Esoterische ruimtetechnologie

voor koeien in Wageningen

Op 22 maart 1995 landt de Sojoez 20 op een vlakte in Kazachstan. De capsule brengt onder anderen de Russische kosmonaut Valeri Poljakov van het ruimtestation Mir terug naar Aarde. Poljakov stelt hiermee het recordverblijf in de ruimte op 437 dagen, 17 uur en 58 minuten, een record dat tot op vandaag overeind staat. Poljakov blijkt na de landing nog opmerkelijk fit en kan op eigen kracht van de capsule naar een gereedstaande bus wandelen.

In augustus 2012 publiceren onderzoekers van de Universiteit Wageningen een artikel, waarin ze verslag doen van hun onderzoek naar het gebruik van elektroacupunctuur bij koeien. Regelmatig meten op zes acupunctuurpunten geeft bruikbare informatie over de gezondheid van de koeien. Tijdige behandeling in geval van geconstateerde gezondheidsproblemen met dezelfde apparatuur zou in de toekomst een belangrijke rol kunnen spelen bij het terugdringen van antibioticagebruik.

Deze twee verhalen lijken niets met elkaar te maken te hebben, maar er is een opmerkelijke connectie.

door Pepijn van Erp – Skepter 26.1 (2013)

EEN sympathisant van Skepsis kwam in het biologenblad Bionieuws een berichtje tegen over het Wageningse onderzoek [1] en vroeg zich af wat hier nu waar van kon zijn. Het was voor mij aanleiding om er eens dieper in te duiken. In het bewuste artikel in Animals, een open access-tijdschrift, onderzoeken dr. ir. Roel Bosma, ir. Shirley Kalkers-van de Ven en ir. Mauk den Boer welke van 24 acupunctuurpunten je het beste kunt gebruiken om informatie over de gezondheid van koeien te verkrijgen [2]. Uit het onderzoek bij zes kuddes met in totaal 108 koeien bleek dat er veel factoren zijn die invloed lijken te hebben op de elektrische weerstand van de huid, die met de elektroacupunctuur wordt gemeten: de tijdstippen van het meten, de melkproductie in de voorgaande en huidige maand, of er met een melkrobot wordt gemolken, het aantal inseminaties, en nog veel meer. De metingen op drie punten achter het linkerschouderblad waren het meest bruikbaar voor diagnostische doeleinden, en drie andere punten voor de referentiewaarden.

Nu is er geen enkel goed wetenschappelijk bewijs voor de waarde van elektroacupunctuur [3] en het onderzoek van Bosma e.a. lijkt niet meer dan het vissen naar de meest significante relaties in een enorme berg van gegevens. Als je maar genoeg mogelijke verbanden meeneemt en niet al te precies voor meervoudige toetsen corrigeert, vind je zo altijd wel wat. Ook is er volstrekt geen sprake van blindering binnen het onderzoek. Nee, dat maakte het onderzoek niet zo bijster interessant.

Het intrigeerde me wel dat de onderzoekers de I-tronic van de firma I-Health uit Arnhem gebruikten. Die zou gebaseerd zijn op een apparaat dat binnen het Russische (Sovjet) ruimtevaartprogramma werd ontwikkeld. Ook in het verslag van een pilotstudie uit 2006, waarop het onderzoek een vervolg was, wordt dit nadrukkelijk vermeld [4]. Het Russische apparaat zou gebruikt zijn om de gezondheid van kosmonauten te volgen gedurende hun verblijf in de ruimte. Daarbij wordt verwezen naar een Russisch artikel van een zekere prof. W.A. Sagrjadski van een academie voor technische en medische wetenschappen in Moskou [5]. Er staat bij dat hij zijn resultaten in het Russisch publiceerde, zodat ik me afvroeg of één van de onderzoekers het zelf gelezen had. Op internet kon ik niet snel meer informatie vinden over prof. Sagrjadski en zijn baanbrekende onderzoek. Daarom stuurde ik Bosma hierover een e-mail, en ook meteen maar één naar de firma I-Health.

Bosma reageerde snel. Hij had de Russische studie niet zelf gelezen, maar verwees me door naar de derde auteur, Den Boer. Hij had die data gebruikt en beschikte waarschijnlijk over een Engelse of Duitse vertaling. Pas op dat moment viel het me op dat bij het artikel stond vermeld dat Den Boer verbonden is aan de firma I-Health. Sterker nog, hij is directeur-eigenaar en ik hád ’m dus al gemaild! Ik schreef Bosma terug dat ik het wel een beetje raar vond dat hun onderzoek was uitgevoerd met een apparaat waarvan alleen de leverancier de wetenschappelijke literatuur kent, terwijl die een duidelijk commercieel belang heeft bij een positief resultaat. En hoe zat het eigenlijk met die eerdere studie uit 2006, waarbij hetzelfde apparaat was gebruikt? Bosma antwoordde tot mijn verbazing dat Den Boer destijds ook had meegewerkt, maar vanwege zijn commerciële belang wilde het tijdschrift Livestock Science niet dat zijn naam als coauteur vermeld werd. Nu had hij de vermelding echter wel verdiend volgens Bosma.

De mysterieuze Sagrjadski

Intussen was ik toch op informatie gestuit over Sagrjadski door verschillende transcripties van de Russische naam naar het Latijnse alfabet te proberen (met ‘Zagriadski’ vond ik al snel meer). Een artikel uit 1999 in een Duitse blad Esotera [6] biedt een verhaal dat je in verschillende versies aantreft op websites die vergelijkbare apparatuur als de I-tronic verkopen. Professor Wladimir Sagrjadski, zowel medicus als ingenieur, zou in de jaren 1980 aan het hoofd hebben gestaan van het medisch onderzoek binnen het Russische ruimtevaartprogramma. Hij ontwikkelde het Prognos-diagnose systeem, dat een verbeterde versie is van de apparaten voor elektroacupunctuur van Voll [3].

Prognos zou getest zijn bij 22.500 proefpersonen en 400 wetenschappers en technici hadden aan de ontwikkeling meegewerkt. Bij het stellen van diagnoses zoals kanker, galstenen, astma, blootstelling aan chemische stoffen en zwangerschapsvergiftiging, scoorde het apparaat telkens boven de 90%. In 1984 zouden de kosmonauten Wolkow en Atkow een eerste versie hebben gebruikt. En tien jaar later had Poljakov zijn relatief goede gesteldheid na zijn recordverblijf in gewichtsloze toestand mede te danken aan de goede begeleiding door het Prognos-systeem. Er bestaan foto’s en filmpjes waarop te zien is dat Poljakov het apparaat gebruikt aan boord van de Mir. In een filmpje [7] op de website van de Duitse firma Medprevent wordt verteld dat men Prognos wilde gebruiken tijdens een reis naar Mars. Maar toen het Sovjetruimtevaartprogramma werd gestopt, bracht Sagrjadski zijn systeem in Duitsland op de markt via Medprevent.

De Duitse skeptische website psiram.com geeft veel informatie die je ernstig doet twijfelen aan de geloofwaardigheid van de herkomst van het Prognos-systeem [8]. Sagrjadski is op het moment verbonden aan diverse instituten die alleen in naam lijken op gerenommeerde Russische wetenschappelijke instellingen. Zo wordt hij genoemd als vicepresident van de Internationale Interacademische Vereniging, die echter bekend staat als een leverancier van nepdiploma’s. Ook is hij verbonden aan de Russische Academie voor Natuurwetenschappen, die in naam erg lijkt op de prestigieuze Russische Academie van Wetenschappen, maar in feite een privé- onderneming is. Onder de leden duiken de namen van diverse bekende pseudowetenschappers op. Ook de Duitse partners van Sagrjadski hebben allerhande pseudowetenschappelijke theorieën, therapieën en diagnoseapparatuur in de aanbieding.

Terugkoppeling naar de auteurs

Toen dit allemaal wat duidelijker was geworden en ik de bronnen zo goed mogelijk had gecontroleerd, besloot ik Bosma en prof. dr. ir. Huub Savelkoul (die tweede auteur is van de pilotstudie) te confronteren met mijn bevindingen. In mijn ogen was het duidelijk dat ze met een apparaat van uiterste dubieuze herkomst aan de slag waren gegaan. Om te illustreren dat de I-tronic volstrekt waardeloze resultaten geeft, wees ik ze op een test waarin het apparaat werd gebruikt om aan te tonen dat een Memon Transformator automobilisten zou beschermen tegen elektrosmog [9]. Het I-Health-systeem gaf een duidelijk gebrek aan op de circulaire meridiaan als de Memon Transformator uitstond tijdens een testrit van 45 minuten, maar gaf normale waarden aan met de Memon ingeschakeld. Een bijzonder resultaat, omdat we sinds een uitzending van TROS Radar [10] weten dat die kastjes van Memon alleen zand en een hologramstickertje bevatten.

Bosma reageerde nogal gepikeerd. Hij wilde niet twijfelen aan de integriteit van Den Boer en was daarom niet van plan om zelf navraag te doen. Het werd er natuurlijk niet beter op toen ik de heren erop wees dat I-Health in een document aangeeft dat ze de opdrachtgever van de pilotstudie waren en dat Bosma op hun website genoemd staat als lid van de wetenschappelijke begeleiding van I-Health [11].

I-Health

Wat later kreeg ik onverwacht toch nog een reactie op mijn mail aan I-Health. Den Boer had dat artikel van Sagrjadski wel liggen, maar hij vond het te lang om te kopiëren. Ik mocht het komen inzien op zijn kantoor. Uiteindelijk slaagde ik erin een scan van de titelbladen los te krijgen. Den Boer had het exemplaar in 1997 persoonlijk van Sagrjadski gekregen toen deze een lezing gaf voor de Deutsche Ärztegesellschaft für Akupunktur.

De scans bevestigden de dubieuze herkomst: een nergens terug te vinden ‘Akademie der Medizinisch-Technischen Wissenschaften Russlands’. In een ander document van I-Health had ik inmiddels ook de tabel gevonden met de vermoedelijke resultaten van Sagrjadski’s onderzoek naar die 22.500 proefpersonen [12]. Toen ik Den Boer schreef dat het hele verhaal mij toch erg ongeloofwaardig voorkwam en wees op de pseudowetenschappelijk instellingen waaraan Sagrjadski verbonden is, reageerde hij niet meer. I-Health verkoopt overigens nog veel meer kwakzalverapparatuur. De I-tronic stond al langere tijd op de lijst met ‘Rare Apparaten’ op de site van Skepp [13] en Ronald van de Berg, bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, schreef al eens een stuk over hun ‘kleurlichttherapie’ [14].

Wetenschappelijke integriteit

Omdat ik erover dacht de gang van zaken voor te leggen aan de vertrouwenspersoon voor wetenschappelijke integriteit van de Universiteit Wageningen, besloot ik ook de laatste Wageningse wetenschapper die bij deze twee studies als auteur vermeld stond, te benaderen (de andere auteurs zijn niet verbonden aan een Nederlandse universiteit). Deze dr. ir. Klaas Frankena liet mij weten bij de eerste studie betrokken te zijn geraakt, juist omdat hij vraagtekens had bij een stuk waarin allerlei niet-reguliere diagnostische methoden de revue passeerden. Zijn bijdrage was dat hij de uiteindelijke uitkomsten (‘impedanties’) die uit het onderzoek rolden, statistisch had geanalyseerd, waaruit overigens weinig spannends naar voren was gekomen. Over het al dan niet opnemen van Den Boer als auteur was hem niets bekend. In het journal Livestock Science was het destijds ook niet nodig of gebruikelijk om een ‘conflict of interest’-verklaring op te nemen en de reviewers hadden geen onoverkomelijk bezwaar gehad tegen het gebruik van het apparaat.

Aan de editor van Animals legde ik ook de problemen met het artikel voor, met name de dubieuze herkomst en de mogelijke belangenverstrengeling. Dat had ik net zo goed kunnen laten. Ze verwees me slechts naar een artikel op internet, dat haar de indruk gaf dat het verhaal van Sagrjadski toch wel plausibel leek. Het betrof het eerder genoemde stuk uit Esotera! Er was duidelijk geen interesse om de zaak grondig uit te zoeken. Op mijn opmerking dat het zo wel heel makkelijk werd om pseudowetenschappelijke verhalen in wetenschappelijke tijdschriften te publiceren, kreeg ik geen antwoord.

De betrokkenheid van Poljakov

Wat me nog niet helemaal lekker zat, was de rol van Poljakov. Alles wijst erop dat Sagrjadski de boel bij elkaar heeft verzonnen, maar toch zijn er de foto’s en filmpjes aan boord van de Mir waar Poljakov een apparaat gebruikt dat sterk lijkt op een apparaat voor elektroacupunctuur. Ik ontdekte dat hij in de periode 2001 tot 2003 op uitnodiging van Medprevent een aantal lezingen had gegeven in Duitsland, Zwitserland en Spanje. Daarin vertelde Poljakov over het belang van de Prognos-technologie voor langdurige ruimtereizen: ‘Ik zou op mijn 57-jarige leeftijd direct naar Mars vliegen, maar alleen onder begeleiding van Prognos.’ [15]

Het leek me erg sterk dat wetenschappers van het Russische ruimtevaartprogramma inderdaad geloof hadden gehecht aan meridianen en er serieus onderzoek naar hadden gedaan, maar het was niet zo makkelijk om er achter te komen hoe het dan wel zat. Mailtjes aan de huidige ruimtevaartorganisatie van de Russische Federatie (Roscosmos) werden niet beantwoord. Uiteindelijk kwam ik via via in contact met dr. Mark Belakovskiy, hoofd van het Instituut voor Biomedische Problemen van de Russische Academie van Wetenschappen en ook leider van het Mars 500 project [16]. Aan dat instituut was Poljakov ook enige tijd verbonden na zijn carrière als kosmonaut. Belakovskiy liet mij weten dat zij nooit contact hadden gehad met Sagrjadski en dus zijn systeem ook niet kenden. Het Prognos-systeem komt dus zeker niet voort uit een officieel ruimtevaartprogramma.

Ik denk dat het goed mogelijk is dat Poljakov gedurende zijn lange verblijf in de Mir wel wat tijd over had om aan zijn eigen hobby’s te werken. Misschien is hij er echt van overtuigd dat het apparaat werkt, misschien is het maken van promotie voor Prognos slechts een lucratieve bijverdienste. We zullen er niet zo snel achterkomen, ben ik bang. De Russische instellingen zullen waarschijnlijk geen zin hebben om al te lastige vragen te stellen aan deze Held van de Sovjet Unie en de Russische Federatie.

Poljakov heeft duidelijk connecties met Medprevent. Van de andere kosmonauten die ook genoemd worden in de reclamepraatjes, betwijfel ik dat. Van Wolkow en Atkow wordt een foto opgevoerd waarop ze een eerdere versie van Prognos zouden gebruiken [6]. Dat kan echter niet gedurende een missie zijn geweest, aangezien ze niet samen aan boord van Saljoet 7 waren (het ruimtestation dat de Russen op dat moment in gebruik hadden). Het apparaat dat ze op de foto hanteren, heeft ook niet overduidelijk iets met elektroacupuncuur te maken.

Een historisch overzicht van ‘het succesverhaal van Prognos tot dusver’ [17] begint in september 1994 met een bezoek van Dieter Pies, directeur-eigenaar van Medprevent, aan het trainingsstadje voor kosmonauten nabij Moskou (Zvjozdny gorodok, ‘sterrenstad’). Daar zou hij met ene kolonel Boris Kruychkov en de Duitse kosmonaut Thomas Reiter hebben gesproken over de licenties voor de hard- en software van Prognos. Dat is al merkwaardig, want wat zou een buitenlandse kosmonaut daar nu over te zeggen hebben? En in 2003 wordt bij het bezoek van Poljakov ook Ulf Merbold genoemd, een andere Duitser die aan boord van de Mir is geweest. Wat opvalt is dat de namen van deze Duitsers allebei een kleine spelfout bevatten (‘Rieter’ ipv ‘Reiter’ en ‘Uif’ ipv ‘Ulf’). Ik heb het sterke vermoeden dat dit met opzet is gedaan om te voorkomen dat zij per ongeluk dit document zouden vinden bij een Google zoekopdracht op hun eigen naam, zoals menigeen wel eens doet.

Liever geen kritiek van buiten

Volgens mij zijn er meerdere redenen om de gang van zaken rond dit onderzoek van de Universiteit Wageningen eens kritisch te laten bekijken in het kader van wetenschappelijke integriteit. De ongeloofwaardige herkomst van het apparaat, de belangenverstrengeling van de auteurs en opdrachtgever en de onwil van de wetenschappers om serieus te kijken naar deze problemen. En dan heb ik het nog niet eens gehad over andere opmerkelijke zaken. In de pilotstudie vonden de onderzoekers het bijvoorbeeld niet zo gemakkelijk om de juiste acupunctuurpunten te vinden. Gelukkig konden die met hulp van een Lecherantenne, een ingewikkeld soort wichelroede [18], feilloos worden bepaald.

Uiteindelijk heb ik geen klacht ingediend bij de Universiteit Wageningen of contact opgenomen met de vertrouwenspersoon. In een andere casus waar ik die stap wel heb genomen, moest ik namelijk lang wachten op een antwoord dat erop neerkomt dat personen of organisaties van buiten de universiteit (zoals Skepsis) helemaal geen klachten kúnnen indienen. De universiteit van Wageningen beroept zich hierbij op het feit dat ze het Landelijk Model Klachtenregeling Wetenschappelijke Integriteit van de VSNU (uit 2005 en aangepast in 2012) nog niet heeft geïnstitutionaliseerd.

Literatuur

[1] Bionieuws 15, 29-9-2012, www.bionieuws.nl/artikel.php?id=7014
[2] Bosma, RH, SCG Kalkers-van de Ven en MMJ den Boer (2012). Dairy herd health, impedance on six acupuncture points and immune response factors in milk: A pilot study Animals, 2, 415-425.
[3] Koppenaal, Dirk (2008). Elektroacupunctuur – Een dwaze diagnostische methode van dokter Voll. Skepter, 24(1), 4-9
[4] R.H. Bosma, H.F.J. Savelkoul, K. Frankena, T. Baars, E. Laarakker (2006). Dairy herd health, impedance on six acupuncture points and immune response factors in milk: A pilot study. Livestock Science, 99(2-3), 285-290.
[5] Sagrjadski, WA, W. Slokasow, A. Rosanow en J. Bystrow (1996). Computer Supported Electro-Acupuncture Diagnostics (in Russian); Academy of Technical/Medical Science: Moscow.
[6] Arndt, Ulrich (1999). Im Weltraum bewährt. Esotera 11. www.horusmedia.de/1999-prognos/prognos.php
[7] medprevent.de/videos/dt_messe.swf
[8] www.psiram.com/ge/index.php/Vladimir_Zagriadski
[9] www.gezondheidszorg.eu/IG_BCE_Studie_KFZ_41.html
[10] TROS Radar (7-11-2011) Cell stress www.trosradar.nl/uitzending/archief/detail/aflevering/07-11-2011/celstress/
[11] www.i-health-care.com/aboutus.html
[12] www.geohealth.gr/docs/i-health%20pdf.pdf
[13] skepp.be/nl/apparatuur/i-tronic
[14] www.kwakzalverij.nl/750/De_Kracht_van_Klets
[15] www.prognos.info/site/prognos.php?c=ontwikkeling
[16] mars500.imbp.ru/en/index_e.html
[17] www.aquavitaenergizer.com/pdf/download/About%20PROGNOS.pdf
[18] skepsis.nl/blog/2008/01/de-lecherantenne-volgens-schneider/

Uit: Skepter 26.1 (2013)

English version on the author’s personal website.