Jong bloed voor oude bollebofs

door Dirk Koppenaal – Skepter 30.3 (2017)

TRANSFUSIES met het bloed van jonge mensen zouden het verouderingsproces bij senioren remmen. Het jonge bloed verjongt oude organen en geeft de hersencellen een boost. Bestaat het levenselixer dan toch?

Albrecht Dürer – Hoofd van een oude man (1521)

Voor Peter Thiel verloopt het leven als een sprookje. De Duits-Amerikaanse zakenman was medeoprichter van PayPal, investeerde als eerste in Facebook en is steenrijk. Om het sprookje te laten eindigen zoals het hoort, heeft de vijftigjarige zich voorgenomen nog lang en gelukkig te leven — in ieder geval lang. En zoals ieder sprookje heeft het verhaal ook een duistere kant: zijn levenselixer is het bloed van jonge mensen.

Peter Thiel is niet de enige rijkaard in Silicon Valley die vindt dat het leven te kort is. Op deze frustratie haken slimme ondernemers handig in, zoals personal health director Jason Camm. Camm heeft contacten met ’s werelds beste artsen en onderzoekers, en is als osteopaat gewend buiten de bekende paden van de reguliere geneeskunde te wandelen. Zo kwam hij terecht bij een bedrijfje met de veelbelovende naam ‘Ambrosia’. Ambrozijn was de spijs van de Olympische goden. Hindoegoden danken zelfs hun onsterfelijkheid aan ‘Amrita’, hetgeen volgens taalkundigen etymologisch hetzelfde woord is in het Sanskriet.

Bloedvermenging

Het bedrijf Ambrosia werd in 2016 opgericht door Jesse Karmazin en Craig Wright. Karmazin had twee jaar eerder zijn artsexamen gedaan op Stanford en tijdens zijn studie had hij meegelopen met een onderzoek naar de invloed van stamcellen op veroudering. Daarbij werden — het heeft uitgebreid in de kranten gestaan — de bloedsomlopen van oude en jonge muizen met elkaar verbonden, en Karmazin was verbijsterd hoezeer de oude dieren opknapten van het jonge bloed.

Stamcellen

Stamcellen zijn de reservecellen van het lichaam. Als er een beroep op wordt gedaan, zullen zij zich ontwikkelen en andere cellen, zoals bloed-, huid-, of darmcellen vervangen of aanvullen. Opraken zullen stamcellen niet gauw, maar ze kunnen wel afsterven of het vermogen verliezen zich te ontwikkelen en op prikkels te reageren. Weefsels en organen kunnen zich dan niet vernieuwen en herstellen na schade.

Onderzoekers van het VUMC bestudeerden het bloed van Hendrikje van Andel-Schipper, die in 2005 op 115-jarige leeftijd overleed. Na genetisch onderzoek stelden zij vast dat al haar witte bloedlichaampjes afkomstig waren van slechts twee bloedstamcellen. Mensen worden geboren met 20 000 stamcellen waarvan gemiddeld 1300 voortdurend delen om witte bloedcellen te vormen. De onderzoekers speculeren dat stamcellen een maximale levensduur hebben en mensen daarmee uiteindelijk ook. Injecties met stamcellen zouden dan de levensverwachting kunnen verhogen. Overigens is deze hypothese niet algemeen aanvaard.

Stamcellen zitten niet in het bloed, ze kunnen alleen met speciale technieken worden verzameld. Ook ‘jong bloed’ zal geen stamcellen bevatten. Wel zou het stoffen kunnen bevatten die slapende stamcellen wakker schudden.

Karmazin was ook geïntrigeerd door de experimenten van de Russische wetenschapper Alexander Bogdanov (1873–1923). Bogdanov gaf zichzelf bloedtransfusies met donorbloed van zijn studenten en merkte na tien transfusies dat hij beter zag, dikker haar had en vitaler was. Dit was geen schijn: een vriend schreef zijn vrouw dat Bogdanov er plots wel tien jaar jonger uitzag. Voor Bogdanovs laatste transfusie gebruikte hij bloed van een student besmet met malaria en tuberculose. De student overwon zijn ziektes, Bogdanov overleed eraan. Karmazin was overtuigd: jong bloed verjongt. En dat is precies wat Ambrosia biedt: jong bloed voor oude mensen.

Ambrosia is niet het enige bedrijfje dat verjonging aanbiedt, maar in tegenstelling tot bijvoorbeeld concurrent Alkahest bedacht Karmazin een verdienmodel dat internationaal de aandacht trok. Hij startte een ‘wetenschappelijk onderzoek’ naar de effecten van jong donorplasma op allerlei met leeftijd samenhangende bloedwaarden, en liet zijn proefpersonen flink betalen voor deelname. Voor achtduizend dollar krijgen ze gedurende twee dagen anderhalve liter donorplasma toegediend dat gegarandeerd afkomstig is van personen tussen de 16 en 25 jaar. Senioren van 35 jaar en ouder mogen meedoen, maar Karmazin erkent dat de gemiddelde leeftijd van zijn huidige honderd betalende proefpersonen een stuk hoger ligt. Peter Thiel is er ongetwijfeld een van.

Shotje elixer

De beloftes van Ambrosia en soortgelijke bedrijfjes mogen ‘te mooi om waar te zijn’ klinken, helemaal uit de lucht gegrepen zijn ze zeker niet en er komen steeds meer onderzoeken die onderbouwen hoe het effect tot stand zou kunnen komen. Toch, echt ideaal is een therapie met plasmatransfusies niet. Los van ethische bezwaren kleven er nogal wat medische nadelen aan. Aangezien plasma wordt bereid uit bloed valt het gebruik onder de geneesmiddelenwet. Even thuis na een vermoeiende dag lekker een shotje elixer op de bank nemen, zit er niet in. Dit elixer moet worden ontdooid en per infuus worden toegediend. Het plasma krijgt een antivirale behandeling — al worden daarmee wel het aidsvirus en het virus voor hepatitis B en C onschadelijk gemaakt, maar andere virussen zoals hepatitis A of parvovirus B19 niet. Daarnaast zitten in het plasma stoffen waarvoor mensen allergisch kunnen zijn of worden. Hoge doseringen kunnen leiden tot vocht in de longen. Een te hoge infuussnelheid kan bloedstolsels en problemen in de bloedsomloop veroorzaken. En daarnaast kan plasma net als ieder ander geneesmiddel bijwerkingen hebben, variërend van vermoeidheid, tintelen en koorts tot misselijkheid. Het spreekt voor zich dat onderzoekers naarstig op zoek zijn naar de levensverlengende factoren in het plasma. Nederlandse onderzoekers rapporteerden onlangs een doorbraak.

Bizar en gevaarlijk

De krantenkoppen logen er — alweer — niet om, met termen als ‘verjongingsmiddel’, ‘verjongingskuur’ en ‘veroudering terugdraaien’. Allemaal verwezen ze naar spectaculair onderzoek gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Cell. Verouderingsbioloog Peter de Keizer van de afdeling Moleculaire Genetica aan de Erasmusuniversiteit en collega’s hadden ontdekt dat oude muizen verjongden na injectie van de door de groep ontwikkelde stof FOXO4-DRI, kortweg proxofim. De muizen kregen een vollere vacht en een rechter ruggetje, hun lever en nieren gingen beter functioneren en zij renden langer in hun molentje. De onderzoekers konden dit relateren aan een afname van ‘verouderingscellen’. Bijwerkingen leken niet op te treden.

Senescente cellen

Als een cel is beschadigd, komt er gewoonlijk een voorgeprogrammeerd proces op gang dat tot de dood van die cel leidt: apoptose. Soms verandert de cel echter in een cel die nog wel functioneel is, maar niet meer kan delen. Dit noemen onderzoekers een senescente — kwijnende, verouderende — cel. Wellicht is voor een organisme een voorraadje levende cellen soms nuttig, bijvoorbeeld bij wondheling, als niet-delende cellen een invasie van opvullend bindweefsel een halt toeroepen.

Oude muizen hebben meer senescente cellen dan jonge. Hoewel oorzaak en gevolg nog steeds onderzocht worden, zijn er sterke aanwijzingen dat senescente cellen stoffen produceren die naburige cellen kunnen aanzetten tot ‘kwijnen’. Ook scheiden senescente cellen allerlei stoffen uit die een permanente ontstekingsreactie opwekken en zo bijdragen aan het verouderingsproces.

Onderzoekers hopen dat therapieën gericht tegen senescente cellen bij de eerste tekenen van veroudering het proces kunnen vertragen of zelfs terugdraaien. Senescente cellen zijn een heterogene populatie, vaste kenmerken ontbreken en daardoor was gerichte therapie tot voor kort niet mogelijk. Jong bloed zou eiwitten bevatten die de vorming van senescente cellen remmen en het immuunsysteem aanzetten om die cellen op te ruimen.

Proxofim dringt de kern van senescente cellen binnen. Daar verstoort het peptide de koppeling van de twee eiwitten FOXO4 en p53. Normaal gesproken hecht deze combinatie zich aan beschadigd DNA om het te beschermen. Het losse p53 gaat naar de energiefabrieken van de cel, de mitochondriën, waar het zich aan een ander eiwit bindt. Die nieuwe combinatie beschadigt de mitochondriën en zet de cel aan tot apoptose.

Of proxofim ook tot apoptose leidt in andere niet-delende cellen, zoals hersencellen, is onbekend. Speciaal gekweekte muizen die geen FOXO4 maken, groeien langzamer maar blijven gezond. Onduidelijk is of deze muizen minder snel verouderen of ouder dan gemiddeld worden.

In tegenstelling tot Karmazin is De Keizer optimistisch maar voorzichtig. Ouderen bestoken hem momenteel met verzoeken om zichzelf met de stof te verjongen. Daaraan geeft De Keizer geen gehoor, maar proxofim is niet moeilijk om te maken en wordt momenteel — voor onderzoeksdoeleinden — op internet te koop aangeboden door het Chinese bedrijf Novopro. De Keizer schat dat een tiental mensen de stof al uitprobeert, maar vindt dat ‘bizar en gevaarlijk’. Het onderzoek werd alleen bij muizen gedaan. Voordat proxofim aan mensen kan worden gegeven, moet het veel uitgebreider worden getest.

De Amerikaanse vijftigplusser Darren Moore heeft daar lak aan en heeft zich intussen volgespoten met naar schatting voor enige tienduizenden euro’s aan proxofim. Op zijn blog staat een foto waaruit moet blijken dat hij nu meer haar heeft, en hij schrijft dat hij zich fitter voelt. Of deze ‘verjonging’ het gevolg is van proxofim is dubieus. Moore gebruikt van alles om maar niet oud te worden en een kuur van tienduizenden euro’s heeft natuurlijk ook placebo-effecten. Zijn laboratoriumuitslagen voor zaken als glucose, cholesterol en hormonen zijn niet veranderd door de kuur. En hij is kennelijk toch niet helemaal tevreden, want onlangs verdubbelde hij zijn dosis.

Hoewel de experimenten met proxofim veelbelovend zijn, zou het wel heel toevallig zijn als een enkel celtype of een enkel stofje van doorslaggevende invloed is op een zo gecompliceerd proces als veroudering. Zouden alle laboratoria die de relatie van stamcellen en veroudering onderzoeken het dan zo fout hebben? Eerder was er optimisme bijvoorbeeld over groeihormoon, het bloedglucoseverlagende metformine en het eiwit GDF11.

Karmazin zit intussen ook niet stil, hij doet mee aan onderzoek aan FOXO3. Door het uitschakelen van dit eiwit zouden bindweefselcellen van oude muizen zich kunnen herprogrammeren tot zenuwcellen. Wie weet kan FOXO3-eliminatie ziektes als parkinsonisme en dementie bestrijden.

Voordeel

Het proces van veroudering biedt geen evolutionair voordeel en is geen voorgeprogrammeerd proces. Het feit dat het optreedt, is te wijten aan slijtage, vervuiling en haperende reparatie. Ingrijpen in het verloop van veroudering door het toedienen van eiwitten zou daarom zonder bijwerkingen het verouderingsproces kunnen vertragen of zelfs terugdraaien. Onderzoek aan levensverlengende stofjes is ‘hot’ en het ligt voor de hand dat de komende jaren een scala aan veelbelovende stoffen gepresenteerd zal worden.

Peter Thiel is er inmiddels van overtuigd dat plasmatransfusies werken. Wat Thiel niet beseft of niet wil weten, is dat noch plasmatransfusies noch ‘verjongingsfactoren’ de levensverwachting eindeloos zullen verlengen. Alle resultaten wijzen erop dat men gezonder oud wordt. Door gezonder oud te worden zal Thiel er ongetwijfeld ook een paar jaar extra ‘leven’ bijkopen, maar levenselixers zijn het niet. Thiels sprookje zal dus niet anders kunnen eindigen dan andere sprookjes: hij leefde nog lang… maar niet oneindig.