Willem Middelkoop verliest rechtszaak over recensie. Rechter wijst alle vorderingen af.
door Pepijn van Erp – Skepter 33.1 (2020)
EIND mei 2018 verscheen Patronen van bedrog, een boek over de vermeende wereldwijde machinaties van The Deep State, een Angelsaksische elite die sinds de tijd van Cecil Rhodes achter de schermen de belangrijkste geopolitieke ontwikkelingen aanstuurt. Auteurs zijn Willem Middelkoop, redelijk bekend geworden als beurscommentator bij RTL en handelaar in edelmetaal, en de onbekende ‘researcher’ Tim Dollee.
De vrij respectabele uitgeverij Amsterdam University Press gaf het uit, je zou dus verwachten dat het iets meer voorstelt dan het zoveelste complotdenkersschrijfsel. Middelkoop en Dollee gingen er bovendien in interviews prat op al hun bronnen kritisch tegen het licht te hebben gehouden, en de uitgeverij had er zelfs een extra fact checker voor ingeschakeld.
Broddelwerk en plagiaat
Toch is het resultaat om te janken. ‘Broddelwerk,’ noemde ik het in mijn bespreking op Kloptdatwel. Middelkoop en zijn coauteur nemen niet alleen allerlei historische complottheorieën volstrekt serieus en negeren de makkelijk te vinden weerleggingen daarvan, ze blijken ook gevoelig voor recentere (Russische) desinformatie en trappen in overduidelijk nepnieuws.
Extra gênant is dat ze ook nogal luchthartig omspringen met teksten van andere auteurs. Het letterlijk vertaald overnemen van hele lappen tekst uit een bekend artikel van de vermaarde journalist Carl Bernstein spant de kroon. Slechts een fractie daarvan is als citaat opgemaakt, waardoor de indruk ontstaat dat de overige tekst wel uit eigen koker komt.
Dit maakte ik ook kenbaar bij de uitgever. Na een weekje nadenken gaf die toe dat het zo niet in het boek hadden mogen komen, maar van plagiaat zou geen sprake zijn, want de tekst was geparafraseerd. De oplossing die hij voor komende drukken voor zich zag was om alles desalniettemin toch maar tussen aanhalingstekens te zetten. Ik ben nog steeds wel nieuwsgierig of hij dit stoutmoedige voornemen zou hebben doorgezet, maar nieuwe drukken zijn er niet verschenen bij mijn weten.
‘Ik durf met iedereen over dit boek in discussie,’ had Middelkoop in De Telegraaf opgemerkt in een interview dat hij met Dollee aan Wierd Duk gaf. In de weken en maanden na de publicatie van mijn recensie bleek Middelkoop echter over opmerkelijk lange tenen te beschikken en helemaal niet inhoudelijk te willen reageren op de fouten die ik had vermeld. Op Twitter speelde hij op de man, waarbij naast mij ook socioloog Eric Hendriks het moest ontgelden. Die had namelijk in NRC Handelsblad een eveneens kritisch stuk geschreven over het boek.
Van het padje af
In diverse online verschenen interviews, zoals bij Café Weltschmerz, wimpelde Middelkoop de door mij gevonden problemen in het boek af als ‘enkele foutjes’ die er doorgeglipt waren, maar zag hij er ook geen been in om denigrerende opmerkingen te maken over mij persoonlijk (‘compleet van het padje af’).
Toen de rechtszaak met Santilli naar buiten kwam, tweette Middelkoop smaakvol dat zijn ‘juridisch dossier’ nu bijna compleet was.
Ik liet me dit allemaal niet zomaar welgevallen en gaf op Twitter regelmatig tegengas. Het dreigen met juridische stappen (tegen een boekbespreking?) leek me louter bluf, maar toen ik na het Skepsiscongres begin november 2018 thuiskwam, bleek daar een aangetekende brief te zijn bezorgd van de advocaat van Middelkoop waarin ik werd gesommeerd de recensie te verwijderen, alle digitale sporen daarvan uit te wissen, er op Twitter publiekelijk afstand van te nemen en verontschuldigingen uit te spreken aan de auteurs. Binnen vierentwintig uur.
Onrechtmatig
Hierop volgde een briefwisseling met de advocaat, die ik grotendeels ook op Kloptdatwel heb gepubliceerd. Omdat volstrekt niet duidelijk werd wat er onrechtmatig zou zijn aan mijn bespreking en ik de argumenten in de brieven vrij makkelijk kon weerleggen, verwachtte ik er verder niet zo veel van. Middelkoop zette evenwel door en startte in februari vorig jaar (2019) een civiele procedure, waarin hij naast verwijdering van de bespreking en de tweets ook nog een nader te bepalen schadevergoeding eiste.
Andere voorbeelden van rechtszaken van auteurs tegen recensenten van hun boeken heb ik niet kunnen vinden. Nog enigszins in de buurt komt de zaak die Micha Kat begin 2017 aanspande tegen oud-hoofdredacteur van Skepter Marcel Hulspas, die in een recensie van Complotdenkers van Maarten Reijnders in de Volkskrant Kat als ‘ongekroonde koning van het gekkenhuis’ had weggezet. Maar daar ging het dus niet om de auteur van het besproken boek die verontwaardigd was.
Lastercampagne
In de aanklacht betoogde de advocaat van Middelkoop dat ik een lastercampagne tegen haar cliënt voerde. Wat er met mijn bespreking mis zou zijn, spitste zich min of meer toe op mijn opmerking aan het slot van mijn recensie, dat Middelkoop de redactie van Kloptdatwel wel mocht mailen voor ‘de lange lijst met fouten’ die ik verder nog had aangetroffen. Na mijn stekelige communicatie met de uitgever over het plagiaat had zijn redacteur, enigszins tot mijn verbazing, nog gevraagd naar die lijst. Waarop ik haar had laten weten dat dat toch al ironisch bedoelde aanbod Middelkoop persoonlijk betrof en dat hij er inmiddels wel naar kon fluiten gezien de vervelende opmerkingen die hij via Twitter over mij had gemaakt.
Volgens Middelkoops advocaat was het duidelijk dat de kwalificatie ‘broddelwerk’ uit de titel van mijn bespreking staat of valt met het werkelijk bestaan en overhandigen van die lijst. Tegelijkertijd ging ze ervan uit dat alles op die lijst louter uit betekenisloze foutjes zou bestaan. Dit gezeur is des te verbazingwekkender, omdat mijn opmerking over die lijst ingegeven was door een tweet van Middelkoop waarin die verheugd reageerde op iemand die hem slechts op een tikfoutje in het boek had gewezen. Ook had ik via Twitter en in de reacties onder de bespreking al heel wat van die niet in de bespreking opgenomen fouten vermeld.
Het voert hier te ver om alle rammelende argumenten uit het betoog van Middelkoops advocaat te behandelen. Grappig om te vermelden is nog wel de aantijging dat mijn bespreking de recensie van Hendriks in NRC Handelsblad zou hebben beïnvloed. Dat moet dan op paranormale wijze zijn gebeurd, want die verscheen immers een aantal dagen eerder.
Vertaling
Een uitgebreide rechtsgang is het gelukkig niet geworden. Op de aanklacht schreef mijn advocaat Theo ten Velde een uitgebreide repliek. Middelkoop kwam vervolgens twee weken voor de zitting nog met aanvullende eisen. Zo zou ik ook een stuk op mijn persoonlijke website moeten verwijderen, dat ik geschreven had naar aanleiding van de rechtszaak. Volgens Middelkoop betreft het een Engelse vertaling van mijn bespreking, vooruitlopend op een mogelijke Engelstalige vertaling van zijn boek. ‘Pure smaad en laster,’ noemde zijn advocaat het in haar pleidooi, hoewel ik toch duidelijk schreef dat het te ver zou voeren om een vertaling te maken zolang er nog geen Engelse versie van Patronen van bedrog is.
Het bestuur van Skepsis had inmiddels ook een schrijven ontvangen van de advocaat van Middelkoop. Daarin verzocht zij het bestuur erop toe te zien dat ‘Van Erp niet langer een platform wordt geboden voor zijn onrechtmatige uitlatingen jegens cliënt’. Een aantal bestuursleden kreeg hiervan ook op hun huisadres een aangetekende kopie van toegestuurd. Het zat Middelkoop allemaal hoog.
Coauteur
Van coauteur Tim Dollee (die volgens Middelkoop zelf toch het grootste deel van het boek had geschreven) heb ik nooit iets vernomen. Hij was wel aanwezig bij de mondelinge behandeling van de stukken voor de rechter die op 5 juni plaatsvond. Op grond van die comparitie besloot de rechter dat ze wel genoeg wist om tot een uitspraak te komen. Eigenlijk zou die op 11 september volgen — wel een toepasselijke datum, aangezien de auteurs in Patronen van bedrog ook over de aanslagen van 11 september 2001 allerlei complottheorieën verkondigen. Maar de uitspraak werd nog twee keer aangehouden — de rechtbank in Gelderland heeft te kampen met onderbezetting — en volgde uiteindelijk pas op 18 november.
In de uitspraak geeft de rechter mij op alle punten gelijk en stelt dat ik me terecht beroep op de vrijheid van meningsuiting:
Het is voor beide partijen en voor het publiek duidelijk dat Van Erp in dit blog en in zijn tweets zijn mening en een waardeoordeel over het boek geeft. Aan Van Erp komt daarbij een grote vrijheid toe.
De rechtbank oordeelt ook dat mijn uitlatingen over het plagiaat voldoende zijn beargumenteerd en dat een opmerking als ‘een lange lijst met fouten’ ook als stijlfiguur gebruikt mag worden.
Alle vorderingen zijn daarom, zoals verwacht, afgewezen en Middelkoop werd veroordeeld tot het betalen van de proceskosten. Hij is niet in hoger beroep gegaan.
Op Kloptdatwel
- Patronen van bedrog – broddelwerk van Willem Middelkoop en Tim Dollee (juni 2018)
- Advocaat van Willem Middelkoop stuurt blafbrief vanwege ‘vernietigend oordeel’ over Patronen van Bedrog (november 2018)
- Middelkoop vs Van Erp – het vervolg (november 2018)
- Willem Middelkoop verliest rechtszaak over recensie Patronen van Bedrog (november 2019)
