Skepter 24.1 (2011)

Eerste nummer van jaargang 24.

Beknopte inhoud

• Komt een mens bij de psych… – De diagnostiek van alledaagse ellende door Harald Merckelbach
  Menig bevolkingsonderzoek haalt de krantenkoppen met conclusies van het type dat 30% van de mensen last heeft van psychisch probleem zus en dat 50% gebukt gaat onder psychisch probleem zo. Er is iets grondig mis met zulke cijfers. De Harvard hoogleraar Richard McNally schreef er een boek over.
  
• Opereren met een ijspriem – De lobotomie van dokter Freeman door Dirk Koppenaal
  Walter Freeman ontdekte in 1945 een simpele methode om via de oogkas de prefrontale hersenen te beschadigen. Dat was volgens hem een ideale manier om geesteszieken rustig te maken. Hij paste het jarenlang veelvuldig toe en leerde het ook aan anderen.
  
• Weerstand tegen vaccinatie – Het recht om anderen te besmetten door Jan Willem Nienhuys
• De missie van Stephen Covey – Religieuze idealen in het bedrijfsleven door Rob Nanninga
• Koude kernfusie revival – Andrea Rossi en de E-Cat door Martin Bier & Rob Nanninga
  De Italiaanse uitvinder Andrea Rossi bedacht een methode om met koude kernfusie heel veel energie uit nikkelpoeder te halen. Hij slaagde erin om een paar sceptici ervan te overtuigen
  dat het echt werkt en zal binnenkort zijn eerste elektriciteitscentrale openen.
  
• Exorcisme – Een gevaarlijk rollenspel door Gerrie Bloothoofd
  In 2005 organiseerde het Vaticaan een cursus voor exorcisten en men spoorde alle bisdommen aan om een exorcist aan te stellen. Vooral in Italië was de vraag sterk toegenomen. Er verschenen de laatste jaren ook meerdere speelfilms over exorcisme.
  
• Elektroconvulsietherapie – Schokkend of miskend? door Dirk Koppenaal
  Elektroconvulsietherapie is sinds de jaren 1960 zo in diskrediet geraakt, dat een objectief oordeel onmogelijk lijkt.
  
• Managementgoeroes – Bestsellers en charismatische sprekers door Rob Nanninga
  Managementgoeroes werden vanaf de jaren tachtig populair. Ze verkochten miljoenen bestsellers, die soms door ghostwriters werden geschreven, en konden tienduizenden dollars vragen voor hun optredens. Bekende voorbeelden zijn Tom Peters en Stephen Covey.
  
• Zonnetjes in je oren door Dirk Koppenaal

Samenvattingen

Komt een mens bij de psych
De diagnostiek van alledaagse ellende
Harald Merkelbach
Skepter 24.1 (2011) p. 4-8
Diagnoses zijn niet onschuldig (kader)
Skepter 24.1 (2011) p. 7

Bespreking van Richard McNally, What is Mental Illness? (2011). Amerikaanse studies vonden dat de helft van de Amerikanen ooit heeft geleden (of nog lijdt) aan een psychiatrische stoornis. In Nigeria is dat 5%. Dat krijg je als je slaapgebrek door koffie, ruzie met de baas en ander alledaags ongemak een mentale aandoening noemt. Een groot probleem is dat veel hoofdstukjes in het handboek voor geestesziekten (DSM) louter beschrijvend zijn, en onderliggende oorzaken ontbreken. Hersenscans of evolutionaire speculaties brengen geen oplossing. McNally spreekt niet over de voordelen die een ‘zieke’ kan behalen. Verder kan een diagnose werken als selffulfilling prophecy. Zo kan de suggestie dat een ooit doorgemaakte hersenschudding het geheugen aantast, maken dat proefpersonen slechter scoren op een geheugentest. Ook de diagnose ‘meervoudige persoonlijkheid’ of whiplash kunnen ernstige gevolgen hebben.

Trefwoorden: Stichting Pandora, Derek Summerfield, Bipolaire Stoornis, Des Spence, Glasgow, McNally, DSM, posttraumautische stress, tsunami, Burundi, Sydenham, burn-out, WHO, neurowetenchap, evolutiebiologie, gedragsgenetica, whiplasm Sugr, Gunstad, ADHD, MPS, Rosenhan, schizofrenie, tuberculose, Koch, dyslexie
Onderwerp: psychologie

Opereren met een ijspriem
De lobotomie van dokter Freeman
Dirk Koppenaal
Skepter 24.1 (2011) p. 9-13

Opzettelijk beschadigen van de hersenen van lijders aan schizofrenie en van onhandelbare patiënten werd af en toe gedaan tussen 1889 en 1935 door met name de artsen Burckhardt en Puusepp. Daarna leggen de neuroloog Moniz en de neurochirurg Lima zich hierop toe en vinden navolging. Moniz krijgt zelfs de Nobelprijs voor ‘ontdekking van de therapeutische waarde van prefontale leukeotomie bij zekere psychosen’ in 1948. De arts Walter Freeman voert in 1941 deze operatie, ‘lobotomie’ genaamd, ook uit op de ietwat ongezeglijke jongere zuster Rosemary van John F. Kennedy, die daarna niet meer kon praten en levenslang verzorging nodig had. Freeman ontdekt een veel eenvoudiger techniek: een ijspriem via de oogkas in de hersenen steken en heen en weer bewegen. Hij voert deze operatie persoonlijk wel 2900 keer uit (soms wel 25 op een dag) tussen 1945 en 1971. Wereldwijd gaat het om vele tienduizenden malen, volgens sommige misschien 50.000 maal in de VS alleen al. Onderzoek wees uit dat slechts een derde van de patiënten na de operatie naar huis kon. Overigens zakte de belangstelling van de medische wereld na 1954 alweer in na de ontdekking van chloorpromazine. Het verhaal over de lobotomie vult een inktzwarte bladzijde in de medische geschiedenis.

Trefwoorden: Gottlieb Burckhardt, Puusepp, Victor Horsley, lobotomie, Broca, Kennedy, Rosemary, Fiamberti, Egaz Monizi, Walter Freeman, John Fulton, Pedro Lima, William Keen, Roosevelt, James Watts, Alice Hammatt, Adolf Meyer
Onderwerp: psychologie

Weerstand tegen vaccinatie
Het recht om anderen te besmetten
Jan Willem Nienhuys
Skepter 24.1 (2011) p. 14-17
(kader over diverse ziekten)
Skepter 24.1 (2011) p. 15

Bespreking van Paul Offit, Deadly Choices: How the Anti-Vaccine Movement Threatens Us All (2011). Vaccinatie (in westerse landen) gaat eigenlijk al terug tot 1722; de ontdekking dat een besmetting met koepokken (koe = vacca) beschermt tegen mensenpokken is van 1796. Sindsdien zijn er heel veel vaccins ontwikkeld. Omdat vaccins voor gezonde mensen zijn bestemd, wordt veel zorg besteed aan de veiligheid van vaccins. Oppositie tegen vaccineren begon in de VS in 1982. Het ging eerst alleen om het kinkhoestvaccin, en een leugenachtig wetenschappelijk artikel van ene Miller speelde een belangrijke rol. De schadeclaims dreigden de hele vaccinindustrie de nek om te draaien en dit leidde tot het Vaccin Injury Compensation Program. De huidige antivaccinatiebeweging is geheel losgezongen van de realiteit. Opmerkelijk genoeg is tv-persoonlijkheid Bill Maher ook tegen vaccinatie, althans griepvaccinatie.
Niet-vaccineren vergroot de kans op dood en invaliditeit van de niet-gevaccineerden, maar als die ziek worden, besmetten ze vaak ook anderen.

Trefwoorden: Montague, pokken, Jenner, vaccinatie, kinkhoest, mazelen, bof, difterie, polio, rodehond, Hib, hepatitis, pneumokok, tetanus, rota, immuunsysteem, VAERS, Reye, Salk, David Miller, Barbara Loe Fisher, John Wilson, VICP, Salamone, Jenny McCarthy, Handley, Sabin, Maher
Onderwerp: gezondheid – vaccinatie

De missie van Stephen Covey
Religieuze idealen in het bedrijfsleven
Rob Nanninga
Skepter 24.1 (2011) p. 18-23

Stephen Covey (1932-2012) is al twintig jaar een van de meest succesvolle managementgoeroes. Hoewel hij inmiddels over zijn hoogtepunt heen is, heeft hij nog veel trouwe aanhangers. Zijn woorden inspireren hen om zichzelf voortdurend te verbeteren. Sommigen spreken honend over de ‘Covey Cult’. Zij wijzen erop dat Covey – oorspronkelijk een mormoonse zendeling en mormoonse bisschop – zijn onderricht aanvankelijk op mormoonse geloofsgenoten richtte. Zijn succes toont aan dat je met tegeltjeswijsheden en moralistische lessen van de zondagsschool een groot managementdenker kunt worden. In 2011 werd geschat dat er van zijn boek The 7 Habits of Highly Effective People (1989) twintig miljoen exemplaren waren verkocht. Zijn eerste paar boeken (1970-1983) waren vanuit religieus perspectief geschreven. How to Succeed with People (1971) lijkt veel op zijn bestseller uit 1989.

Trefwoorden: Covey, Nyenrode, Louis van Gaal, mormonen, Ken Shelton, Richard Huber, Dale Carnegie, Benjamin Franklin, Gandhi
Onderwerp: religie – goeroes

Koude kernfusie revival
Andrea Rossi en de E-Cat
Martin Bier en Rob Nanninga
Skepter 24.1 (2011) p. 24-30
Hoe werkt koude kernfusie? (kader)
Skepter 24.1 (2011) p. 29

Andrea Rossi is heeft een graad in chemische technologie van een inmiddels opgeheven postbusuniversiteit, en heeft een verleden als goudsmokkelaar en witwasser. Hij heeft nu een kernreactor, de Energy Catalyzer, gebouwd die via de reactie nikkel plus waterstof geeft koper energie levert. Deze reactie kan zelfs niet in sterren plaatsvinden, omdat de afstoting tussen de positieve geladen kernen van nikkel en waterstof te sterk is. Rossi beweert echter dat hij een geheime katalysator gebruikt. Hij krijgt steun van fysicus Focardi. De reactie vindt plaats bij de temperatuur van kokend water. Daarom moet er stroom worden gebruikt om het water te verwarmen. Merkwaardig is dat de isotopenverhoudingen van ‘oorspronkelijke’ nikkel en de reactieproducten niet kloppen: er is 5% reactief nikkel, en na afloop zit er 10% koper in dat ook nog eens de natuurlijke isotopenverhouding heeft. Andere wetenschappers hebben Rossi’s opstelling gecontroleerd, maar de werkende reactor inspecteren mocht niet. Ook een raadsel is waarom er geen gammastraling vrijkwam. De ‘energieopbrengst’ bij deze proeven is ‘gemeten’ door te kijken hoeveel water er verdwijnt, volgens Rossi door wegkoken. ‘Het is een geschiedenis van veel beloven en weinig leveren’.

Trefwoorden: Rossi, E-Cat, Flieschmann, Pons, Mallove, Infinite Energy, Hagelstein, Krivit, Piantelli, Giuseppe Levi, Leonardi Technologies, Kullander, Hanno Essén, Mats Lewan
Onderwerp: randwetenschap – koude kernfusie

EXORCISME
Een gevaarlijk rollenspel
Gerrie Bloothooft
Skepter 24.1 (2011) p. 31-35

Bespreking van het boek The Rite: The Making of a Modern Exorcist (2009), door Matt Baglio en de film The Rite, die op dit boek is gebaseerd. Exorcisme wordt gepraktiseerd, soms met dodelijke afloop. De ‘bezetenen’ doen denken aan de societydames in Parijs die zich in 1780 vreemd gingen gedragen bij de baquets van Anton Mesmer, de hysterici in de kliniek van Charcot, de explosie van meervoudige persoonlijkheden, vanaf 1957, en de Amerikaanse satanic panic. De conclusie ligt voor de hand dat ook ‘bezetenen’ zo worden onder invloed van het suggestieve exorcismeritueel. Alleen trekt Baglio die conclusie niet. De christelijke leer kan niet verklaren waarom Satan zoveel moeite doet om onschuldige mensen te kwellen. Dat is toch niet de goede manier om ze over te halen naar de ‘dark side’.

Trefwoorden: Michael Kovak, Anneliese Michel, Ernst Alt, Tomomi Maishigi, Vaticaan, Gary Thomas, Bijbel, Asmodeüs, dissociatieve stoornis, DSM, Steven Jay Lynn, Mesmer, Charcot, meervoudige persoonlijkheid, satanic panic, hypnose
Onderwerp: religie – exorcisme

Elektroconvulsietherapie
Schokkend of miskend?
Dirk Koppenaal
Skepter 24.1 (2011) p. 36-39

Vanaf Benjamin Franklin (1743) tot aan de verschijning in 1882 van het Handbuch der Elektrotherapie van Wilhelm Erb worden elektrische schokken therapeutisch gebruikt. Daarna verdwijnt deze behandeling langzaam. In 1936 pakt Ugo Cerletti de draad weer op. De eerste Nederlandse patiënt dateert van 1939. Er zijn nog andere shocktherapieën (bijvoorbeeld met insuline of cardiazol) maar niemand weet waarom ze werken. Er zijn wel honderd onbewezen verklaringen. Na 1950 neemt het gebruik weer af, onder andere doordat chloorpromazine wordt gebruikt en door algemene weerstand tegen psychiatrie. De film One Flew Over the Cuckoo’s Nest (1975) droeg ook bij aan de slechte naam van elektroconvulsietherapie (ECT). Toch is de moderne versie van ECT (met spierverslappers en anesthesie en zuurstofmasker, en niet meer stroom dan voor een ouderwets fietslampje) behoorlijk effectief en even veilig als gewone anesthesie. De meest voorkomende indicatie is ernstige depressie. De belangrijkste bijwerking is enkele weken geheugenverlies. Vijftig tot zeventig procent van de patiënten herstelt volledig. Tachtig procent van de patiënten is zelfs tevreden. Het idee dat ECT wreed en gevaarlijk is, is onjuist.

Trefwoorden: Bouwmeester, Spekman, Ab Klink, Hippocrates, Scribonius Largus, Galenus, Reil, psychiatrie, William Gilbert, Thomas Browne, Krüger, Benjamin Franklin, Leidse fles, Wilhelm Erb, Freud, Manfred Sakel, elektoconvulsietherapie, ECT, von Meduna, cardiazol, metrazol, Szekeres, Cerletti, Paracelsus, Lucio Bini, Nigeria
Onderwerp: gezondheid – elektriciteit en magnetisme

Managementgoeroes
Bestsellers en charismatische sprekers
Rob Nanninga
Skepter 24.1 (2011) p. 40-46

Sinds de jaren 1980 zijn managementboeken, geschreven door managementgoeroes erg populair. De Amerikaan Tom Peters (1942) was een van de eersten. Zijn inzichten in In Search of Excellence: Lessons from America’s Best-Run Companies (1982) waren niets bijzonders, maar het recept van eenvoudige boodschap met veel anekdotes werkte goed. Hij kreeg honderden navolgers. Als er al onderzoek achter hun werk stak (ook dat van Peters) ging dat ongeveer zo. Bekijk een aantal bedrijven die goed gepresteerd hebben en probeer gemeenschappelijke kenmerken te vinden al dan niet vergeleken met slechter presterende bedrijven. Vaak doen die bedrijven het daarna helemaal niet zo goed. Het halo-effect zorgt voor vertekening: als een bedrijf goed presteert wordt elk kenmerk positief beoordeeld. Gaat het goed dan wordt een autoritaire baas charisma toegedicht en een starre functionaris heeft dan integriteit. Interessant is ook dat managementboeken vaak geschreven worden door de redacteuren van de uitgevers, die de onleesbare manuscripten van de goeroes volledig omwerken of die het hele boek zelf schrijven als er weer een nieuw modieus idee opduikt. Veel van de verkochte boeken worden niet gelezen. De goeroes verdienen trouwens veel meer met hun spreekbeurten.

Trefwoorden: Spencer Johnson, Ken Blanchard, Covey, John Maxwell, Tom Peters, Robert Waterman, Jim Collins, Jerry Portas, PhilRosenzweig, halo-effect, Isaiah Berlin, Clark, Greatbach, ghostwriters, Rosabeth Moss Kanter
Onderwerp: randwetenschap – HR

Zonnetjes in je oren
Dirk Koppenaal
Skepter 24.1 (2011) p. 47

Een Fins bedrijf brengt een apparaatje in de handel dat de oren niet van muziek maar van licht voorziet. Het heet Valkee NPT-1000. Het idee is dat daardoor de winterdepressie ten gevolge van de korte dagen bestreden wordt. Het is natuurlijk onzin, want er dringt geen licht door de botten van de schedel. De biologische klok werkt met signalen die van het oog naar de hypothalamus gaan. Bij blinden werkt dit niet, hoeveel zon er ook op hun hoofd schijnt.

Trefwoorden:Valkee, lampjes, oren, winterdepressie
Onderwerp: gezondheid – kwakzalverij