Haarlemmerolie 2.0

CBD-olie vliegt de drogisterijen uit. Het hennepextract is dan ook overal goed voor. Het zou helpen tegen angst, stress, pijn, slapeloosheid, eczeem en zelfs kanker. Alleen de werking bij een zeldzame vorm van epilepsie is wetenschappelijk bewezen.

door Marga van Zundert – Skepter 32.2 (2019)

‘WONDEROLIE’, prijkt er op de verpakking met CBD-olie. Het Kruidvat heeft zelfs een huismerkversie. Het wonder moet komen van de hennepcomponent cannabidiol, beter bekend als CBD. Goedkoop is het wonder niet. Een druppelflesje CBD-olie van 10 milliliter kost al snel twee tientjes. En capsules van 10 milligram gaan voor bijna een euro per stuk weg. Olie voor in de keuken lijkt de goedkoopste variant. Je kan erin bakken of er de sla mee aanmaken.

Ondanks de pittige prijzen loopt de verkoop prima, bevestigt een drogisterijmedewerker van Holland & Barrett: ‘Het staat niet voor niets hier op de toonbank.’ En CBD is niet alleen goed voor mensen, ook voor hond, kat en paard zijn er CBD-druppels of CBD-snacks te koop.

De populariteit is ook te danken aan sterren als Whoopi Goldberg, Morgan Freeman en vechtersbaas Nate Diaz die het enthousiast aanprijzen. Goldberg gebruikt CBD tegen pijn, stress en glaucoma. Freeman tegen fibromyalgie en Nate Diaz rookte flink gehavend na een gevecht publiekelijk CBD-olie in een vaporisator voor ‘snelle genezing’. Ook in het geschenkentasje bij de laatste Oscaruitreiking zat een flesje CBD-olie nadat actrices Melissa McCarthy en Mandy Moore het hadden aangeprezen tegen zere voeten.

THC

Chemisch gezien is er maar een miniem verschil tussen CBD en het tot voor kort veel bekendere THC (tetrahydrocannabinol), de stimulerende psychoactieve stof waarvoor mensen doorgaans wiet, hasj of marihuana gebruiken. Maar cannabidiol uit Cannabis sativa zou juist de roes temperen: het brengt alleen ‘al het goede van wiet’ volgens de verkopers. Het huidige lage gehalte aan CBD (ongeveer 0,4 procent) in ‘doorgekweekte’ nederwiet en de hoge gehalten aan THC (14 tot 18 procent) maakt wiet inderdaad riskanter, aldus de Jellinekkliniek en het Trimbosinstituut.

De CBD in drogisterijen komt dan ook niet van wietzoldertjes. De stof wordt geïsoleerd uit de bloemen, bladeren en zaden van industriële hennep die wordt geteeld voor de vezels die bruikbaar zijn voor papier, textiel, isolatiemateriaal, tassen en autodeurpanelen. Deze industriële hennep mag niet meer dan 0,3 gewichtsprocent THC bevatten. De toppen met zo’n 2 tot 3 procent CBD zijn normaal gesproken een afvalproduct. De olie uit de henneptoppen en bladeren wordt bij hoge temperatuur en druk in kooldioxide opgelost — ongeveer zoals cafeïne uit koffiebonen wordt gehaald om cafeïnevrije koffie te maken. Dit levert de zogeheten ‘ruwe CBD-olie’ op, een wasachtige substantie die ook nog wat andere cannabino iden bevat, plus vetten, suikers en chlorofyl. Sommige producenten zuiveren de ruwe olie nog verder om een helderder en minder bitter product te krijgen. De CBD-olie wordt verdund tot de gewenste sterkte. Een andere methode is olie-extractie van alleen de bloemdelen. Dit levert een zuiverder, maar fors duurder product op met vrijwel alleen CBD. Er zijn ook Youtube-filmpjes met instructies om thuis CBD-olie te maken.

Etiket

Op een flesje CBD-olie of tube CBD-crème staat het CBD-gehalte meestal vermeld (in gewichtsprocenten), net als het THC-gehalte. Maar de etiketten blijken niet altijd juist. In een Europees onderzoek eind 2016 bleek bij een derde van alle onderzochte oliën het CBD-gehalte meer dan tien procent lager dan de opgegeven hoeveelheid. En een kwart van alle CBD-olie bleek zoveel THC te bevatten dat een gebruiker een boete zou krijgen als hij of zij in de auto stapt en getest wordt op cannabisgebruik. Dat overkwam gebruikers inderdaad al in Kroatië en Italië.

In 2017 bevestigde het tv-programma Radar dat de etikettering vaak niet klopt. Bioloog en farmaceut Arno Hazekamp onderzocht toen 46 producten. Ook hij vond vaak minder CBD dan vermeld, in zeven gevallen zelfs helemaal niets. En ook trof hij THC aan in doses die, zeker bij kinderen, hallucinaties kunnen geven. Hazekamp is er niet gerust op dat de situatie momenteel beter is. CBD-producten bevinden zich in een soort wettelijk ‘vacuüm’.

Hazekamp: ‘Een aantal bedrijven werkt serieus aan kwaliteitsstandaarden en controles binnen het Cannabinoïden-adviesbureau Nederland. Maar er zijn ook veel cowboys op de markt die snel een graantje willen meepikken van het grote succes.’ Hij wijst er bovendien op dat er niet gecontroleerd wordt op schadelijke stoffen zoals pesticiden uit de teelt, polyaromatische koolwaterstoffen, restanten van oplosmiddelen en schimmels.

Dirty drug

Nederlanders gebruiken CBD vooral tegen gewrichtspijn, slaapproblemen en chronische pijn, zo blijkt uit een enquête van Radar. Aanwijzingen dat CBD daartegen kan helpen, volgen uit dier- en celproeven. CBD werkt in het lab als pijnstiller, ontstekingsremmer, angstremmer, antioxidant, anti-epilepticum en als middel tegen misselijkheid en psychose.

Ethan Russo, arts en onderzoeksdirecteur van het International Cannabis and Cannabinoids Institute, omschrijft CBD als een typische ‘dirty drug’, een middel dat veel aangrijpingspunten heeft in het lichaam. Farmaceutische bedrijven ontwikkelen liever een selectief middel. Maar de belangrijkste reden waarom positieve laboratoriumresultaten nog nauwelijks tot onderzoek bij mensen heeft geleid, is dat CBD een hennepcomponent is, en dus tot voor kort vrijwel overal illegaal was.

Klinische studies zijn wel in aantocht. Het Amerikaanse National Institutes of Health financierde in 2014 nog geen enkel CBD-onderzoek, vorig jaar al voor zestien miljoen dollar. Er lopen nu dubbelblinde gerandomiseerde onderzoeken naar CBD bij mensen met ADHD, MS, schizofrenie, fobieën, verslaving, depressie en PTSS, tremor door parkinson en inflammatoire artritis.

Epilepsie

Een uitzondering op het gebrek aan gedegen wetenschappelijke studies is het onderzoek naar CBD bij kinderen met het syndroom van Lennox-Gas taut of het syndroom van Dravet. Dat zijn ernstige, zeldzame vormen van epilepsie. Patiëntjes hebben tientallen aanvallen per dag en meestal geen baat bij gangbare medicatie. Ze ‘ontgroeien’ de aandoening ook niet zoals kinderen met een andere vorm van epilepsie. Nadat enkele ouders die ‘alles hadden geprobeerd’ opmerkten dat het aantal epilepsie-aanvallen met CBD-olie afnam, is er een dubbelblinde studie uitgevoerd onder 171 kinderen in de VS, Nederland en Polen. In de groep die CBD kreeg, nam het aantal aanvallen af met 44 procent, overigens tegenover 22 procent in de placebogroep. Na publicatie in The Lancet in 2018 leidde het tot de eerste registratie van een hennepextract als geneesmiddel in de VS en Europa. Het gaat om CBD-olie van GW Pharmaceuticals onder de naam Epidiolex.

Veelbelovend

Waardoor CBD-olie precies helpt bij epilepsie is onduidelijk. Net als waardoor het in het lab en in proefdieren effectief lijkt tegen pijn, angst en stress. In tegenstelling tot THC bindt CBD niet aan de bekendste cannabisreceptoren, CB1 en CB2. CBD remt wel de afbraak van anandamide, een lichaamseigen cannabinoïde en signaalstof. Anandamide blijft daardoor langer actief. Dat lijkt ook de verklaring voor het temperende effect van CBD in wiet. CBD lijkt indirect te voorkomen dat de CB1- en CB2-receptoren te veel geactiveerd worden.

CBD grijpt wel aan op een aantal andere receptoren in de hersenen die een rol spelen bij pijn, depressie, geheugen, vruchtbaarheid, het hongergevoel, lichaamstemperatuur, slaap-waakritme, motoriek en het immuunsysteem. Zo bindt CBD aan receptor GPR55 die de mate van activiteit van zenuwcellen beïnvloedt en aan TRPV1, betrokken bij pijn en de regulering van lichaamstemperatuur. Ook hecht CBD aan de serotoninereceptor 5-HT1A. Enkele middelen tegen angststoornissen en depressie doen dat ook.

Wetenschappers concluderen in overzichtsartikelen dat CBD ‘interessant’ is of zelfs ‘veelbelovend’ tegen pijn, stress, angst en psychoses. Gevolgd door de aanbeveling klinische studies bij mensen te starten. Voor huidproblemen, ADHD, dementie en kanker geeft het labonderzoek met CBD geen reden tot optimisme: CBD heeft geen of amper effect, zo is steeds de conclusie. Het Amerikaanse National Cancer Institute concludeert bijvoorbeeld dat cannabinoïden ‘mogelijk werkzaam zijn tegen bijwerkingen van therapieën zoals misselijkheid, moeheid en pijn.’

Er zijn wel een aantal kleine pilot-studies met CBD bij mensen uitgevoerd. Een eerste studie bij twintig patiënten met de ziekte van Huntington in 1991 constateerde bijvoorbeeld geen verbetering. Positiever rapporteerden Braziliaanse onderzoekers in 2016. Zij lieten 24 mannen en vrouwen met een sociale-angststoornis zich voorbereiden op een presentatie voor een publiek. Het slikken van 600 milligram CBD bleek de spanning flink weg te nemen in vergelijking met een placebo. Ook bij mensen zonder angststoornis nam een dosis van 300 milligram CBD stress weg, maar een hogere of lagere dosering niet.

Het inspireerde Joke Baas, hoogleraar sociale wetenschappen in Utrecht, om CBD te testen in een dubbelblinde, placebogecontroleerde studie bij 72 mensen met een sociale-angststoornis. Zij wil het gebruiken bij een zogeheten exposure-therapie, waarin mensen de confrontatie aangaan met hun angsten in een acht weken durend traject. Zestig procent van de mensen heeft hier langdurig baat bij. Baas: ‘Je ziet bij deze therapie snelle resultaten, maar ook veel terugval. We onderzoeken of CBD de terugval kan verminderen. We meten het effect drie en zes maanden na de therapie.’ De laatste deelnemers starten deze zomer het traject, dus het resultaat laat nog op zich wachten. Rolt er een positief resultaat uit, dan hoopt Baas dat een producent geïnteresseerd is in een grote vervolgstudie. ‘CBD van apothekerskwaliteit is kostbaar. We betalen alleen al 40.000 euro aan medicatie voor deze studie.’

Psychoses

Ook op het gebied van psychoses zijn pilot-studies gedaan. Tachtig mensen met schizofrenie namen in een dubbelblinde studie in 2017 zes weken lang 1 gram CBD of een placebo, naast hun reguliere medicatie. De CBD-groep verbeterde significant meer dan de placebogroep volgens het oordeel van hun artsen en henzelf. Eerder bleken ook zes parkinsonpatiënten met psychoses baat te hebben bij CBD naast hun reguliere medicatie.

In Engeland werd een groep van zestig mensen met chronische darmontsteking tien weken behandeld met CBD of placebo. Het genezingsproces verliep bij de CBD-groep niet sneller, maar artsen en patiënten zelf beoordeelden de klachten als minder ernstig. Eerder werd een groep van twintig mensen met de ziekte van Crohn, een chronische ontsteking van het maag-darmkanaal, in Israël behandeld met CBD. Daar bleek het middel veilig, maar niet effectief. In Leiden is onlangs een kleine studie afgerond bij mensen met fibromyalgie. CBD alleen blijkt niet effectief tegen pijn, maar bevordert wel het pijnstillende effect van THC.

In de klinische studies worden hoeveelheden CBD gebruikt die je niet snel bij de drogisterij koopt. Het zou je een klein fortuin kosten. De dosering is ook ingewikkeld. CBD wordt via de darmen maar matig opgenomen, maar is zo wel het eenvoudigst te doseren. Effectievere opname bereik je via de slijmvliezen: door het in te ademen met een verdamper of het onder de tong te druppelen.

Baat het niet…

CBD blijkt niet giftig of kankerverwekkend. Het beïnvloedt de motoriek niet, noch de hartslag of bloeddruk. Hoeveelheden tot 1500 milligram per dag veroorzaken, ook na wekenlang gebruik, geen schade. De Wereldgezondheidsorganisatie noemt het middel niet gevaarlijk en adviseert het niet op de lijst met verdovende middelen te plaatsen. In de grootste studie tot nu toe, die bij kinderen met epilepsie, had de behandelde groep iets meer last van diarree, slapeloosheid, gebrek aan eetlust en misselijkheid dan de placebogroep. Maar de mate waarin was niet verontrustend. Toxicologen waarschuwen wel dat het nog onduidelijk is of CBD andere medicatie kan beïnvloeden en dat chronisch gebruik nog niet is onderzocht.

Dat aan CBD-gebruik geen grote risico’s kleven, valt wellicht ook te concluderen uit het de jarenlange praktijkervaringen met wiet als softdrug wereldwijd. Cannabis staat wetenschappelijk te boek als een relatief onschuldig, niet-verslavend roesmiddel. THC geldt als de meest riskante component vanwege een link met schizofrenie. Overigens is nog niet duidelijk of THC de hersenziekte uitlokt of dat mensen met aanleg voor de ziekte eerder softdrugs gebruiken.

Volgens het Nationaal Vergiftigingeninformatiecentrum NVIC zijn hallucinogene effecten tot nu toe de meest gerapporteerde bijwerking van CBD-producten. Die worden zeer waarschijnlijk niet door de CBD veroorzaakt, maar door resterende THC in de olie of capsules. In geen enkel onderzoek met pure CBD traden hallucinerende of verdovende effecten op. Baat het niet, het schaadt in ieder geval ook niet, zo lijkt het. Maar of het baat, dat blijft de vraag.

CBD-HQ en CBG

Rusteloze marketeers zijn alweer een paar letters verder: er is inmiddels ook CBD-HQ en CBG. Het gaat bij beide om CBD waaraan in het lab aan is gesleuteld.

De HQ staat niet voor high quality, maar voor hydroxyquinone (in het Nederlands hydroxychinon). CBD-HQ is volgens producenten het ‘effectievere broertje van CBD’, en het zou zelfs werken tegen kanker. De claim blijkt te berusten op een artikel in de Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics uit 2007. CBD-HQ remde de groei van tumoren in muizen. Dat komt omdat CBD-HQ een enzym blokkeert dat nodig is voor celdeling — helaas niet alleen in kankercellen maar ook in gezonde cellen.

CBG is cannabigerol, een stof die in geringe concentraties in de cannabisplant voorkomt maar ook in het laboratorium kan worden gemaakt zonder dat er enige vegetatie aan te pas komt. Van de werking wordt door de fabrikanten hoog opgegeven, maar vooralsnog is het onderzoek beperkt gebleven tot de reageerbuis en enkele proefdieren; klinisch bewijs voor de werking ontbreekt. Naar de veiligheid van deze CBD-varianten is nog minder onderzoek gedaan dan naar CBD zelf. De kopers zijn proefkonijnen, maar dan zonder wetenschappelijke begeleiding.

uit: Skepter 32.2 (2019)