Het bloed van Barney
Afslanken met Immogenics
door Han Gommeren
Een Alkmaars bedrijfje rekent 500 euro voor een dieetkuur op basis van een bloedproef, maar deskundigen vinden het onzin. De winnaar van de Kackadoris-antiprijs ziet er wel wat in.
Naast afslankproducten als Modifast en Slimfast en dieetgoeroes als Atkins en Montignac is er nu Novo van Immogenics in Alkmaar. Het is een dieetadvies op basis van een bloedproef.
Nederlands bekendste pijltjesgooier Raymond van Barneveld zweert bij wat Immogenics ook wel de naam Weight Management Programme meegeeft, zo valt te lezen op zijn internetsite. ‘Afvallen lukt vaak wel, maar het zit er ook zo weer bij. Om dat aan te pakken, is het Weight Management Programme dé oplossing’, verzekert de voormalige postbode op http://www.barney.nl/. Hij claimt dat er in vier weken tijd zeven kilo afvlogen.
Van Barneveld is niet de enige. Ook Mart Smeets, het gezicht van Studio Sport, beweert baat te hebben gehad bij het voedingsadvies van Immogenics. De sportpresentator zegt in een interview in Achmea Health, het blad voor Achmeaverzekerden, met zes weken diëten elf kilo te zijn kwijtgeraakt en zich een stuk beter te zijn gaan voelen. ‘Ik mocht geen pasta, rijst of aardappelen meer, geen varkensvlees, geen witte wijn, geen suiker, geen garnalen, geen kaas, geen koffie. Zo ging dat nog wel even door. Eten werd een beetje eenzijdig op een gegeven moment’, zo wordt opgetekend uit de mond van Mart Smeets, die net als darter Van Barneveld de vijfhonderd euro niet hoefde te betalen voor het afslankadvies. ‘We hebben beide heren de bloedproef met bijbehorend adviesdieet gratis aangeboden’, zegt Immogenicsdirecteur Peter Smeets. Mart Smeets schreef tevens een voorwoord in het boek Weight Management Programme van bedenker Barry Holmes. Holmes is fysiotherapeut van de Engelse eerstedivisieclub Wolverhampton Wanderers. Volgens directeur Peter Smeets doen in Engeland, Ierland en Nederland nu in totaal zo’n vijfduizend mensen een beroep op de methode Novo.
Volgens het Voedingscentrum en TNO Voeding is die eenzijdigheid juist één van de risico’s van het Novo energieverbeteringsprogramma, zoals Immogenics het dieet ook wel noemt. ‘Het volgen van deze voedingsadviezen kan leiden tot een onevenwichtig voedingspatroon’, waarschuwt het Voedingscentrum. ‘Afhankelijk van wat je dan nog wel mag eten, loop je het risico bepaalde voedingsstoffen niet meer binnen te krijgen. Novo verstrekt lijstjes van voedingsmiddelen die niet mogen worden gegeten, zonder dat er goede vervangingen worden gegeven.’
Over de producten die Mart Smeets een tijdlang niet mocht eten, zegt Patricia Schutte van het Voedingscentrum: ‘Als je uit alles wat je eet en drinkt de suiker weglaat, scheelt alleen dat al enorm veel calorieën. Verder zijn aardappelen, kaas en vlees calorierijke producten. Als je die allemaal niet meer eet, val je af, als je tenminste niet veel andere dingen gaat eten met veel calorieën erin. Maar dat heeft helemaal niets te maken met een ontstekingsreactie in je lichaam bij bepaalde voedingsstoffen, zoals Immogenics beweert.
Het afslankadvies van Immogenics behelst ongeveer het volgende. Het bloed wordt getest op 115 voedingsmiddelen (de website van Immogenics noemt ze allemaal). Zo wordt bepaald welk voedsel ontstekingsreacties in het lichaam veroorzaakt. In een vorige versie waren het wat minder dan 115, vandaar de naam Novo voor de nieuwe versie. Daar zou men dik van worden (zie kader). Een persoonlijk advies schrijft voor wat beslist wel en wat, vanwege een te hoge ontstekingsactiviteit, beslist niet mag worden gegeten.
Onzin
De gevestigde voedingswetenschap heeft vooralsnog geen goed woord over voor Novo Immogenics. ‘De indruk wordt gewekt dat overgewicht zijn oorzaak vindt in het gebruik van voedingsmiddelen die een ontstekingsreactie veroorzaken. Dat is echt onzin’, zegt prof. dr. ir. G. Schaafsma van TNO Voeding in Zeist. Schaafsma acht Novo daarom ‘misleidend’. Patricia Schutte van het Voedingscentrum: ‘Mensen nemen in gewicht toe als ze meer calorieën innemen dan ze nodig hebben. Dat is in één zin het verhaal van overgewicht. Dat weten we al heel lang.’
Immogenics debiteert volgens het Voedingscentrum en TNO wel meer onjuistheden. Zo zouden sommige cliënten van Novo volgens het Voedingscentrum geen gluten mogen eten om gewichtsverlies te bewerkstelligen. Gluten zijn een veel voorkomend eiwit in brood, waarvan normale mensen echter niet dik worden, zeggen de deskundigen. Onderzoek heeft uitgewezen dat maar zo’n half procent van de mensen overgevoelig is voor gluten, wat bijvoorbeeld kan leiden tot diarree. ‘Glutenintolerantie kan echter niet worden aangetoond via bloedonderzoek en leidt niet tot overgewicht’, zegt het Voedingscentrum. Ook Schaafsma stelt dat gluten geen dikmakende eigenschappen hebben. Wie aan glutenintelorantie lijdt zonder het te weten, is vaak juist mager!
‘Tien jaar kwijt’
De kritiek roept de vraag op, waarom de grote ziektekostenverzekeraar Achmea dit jaar in zee is gegaan met Immogenics. Achmea verzekert twee miljoen mensen tegen ziektekosten en kreeg op 11 oktober 2003 de Meester Kackadorisprijs van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Bij de aanvaarding van deze antiprijs verdedigde Achmea zich door te zeggen dat haar klanten nu eenmaal zo graag onwetenschappelijke geneeskunde willen hebben. Achmea biedt cliënten met bepaalde verzekeringspaketten vijftien procent korting op de bloedproef en het voedingsadvies van Immogenics, die hun bloed dan wel in een Achmea Health Center moeten laten prikken. Achmea noemt het programma van het bedrijf in een reactie ‘revolutionair’. ‘Voor Achmea Health betekent het programma een aanvulling die direct aansluit op preventie en leefstijl vanuit het hoofdthema voeding’, zegt woordvoerster Olga Kolenburg van de ziektekostenverzekeraar. Achmea wijst de kritiek van de voedingsdeskundigen ‘krachtig van de hand’.
De ziektekostenverzekeraar lijkt in tegenstelling tot de voedingsdeskundigen wel overtuigd van het nut van Novo. Een pilot met 27 deelnemers, onder leiding van een Achmea-arts en Immogenicsarts Alfred Hendriks, trok Achmea over de streep, legt woordvoerster Kolenburg uit. Diezelfde Alfred Hendriks zegt in het Dagblad van het Noorden dat wetenschappelijk onderzoek naar de methode Novo te veel tijd zou kosten. ‘De praktijk wijst uit dat het werkt. Met wetenschappelijk onderzoek ben je zo tien jaar kwijt. Dat zou zonde zijn van de tijd.’ Immogenicsdirecteur Peter Smeets op zijn beurt bestrijdt dit. ‘In Engeland is onderzoek opgestart in samenwerking met de Universiteit van Surrey.’ Saillant in dit verband is dat TNO en Achmea op het punt staan onderzoek te gaan doen naar de relatie tussen voeding en gezondheid.
Gereshaped
TNO-deskundige Schaafsma vindt het niettemin ‘dubieus’ dat Achmea in zee is gegaan met Novo Immogenics. ‘Dit wekt de suggestie dat Achmea de methode van Immogenics ondersteunt. Als dat inderdaad zo is, begeeft Achmea zich op een zeer twijfelachtig pad’, aldus de voedingsexpert van TNO. De werkwijze van Achmea acht hij ‘ethisch twijfelachtig’, omdat ‘inbreuk wordt gemaakt op het persoonlijk leven van de cliënten zonder adequaat wetenschappelijk motief’.
Immogenicsdirecteur Smeets, die geen medische achtergrond heeft, maar uit de marketing komt, staat niettemin vierkant achter zijn voedingsadviezen. Een jaar geleden zei hij bij de introductie van Novo Immogenics in Nederland: ‘Formateurs opgelet: neem ons programma op in het ziekenfondspakket en het tekort op de begroting van gezondheidszorg is binnen vier jaar opgelost.’ Hij schermt nu met het voorbeeld van Kim Lammers van het Nederlands hockeyteam. Zij zou maandenlang een caloriearm dieet hebben gevolgd zonder enig resultaat. ‘Sterker nog, zij kon haar trainingsarbeid niet meer verrichten. Sinds eind vorig jaar is ze gaan leven volgens het Novovoedingsadvies met als resultaat: zij heeft volop energie, ze is gereshaped en is volop afgevallen. Ergo: het zit niet alleen in calorieën’, zegt Peter Smeets. ‘En Novo is beslist geen bedrog.’
Professor Schaafsma zegt hierover dat in principe elk voedingsadvies een zekere werking heeft. ‘De ervaring leert dat alle diëten die zijn bedacht om af te vallen werkzaam zijn. De vraag is meer voor hoelang en met welk effect op de langere termijn. Het afvallen berust in alle gevallen op een negatieve energiebalans die mede ontstaat door een grotere bewustwording van wat men eet. Hoe meer het dieet echter afwijkt van de persoonlijke smaak en de persoonlijke gewoonte, des te groter is de kans dat na het afvallen weer gewichtstoename plaatsvindt.’
Ook Raymond van Barneveld lijkt weer wat in gewicht te zijn toegenomen. Op het laatste Embassy wereldkampioenschap viel zijn postuur echter in het niet bij Andy Fordham, de dikste darter aller tijden, die hem desondanks uit het toernooi speelde.
Noot juli 2013
De termen weight, kilo of Immogenics komen nu niet meer voor op de site van Raymond van Barneveld, evenmin als ‘afvallen’ in de betekenis van gewicht verliezen.
De fantasieën van Immogenics
Volgens Immogenics worden vele voedingstoffen, waaronder zelfs boter, bietsuiker, rietsuiker, thee en ‘Provençaalse kruiden’, onvolledig verteerd. Ook brouwersgist komt in deze lijst voor, volgens Immogenics een bestanddeel van sterke drank. Onverteerde voedseldeeltjes komen in de bloedbaan terecht, waar het immuunsysteem ze aanvalt met behulp van de tumornecrosefactor alfa (TNF-alfa) en vrije zuurstofradicalen. TNF-alfa remt de insuline. Daardoor komt de glucose niet in de spieren terecht maar wordt omgezet in vet, terwijl men trek blijft houden. De vrije zuurstofradicalen beschadigen de rode bloedlichaampjes waardoor men verschijnselen van bloedarmoede krijgt, dus moe wordt. Zo wordt men dik. Door het chronische zuurstofgebrek zou er volgens Immogenics minder energie uit de verbranding van glucose vrijkomen.
Het is lastig om informatie over de test te krijgen. Het bloed zou met de diverse voedingstoffen gemengd worden, en dan wordt met een laserstraal van vijf kanten naar de bloedcellen gekeken, zo werd me telefonisch medegedeeld.
Deze theorie deugt niet. Inderdaad dringen gedeeltelijk afgebroken eiwitten (dus geen suiker of boter!) in uiterst kleine hoeveelheden door de darmwand. Bij sommige mensen veroorzaken sommige van die stoffen allergische reacties, analoog aan wat er bij hooikoorts en astma gebeurt. Overigens slaan bij glutenintolerantie de darmen zelf al op tilt, zonder dat de gluten in het bloed komen. Immogenics beweert eigenlijk dat overgewicht veroorzaakt wordt door een lichte allergie voor allerlei voedsel. De wetenschap heeft nooit gevonden dat personen met allergieën (voor voedsel of wat dan ook) te dik zijn. Als een dergelijke reactie bloedarmoede veroorzaakte, zou iedereen met de een of andere chronische ontsteking (reuma bijvoorbeeld) zwaar aangedaan zijn wat niet zo is. Insuline doet een heleboel tegelijk. Het assisteert niet alleen het transport van glucose naar de cellen van het lichaam, het bevordert ook de opslag van energie in de vorm van vet en glycogeen. Volgens Immogenics gebeurt het eerste minder en het tweede meer als de insuline door TNF-alfa geremd wordt.
Volgens Immogenics komt alle overgewicht door deze defecte spijsvertering. Zelfs als hun verhaaltje zou kloppen, dan zou toch de diagnose door middel van de geschetste bloedtest niet vanzelf spreken. Als iemands bloed raar doet als het vermengd wordt met zeeduivel, dan volgt daar geen zeeduivelallergie uit, je zult nog een provocatietest moeten doen.
Ik vroeg om de wetenschappelijke onderbouwing van al dit moois. Ik kreeg een lijst met 41 referenties toegestuurd. Geen daarvan had te maken met het bovengeschetste biochemische scenario. Een stuk of tien artikelen ging over overgewicht, met name bij kinderen. Het merendeel van de rest ging over zogeheten C-reactieve proteïne (CRP), interleukine-6 (IL-6), en TNF-alfa. Waarschijnlijk produceren de vetcellen de laatste twee stoffen, wat er dan toe leidt dat de lever CRP aanmaakt. CRP is een gevoelige indicator van allerhande ontstekingsprocessen. In dit geval stookt het de kachel van het lichaam wat harder. De TNF-alfa remt de werking van insuline, waardoor verdere opslag van vet bemoeilijkt wordt. Zo wordt een rem gezet op verdere vervetting en suikerziekte naderbij gebracht. Dat is bijna het tegenovergestelde van wat Immogenics beweert! Overigens schijnt Immogenics in gesprekken met deskundigen voornamelijk op hun resultaten te hameren, en discussie over hun malle theorie te vermijden.
De vergelijking met het bloedgroependieet (zie Skepter, juni 2002) dringt zich op, met dat verschil dat bloedgroepen tenminste bestaan, terwijl de uitslag van de bloedtest van Immogenics nergens op slaat. Het is zelfs niet bekend of het bloed van dezelfde persoon telkens dezelfde uitslag geeft, en of het bloed van personen zonder overgewicht geen problemen met hun dieet aanwijst. Zoiets uitzoeken kost heus geen tien jaar, zoals Hendriks beweert.
Overigens is de lijst van voedingsmiddelen waarop getest wordt net zo arbitrair als die van het bloedgroependieet. De filosofie van Immogenics lijkt ook op de klinische ecologie, die immers ook overgevoeligheid voor allerlei soorten voedsel voor de hoofdoorzaak van menselijk leed houdt. Ten slotte, sommige stoffen hoef je je van Immogenics maar vijf tot tien weken te ontzeggen, zodat het immuunsysteem kan ‘ontgiften’. Dit is een versie van de kwakzalversleer dat de wortel van veel problemen vergiftiging is, teweeggebracht door een ongezonde levensstijl, en dat je met speciale methoden dat gif moet kwijtraken. Men moet dan ‘ontslakken’, heet het dan, dat wil zeggen onverteerde voedseldeeltjes in het darmkanaal kwijtraken. (Jan Willem Nienhuys)