctuur (Kort bericht.)
Skepter 7.2 (1994) p. 34

Amerikaanse acupuncturisten willen erkenning. Er moet nog bewezen worden dat acupunctuur effectief is.

Trefwoorden: acupunctuur, Pommeranz
Onderwerp: gezondheid – acupunctuur

Holly Ramona (Kort bericht.)
Skepter 7.2 (1994) p. 34

Na therapie met hypnose had Holly Ramona haar vader Gary beschuldigd van misbruik. Gary sloeg terug en kreeg gelijk: de therapeuten en hun kliniek moesten een schadevergoeding betalen.

Trefwoorden: hervonden herinneringen, Ramona
Onderwerp: psychologie – valse herinneringen en satansgeloof

Kleurentherapie (Kort bericht.)
Skepter 7.2 (1994) p. 34

Cher Korver (17) uit Nijkerk had posttraumatische dystrofie maar vond genezing bij Donald Brooker in Nieuw-Zeeland die met gekleurde draadjes geneest. Ze zit nog wel in een rolstoel, maar heeft geen pijn meer.

Trefwoorden: kleurentherapie, Brooker
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen – kleurentherapie

De Raadsels van de Grote Piramide Ontsluierd?
Rob van Gent
Skepter 7.2 (1994) p. 35-37

Robert Bauval en Adrian Gilbert beweren in The Orion Mystery: The Revolutionary Discovery that Rewrites History (1994) dat de piramiden van Egypte een soort kaart van het sterrenbeeld Orion zijn, mede omdat een van de ventilatieschachten in de piramide van Cheops scheen te wijzen op een der gordelsterren van Orion.

Trefwoorden: Orion, piramiden
Onderwerp: pseudowetenschap – piramidologie

Nessie (Kort bericht.)
Skepter 7.2 (1994) p. 38

De bekende foto van het monster van Loch Ness was een papier-maché model, en in omloop gebracht door een vriend van de maker Marmaduke Wetherell. Dit volgens een sterfbedbekentenis van Wetherell.

Trefwoorden: Loch Ness
Onderwerp: randwetenschap – Loch Ness

Satanisch misbruik (Kort bericht.)
Skepter 7.2 (1994) p. 38

Een Nederlandse commissie constateerde dat er geen bewijzen waren voor ‘met rituelen omgeven en in groepsverband uitgevoerd seksueel sadisme jegens meerdere kinderen in combinatie met fysiek geweld en bedreiging’. De verhalen komen altijd naar boven tijdens therapie en niet spontaan.

Trefwoorden: satanisch ritueel misbruik.
Onderwerp: psychologie – valse herinneringen en satansgeloof

Bloedvlekken (Kort bericht.)
Skepter 7.2 (1994) p. 38

In 1263 zouden op een hostie bloedvlekken verschenen zijn. Die hostie wordt bewaard in Orvieto. Microbiologen denken al sinds een eeuw dat het bacteriekolonies van Serratia marcenses zijn, en twee Amerikaanse microbiologen hebben deze bacterie nu weten te kweken op een hostie. Nu willen ze naar Orvieto om te kijken of het vermoeden klopt.

Trefwoorden: bloedwonder, Orvieto, Urbanus IV
Onderwerp: religie – wonderen

Wilde kinderen en slimme dieren
Marcel Hulspas
Skepter 7.2 (1994) p. 38-39

Douglas Keith Candland bespreekt in Feral children and clever animals: Reflections on human culture (1993) de verschillende pogingen om dieren te leren praten. Het lijkt erop alsof het allemaal variaties zijn op het rekenende paard Slimme Hans. De situatie bij kinderen die ‘in het wild’ zijn opgegroeid (met name ‘de wilde van Aveyron’, die ondanks grote inspanningen van zijn verzorgers niet leerde spreken) is niet veel beter.

Trefwoorden: Lady Wonder, Slimme Hans, Nora, Pfungst, von Osten, Yerkish, Itard, Kaspar Hauser
Onderwerp: randwetenschap – dierentaal

Gesignaleerd (Boekenrubriek.)
Skepter 7.2 (1994) p. 40

Joe Nickell, Mysterious Realms: Probing Paranormal, Historical, and Forensic Enigmas (1992). Leerzaam wegens de beschrijvingen van de methoden.
Joe Nickell (red.), Psychic Sleuths: ESP and Sensational Cases (1994). 16 bijdragen over wat paragnosten voor de politie kunnen betekenen. Antwoord: niets, ze verknoeien vaak kostbare tijd en lopen in de weg.
Howard Margolis, Paradigms and Barriers: How Habits of Mind Govern Scientific Beliefs (1993). Margolis is een enthousiast volgeling van Kuhn.
Alan Cromer, Uncommon Sense: The Heretical Nature of Science (1993). Een woeste aanval op heilige huisjes van de wetenschap, maar met slechts af en toe een rake trap.
Biswapati Mukherjee, Amarendra Patra (red.) Traditional Medicine (1993). Concentreert zich op ayurveda en Unani, maar met nuttige bijdragen over Turkse, Sri Lankaanse en Tibetaanse geneeswijzen.
Adam Crabtree, From Mesmer to Freud: Magnetic Sleep and the Roots of Psychological Healing (1993). Grondig overzicht over de geschiedenis van hypnose, jammer dat de laatste inzichten ontbreken.
Paul R. Gross en Norman Levitt, Higher Superstition: The Academic Left and Its Quarrels with Science (1994). Aanval op Amerikaans cultureel en filosofisch relativisme dat wetenschap ondergeschikt maakt aan politiek en cultuur.
Rupert Sheldrake, Seven Experiments That Could Change the World: A Do-It-Yourself Guide to Revolutionary Science (1994). Allemaal veel moeite om een verder ongefundeerde theorie, namelijk die van de morfogenetische velden te bewijzen.
Jim Schnabel, Dark White: Aliens, Abductions and the UFO Obsession (1994). Speciaal de ufo-ontvoeringen die in de spreekkamer van therapeuten ontstaan (Budd Hopkins, David Jacobs, John Mack). Schnabel komt er niet achter wat hier gaande is – anders dan endemische lichtgelovigheid, natuurlijk.

Podium – Paradromologie
Hugo Verbrugh
Skepter 7.2 (1994) p. 41

Is paradromologie eigenlijk wel een goede term? Diverse leraren Grieks gaven hun mening. Ander voorstel: deviationisme.

Trefwoorden: paradromologie
Onderwerp: randwetenschap

Dying to live (Twee brieven.)
Skepter 7.2 (1994) p. 42

A. Hoogendijk wil meer weten over wie Blackmore is, en Michels antwoordt.

Trefwoorden: Blackmore, bijnadoodervaring, boeddhisme
Onderwerp: religie – bijnadoodervaringen

Similia Similibus Curantur (Brief.)
Skepter 7.2 (1994) p. 42

A.M. Remmen verhaalt van goede resultaten van een homeopathisch middel tegen wagenziekte bij de hond van de familie. Als de Travelin tabletten met enige moeite achterin de keel van het hondje worden geduwd, wordt het niet wagenziek.
NB. Geen vermelding van een controleproef, bijvoorbeeld een even grote andere pil bij het beest naar binnen proppen.

Trefwoorden: homeopathie
Onderwerp: gezondheid – homeopathie

Paradromologie (Brief.)
Skepter 7.2 (1994) p. 42
S. Kroonenberg

Nog meer ideeën om de term paradromologie aan te passen. De redactie verwijst naar de Podiumrubriek.

Trefwoorden: paradromologie
Onderwerp: randwetenschap

Zesde Europese Skeptische Conferentie: Pseudowetenschap en het Milieu
Skepter 7.2 (1994) p. 43-44

Het zesde Europese congres is 23-25 september in Oostende, in vakantiecentrum Zeezicht.
Inclusief inschrijvingsformulier

Trefwoorden: Pseudowetenschap, milieu
Onderwerp: skeptici – congres