Skepter 27.2 (2015)

Tweede nummer van jaargang 27, uitgekomen op 16 april 2015.

Beknopte inhoud

• Optimistisch, niet superoptimistisch – Michael Shermer door Pepijn van Erp
  Over morele vooruitgang, het homohuwelijk, vegetariërs en ontmoetingen met buitenaardse wezens (en wat hij ze zou vragen).
• Ook de kleine kwak verdient onze aandacht door Cees Renckens
  Een kwijnend acupunctuurkliniekje, door weinigen nog serieus genomen, krijgt opeens een doorslaggevende rol in een rechtszaak doordat het mag opereren onder auspiciën van het Universitair Medisch Centrum Groningen.
  
• Bezoek aan een kruidentuin in Sri Lanka door Dirk Koppenaal
• Een sceptische horrorauteur door Wilmar Taal
  H. P. Lovecraft – De verhalen van de horror-auteur zijn bizar en bovennatuurlijk, maar hij stond met beide benen op de grond.
• Brieven van een helderziende door Hans van Maanen
• Dyslexie – tussen mythe en mode door Aryan van der Leij
  De wetenschap worstelt met dyslexie, het onderwijs — en de slechte lezertjes — nog meer. De commercie prikt graag een vorkje mee.
  
• De woorden door een gekleurde bril door Pepijn van Erp
  Een klacht van de firma Xlens over een negen jaar oud artikel in Skepter over hun brillen, dat inmiddels achterhaald zou zijn.
• Speciale letters voor dyslectici door Henk Gianotten
• Hebben Chinezen ook dyslexie? door Elise de Bree
  Speelt bij dyslexie ook het schrift zelf een rol?
  
• ‘Boeken worden zelden abrupt dichtgeslagen’ – Interview met Edzard Ernst door Pepijn van Erp
  Hij wordt gewaardeerd door skeptici, gehaat door aanhangers van alternatieve geneeskunde: een interview met Edzard Ernst over zijn memoires die hij uitbracht als A Scientist in Wonderland.
  
• Rebellenclub – Guerilla Skepticism on Wikipedia door Leon Korteweg
  Wikipedia is ’s werelds meest gebruikte naslagwerk, maar niet altijd even betrouwbaar. Guerrilla Skepticism on Wikipedia, een internationale groep vrijwilligers, streeft daarom naar het leveren van controleerbare informatie over paranormale en pseudowetenschappelijke onderwerpen.
  
• Boeken
• Repliek – Marcoen Cabbolet reageert op de recensie van zijn dissertatie in Skepter 27.1
• Personalia
• Ondertussen op Kloptdatwel?

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Optimistisch, niet superoptimistisch
Pepijn van Erp
Skepter 27.2 (2014) p. 4-8

Interview met de Amerikaanse skepticus Michael Sherman ter gelegenheid van zijn Europese toer om zijn nieuwe boek te promoten: The moral arc: How science and reason lead humanity toward truth, justice and freedom (2015). In dit boek betoogt Shermer met veel cijfermateriaal dat de mensheid in moreel opzicht de afgelopen paar honderd jaar enorm vooruit is gegaan. Shermer vertelt onder meer dat hij oorspronkelijk voor de doodstraf en tegen regulering van wapenbezit was, maar daar van teruggekomen is. Hij is ook vegetariër geworden, deels omdat hij filmpjes heeft gezien over hoe gruwelijk de bio-industrie te werk gaat. Hij is verbaasd over Europese wetten die Holocaust-ontkenning verbieden. Hij is van utilitarisme beticht, maar dat klopt niet, omdat hij de rechten van het individu vooropstelt. Bij vaccinatie bijvoorbeeld houdt het recht op niet-vaccinatie op als daardoor de kans anderen te besmetten toeneemt.

Trefwoorden: leven na de dood, Hitchens, Teresa, homohuwelijk, utilitarisme, Bentham, genocide, vaccinatie, Montesquieu, Quesnay, fysiocraten, economie, doodstraf, Innocence Project, dierenrechten, bio-industrie, fraude, duutrzaamheid, vrijheid van meningsuiting, Rwanda, skepticisme
Onderwerp: skepsis – skepticisme

Ook de kleine kwak verdient onze aandacht
Cees Renckens
Skepter 27.2 (2014) p. 9-12

Het Hwa To-Centrum (HTC) is een acupunctuurkliniek die in 1985 is opgericht in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen, op initiatief van de Shanghai Academy of Traditional Chinese Medicine. Het moest goed onderwijs in de acupunctuur gaan geven en had een klankbordgroep van bekende Nederlanders zoals Henk Vonhoff, commissaris der Koningin. Tien jaar later had het HTC nog geen enkel wetenschappelijk artikel gepubliceerd, jaarverslagen waren er ook niet, en de klankbordgroep vergaderde minder dan eenmaal per jaar. Al met al schijnbaar een onbeduidend nerinkje. In 2014 oordeelde de rechtbank van Breda echter dat acupunctuur vrijgesteld was van btw omdat het HTC een universitaire opleiding verzorgde. Het HTC wordt geleid door een Chinese ‘dokter’ die niet in het BIG-register staat, samen met een tandarts. Op hun website staan talloze claims, onder meer dat acupunctuur wel een dozijn met name genoemde gynaecologische problemen aankan. Bewijs voor die claims ontbreekt. Pogingen van Renckens om de universiteit over te halen de band met HTC losser te maken hadden weinig succes. HTC was slechts huurder van een ruimte op het universiteitsterrein, en de verhuurder was de Stichting Triade.
NB. In 2024 is er nog niets veranderd, de Chinese acupuncturiste wordt nog steeds professor en dokter genoemd. Wel is endometriose bij het HTC niet meer te vinden. De Chinese arts is nu bijna 40 jaar in Nederland, maar het HTC vermeldt: “Houdt u er rekening mee dat de communicatie met Mevr. Y.S. Liu voornamelijk in het Engels plaatsvindt, hoewel haar begrip van het Nederlands steeds beter wordt.”

Trefwoorden: acupunctuur, Hwa To, Zeegers-Nouwen, Termeulen, Vonhoff, Pim Fortuyn, Labadi, Korthout, universiteit Groningen, KNMG, Triade, Yu-Shu Liu, Jos Aartsen, Elmer Sterken, UMCG, Remko Bezema
Onderwerp: gezondheid – acupunctuur

Workshop journalistiek schrijven (Aankondiging.)
Skepter 27.2 (2014) p. 12

Piet Borst en Hans van Maanen geven op woensdagavond 14 oktober een workshop journalistiek schrijven in de eetkamer van het CS Amsterdam.

Trefwoorden: journalistiek, workshop
Onderwerp: skeptici – publicaties

Bezoek aan een kruidentuin in Sri Lanka
Dirk Koppenaal
Skepter 27.2 (2014) p. 13-14

In Sri Lanka op zoek naar een kwekerij die de ingrediënten voor een pittige kerrie zou kunnen leveren, belandde de auteur in een tuin voor ayurvedische kruiden, met een idem dokter die meteen aanbood zoonlief te behandelen voor allerlei ziekten die hij onder de leden zou hebben. In Sri Lanka is gezondheidszorg gratis, maar vooral voor directe klachten; geld voor behandeling van chronische klachten is er niet. Daardoor bieden traditionele behandelwijzen hoop.

Trefwoorden: kruiden, ayurveda, Sri Lanka, massage
Onderwerp: gezondheid – ayurveda

Een sceptische horrorauteur
Wilmar Taal
Skepter 27.2 (2014) p. 15-19

Biografie van griezelverhaalauteur H.P. Lovecraft (1890-1936). Hoewel zijn verhalen wemelen van het bovennatuurlijke, is hij zelf materialistisch ingesteld, een fan van Nietzsche, Haeckel en Darwin. Voor de plaatselijke krant schreef hij tal van populairwetenschappelijke artikelen. Een plan om met een collega horror-auteur als ghostwriter op te reden voor een boek van Houdini getiteld ‘The cancer of superstition’ strandde omdat Houdini plotseling overleed. Lovecraft was racistisch, maar dat moet met een korrel zout genomen worden. Bekende verzinsels van Lovecraft zijn het Necronomicon en Cthulhu. Lovecraft was een inspiratie voor de auteurs Pauwels en Bergier van De dageraad der magiërs.
NB. De Wikipediapagina over Lovecraft noemt nog enkele auteurs die beïnvloed zijn door Lovecraft.

Trefwoorden: Lovecraft, Houdini, astrologie, Nietzsche, Haeckel, Darwin, Joshi, Necronomicon, Derleth, Wandrey, Arkham House, Miskatonic University, Bergier, Bres
Onderwerp: skeptici

Brieven van een helderziende
Hans van Maanen
Skepter 27.2 (2014) p. 20-21

Eén oplichterstruc bestaat erin dat men een groot aantal mensen willekeurige ja-neebeurstips toestuurt. Als men het verstandig doet, heeft men na 5 van zulke tips 1/32 van de betrokkenen allemaal kloppende voorspellingen gestuurd. Vervolgens biedt men tegen een flinke betaling een zesde tip aan.
Dit procédé staat in Innumeracy (1988) van John Allen Paulos beschreven, maar het is ook het thema van een tv-film Mail order prophet (1957) van Alfred Hitchcock dat op zijn beurt gebaseerd was op een kort verhaal van Antony Ferry uit 1954. Of zoiets echt gebeurd is, is onbekend, maar de inhoud van beursnieuwsbrieven was de inspiratie voor Paulos. Ferry verdiende behoorlijk aan de tv-rechten van zijn verhaal.

Trefwoorden: Paulos, CBS, Ronald Grimes, Cristiani, Antony Ferry, Macleans’s Magazine, Ronald Gubbins
Onderwerp: paranormale – mediums

Dyslexie tussen mythe en mode
Aryan van der Leij
Skepter 27.2 (2014) p. 22-29

Dyslexie bestaat, maar het is niet iets bijzonders, het enige kenmerk is dat het gaat om hardnekkige problemen met lezen ondanks adequate hulp. De remedie is zo vroeg mogelijk intensiever (meer en langer) onderwijs. Dat scholen door gebrek aan tijd en geld dit niet kunnen is wel een probleem, maar specifieke middelen speciaal voor ‘dyslexie’ zijn niet nodig. Er is ook geen sterke correlatie met intelligentie: lezen is een instrumentele vaardigheid en de verwerving (of niet) daarvan heeft niets met intelligentie te maken. Wel is het zo dat hoogopgeleide ouders vaak sneller actie ondernemen als hun kind achterblijft in de klas. Daarnaast zijn veel scholen niet in staat om zelfs maar vast te stellen welke leerlingen een hardnekkige achterstand hebben.

Trefwoorden: dyslexie, Naomi Zigmund, DSM
Onderwerp: psychologie – algemeen

De woorden door een gekleurde bril
Pepijn van Erp
Skepter 27.2 (2014) p. 30-31

De firma Xlens verkoopt peperdure gekleurde brillen als remedie voor dyslexie. Ze maakt bezwaren tegen een artikel uit 2005 (zie Skepter 18.2). Op een verzoek om concreet aan te geven wat er aan onderbouwing bijgekomen was, produceerde Xlens een rapport van een neuropsycholoog die hersengolven voor en na had gemeten bij één klant van Xlens. Twee weinig enthousiaste masterscripties orthopedagogiek waren evenmin overtuigend. Integendeel, recent onderzoek heeft aangetoond dat filters en dergelijke niets helpen tegen dyslexie. Bij elk onderzoek spelen placebo-effecten (ten gevolge van veel extra aandacht) een grote rol, en als daar niet voor gecontroleerd wordt, is het onderzoek waardeloos.

Trefwoorden: Xlens, dyslexie, gekleurde bril, Verstraete, Femke van As, Jellien Harmannij, American Academy of Pediatrics
Onderwerp: psychologie – algemeen

Speciale letters voor dyslectici
Henk Gianotten
Skepter 27.2 (2014) p. 32-34

Een speciaal font dat dyslectici zou helpen is ontworpen door Christian de Boer. Het is een schreefloze letter met wat extra wit tussen de letters en wat grotere regelafstand. Om na te gaan of die speciale letters beter zijn, moet je vergelijken met een andere, even grote schreefloze letter met evenveel wit tussen de letters en de regels. Dat is niet gedaan. Er is geen bewijs dat de letter van De Boer enig voordeel heeft.

Trefwoorden: dyslexie, Dyslexie, grafisch ontwerp, Renske de Leeuw, Noordzij, Unger, kapitaalhoogte, x-hoogte, Arial, Anna Bosman, Tom Braams
Onderwerp: psychologie – algemeen

Hebben Chinezen ook dyslexie?
Elise de Bree
Skepter 27.2 (2014) p. 34-35

In Italië komt dyslexie minder voor dan in het VK. Dat ligt er waarschijnlijk aan dat het Italiaans veel fonetischer is dan Engels. Italiaanse dyslectische kinderen vallen op doordat ze langzamer lezen. Het Nederlands zit tussen het Italiaans en het Engels. Het Chinees heeft geen alfabetisch (op klanktekens gebaseerd) schrift. Het vergt veel meer van het visuele geheugen. Maar ook in China zijn er leerlingen die meer moeite hebben met leren lezen.

Trefwoorden: dyslexie, Italiaans, Engels, Chinees
Onderwerp: psychologie – algemeen

‘Boeken worden zelden abrupt dichtgeslagen’
Pepijn van Erp
Skepter 27.2 (2014) p. 36-38

Interview met Edzard Ernst, ter gelegenheid van zijn autobiografische boek A scientist in Wonderland: A Memoir of Searching for Truth and Finding Trouble (2015). Om tactische redenen bleef onderbelicht dat veel alternatieve artsen de echte geneeskunde te ingewikkeld vinden. Het enige alternatieve onderzoeksgebied dat nog de moeite waard is, is kruidengeneeskunde. Alleen dan wel door onderzoekers zonder religieus geloof in te onderzoeken behandelingen. Ernst ontmoet veel tegenstand. Bijvoorbeeld homeopaten vinden het maar niks dat Ernst vertelt over hoe enthousiast de nazi’s over homeopathie waren. (NB. Zie p. 167 aan het eind van het boek.)

Trefwoorden: homeopathie, acupunctuur, Ernst, Exeter, Hitler, Peter Fisher, ZonMw, Therapeutic Tounch, Erik Baars, Martine Busch, kruiden, prins Charles
Onderwerp: skeptici

Rebellenclub
Leon Korteweg
Skepter 27.2 (2014) p. 39-41

Guerilla Skepticism on Wikipedia is een project dat begonnen is in 2011. Het is opgezet door Susan Gerbic en heeft (in 2014) ongeveer 100 medewerkers, die Wikipedia-artikelen (her)schrijven op basis van wetenschappelijk betrouwbare bronnen. Een biografie van Rob Nanninga kreeg veel aandacht.

Trefwoorden: Wikipedia, Tim Farley, Guerilla Skeptics, Hyman, Singh, Nanninga
Onderwerp: skeptici

Geen prettig gezicht
Hans van Maanen
Skepter 27.2 (2014) p. 42

Korte recensie van Alice Dreger, Galileo’s middle finger: Heretics, activists and the search for justice in science (2015). Een meeslepend maar ook verontrustend boek over de bedreigingen van de academische vrijheid, onder meer door de politieke opvatting dat wetenschap toch maar een mening is.

Trefwoorden: interseksualiteit, Ken Sher, Craig Palmer, Chagnon, Yanomamö, dexamethason
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Stoom uit China
Jan Willem Nienhuys
Skepter 27.2 (2014) p. 42-43

Korte bespreking van Maarten van Rossem, Waarom de stoommachine geen Chinese uitvinding is (2013). Van Rossem stelt een vraag die al eerder door Leibniz en vele anderen gesteld is. Van Rossems antwoord is maar half goed. Net toen Europa zich ontworstelde aan de verlammende greep van de godsdienst, raakte China in de ban van een soort theologie van het confucianisme, waardoor het huwelijk tussen theorie en praktijk niet kon plaatsvinden en China een voorsprong van eeuwen op het Westen prijsgaf.

Trefwoorden: Wetenschap, religie, China
Onderwerp: geschiedenis – wetenschap

De Jager blikt terug
Jan Willem Nienhuys
Skepter 27.2 (2014) p. 43

Korte bespreking van Kees de Jager, Terugblik (2014). Dit boek is een bundeling van maandelijkse bijdragen in Zenit, vanaf 2006, in totaal 121 stukjes. In de inleiding vertelt De Jager over de oprichting van Skepsis, en ergens in het boek wordt terloops medegedeeld dat het woord oerknal (als vertaling van Big Bang) door De Jager bedacht is.
NB. Er is een vervolg, Terugblik-2 (2020) met nog eens 60 stukjes.

Trefwoorden: Skepsis, Hulspas, Adamski, ufo, astrologen, kosmologie, oerknal, Minnaert
Onderwerp: geschiedenis – wetenschap

Vanzelfsprekend geleerd
Hans van Maanen
Skepter 27.2 (2014) p. 43-44

Korte bespreking van W.A. Wagenaar (1941-2011), Eenvoudige dingen die we nooit zullen leren (2014). Bundeling van stukken in NRC Handelsblad 1979-2010. Han Israëls verzorgde de uitgave. Een heerlijke feestmaaltijd.

Trefwoorden: Staatsloterij, Herald of Free Enterprise, autogordels
Onderwerp: wetenschap – algemeen

Tik van de hockeystick
Mario Tamboer
Skepter 27.2 (2014) p. 44

Korte bespreking van M.E. Mann, The hockeystick and the climate wars (2012). Een inkijk in hoe het is om boegbeeld te zijn van een ongewenste wetenschappelijke boodschap.

Trefwoorden: klimaat, hockeystick, Climategate
Onderwerp: wetenschap – milieu

‘Ordinaire stemmingmakerij’ (Brief.)
Marcoen Cabbolet
Skepter 27.2 (2014) p. 44-45

Cabbolet beklaagt zich over de recensie van zijn proefschrift. Weliswaar heeft de recensent zijn werk beter begrepen dan allerlei topfysici, maar hij is niet gecharmeerd van de neerbuigende opmerkingen. Cabbolet vergelijkt de kritiek met soortgelijke goedkope kritiek op Newton, en Nienhuys zelf met de beruchte fraudeur Stapel.

NB. Cabbolet noemt ‘de deeltjes van Newton’, maar Newton hield zich niet bezig met ‘deeltjestheorie’ van materie; hij stelde zich alleen voor dat licht uit deeltjes bestond.

Trefwoorden: Cabbolet, proefschrift, ’t Hooft, Newton, gravitatie.
Onderwerp: wetenschap – demarcatie

In memoriam Berend Veen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 27.2 (2014) p. 46

Berend Veen (1951-2014) liet zijn onroerend goed (een huisje in Emmer-Compascuum) na aan Skepsis. Hij kende Skepsis door Skepter in de plaatselijke bibliotheek te lezen.

Trefwoorden: Berend Veen, Puiflijk, Emmen, religie, Fresenius Kabi
Onderwerp: skeptici

Ondertussen op Kloptdatwel.nl
Skepter 27.2 (2014) p. 47

Arbeidspsychologen van het AMC gaan onzinnige magnetische matrassen van Letec onderzoeken. Tegen genetische modificatie, met name door Monsanto, is verzet. Allemaal gebaseerd op mythes, maar nu komt een beweging op gang tegen de mythes. Stefan Lanka had 100.000 euro uitgeloofd voor een bewijs dat het mazelenvirus bestaat. David Bardens heeft dat geleverd, maar Lanka wil niet betalen. Hij verliest. (NB. In hoger beroep won Lanka, want de uitgeloofde prijs was voor één enkel artikel, en Bardens had zes artikelen geproduceerd die samen het bewijs vormden.) Slechts een op de tien bezoekers van de Nationale Gezondheidsbeurs komt om wat op te steken over reguliere geneeswijzen.

Trefwoorden: magnetische matras, Letec, Bemer, AMC, genetische modificatie, Lanka, mazelen, Bardens, Gezondheidsbeurs