Skepter 29.1 (2016)

Eerste nummer van jaargang 29, uitgekomen in maart 2016.

Inhoud

• • Lustpillen: geen rook, geen vuur door Peter Leusink, Joan Boeke en Ellen Laan
  • De geheimen van het dolfijnenbrein door Dirk Koppenaal
    Over dolfijnen gaan veel sterke verhalen rond: ze zijn intelligent, vredelievend, spiritueel of zelfs buitenaards. Maar zetten we alle informatie op een rij, dan blijkt een dolfijn een gewoon dier te zijn, zonder (boven-)menselijke eigenschappen.
    
  • Geen reclame voor de chiropractie – De Reclamecodecommissie treedt op tegen misleidende advertorials door Laurens Dragstra
  • Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker
    • ‘Keuze voor virustest overhaast’ door Raimond Giard
    • Belangenverstrengeling door Hans van Maanen
    • ‘Keuze voor virustest weloverwogen’ door René Verheijen
    • Vroegtijdige opsporing van kanker – haken en ogen door Luc Bonneux
  • De oudste hoax uit de ufo-geschiedenis door Theo Paijmans
  • Paranormale bemoeienis met Drentse hunebedden door Wilmar Taal
    Volgens Frits Bom was het Trechterbekervolk niet in staat om de hunebedden te bouwen en hij introduceerde daarmee een antieke-astronautenhypothese in ons cultureel erfgoed.
    
  • Acupunctuur en misselijkheid door Jan Willem Nienhuys
  • Skepsis op de Gezondheidsbeurs door Maarten Koller

• Boeken: Het ufo-syndroom (How UFOs Conquered the World van David Clarke) door Pepijn van Erp
• Ondertussen op Klopdatwel?

Samenvattingen

Lustpillen: geen rook, geen vuur
Peter Leusink, Joan Boeke en Ellen Laan
Skepter 29.1 (2015) p. 4-9

Farmaceutische bedrijven proberen pillen te maken voor allerhande seksuele problemen. Zo had een bedrijf in Almere diverse middelen of combinaties van middelen op het programma staan om het libido van vrouwen te verhogen. De theoretische onderbouwing deugde niet en de resultaten van proeven stelden ook niks voor. Voor een middel tegen vroegtijdige zaadlozing (meestal geen altijd aanwezig probleem) geldt hetzelfde. De roze Viagra (flibanserine), ook alweer tegen ‘verminderde seksuele interesse bij vrouwen’ werd in 2015 afgekeurd door de FDA

Trefwoorden: testosteron, sildenafil, Viagra, buspiron, Strooptest, dapoxietine, flibanserine
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

De geheimen van het dolfijnenbrein
Dirk Koppenaal
Skepter 29.1 (2015) p. 10-14

New age-ideeën over de wonderlijke vermogens van dolfijnen dateren van ongeveer 1960, toen de Amerikaanse apenonderzoeker John Cunningham Lilly ze begon te bestuderen. Qua hersengrootte (gecorrigeerd voor lichaamsgewicht) zitten dolfijnen tussen mensen en overige primaten. Ze kunnen echter niets wat sommige andere dieren ook kunnen. Dat betoogt dolfijnenkundige Justin Gregg in een boek (NB. van 2013). Het vermeende altruïsme van dolfijnen is bij nader onderzoek niet te onderscheiden van toeval en nieuwsgierigheid.

Trefwoorden: dolfijnen, intelligentie, John Cunningham Lilly, Justin Gregg, Adam Walker, Richard Connor, Ken Norris, altruïsme, Maddalena Bearzi, Paul Manger, cortex
Onderwerp: randwetenschap – dierentaal

Geen reclame voor de chiropractie
Laurens Dragstra
Skepter 29.1 (2015) p. 15-17

De auteur zag onzinnige reclame van een chiropractor, en maakte daar bezwaar tegen bij de Reclame Code Commissie (RCC). Hij kreeg gelijk, de onderbouwing van de chiropractor deugde niet. Een tweede chiropractor met soortgelijke reclame maar dan alleen voor huilbaby’s werd ook gemeld aan de RCC. Die tweede chiropractor leverde wel beter verweer. Maar in het geciteerde onderzoek kreeg de controlegroep geen serieuze placebobehandeling. In een Australisch onderzoek was namelijk gebleken dat tien minuten vasthouden door een verpleegkundige hetzelfde effect had als een even lange chiropractische behandeling. Ook deze klacht werd gegrond verklaard. Weliswaar geen mijlpalen in de kwakzalverijbestrijding, maar wel piketpaaltjes.

Trefwoorden: chiropraxie, chiropractor, Reclame Code, RCC, huilbaby’s, ADHD
Onderwerp: gezondheid – chiropractie

Baarmoederhalskanker (1)
‘Keuze voor virustest overhaast’
Raimond Giard
Skepter 29.1 (2015) p. 18-23
Belangenverstrengeling (kader)
Skepter 29.1 (2015) p. 18-19

Deel 1 van een drieluik over screening voor baarmoederhalskanker. Bij de Pap-test (rond 1928 bedacht door de arts Papanicolaou) worden cellen in een uitstrijkje bekeken. Omdat deze vorm van kanker vrijwel altijd het gevolg is van een HPV-infectie, is controle op aanwezigheid van het virus een andere mogelijkheid. De Pap-test heeft 64% correct-positieven, dus van 100 vrouwen met een afwijking worden er 64 gevonden. Het aantal fout-positieven (loos alarm) is 1,3%. Voor de virustest zijn deze cijfers 92% en 4,4%. De voorgestelde nieuwe testmethode kijkt eerst of het virus aanwezig is in het uitstrijkje, zo ja, dan wordt dat onderzocht op afwijkende cellen. De twee methoden worden in groot detail vergeleken.

Trefwoorden: baarmoederhalskanker, test, uitstrijkje, HPV, kanker, Pap-test, Gezondheidsraad, Chris Meijer, Papanicolaou, virus, sensitiviteit, gevoeligheid, specificiteit, overdiagnostiek
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

Baarmoederhalskanker (2)
‘Keuze voor virustest weloverwogen’
René Verheijen
Skepter 29.1 (2015) p. 24-26

Deel 2 van een drieluik over screening voor baarmoederhalskanker. De auteur bepleit het gebruik van de HPV-test. Op die manier krijgen de analisten die uitstrijkjes moeten beoordelen meer positieve gevallen onder ogen. Misschien gaan ook vrouwen die nu niet meedoen aan screeningsonderzoek wel mee als er een zelftest is. Die groep beslaat een vijfde van de bevolking maar in die groep komt baarmoederhalskanker viermaal vaker voor.

Trefwoorden: Baarmoederhalskanker, test, uitstrijkje, HPV, kanker, bevolkingsonderzoek
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

Vroegtijdige opsporing van kanker – haken en ogen
Luc Bonneux
Skepter 29.1 (2015) p. 27-28

Deel 3 van een drieluik over screening voor baarmoederhalskanker. De auteur betoogt dat de meeste kanker al in een vroeg stadium wordt opgeruimd door het immuunsysteem. Bevolkingsonderzoek leidt tot overdiagnose, namelijk het ontdekken van kanker in een beginstadium nog voor het immuunsysteem ermee heeft kunnen afrekenen, dan wel kankers die weinig agressief zijn en traag groeien. Screening voor baarmoederhalskanker is bewezen effectief, maar toch: er sterven in Nederland maar 200 vrouwen per jaar aan (ruim 2 promille van de totale sterfte bij vrouwen). In 2003 rekende BMJ voor dat om 1 sterfgeval (aan baarmoederhalskanker) te voorkomen er 1000 vrouwen 35 jaar lang gescreend moeten worden, en er 150 behandeld moeten worden. Als de gevolgen van HPV-vaccinatie doorzetten worden deze screeningscijfers nog extremer.

Trefwoorden: kanker, immuunsysteem, baarmoederhalskanker, HPV, screening, overdiagnose
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

De oudste hoax in de ufo-geschiedenis
Theo Paijmans
Skepter 29.1 (2015) p. 29-31

De Mexicaanse journalist Jaime Maussan kondigde op 4 mei 2015 aan dat hij een mummie van een buitenaardse had gevonden. Het bleek een mummie van een Indiaans jongetje te zijn dat al meer dan een eeuw in een museum in New Mexico had gelegen. Het lijkt op de oudste ufo-hoax, namelijk een volslagen gefantaseerd verhaal uit 1864 in een Franse krant over een grote meteoriet (NB. die wonderlijkerwijs bij het vallen geheel intact was gebleven) waarin zich een gemummificeerde Martiaan bevond. Nog in 2011 werd het verhaal bloedserieus genomen in een ufo-tijdschrift.

Trefwoorden: Maussan, ufonaut, New Mexico, Figuierm Henri de Parville, Peudefer
Onderwerp: ufo’s – afzonderlijke gevallen

Paranormale bemoeienis met Drentse hunebedden
Wilmar Taal
Skepter 29.1 (2015) p. 32-35

Hunebedden zijn eigenlijk graven van vier- tot zesduizend jaar geleden, uit de Trechterbekercultuur. Ombudsman Frits Bom dacht daar anders over. Ze zijn gemaakt door buitenaardsen of althans een geavanceerde beschaving met paranormale vermogens. Dat blijkt bijvoorbeeld uit hun oost-westoriëntatie met ingang op het zuiden. De bouwers moeten wel een geavanceerd kompas hebben gehad, want anders hadden ze onmogelijk kunnen weten waar het zuiden was. Volgens Boms boek Het mysterie van de hunebedden (1978) waren de hunebedden schuilkelders die beschermden tegen een ramp uit het Noorden.
Recensenten maakten zich vrolijk over Bom, en een opperde dat Bom zelf hulp van buitenaardsen gehad moet hebben als het allemaal klopt. Bom probeerde mee te liften op het succes van de verhalen (1968) van von Däniken.

Trefwoorden: hunebedden, Trechterbekercultuur, Piet Smolders, ufo’s, Däniken, Sitchin
Onderwerp: pseudowetenschap – geschiedenis

Acupunctuur en misselijkheid
Jan Willem Nienhuys
Skepter 29.1 (2015) p. 36-39

Het heet dat acupunctuur toegepast op een punt aan de binnenzijde van de pols zou helpen tegen misselijkheid na operatie (speciaal een probleem bij gynaecologische ingrepen). Bij nauwkeurige beschouwing blijkt het om veel verschillende technieken te gaan: polsbandjes met een kraaltje erin waren het populairst. De controlegroepen kregen doorgaans geen geloofwaardig alternatief. Er zijn hier en daar wel interessante resultaten, maar het geheel geeft de indruk van exploratief onderzoek, waarbij de onderzoekers eigenlijk niet weten welke claim zij proberen te toetsen, en men van de vele mogelijke resultaten de ‘significante’ publiceert.

Trefwoorden: acupunctuur, misselijkheid, significantie, placebo
Onderwerp: gezondheid – acupunctuur

Skepsis op de gezondheidsbeurs
Maarten Koller
Skepter 29.1 (2015) p. 40-41

Op de Nationale Gezondheidsbeurs, elk jaar op een donderdag tot en met zondag begin februari stonden zoveel alternatieve stands, dat Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij besloten een voorlichtingsstand te huren waar vrijwilligers betrouwbare voorlichting konden verstrekken aan belangstellenden. Opvallend is dat de alternatieven vaak beloven documentatie op te sturen, maar dat daar nooit wat van komt.

NB. Skepsis en de VtdK waren sindsdien elk jaar van de partij (behalve in het covid-jaar), maar in 2024 werd het reeds aangekondigde evenement afgelast, en daarna ook niet meer opnieuw begonnen. De belangstelling was tanende.

Trefwoorden: alternatieve behandelwijzen, Gezondheidsbeurs
Onderwerp: skeptici – organisatie

Het ufo-syndroom
Pepijn van Erp
Skepter 29.1 (2015) p. 42

Bespreking van David Clarke, How UFOs conquered the world: The history of a modern myth (2015). Een mooi uitgegeven boek, waarin folkorist en journalsit Clarke het ufo-fenomeen antropologisch benadert. Een belangrijke les is dat ufo-gelovigen hun geloof niet opgeven, zelfs als hun ongelijk overduidelijk is.

Trefwoorden: ufo, George King, Aetherius Society, Ken Arnold, Paul Eric Inglesby
Onderwerp: ufo’s – algemeen

Ondertussen op Kloptdatwel?
Skepter 29.1 (2015) p. 43

Op een oude begraafplaats in Jeruzalem werd een mysterieus verguld object aangetroffen, dat een esoterisch antistralingsapparaat bleek te zijn. In Lyon maakten bewoners bezwaar tegen de bouw van een GSM-antenne. Toen die klaar was klaagden ze steen en been, maar het ding was nog niet eens in werking. Robbert ‘genverbrander’ van den Broeke begon eind 2015 mensen onaangenaam te bedreigen en werd opgepakt. Hij beweert dat zijn computer gehackt was. Inmiddels is Peggy Bosch op haar proefschrift over acupunctuur gepromoveerd. Haar promotoren (tevens co-auteurs) zeiden ter zitting dat het best wel allemaal placebo-effecten konden zijn, maar dat staat nergens in het proefschrift.

Trefwoorden: Jeruzalem, elektrostress, GSM, Van den Broek, acupunctuur, Bosch
Onderwerp: skeptici – publicaties