Skepter 14.4 (2001)

Vierde nummer van jaargang 14.

Beknopte inhoud

• Parariteiten
• Stop de persen
• Skeptici willen anderen wijzer maken door Wouter Koning
• Genen en memen – Een gesprek met Susan Blackmore door Ad Bergsma
  Ad Bergsma interviewt ex-parapsycholoog Susan Blackmore, kampioen van de memen: evoluerende concepten die zich voortplanten dankzij menselijke imitatiedrift.
  
• Hollands magnetisme – De komst van het mesmerisme in Nederland door Joost Vijselaar
  Eind 18de eeuw werd Gijsbert Karel van Hogendorp geboeid door de nieuwe rage van het dierlijk magnetisme. Joost Vijselaar vertelt hoe het Van Hogendorp bijna zijn carrière kostte.
  
• Een piramide van meesters – De constructie van reikitradities door Jeroen Boekhoven
  Reiki is een esoterische vorm van handopleggen, compleet met fictieve tradities over grondleggers zoals Takata en Hayashi, kletspraat over energie en slecht begrepen religieuze symboliek.
• Snuffelvliegtuigen – Grootse pseudo-wetenschappelijke oplichterij door Jan Willem Nienhuys
  President Giscard d’Estaing werd door de graaf de Villegas en tv-reparateur Bonassoli in 1976 in het diepst geheim bij de neus genomen. De Franse staat schoot er een miljard franc bij in.
  
• De modulen van de geest – Misverstanden over evolutiepsychologie door Tom Speelman, Johan Braeckman en Griet Vandermassen
• Boekbespreking. Heilige verontwaardiging door Gerd Busse
• Boekbespreking. De zoektocht naar vrije energie door Marcel Hulspas
• Boekbespreking. Mad travellers door Han Israëls
• Boekbespreking. De tovenaar van de koning (John Dee) door Herman Beukers
• Langer Kanker door Peter Bügel
• Boekbespreking. Twijfelachtige praktijken door Marie Prins
• Gesignaleerd
• Brieven
  • Commentaar van Rupert Sheldrake op het kristallenartikel in Skepter 14.2
• Skeptische bladen

Samenvattingen

In dit overzicht komen de titels precies overeen met de gedrukte versie.

Parariteiten: Van de schappen!
Jan Willem Nienhuys
Skepter 14.4 (2001) p. 4

Per 1 januari 2002 moet de verkoop van homeopathische middelen gestaakt worden. Dit in verband met Europese regels die al van 1992 dateren. De homeopaten dreigen met processen.

NB. Het zou nog tot 2012 duren voor het werkelijk menens werd. Zie diverse blogs.

Regelgeving homeopathische middelen, stand april 2009

Exit homeopathie met indicatie?  22 april 2012

Geen bewijs, dan geen indicatie: 20 juni 2012

Homeopathie en reclame: 29 oktober 2012

De EU, consumentenbedrog en homeopathie: 11 januari 2011

Trefwoorden: homeopathie, Inspectie Gezondheidszorg, IGZ, College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, CBG, Spiroflor, Nehoma
Onderwerp: gezondheid – homeopathie

Parariteiten: Verdund bewijs
Marcel Hulspas
Skepter 14.4 (2001) p. 5

Van sommige stoffen gaan de moleculen klonteren als je de oplossing waar ze inzitten verdunt. De onderzoekers zijn Kurt Geckeler en Shashadar Samal. Het gaat om oplossingen die nog zouter zijn dan zeewater, en het is is waarschijnlijk een meetfout, want hun klonten zijn ze groot als bacteriën en niemand van alle wateronderzoekers heeft ooit zulke klonten gezien. Maar de journalist van New Scientist blijft maar zeuren over homeopathie.

Trefwoorden: homeopathie
Onderwerp: gezondheid – homeopathie

Parariteiten: Nostradamus zag het al
Marcel Hulspas
Skepter 14.4 (2001) p. 5

Kort na de aanslag van 1 september 2001 circuleerden er nep-Nostradamuskwatrijnen en handige rekenaars wist 11 en 9 op allerlei manieren uit andere gegevens te verkrijgen. Zo tellen ‘The Pentagon’ en ‘New York City’ allebei 11 letters. En ‘Afghanistan’ ook. En natuurlijk ‘Nostradamus’. NB. ‘Netherlands’ trouwens ook.

Trefwoorden: Nostradamus
Onderwerp: paranormale – helderziende persoon – nostradamus

Stop de Persen 31 juli 2001 – 29 oktober 2001
Jan Willem Nienhuys
Skepter 14.4 (2001) p. 6-7

Trefwoorden: ufo, vakantiekamp, graancirkel, Hoyle, Foucault, geurende madonna, Sai Baba, Facta, Teresa, Nelissen, Kushi, Jomanda, Delphi, Maharishi, hoogopgeleiden, Broekhuyse, Rutten, steranijs, Katholiek Nieuwsblad, hoogbegaafd, IgNobel, hoogspanningslijn, Neelissen, Jomanda, zwarte magie, Ndifon, Thom Verheul, Efraïm, Amdi Petersen
Onderwerp: sdp

Skeptici willen anderen wijzer maken
Wouter Koning
Skepter 14.4 (2001) p. 8-9

De kuldetector van Hans van Maanen was het interessantse onderdeel van deze dag. Wim T. Schipper kreeg een piramidependel.

Trefwoorden: skeptici, congres
Onderwerp: skeptici – congres

Nieuwe Skeptische Notitie
Skepter 14.4 (2001) p. 9

Genezen is het woord niet is de titel van wat oorspronkelijk de top twintig kwakzalvers van de twintigste eeuw heette, maar nu zijn het meest notoire genezers.

Trefwoorden: skeptici, publicaties, kwakzalverij
Onderwerp: skeptici – publicaties

Genen en Memen
Een gesprek met Susan Blackmore
Ad Bergsma
Skepter 14.4 (2001) p. 10-12

Susan Blackmore besteedde 25 jaar van haar leven aan parapsychologie, voor ze ontdekte dat dit een doodlopende steeg was. Het begon ermee dat ze experimenteel vaststelde dat tarot onzin is. Nu heeft ze zich gestort op memen, na lezing van Darwin’s Dangerous Idea van Daniel Dennett.

Trefwoorden: Blackmore, paranormale, cannabis, tarot, parapsychologie, memen, altruïsme
Onderwerp: wetenschap – evolutie

Hollands magnetisme
De komst van het mesmerisme in Nederland
Joost Vijselaar
Skepter 14.4 (2001) p. 13-19
Kortingsaanbod (kader)
Skepter 14.4 (2001) p. 19

Ingekorte versie van secties 7.5 en 7.6 van De magnetische geest (de dissertatie van de auteur). De eerste demonstratie van Mesmers magnetisme was in 1788. Pas na een demonstratie in 1791 (een serie behandelingen van een 33-jarige vrouw die aan ‘toevallen’ leed en als somnambule ging fungeren) groeide de belangstelling. Met name Gijsbert Karel van Hogendorp liet zich behandelen door diverse somnambules. Hij zette zich ook aan het schrijven van een boek over dit onderwerp. Maar het was schadelijk voor zijn loopbaan, vandaar wellicht dat hij in 1793 alweer stopte met deze bevlieging.

Trefwoorden: Mesmer, Niphond, mesmerisme, Hogendorp
Onderwerp: psychologie – hypnose

Een piramide van meesters
De constructie van reikitradities
Jeroen Boekhoven
Skepter 14.4 (2001) p. 20-23

Reiki is overal goed voor, maar je moet het wel van een meester leren die je inwijdt. Het is een kunst die begonnen is in 1914 met Mikao Usui, die het zogenaamd in duizenden jaren oude geschriften vond. Het heeft ook een pseudowetenschappelijk tintje, want zegt de befaamde formule van Einstein niet dat alles energie is? Er zijn verschillende groeperingen en in feite is het een soort piramidesysteem.

Trefwoorden: reiki, Takata, Usui, Mesmer, Reich, Hobsbawm
Onderwerp: gezondheid – reiki

Snuffelvliegtuigen
Pseudo-wetenschappelijke oplichterij
Jan Willem Nienhuys
Skepter 14.4 (2001) p. 24-28

De Belgische ingenieur Alain de Villegas de Saint-Pierre Jette en de Italiaan Aldo Bonassoli beweerden in 1976 dat zij een toestel hadden waarmee ondergrondse olievoorraden konden worden aangetoond, hetzij vanuit een tent, hetzij vanuit een vliegtuig. De Franse staat, bezorgd dat het geheim in buitenlandse handen zou vallen, betaalde in het diepste geheim bijna 800 miljoen francs (ongeveer 130 miljoen euro). Pure oplichterij. Niets was gedaan om dit te voorkomen, omdat de Franse overheid de eigen geleerden niet vertrouwt. Zelfs de geheime dienst had met gemak kunnen vaststellen wat voor vlees men in de kuip had. De affaire kwam in 1984 uit door onderzoek van de Franse Rekenkamer dat al eerder gelekt was naar het satirische blad Le Canard Enchainé.

NB. Er is ook een Wikipediapagina over deze affaire.

Trefwoorden: snuffelvliegtuigen, Elf-Aquitaine, Villegas, Bonassoli, Giscard d’Estaing, Philippe de Weck, Barre, Horowitz, Mitterand, P2, Opus Dei.
Onderwerp: wetenschap – fraude

De modulen van de geest
Misverstanden over evolutiepsychologie
Tom Speelman, Johan Braeckman & Griet Vandermassen
Skepter 14.4 (2001) p. 29-32

De evolutiepsychologie is tamelijk nieuw en interdisciplinair. Er zijn veel misverstanden over. Zo vinden critici dat evolutiepsychologie genetisch determinisme aanhangt. Dit wordt bijvoorbeeld in de bundel Alas Poor Darwin van het echtpaar Rose herhaaldelijk gesteld. Ook zouden evolutionaire psychologen zich bezondigen aan de naturalistische drogreden (‘het is natuurlijk, dus het is goed’). Goulds kritiek (voor evolutiepsychologen is alles een gevolg van aanpassing) is een aanval op een stropop.
NB. In Skepter 14.2 verweet Gie van den Berghe de evolutiepsychologen dat ze op grote schaal aanpassingsverhaaltjes verzinnen zonder veel onderzoek.

Trefwoorden: ecolutie, darwin, evolutiepsychologie, Sachs, Maynard Smith, determinisme, verkrachting, Dorothy Nelkins, Peter Singer, Stephen Gould,
Onderwerp: wetenschap – evolutie

Heilige verontwaardiging
Gerd Busse
Skepter 14.4 (2001) p. 33-34

Bespreking van Han Israëls, Heilige verontwaardiging: Een onderzoek naar de feministische visie op incest (2001). Kritiek op het proefschrift van Nel Draijer uit 1988. Dit proefschrift toont een verband aan tussen psychische klachten en eerder seksueel misbruik door verwanten. Maar een centrale tabel in het proefschrift toont aan dat de correlatie vrijwel nul is. Paul Schnabel, die indertijd in de promotiecommissie had gezeten en vol lof was geweest over het werk van Draijer, zei dat hij niets wist van de inhoud van het boek. Later bleek dat hij het manuscript ongelezen in de prullenbak had gegooid.

Trefwoorden: Freud, Schreber, Draijer, Dantzig, Schnabel, de Swaan, Trimbos-insituut
Onderwerp: psychologie – valse herinneringen

De zoektocht naar vrije energie
Marcel Hulspas
Skepter 14.4 (2001) p. 35-36

Recensie van Keith Tutt, The Search For Free Energy: A Scientific tale Of Jealousy, Genius And Electricity (2001). Randell Mills heeft een theorie die inhoudt dat hij honderden keren meer energie uit waterstof kan verkrijgen dan wat de gewone thermodynamica zegt. Tutts boek bevat heel wat meer, het is alleen jammer dat hij eigenlijk van de natuurkunde zo weinig begrijpt.

Trefwoorden: Blacklight Power, Randell Mills, waterstof, Moray, Tesla, Fleishmann, Pons, Rober Park, Philip Anderson
Onderwerp: pseudowetenschap – perpetuum mobile

Mad travellers
Han Israëls
Skepter 14.4 (2001) p. 37-38

De diagnose Meervoudige Persoonlijkheidsstoornis (MPS) wordt alleen in de VS gesteld en door een klein grroepje Nederlandse therapeuten. Ze lijkt wat op de fugue. Lijders komen opeens bij bezinning in een vreemde plaats en herinneren zich niets van de frenetieke reislust die ze daar gebracht heeft. Deze ziekte trad op in Frankrijk tussen 1887 (toen de eerste patiënt Albert Dadas werd behandeld) en 1919. Het heeft er veel van weg dat ook deze fugue een product was van de behandelende arts.

Trefwoorden: MPS, fugue, Tissié, hypnose
Onderwerp: psychologie – valse herinneringen

De tovenaar van de koning
Herman Beukers
Skepter 14.4 (2001) p. 39-40

Bespreking van Benjamin Woolly, The Queen’s conjuror: The Science and Magic of Dr Dee (2001). John Dee (1527-1608 or 1609) was een fascinerende persoon, maar het meest raadselachtige is wel dat hij zich op sleeptouw liet nemen door de oplichter Edward Kelley. Dees neergang hing samen met het verlies in aanzien van de astrologie. Die had voor 1583-1588 vreselijke rampen voorspeld en daar was niets van terechtgekomen.

Trefwoorden: Dee, Walsingham, Ortelius, Plancius, Karel V, Elizabeth I, Rudolf II, Jacobusd I
Onderwerp: geschiedenis

Twijfelachtige praktijken
Marie Prins
Skepter 14.4 (2001) p. 41-43

Bespreking van twee boeken: John Diamond, Snake Oil and Other Preoccupations (2001), en Bob McCoy, Quack! Tales of Medical Fraud from the Museum of Questionable Medical Devices (2000).

Diamonds boek is een vechtlusige aanval op alternatieve behandelingen voor kanker, ingegeven door wat hij zelf als kankerpatiënt meemaakte, namelijk tal van brieven waarin wondergenezingen werden verhaald, die bij controle allemaal nep bleken: de betrokkenen hadden tegelijk met de ‘complementaire’ behandeling ook een reguliere behandeling ondergaan.

Trefwoorden: alternatieve geneeskunde, kanker, radionica, Albert Abrams, Psycograph, radiumkwakzalverij, zappers
Onderwerp: gezondheid – alternatieve geneeswijzen

Langer kanker
Peter Bügel
Skepter 14.4 (2001) p. 43

Het bericht dat kankerpatiënten langer leven berust op vroegere detectie. Daardoor duurt het langer tussen eerste diagnose en overlijden.

Trefwoorden: Integraal Kankercentrum Zeist, Anne-Mei The, borstkanker, baarmoederhalskanker
Onderwerp: gezondheid – reguliere geneeskunde

Gesignaleerd (Boekenrubriek.)
Skepter 14.4 (2001) p. 44

Roger Downey, Riddle of the Bones: Politics, Science, Race, and the Story of Kennewick Man (2000). Zeer leesbaar. Betoogt dat ‘Kennewick Man’ niet zo bijzonder was om drukte over te maken. Dit fossiel was 9000 jaar oud, maar de indianen op wier grondgebied hij gevonden was rekenden hem tot een der hunnen.
David Roberts, Great Exploration Hoaxes (1982, herdruk 2001). Sleechts weinig liegende ontdekkingsreizigers werden bij leven betrapt.
Gary Lachman, Turn Off Your Mind: The Mystic Sixties and the Dark Side of the Age of Aquarius (2001). Een vergaarbak van minder mooie herinneringen, een compendium van pseudofilosofen en geflipte kunstenaars.
Peter Whitfield, Astrology: A History (2001). Een boek voor gelovigen. Veel goede illustraties.
Douglas Curran, In Advance of the Landing: Folk Concepts of Outer Space (2001). Eersteklas foto’s maken tezamen een bizar koffietafelboek over allerhande Amerikanen die zich voorbereiden op de komst van de ufo’s.

Zwakstroom als pijnstiller (Brief.)
Gerard Koel
Skepter 14.4 (2001) p. 46

Koel vind dat TENS (zie Skepter 14.1) goedkoop en veilig is en dat er genoeg onderzoek naar gedaan is.

Trefwoorden: TENS
Onderwerp: gezondheid – elektriciteit

Sheldrakes kristallen (Twee brieven.)
Skepter 14.4 (2001) p. 45-46

Sheldrake geeft uitvoerig commentaar op het artikel in Skepter 14.2. Van Genderen en medeauteurs constateren dat hij geen nieuwe feiten aandraagt, en bovendien wederom niets lijkt te begrijpen van de relevante thermodynamica.

NB. De link is naar het hoofdartikel, de correspondentie staat eronder.

Trefwoorden: Sheldrake, morfogenetische velden, smelten, kristallen
Onderwerp: pseudowetenschap – Sheldrake

Skeptische bladen
Jan Willem Nienhuys
Skepter 14.4 (2001) p. 47

Skeptic 9.1 maakt melding van het idee dat de maanlanding in 1971 niet echt gebeurd was. Dat doet de ronde en het wordt omstandig weerlegd.

Voordeelbon
Skepter 14.4 (2001) achterzijde omslag

Met deze voordeelbon kan men in elke boekhandel De magnetische geest ruim 5 euro (12 gulden) goedkoper krijgen.
Tevens reclame voor Genezen is het woord niet.

Trefwoorden: advertentie
Onderwerp: reclame