Skepter 28.2 (2015)

Tweede nummer van jaargang 28, uitgekomen op 27 november 2015

Beknopte inhoud

• Acupunctuur en slapeloosheid – Promotie aan de Radboud Universiteit door Jan Willem Nienhuys
  Psychologe en natuurgenezeres Peggy Bosch schreef een proefschrift over acupunctuur in de psychiatrie, ‘Needles on the couch’. Al ruim voor de verdedigingsplechtigheid gaf het reuring.
  
• Acupunctuur met rubber en video’s door Dirk Koppenaal
  Het deqi-gevoel treedt ook op als je kijkt naar videobeelden van een eerdere acupunctuurbehandeling of naar een rubberhand waarin geprikt wordt.
• De vruchteloze jacht op homogenen door Peter Vermij
  De wetenschappelijke zoektocht naar biologische ‘oorzaken’ van homoseksualiteit is vermengd met morele en politieke discussies.
• ‘Retracties maken de wetenschap gezonder’ – Interview met Ivan Oransky door Hans van Maanen
  Gesprek met een van de oprichters van het weblog Retraction Watch.
• UWV betaalt opleiding tot helderziende door Pepijn van Erp
  Minister Asscher ontwijkt principiële discussie in beantwoording van kamervragen over de ‘glazenbolsubsidie’.
• Hoe betrouwbaar is 95 procent betrouwbaar? door Rink Hoekstra
  Wat is nu echt de betekenis van een uitspraak als ‘significant met p<0,05’ en wat is de kans dat de werkelijke waarde van een steekproef in het 95%-betrouwbaarheidsinterval ligt?
• Statistiek van het gezonde verstand – Bayesiaanse statistiek door Eric-Jan Wagenmakers
  Significantietoetsen en p-waarden hebben zo hun nadelen. Er is een prima alternatief, bayesiaanse statistiek, maar dat wordt, zeker in de minder exacte vakken, nog weinig gebruikt.
  De software en data die gebruikt worden in het artikel: Teelbaldata – Voor bayesiaanse analyse met JASP
• Kansen en risico’s: onmacht en onwil – rood vlees en darmkanker door Hans van Maanen
  Een toename van het risico zegt niets als je niet weet wat je uitgangsrisico is. Een forse verhoging van een verwaarloosbaar risico is meestal nog steeds verwaarloosbaar, een kleine verhoging van een toch al grote kans kan fataal zijn. Op zoek naar de cijfers over risico’s en consumptie van rood vlees.
  
• Vitamine D, de nieuwe panacee? door Aliëtte Jonkers
  Griep, pijn en diabetes, aderverkalking, hoge bloeddruk en darmkanker: je kunt het zo gek niet bedenken of iemand heeft een verband met vitamine D-tekorten geopperd. Over vitamine D believers en sceptici.  – NB: dit artikel is nu al online te lezen via de eigen website van Aliëtte Jonkers tegen een kleine vergoeding via Blendle.
  
• Serieus onderzoek doen, ho maar – Geen skeptische proef met handlezen door Pepijn van Erp
  Hoe een veelbelovend wetenschappelijk onderzoek naar handlezen als een nachtkaars uitging. De handlezeres wilde haar vingers er niet aan branden.
  
• Expert gezocht – verslag van het Skepsiscongres 2015 door Rob Ramaker
• Peer review en Nature, een moeizaam huwelijk door Piet Borst
  Toonaangevende bladen als Nature en The Lancet hanteren eigenlijk nog helemaal niet zo lang serieuze peer review en sinds die er wel is werd die ook nog wel eens gepasseerd door de publiciteitsgeile hoofdredacties.
• Boeken
• Ondertussen op Kloptdatwel?

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Acupunctuurpromotie
Jan Willem Nienhuys
Skepter 28.2 (2014) p. 4-7

In de Nijmeegse faculteit van de sociale wetenschappen promoveerde Peggy Bosch op Needles on the Couch: Acupuncture in the Treatment of Depression. Na een ridicule inleiding komt in hoofdstukken 4 en 5 de bespreking van enkele trials aan bod. Werkt acupunctuur voor slaapproblemen van depressieve of schizofrene patiënten? Gemeten naar de soepele maatstaven van Ter Riet, Kleijnen en Knipschild (1989) scoren deze twee hoofdstukken proefwerkcijfers 4 en 2. Hoofdstuk 5 rapporteert dat twee derde van de patiënten uitviel, wat inhoudt dat de proef mislukt is. Los daarvan is geen enkele moeite gedaan om de controlegroepen een geloofwaardig placebo te bieden (ze werden gewoon op een wachtlijst gezet). Het placebo-effect is tamelijk sterk bij slaapproblemen, dus dat is een belangrijk punt. De auteur is kennelijk een p-waarde fetisjist, maar mist toch dat kennelijk acupunctuur met terugwerkende kracht zorgt voor inname van slaappillen (p=0,015). Dat is natuurlijk net zo’n onzin als de 31 wel gerapporteerde p-waarden.

Trefwoorden: acupunctuur, humorenleer, psoriasis, schizofrenie, depressie, wachtlijst, nepacupunctuur, p-waarde
Onderwerp: gezondheid – acupunctuur

Acupunctuur met rubber en video’s
Dirk Koppenaal
Skepter 28.2 (2014) p. 8-9

Iemand kan makkelijk denken dat een rubberen hand tot het eigen lichaam behoort. Dat heet het rubberhandeffect. Koreaanse onderzoekers gaven acupunctuur aan zo’n rubberen hand, en ontdekten dat het typische deqi-gevoel dan ook optreedt. Het treedt ook bij de helft van de proefpersonen op als die denken dat ze via een videocamera kijken naar een acupunctuurbehandeling van de eigen pols, maar in werkelijkheid slechts een oude opname zien.
Dit opent nieuwe mogelijkheden voor ‘spookacupunctuur’ als placebobehandeling.

Trefwoorden: acupunctuur, rubberhandeffect, fmri, spookacupunctuur
Onderwerp: gezondheid – acupunctuur

De vruchteloze jacht op homogenen
Peter Vermij
Skepter 28.2 (2014) p. 10-12

In sommige religieuze kringen in de VS wordt geloofd dat homoseksualiteit een vrije keuze is en bovendien verkeerd. Anderen, ook de homoseksuelen zelf, denken dat het op de een of andere manier aangeboren is. Er is weinig onderzoek op dit gebied, onder andere omdat biologisch gesproken homoseksualiteit een vaag begrip is. Elk snippertje onderzoek wordt echter breed uitgemeten in de media, zo bijvoorbeeld dat van Tuck Ngun die had zitten vissen in de genen van een kleine groep eeneiige tweelingen, wat op 8 oktober 2015 werd opgeblazen tot ‘een speekseltest voor mannelijke homoseksualiteit’.

Trefwoorden: homoseksualiteir, genen, COC, Swaab, Tuck Ngun, Oeganda
Onderwerp: psychologie – algemeen

‘Retracties maken de wetenschap gezonder’
Hans van Maanen
Skepter 28.2 (2014) p. 13-15

Interview met arts en wetenschapsjournalist Ivan Oransky (1972). Hij richtte in 2010 Retraction Watch op. In 2001 waren er 40 teruggetrokken wetenschappelijke artikelen, en 2011 al 400. (NB. Eind 2024 was de stand 50.000, waarvan 450 over COVID-19 alleen al.) Ze kregen subsidie van de MacArthur Foundation. Uitsmijter: de wetenschap is niet kapot, maar wel moeilijker dan iedereen denkt.

Trefwoorden: Embargo Watch, Oransky, Nature, Steven Shaefer, MacArthur Foundation, Aschwanden
Onderwerp: wetenschap – fraude

UWV betaalt opleiding tot helderziende
Pepijn van Erp
Skepter 28.2 (2014) p. 16-17

Het bedrijf Paradidakt leidt op tot allround helderziende (tarot- en engelenkaarten, reïncarnatie, glazen bol), dit ter voorbereiding op een baan als belconsulent bij een ander bedrijf van de eigenaar van Paradidakt. Het UWV betaalt de cursuskosten al sinds 2006. Skepter schreef er in Skepter 20.1 over en Mark Traa in 2012 in HP/De Tijd. Pas na een radioprogramma ontstond er politieke opwinding. Voor minister Asscher is baangarantie het enige criterium. Dat is niet zo best: in al die tijd had maar een van de 12 gehonoreerde subsidieaanvragen een baan ten gevolg, en dan nog maar een deeltijdbaan. Het UWV laat zich niet uit over de wenselijkheid van banen, alleen prostitutie en drugshandel zijn uitgesloten. Opleiding tot oplichter, flessentrekker en kwakzalver is kennelijk in orde.

Trefwoorden: UWV, helderziende, Rob van der Wilk, Mark Traa, Asscher, Ulenbelt, Paradidakt, Elbert Dijkgraaf, SGP
Onderwerp: maatschappij – onderwijs en opvoeding

Hoe betrouwbaar is 95 procent betrouwbaar?
Rink Hoekstra
Skepter 28.2 (2014) p. 18-22

Het betrouwbaarheidsinterval is een lastig begrip, eigenlijk nog lastiger dan de p-waarde. Bij de p-waarde gaat het om de kans dat een soortgelijk of extremer resultaat wordt gevonden, aangenomen dat er niets aan de hand is (NB. Het wordt vaak fout begrepen, namelijk als ‘de kans dat er niets aan de hand is, aangenomen dat een bepaalde waarde gevonden is.) Het 95%-betrouwbaarheidsinterval voor een gemiddelde is de uitkomst van een kansproces waarvan aangenomen mag worden dat het in 95% van de gevallen het gemiddelde bevat. Dat is wat anders dan ‘de kans is 95% dat het gemiddelde in het interval ligt’. (NB. Ter vergelijking: als je met een dobbelsteen een 5 gooit kun je alleen zeggen dat de kans op een dergelijk resultaat met een eerlijke dobbelsteen 1/6 is. Er is geen enkele uitspraak te doen over de kans dat de dobbelsteen oneerlijk is. Als je vijfmaal achtereen met die dobbelsteen een zes gooit, kun je wel uitrekenen dat de kans daarop ontzettend klein is als de dobbelsteen eerlijk is – net zo klein als elke andere serie van zes worpen – maar van de kans dat de dobbelsteen oneerlijk is, is dan nog steeds niets te zeggen.) De waarde van een populatiegemiddelde is helemaal niet de uitkomst van een kansproces, dus spreken over de kans dat een gemiddelde een bepaalde waarde heeft is onzin. Het gemiddelde van een steekproef en een eventueel betrouwbaarheidsinterval daaromheen is daarentegen wel de uitkomst van een kansproces, te weten het proces van het verzamelen van de steekproef. Bij een onderzoekje onder zowel onderzoekers als studenten bleek vrijwel niemand te weten wat een betrouwbaarheidsinterval is.

Trefwoorden: Angela Leung, significantie, betrouwbaarheidsinterval
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Statistiek van het gezond verstand
Eric-Jan Wagenmakers
Skepter 28.2 (2014) p. 23-25

Ook dit artikel gaat over statistische tests. De p-waarde wordt vaak verkeerd opgevat, maar zelfs bij correcte interpretatie heeft ze het nadeel dat het alleen naar de nulhypothese kijkt: als de nulhypothese waar is, wat zou dan de berekende waarschijnlijkheid zijn van het gevonden resultaat? De bayesiaanse berekening is beter. Die kijkt niet alleen naar de nulhypothese maar ook naar andere hypotheses. Ook bij die andere hypotheses kun je berekenen hoe waarschijnlijk het gevonden resultaat is, en dan nagaan hoeveel maal waarschijnlijker de gevonden uitkomst bij de andere hypotheses is. Dat is de Bayes-factor. Een en ander wordt voorgerekend aan de hand van het onderzoek naar het verband tussen testikelgrootte en vaderzorg (zie ‘Familieman’ in Skepter 26.2). In plaats van een p-waarde van 0,032 krijgen we een Bayes-factor van 1,58 (preciezer: gegeven de uitkomst, wordt de waarschijnlijkheid van de nulhypothese een factor 1,58 kleiner dat de weetnikswaarschijnlijkheid van 0,5, anders gezegd de andere hypotheses worden gezamenlijk een factor 1,58 waarschijnlijker. Dat is ‘zeer zwak’ bewijs voor bayesianen; die vinden pas een factor 100 beslissend.).

Trefwoorden: p-waarde, significantie, Berger, Delampady, testikelgrootte, Mascaro, Bayes, priorverdeling, posteriorverdeling
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Kansen en risico’s: onmacht en onwil
Hans van Maanen
Skepter 28.2 (2014) p. 26-29

Het nieuws van 26 oktober 2015 meldde dat de WHO had vastgesteld dat het eten van bewerkt vlees het risico op darmkanker twintig keer groter maakt. Daar is iets misgegaan in de wetenschapscommunicatie. Nauwkeuriger is: vrouwen van 45 eten gemiddeld 85 gram vlees per dag. Als 1000 vrouwen van 45 zich 25 jaar aan dat gemiddelde houden, krijgen er 15 daarvan darmkanker. Als al die 1000 vrouwen hun vleesconsumptie zouden halveren zou dat één darmkankergeval schelen, dus maar 14 in plaats van 15. Een dergelijke bescheiden reductie is gebruikelijk bij andere manieren om gezonder te leven, behalve bij roken. Dat verhoogt het aantal longkankergevallen van 0,7 per 1000 niet-rokers over een tienjaarsperiode naar 16,6 per 1000 rokers; daar komen nog extra risico’s voor hart- en vaatziekte, COPD en astma bij.
NB. Chapman in het artikel moet Kampman zijn, is gecorrigeerd op website.

Trefwoorden: darmkanker, vlees, Wereldgezondheidsorganisatie, WHO, NOS, Martijn Katan, Doris Chan, Ellen Kampman, roken, Doll, Hill, melk
Onderwerp: wetenschap – kansrekening

Vitamine D
de nieuwe panacee?
Aliëtte Jonkers
Skepter 28.2 (2014) p. 30-32

Vitamine D is in 1922 ontdekt. Het wordt in de huid aangemaakt onder invloed van (ultraviolet, namelijk UV-B, 290-320 nm golflengte) zonlicht. Het is belangrijk voor de vorming van botten. Een half uurtje per dag in de zon is genoeg, maar de Gezondheidsraad oordeelde in 2012 dat ouderen er goed aan doen extra vitamine D te nemen. Jonge kinderen, zwangeren en mensen met een donkere huidskleur die veel binnen zitten, hebben waarschijnlijk ook baat bij suppletie. Veel maakt het niet uit, maar het kost ook weinig.
De laatste tijd zijn er veel onderzoeken die gebrek aan vitamine D in verband brengen met veel andere zaken. In 2014 waren er al 4000 artikelen over in Pubmed. Allemaal observationele epidemiologische onderzoeken. Of suppletie voor die andere zaken zinvol is weet niemand. Niettemin laten al veel huisartsen vitamine D-bepalingen doen.

Trefwoorden: vitamine D, rachitis, Eimer McCollum, Integrale Kanker Centrum, Yolanda van der Graaf, Patrick Bindels, Paul Lips, Bischoff-Ferrar, Renate de Jongh
Onderwerp: gezondheid – supplementen

Serieus onderzoek doen, ho maar
Pepijn van Erp
Skepter 28.2 (2014) p. 33-35

Katinka Simonse alias Tinkebell raadpleegde handlezeres Joyce van Nispen, en was zo enthousiast dat ze vond dat de rechtspraak meer van handlezen gebruik moest maken. Ze verweet critici dat ze geen onderzoek deden. Skepsis was wel bereid om een goed geblindeerd onderzoek te doen, want Van Nispen kan ook handafdrukken in inkt op papier lezen. Maar na een paar maanden liet Van Nispen weten dat ze liever onderzocht wilde worden door een medische universitaire vakgroep die bereid was handanalyse als kennisbron te accepteren. Tinkebell kon hier wel mee instemmen want ‘jullie’ waren direct al zeer kritisch.

Trefwoorden: handlezen, testen, Van Nispen, Tinkebell
Onderwerp: paranormale – handlezen

Skepsiscongres 2015
Expert gezocht
Rob Ramaker
Skepter 28.2 (2014) p. 36-37

Verslag van het Skepsiscongres op 31 oktober in Zwolle. Sprekers waren Frans van Lunteren, hoogleraar geschiedenis van de natuurwetenschappen en Harro Maas, hoogleraar geschiedenis van de economie. Voorts, Alexander Pleijter brengt leerlingen journalistiek, kersvers van de havo, bij hoe ze deskundigen moeten vinden. Andere sprekers waren de journalisten Martijn van Calmthout en Hans van Maanen. Van Maanen vond dat wetenschappers meer moeite moeten doen om in de adresboekjes van journalisten terecht te komen. Chris French legde uit hoe je pseudowetenschap herkent.

Trefwoorden: skepsis, congres
Onderwerp: skeptici – congres

Peer review en Nature, een moeizaam huwelijk
Piet Borst
Skepter 28.2 (2014) p. 38-40

Recensie van Mathilda Baldwin, Making Nature: The history of a scientific journal (2015). Het tijdschrift Nature deed lange tijd weinig aan peer review, aanbevelingen volstonden. Uitvoerige bespreking van de werkwijze van Maddox en de Benveniste-affaire (een ‘vrij vunze publiciteitsstunt’). Borst verhaalt ook van een artikel uit 1982 over trypanosomen, dat hijzelf in 1982 had afgekeurd, naar dat toch gepubliceerd werd, en zelfs breed geciteerd. Later bleek het fout te zijn.

Trefwoorden: Nature, peer review, Crick, Watson, Bragg, Slater, Benveniste, homeopathie, Lancet, Reilly, Maddox, trypanosomen, Donelson
Onderwerp: wetenschap – demarcatie

Nieuwe homeopathie
Jan Willem Nienhuys
Skepter 28.2 (2014) p. 41-42

Bespreking van Natalie Grams, Homöopathie neu gedacht: Was Patienten wirklich hilft (2015). Homeopathisch arts Grams wou eens goed op een rijtje zetten wat het bewijs is voor homeopathie, maar al studerend viel ze van haar geloof. In haar eigen praktijk trok ze soms wel drie uur uit voor een gesprek met een patiënt, waardoor het consult een soort psychotherapie wordt. Ze was indertijd tot de homeopathie geraakt door een wondergenezing (van psychosomatische klachten van haarzelf). Momenteel (NB. 2025) zijn er ruim 510 artsen per 100.000 Duitsers, en van die 510 zijn er 8 homeopaat en de aantallen stijgen, in Nederland is er maar ongeveer 1 (meest bijna of helemaal pensioengerechtigd) homeopathische arts per 100.000 Nederlanders en de aantallen dalen.

Trefwoorden: Grams, homeopathie, Hahnemann, verdunning, similiabegeinsel, constitutie, David de Jongh, levenskracht
Onderwerp: gezondheid – homeopathie – onderzoek

Zindelijk denken
Hans van Maanen
Skepter 28.2 (2014) p. 42

Korte bespreking van Simon Burger, Logisch en kritisch denken: onderzoeken, argumenteren, concluderen (2015). Niet alleen zaken als relevantie, validiteit en falsificatie komen aan bod, maar er is ook een hoofdstuk over significantietoetsen en bayesiaanse statistiek. Een aanrader.

Trefwoorden: logica, syllogismen, statistiek
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Ondertussen op Kloptdatwel.nl
Skepter 28.2 (2014) p. 43

Na een vliegtuigongeluk boven de Sinaï, waarschijnlijk door een bom, worden in Sharm el Sheik allerwegen bomdetectors van het wichelroedetype ingezet. Chiropractoren hebben een nieuw syndroom ontdekt, de text neck, met angstaanjagende röntgenfoto’s waar deskundigen niets aan kunnen zien. Aardstralengelovige en bouwkundeprofessor Michiel Haas heeft zijn afscheidsrede in Delft geplagieerd. Een nieuwe rage op de basisschool is de Charlie Charlie Challenge, waar de geest Charlie zich op commando manifesteert via draaiende potloden.

Trefwoorden: bomdetectie, Sharm el Sheik, wichelroede, chiropractie, text neck, Michel Haas, plagiaat, Charlie Charlie
Onderwerp: skepsis – publicaties