door Pepijn van Erp – Skepter 33.2 (2020)
DE Belgische uitgeverij ASP brengt in de reeks ‘De Skeptische Kijk’ een vijfde deel uit. Eerder verschenen boekjes over homeopathie, complottheorieën, creationisme en de ster van Bethlehem, waarvan een aantal ook zijn besproken in Skepter. Met De platte aarde: een rondleiding pakt de Vlaamse skepticus Frank Verhoft een thema op dat oud en belegen leek, maar de laatste jaren een onverwachte heropleving doormaakte.
Via YouTube hebben platteaarders als Eric Dubay, Matt Boylan en Mark Sargent een groot nieuw publiek weten te bereiken. Bekende sporters en rappers kwamen, al dan niet als grap, uit de kast als platteaarder. En er kwamen zelfs conferenties. In 2016 vond de eerste International Flat Earth Conference plaats in Egmond aan Zee, waarvan Verhoft eerder in Wonder en is gheen Wonder op vermakelijke wijze verslag deed. De Netflix-documentaire Behind the curve is wellicht het voorlopige hoogtepunt van de huidige opleving.
Eratosthenes
Verhoft begint met de historische discussie. Wanneer het bij de geleerden doordrong dat we op een bol leven, is niet exact vast te stellen, maar als we bij Aristoteles zijn beland, is het wel gemeengoed geworden. Eratosthenes staat bekend om zijn akelig precieze berekening van de omtrek van de aarde, maar we lezen bij Verhoft dat er aan zijn methode nog wel wat haken en ogen zitten.
Het idee van de platte aarde komt weer terug in de negentiende eeuw, hoofdzakelijk vanuit extreem bijbelvaste hoek, maar er zijn ook zogenaamde zetetici die kennis pas overtuigend achten als ze die zelf, experimenteel, hebben opgedaan. Verhoft beschrijft de vermakelijke geschiedenis van de weddenschap van platteaarder John Hampden die door natuurvorser Alfred Russel Wallace werd aangegaan. Wallace won ondanks vals spel van Hampden, maar ging vervolgens bijna te gronde aan diverse rechtszaken die volgden. Wijze les: ga nooit in op weddenschappen van pseudowetenschappers met veel geld.
Moderne platteaarders
De moderne platteaarders zijn het eigenlijk over maar erg weinig zaken eens. Enigszins algemeen aanvaard is dat zon en maan vrij kleine bollen (of schijven) zijn die niet ver boven het aardoppervlak rondzweven. Dat gebeurt allemaal onder een firmament dat ondoordringbaar is; echte ruimtevaart is dan ook niet mogelijk.
De aarde wordt omringd door een ijsmuur, de grens van het continent dat wij Antarctica noemen. Volgens veel platteaarders wordt die grens streng bewaakt vanwege de grote geheimen die daar verborgen moeten blijven.
Dat is ook het thema van het geïllustreerde kinderboek The earth plane dat Eric Dubay in 2018 publiceerde en waarvan ook een Nederlandse vertaling is. Ik heb geprobeerd mijn destijds twaalfjarige zoon te verleiden er een recensie voor Skepter over te schrijven, maar hij vond, na het schaterlachend te hebben gelezen, deze onzin toch te erg.
Complottheorieën
Wie zich eenmaal aan het platte aarde geloof bezondigt, wordt haast vanzelfsprekend in complotten getrokken. Die foto’s van NASA moeten immers wel trucages zijn, als ruimtevaart niet mogelijk is dan zijn we ook niet op de maan geweest. De mensheid zo voor de gek houden, kan alleen door een haast alomvattende macht — die we in de geschiedenis ook wel terugvinden als je maar goed kijkt. De jezuïeten spelen natuurlijk een rol, maar die zijn ook weer voortgekomen uit oudere verbanden: helemaal teruggaand kom je via de Chazaren uit bij de Soemeriërs die hun kennis kregen van de Annunaki, reptielachtige wezens die uit de ruimte kwamen… maar wacht even, ruimtevaart was toch onmogelijk?
Voor de skeptici die in discussie gaan met de platteaarders en ze vaak wegzetten als gekkies, heeft Verhoft overigens ook waarschuwende woorden. Vaak blijkt dat de platteaarders lastig te vangen zijn, ze beheersen het repertoire vaak verdraaid goed. En ook al hebben ze het faliekant mis, dat is soms niet zo makkelijk overtuigend aan te tonen. Skeptici overschatten zich wel eens daarin.
Verhoft ziet meer in het aanbieden van een alternatief narratief. Veel platteaarders voelen zich namelijk vanuit zingeving aangetrokken tot hun verhaal waarin de mens op een stabiele platte aarde weer zijn rechtmatige plek in het centrum van dit alles heeft teruggekregen. Tegen emotioneel geladen gedachtegoed red je het niet met kille feiten.
Eb en vloed
Een dun boekje kan het thema natuurlijk niet uitputtend behandelen. Graag had ik nog gelezen wat voor verklaringen de platteaarders verzinnen om bijvoorbeeld eb en vloed te verklaren. Waarom een maansverduistering, zoals we die waarnemen, alleen goed verklaard kan worden door een bolle aarde had misschien ook wat meer uitleg verdiend. Als je een munt voor je oog houdt, kun je immers ook het beeld van de maan (of de zon) geheel of deels afdekken, terwijl zo’n munt toch behoorlijk plat is. Het is een leuke uitdaging om het argument wel overtuigend te formuleren. Maar op dat soort kleinigheden na: een heerlijk boek dat lezers verdient tot in alle hoeken van de wereld.
Frank Verhoft: De platte aarde. Een rondleiding. Brussel: ASP; 128 pagina’s, € 20,00.
Zie ook het interview met Verhoft in Wonder en is gheen Wonder:
