‘Boeken worden zelden abrupt dichtgeslagen’
Interview met Edzard Ernst
door Pepijn van Erp – Skepter 27.2 (2015)
HET had niet veel gescheeld of Edzard Ernst was een carrière als jazzmuzikant tegemoet gegaan en was niet de gedegen onderzoeker van alternatieven geworden waarmee hij faam heeft verworven.
Hij wordt gewaardeerd door skeptici, gehaat door aanhangers van alternatieve geneeskunde. Ongeduldig, altijd weer op zoek naar een nieuwe mogelijkheid zijn interesses te onderzoeken, en met een buitengewone behendigheid in moeilijkheden te raken. De rebelse trekjes van Edzard Ernst lopen als een rode draad door zijn nieuwe, autobiografische boek A scientist in wonderland. Ogenschijnlijk impulsieve beslissingen hadden een grote invloed op zijn persoonlijke leven. Het is een interessant, vermakelijk en openhartig boek, soms ronduit hilarisch. Skepter had nog een paar vragen aan de auteur.
‘Uw verhaal dat een sheriff in Miami twee gevangenen uit zijn cellen uitleende als getuigen voor uw huwelijk, is haast niet te geloven. Critici zouden kunnen denken dat het boek her en der wat aangedikt is. Die hebben in het verleden ook wel beweerd dat uw professionele ervaring met homeopathie sterk overdreven is.’
Ernst: ‘Het is allemaal zo waar als de weergave van de waarheid kan zijn, als die grotendeels gebaseerd is op de herinneringen van een lang en turbulent leven. Het is in ieder geval meer waar dan 99 procent van de claims die gemaakt worden binnen de alternatieve geneeskunde.’
‘Wat mij telkens weer verbaast, is dat er onder homeopaten en acupuncturisten ook echte, academisch geschoolde, dokters rondlopen. Bij uw ervaringen in het homeopathische ziekenhuis in München [waar Ernst aan het begin van zijn professionele carrière zes maanden werkte], merkt u op dat uw collega’s misschien wel homeopathie toepasten omdat de ‘echte geneeskunde’ te ingewikkeld voor ze was. Is dat iets wat u later vaker tegenkwam?’
Ernst: ‘Zeker, en dat is ook de reden dat ik het in het boek heb opgenomen. Een eerdere versie was op dit punt uitgebreider, maar ik heb het ingekort, omdat het wat te negatief overkwam. Vooral voor mensen die positief staan tegenover alternatieve geneeskunde — en juist die groep wil ik eigenlijk bereiken met mijn boek. Ik wilde voorkomen dat deze memoires de indruk wekken dat er sprake zou zijn van jaloezie, of dat het me zou gaan om het vereffenen van oude rekeningen. Aan de andere kant wilde ik wel vertellen hoe het er echt aan toegaat binnen die ‘kleinschalige en goedaardige nijverheid’ van de alternatieve geneeskunde.’
Na banen in Duitsland, Engeland, weer Duitsland, greep Ernst in 1993 de kans om in Exeter de net ingestelde leerstoel voor complementaire gezondheidszorg te gaan bekleden. Hij had daar een duidelijk doel voor ogen: rigoureuze wetenschappelijke studie van alternatieve zorg, uitzoeken wat werkt en wat niet. Niet precies wat de aanhangers van die complementaire zorg verwacht hadden, maar ook sceptici hebben wel kritiek geuit op de aanpak van Ernst.
‘U geeft in uw boek aan dat de klinische trial het beste instrument is om de effectiviteit van elke behandeling te testen, nieuw of oud, standaard of onconventioneel, mainstream of alternatief. Maar is een trial niet volkomen zinloos, als elke plausibiliteit ontbreekt? Door de nadruk te leggen op gerandomiseerde trials geef je pseudowetenschappers gelegenheid te vissen in de ruis die dat soort onderzoek nu eenmaal ook geeft. Is het niet verstandiger eerst eenvoudige proeven te doen, zoals voorgesteld voor de Million Dollar Challenge van Randi, voor je ingewikkelde trials met echte patiënten opzet?’
Ernst: ‘Dat is een ingewikkelde kwestie. Ik ben er niet zeker van daar een definitief antwoord op te hebben. Vijftien jaar geleden zou ik gezegd hebben dat we klinische trials moeten doen voor bijna alle claims. Tegenwoordig bevindt mijn denken zich tussen de twee extreme posities in. Als een behandeling uiterst onwaarschijnlijk is en de bestaande onderzoeken niet overtuigend zijn gebleken, dan zou ik geen verder onderzoek adviseren. Echter, als een therapie zeer populair is en er wat hoopgevende resultaten zijn, dan kunnen grotere trials wel gerechtvaardigd zijn. Klinisch onderzoek is er niet alleen voor de sceptici en de wetenschappers, maar ook voor consumenten. Hoe kunnen we die overtuigen, als we ze geen klinisch onderzoek kunnen laten zien? Het blijft lastig, geef ik toe, het ligt allemaal niet zo zwart-wit.’
Discussie gesloten
Vorig jaar vertelde Ernst bij het emeritaat van Wim Betz dat hij vijf jaar eerder tot de conclusie was gekomen dat homeopathie niet werkt. Cees Renckens verbaasde zich erover dat hij blijkbaar nog zo lang homeopathie enig voordeel van twijfel had gegeven. In het boek komt echter een passage voor die speelt in 2003 en waarin Ernst al schrijft dat ‘de discussie over de waarde van homeopathie gesloten was’. Ernst: ‘In de wetenschap worden boeken zelden abrupt dichtgeslagen! Het bewijsmateriaal stapelt zich op en verandert langzaam. En gedachten veranderen zelfs nog langzamer. Waarschijnlijk begon ik rond het jaar 2000 het boek over homeopathie dicht te slaan en het zal wel even geduurd hebben voordat het potdicht zat. Tijdens publieksoptredens kun je dit soort details vrij makkelijk een beetje verkeerd hebben. In ieder geval is het zo dat ik in 2009 met Mike Baum een commentaar in de American Journal of Medicine publiceerde met de titel ‘Should we maintain an open mind about homeopathy?’ Daarin zetten we uiteen waarom wij het verstandig vonden om het boek over homeopathie te sluiten.’
De publicatie waar Ernst zelf het meest trots op is, heeft overigens niet direct met alternatieve gezondheidszorg te maken. ‘Nee, in mijn belangrijkste artikel heb ik onthuld wat er gebeurde met de medische faculteit in Wenen vanaf het moment dat Hitler Oostenrijk binnenmarcheerde in 1938. Dat artikel had met alternatieve therapieën niets te maken. Later combineerde ik mijn twee interesses wel en publiceerde regelmatig over de obsessie van de nazi’s met alternatieve geneeskunde. Dat leidde nog tot mijn ontslag uit de redactie van het blad Homeopathy.’ Hoofdredacteur Peter Fisher (tevens de ‘Queen’s homeopath’) ontsloeg Ernst in 2013 na een blog ter gelegenheid van Holocaust Memorial Day. Het aankaarten van de belangstelling van de nazi’s voor homeopathie was in Fishers ogen lasterlijk.
Kruidengeneeskunde
In de latere hoofdstukken verdwijnen de persoonlijke details uit het leven van Ernst naar de achtergrond. Dan draait het meer om de onderzoeken die hij opzette en om de conflicten die volgden op zijn kritische oordelen. Aanhangers van alternatieve zorg waren doorgaans niet zo gelukkig met zijn bevindingen. In Nederland verscheen vorig jaar een rapport van ZonMw, mede opgesteld door antroposofisch arts Erik Baars en Martine Busch, voorvechtster van Therapeutic Touch.
Het rapport stelt dat yoga, muziektherapie alsmede supplementen, mindfulness en meditatie, vormen zijn van niet-reguliere zorg waarnaar nog wel onderzoek gedaan zou moeten worden. ‘Wat ziet u als belangrijkste onderzoeksthema’s op dit gebied, en wat voor type onderzoeker zou je daarvoor moeten aantrekken?’ Ernst: ‘Naar mijn mening is onderzoek naar kruidengeneeskunde nog het meest zinvol. Dat onderzoek moet uitgevoerd worden door echte wetenschappers die geen vooringenomen ideeën koesteren over alternatieve geneeskunde, die weten dat je hypotheses moet toetsen en die zich niet laten misbruiken om het wensdenken van enthousiastelingen te bevestigen. Een groot probleem hierbij is dat er op dit moment nergens nog een onderzoekscentrum is dat deze taak voldoende serieus neemt. Wel alomtegenwoordig zijn onderzoekers die bijna religieus geloven in hun onderzoeksgebied. Van hen objectief onderzoek verwachten, is zoiets als hopen dat de paus het katholicisme zal afzweren.’
Een hevig conflict met prins Charles leidde uiteindelijk tot het opdrogen van de financiële middelen voor de onderzoeksgroep van Ernst. Dat verhaal is in sceptische kringen waarschijnlijk wel bekend — de universiteit had, buiten medeweten van Ernst en met financiële steun van een fabrikant van homeopathische middelen, een opleiding ‘geïntegreerde gezondheid’ opgezet en wilde dat Ernst daaraan meewerkte — maar als je het nog eens vanuit het gezichtspunt van Ernst leest, dringt het pas goed door wat voor kwalijke rol Charles speelde.
Sinds zijn min of meer gedwongen emeritaat zit Ernst overigens niet stil. Op zijn weblog, edzardernst.com, verschijnt bijna dagelijks een lezenswaardig stuk over alternatieve zorg. Ook gedeeltes uit de memoires zijn daarop te lezen.
Edzard Ernst: A scientist in wonderland. A memoir of searching for truth and finding trouble. Exeter: Imprint Academic; 2015, 173 pagina’s. £ 14,95.