Onlangs verwees de Europese Voedelsautoriteit EFSA de claim van vitamine C-tabletten naar de prullenbak. Extra vitamine C slikken verhoogt de weerstand niet. De fabrikanten gaan gewoon door hun leugens op hun verpakkingen te zetten. De Consumentenbond wil dat de consumenten actie gaan voeren, en professor Jaap Seidell valt de bond bij.
door Jan Willem Nienhuys (01/03/2011)
ZIE ook: Consumentenbond richt pijlen op vitaminepil en Hou op met vitaminenmisleiding (dat in diverse GPD-bladen verscheen. Om precies te zijn: de EFSA heeft de claim dat vitamine C van nut is bij zware lichamelijke inspanning goedgekeurd. Verder is er een klasse van goedgekeurde advertentieleugens van het type ‘als u gezond bent, dan blijft u hiermee gezond’ die ook bij vitamine C mag. Maar ‘verhoogt’ is zonder wetenschappelijke onderbouwing. Nogal wat commentators snappen het verschil niet.
In feite is vrijwel elke claim over versterking van het immuunsysteem of van de weerstand onzin. In de hele supplementenindustrie zijn zulke beweringen schering en inslag en tal van onbewezen genezers roepen om het hardst dat hun behandelwijze het immuunsysteem versterkt. Onzin, zei Mark Crislip (foto) al drie jaar geleden.
Mark Crislip is arts en gespecialiseerd in infectieziekten in Portland in de staat Oregon. Op de dag voor Kerstmis 2007 haalde hij in zijn podcast uit naar alle claims van ‘versterking van het immuunsysteem’. In beknopte vorm publiceerde hij zijn tekst negen maanden later op het Science Based Medicine-blog onder de titel Boost your immune system?. In het volgende zal ik dat weer proberen samen te vatten.
Claims over ‘versterken van het immuunsysteem’ geven de indruk dat het immuunsysteem zoiets is als de biceps. Als je maar flink traint wordt die groter. Idem met ‘ondersteunen’. Maar dat kan helemaal niet. Gezond eten, bewegen en genoeg slapen, meer kun je niet doen voor je immuunsysteem, zegt Mark Crislip. Hij vermeldt ook dat teveel stress ook niet goed is.
Het systeem
Het immuunsysteem is precies wat het woord zegt, een systeem, en het is heel ingewikkeld. Om te beginnen zijn er verschillende klassen van antilichamen, eiwitachtige stoffen die in het bloed circuleren en die immuunglobulinen worden genoemd: IgA (twee soorten), IgE, IgG (vijf soorten) en IgM. Die zijn gericht tegen verschillende soorten ziekmakers. Dan is er het complementsysteem, dat is een reeks eiwitten die op twee verschillende manieren kunnen worden geactiveerd. Dat richt zich op bepaalde type bacteriën en dirigeert ook bloedcellen naar plekken waar ze nodig zijn. Van die bloedcellen zijn er heel veel soorten. Er zijn fagocyten (neutrofiele granulocyten, dendritische cellen en macrofagen, die ontstaan uit monocyten). Zoals het woord al aangeeft zijn fagocyten cellen die het gespuis opeten en verteren (oxideren met vrije radicalen!), die doen dus wat onze eencellige dierlijke voorouders normaal deden om aan de kost te komen. Voorts zijn er basofiele en eosinofile granulocyten, mestcellen en lymfocyten (natural killer cellen, B-cellen en de drie soorten T-cellen). Die bestaan er in heel veel soorten en ze hebben heel veel functies. Ze reageren anders op virussen, bacteriën of parasieten en de manier waarop ze reageren hangt er ook van af of je lichaam de boosdoener al is tegengekomen. Ten slotte is er nog een afdeling van het immuunsysteem dat bestaat uit Toll-like receptors, dat is zo oud dat het al aanwezig geweest moet zijn in de gemeenschappelijke voorouder van planten en dieren, anderhalf miljard jaar geleden.
Verder zijn er allerlei receptors en signaalstoffen met allerlei letterafkortingen: interferon, IL6 en TNF en CCR5 en de moleculen van het major histocompatibility complex (MHC) en nog veel meer. Het immuunsysteem bevat ook nog niet-specifieke delen zoals bloedplaatjes en trilhaartjes om rommel op te ruimen en een systeem om te voorkomen dat bacteriën aan ijzer kunnen komen. Enzovoorts enzovoorts.
Een grove indeling van het immuunsysteem is in ‘aangeboren’ en ‘adaptief’. Het aangeboren deel is het oudste, delen ervan komen ook bij planten voor: het kan snel en fel reageren op heel erg afwijkende indringers, maar het leert niets bij. Het adaptieve deel is alleen in gewervelde dieren (preciezer: kaakdieren) aanwezig, dus pas ruim 400 miljoen jaar. Het stelt ons in staat heel specifiek te reageren op ziekteverwekkers. We moeten dan wel eerst daarmee kennismaken, en het duurt meestal even voor een dergelijke specifieke afweer is opgebouwd. Dit deel is wat ook reageert op vaccinaties. De scheiding is tussen aangeboren en adaptief is niet strikt, want het aangeboren deel fungeert ook bij de werking van het verworven deel. Zo presenteren de macrofagen stukjes van opgeslokte indringers aan het adaptieve deel, zodat het weet waar het op moet letten. De dendritische cellen zitten vooral in onze ‘buitenwand’ (huid, neus, longen, ingewanden) en presenteren ook de antigenen van opgegeten indringers aan de T-cellen van het adaptieve systeem.
De befaamde bloedgroepen zijn ook deel van het immuunsysteem, maar wat de bloedgroepen precies doen in de strijd tegen indringers in het lichaam wordt nog steeds niet goed begrepen.
Het immuunsysteem is zoals alles in ons lichaam niet perfect. Het is een compromis: te weinig activiteit leidt tot dodelijke infecties, en te veel activiteit resulteert in allerlei ziekten zoals allergie en auto-immuunziekten, zoals diabetes type I (‘jeugddiabetes’), multiple sclerose, reumatoïde artritis, lupus, psoriasis en de ziekte van Crohn, om maar enkele bekende te noemen.
Versterken
Deze hele beschrijving van dit duizelingwekkend ingewikkelde systeem is belachelijk summier. Op de Engelse Wikipedia staat meer, maar er worden nog steeds veel nieuwe dingen over het immuunsysteem ontdekt. Dus als het immuunsysteem wordt versterkt, wat wordt er dan precies versterkt? Is het zoiets als een roman die verbeterd wordt door een paar duizend maal het woord ‘de’ tussen de tekst te strooien? Is er een proefje in een reageerbuis gedaan of een proefje met muizen waarbij één van de componenten een beetje toe- of afnam? Een proef met mensen misschien, en in dat geval: met wat voor mensen? En waar ging het dan om? En is het proefje dan onafhankelijk herhaald of was het zo’n proef met een nauwelijks significante uitkomst en een slordige opzet?
In PubMed, de grote database van medische artikelen (ruim 20 miljoen tot nu toe), zal men tevergeefs zoeken naar publicaties over versterken van het immuunsysteem bij gezonde mensen. Verbetering van de afweer of het immuunsysteem of het natuurlijk genezend vermogen of hoe het allemaal heet, treft men bij de kwakzalvers aan: de vitamineboeren, de homeopaten, de acupuncturisten e tutti quanti.
Als het waar was wat al deze opscheppers beweerden zou je waarschijnlijk vanzelf in brand vliegen door hun behandelingen. De werkelijkheid is dat onze voorouders honderden miljoenen jaren geleden al een immuunsysteem hadden en dat dit systeem al die tijd is geperfectioneerd. We worden helaas nog vaak ziek, maar iemand die behoorlijk voor zichzelf zorgt (voldoende eten, bewegen, slapen en stress vermijden), kan er verder niets meer aan doen.
Hoe komen al die genezers dan bij hun claims? Weten ze wel wat het immuunsysteem is of vinden ze het heerlijk om hun geleerdheid te demonstreren door met zo’n moeilijk vierlettergrepig woord te schermen? Sommigen poetsen het nog verder op tot ‘auto-immuunsysteem’. Voor het grootste gedeelte zijn de claims gewoon verzonnen. Soms beweren die genezers dat het om hele oude kennis gaat, u weet wel, kennis uit de tijd van vijftig procent kindersterfte, levensverwachting van 35 jaar, wijsheid uit de tijd dat genezers niets wisten van zelfs de eenvoudigste anatomie en geloofden aan het bestaan van zwarte gal en het nut van astrologie.
Een andere rijke bron is proefjes in reageerbuizen. Op de cellen van diverse bacteriën (E. coli bijvoorbeeld) zitten een bepaald soort uitsteeksels, zogeheten lipopolysacchariden (moleculen die uit een combinatie van een vet en een aantal suikermoleculen bestaan) die door het Toll-systeem worden herkend als ‘vreemd’. Daardoor worden bepaalde cellen van het aangeboren immuunsysteem geactiveerd, en als er dan nog een ander soort bacterie bij komt, gaan ze extra energiek in de aanval. Listeria en candida (een soort schimmel) zijn voldoende vreemd om door dit type reactie te worden bestreden.
Ontsteking
De strijd tegen virussen en vele bacteria wordt echter gevoerd met de antistoffen van het adaptieve deel van het immuunsysteem. Dat vervaardigt stoffen die als een slot-sleutelcombinatie maar op precies één soort micro-organisme passen. De truc is dat je min of meer volgens het toeval miljoenen of miljarden sleutels maakt, en als er eentje blijkt te passen op een slot, worden er van die ene meteen heel veel bijgemaakt. Soms slaat ‘versterken van het immuunsysteem’ op die antistoffen, en soms slaat het op stoffen als interleukinen (IL) en TNF die een ontstekingsreactie oproepen. Is dat eigenlijk wel zo goed? Misschien. Misschien kan het oppeppen van ontstekingsreacties de duur van griep of zo bekorten. Maar ontstekingsreacties kunnen ook schade aanrichten. Atherosclerose is een soort ontsteking van de bloedvaten en als je dat een beetje erger maakt, kunnen losgeslagen bloedpropjes resulteren in hart- en herseninfarcten of trombose of een longembolie. Crislip geeft een aantal voorbeelden, die een tamelijk groot deel van zijn artikel uitmaken: tandvleesontsteking, blaasontsteking en longontsteking verhogen allemaal de kans op het krijgen van hart- of herseninfarcten (zie bijvoorbeeld het artikel Hospitalized Patients With Community-Acquired Pneumonia Have Significantly Decreased Survival over het onderzoek van Paula Peyrani.
Vaccinatie is geen ‘versterking’ van het immuunsysteem, het is een manier om het slimmer te maken. Het veroorzaakt geen ontstekingsreactie, alleen de aanwezigheid van meer heel specifieke antistoffen, en ‘geheugencellen’ die ingrijpen als er vijftig jaar later nog eens zo’n indringer komt opdagen.
Dus wanneer men leest dat iets (probiotica bijvoorbeeld) het immuunsysteem versterkt, dan moet je je drie dingen afvragen: 1) wie zegt dat? 2) welk deel van het immuunsysteem? en 3) is er soms een ontstekingsreactie bedoeld? Als het antwoord op de laatste vraag ja luidt, kunt u maar beter met een veilige boog om het spul heen lopen.
Kwart mille als toegift
Als toegift bij het artikel van Crislip hieronder een lijst van ongeveer 250 substanties, producten en diensten die allemaal op Nederlandstalig internet te vinden zijn, en waarover allemaal beweerd wordt dat ze het immuunsysteem of de afweer versterken voor doorgaans gezonde mensen.
In de kankergenezerij is men ook erg optimistisch over versterking van het immuunsysteem. Daar kunt u hier meer over vinden. Ook de Zwarte Lijst van de Kankerkwakzalverij bevat veel voorbeelden. Maar het merendeel staat niet bij het kwart mille onzinproducten hieronder.
NB. Sommige van deze producten zijn misschien op zich geen onzin. Zo kunnen sieraden met rode jaspis best wel mooi zijn, maar de claim over het immuunsysteem slaat nergens op. U kunt vast nog wel meer voorbeelden in deze lijst vinden. De Consumentenbond kan dus nog wel even vooruit met bezwaren maken tegen onterechte reclame.
Abrikozen, acaibes, Acemannan, Acerola vitamine C, acetyl-L-carnitine, acupunctuur, AHCC Active Hexose Correlated Compound, Airnergy, Albat High Energy Piramide, Algen Supplement, alkaliseren, Allerfleur, aloë vera, amandelen, andijvie, Andrographis paniculata, antioxidanten, antroposofische geneesmiddelen, APS-apparaat, aqua aura (kwarts met goud), Aquacare, Aquavital stress-protect, Argan-olie, arginine, Arkopharma Koninginnebrij, Aromaforce lotion, aromatherapie, Ashwaganda massageolie, Astragalus membranaceus, Aurelis, aventurijn, A. Vogel-producten, ayurveda-producten, bataat, Benseng Foodsupplements, Bergenia crassifolia, bergkristal, bèta-endorfines, bètaglucaan, Bifidobacterium lactis, BioEnergiser D-tox voetenbad, bioresonantie, Bioxtra producten, bittermeloen, Black Seed-olie = Nardus-olie = Nigella sativa, bloedgroepdieet, boeken (diverse titels), Boesenberg rotunda capsules, Borageolie, Bowen behandeling, Brassica Italica, broccoli, Camu camu, Capsules met groente- en fruitextracten, Carnitine, carotenoïden, Carpe Diem Kombucha, chalcedon, champignons, charoiet, chi kung = qigong, Chi Neng Qigong, Chinflex massage, chlorella, cimetidine (Tagamet), citrien, co-enzym Q10, colloïdaal goud, Colon Cleanse, Cordyceps sinensis, cranberry, damascusroosolie, detox voetenbad, druivenpitten, echinacea- en kamillepreparaat, Élan Vitàl [sic] Multiple, Elecampane – Inula helenium, Engelen van de Goddelijke Liefde, Equilac Paardenmelk, Essential StePHan Nutritionals, Fauna Mana, flavonoïden, flovoanoiden [sic, van De Rode Pilaren], FluCold-Stop, Forskoline, frequenties die het immuunsysteem versterken, Fucoïdan, fytotherapie, Ganoderma, geactiveerde zuurstoftherapie, geloven, gember, Geranium-mengpoeder, gerst, glutamine, glutathion, goji bessen, goldenseal = Canadese geelwortel = Hydrastis canadensis, graancirkel te Hoeven, guashatherapie, hartgespan (Leonora cardiaca), Hedysarum neglectum, Herbalife-producten, homeopathie, honing en kaneelpoeder, , Immucell, Immuno Forte, Immunokracht, Immuno Norm, immuunafweer, IMMUUNCEL CD, Imuno-Strength, InfraSense, Inositol Hexaphosphate (IP6), Iodium, Jade GreenZymes, Jarrow Formulas Saccharomyces boulardii, Kalmegh, kaneel inlegzooltjes, kattenklauw = Cat’s claw = Uncaria tomentosa of Uncaria guanensis, kindermassage, kokosnootolie, kool, koper, kracht van bomen, kussen, labradoriet, lachen, lactobacilli, Laminaria japonica, langherine, lapis lazuli, larikshout, lauric acid, lavendel, linzen, L-lysine, L-theanine, Maitake, magneettherapie, mandarijn, manuele lymfedrainage, maretak injecties, Mass-Tadon, mediteren, melatonine, meloen, Mirt etherische olie, moldaviet, mookaiet, Moringa oleiferais, Multi Wave Oscillator, muskaatroosolie, Mycopryl 680, NAET, Nan Ha-producten, Nan Pro, NatuFlue H1, natuurgeneeskunde, NES-therapie, neusspoeling mert netipot, Noni-sap, Nutrilon 3, Olea europea (olijfblad), olivijn, omega-3 vetzuren, omega 6-vetzuren, omega-7 vetzuren, oolong thee, oorkaarsen, oost-indische kers (Tropaeolum majus), Orgone Zapper, ornithine, orthomoleculaire therapie, osteopathie, ozontherapie, paardenmelk, panthenol, paranoten, pau d’arco, pectine, Pelargonium sidoides, pentacyclische oxyindol alkaloïden, Perilla frutescens, Pharma Nord Bio-Primmuno, Phytolacca americana, pollen, pompoen, probiotica, Propolis, Rasul kleiritueel, Ravintsara, reiki, resveratrol, ResvisXR Forte, Rhodiola quadrifida / Coccinea, Ribes nigrum, rode biet, rode jaspis, RoseOx, rozenbottel (Rosa laevigata), salie, sapdiëten, sardonyx, sauna, Schüssler celzouten, seks, selenium, shii-take, silicium, Simontontherapie, SiVAS-therapie, smalle weegbree (Plantago lanceolata), soja, spirulina, sterrengliefen, sugeliet, Tachyon Chakra set en overige tachyonproducten, Tancosan, Taurox-SB, tea tree, Tebofit, tetracyclische oxyindol alkaloïden, Thaise Voetmassage, thee, thermaal water van Gastein, thurisaz-rune, tijm, toegepaste kinesiologie, toermalijn, tomaten, transfer factor, turkoois, ui, Uncariapol, venkel, verzadigde vetten, visualisaties, Vitaliteitskuur, Vitamine (allemaal), vlierbes (Sambucus nigra), wakame, waterhennep (Eupatorium perfoliatum), wei-eiwit, west-indische kers, wierook, Yarshagumba, yoga, zink suppletie, zoethout, zuurkool extract, zwarte netel.
Oorspronkelijk was dit artikel gepubliceerd op het (oude) Skepsis-blog en bestond de mogelijkheid om daaronder in discussie te gaan, waar geregeld uitvoerig gebruik van werd gemaakt. De discussie onder dit bericht kan de geïnteresseerde teruglezen in deze pdf (25 pagina’s).