Het is goed mogelijk dat er dit jaar weer een grote explosieve mazelenepidemie komt. In 1976/1977 kregen er nog 4300 mensen (vooral kinderen) de mazelen, in 1988 (1500 gevallen) en 1999/2000 (3400 gevallen), dus telkens na 11 of 12 jaar waren er epidemieën. De oorzaak is het groeiende reservoir van levensbeschouwelijke niet-prikkers. Komt er in 2011 weer zo’n golf?
door Jan Willem Nienhuys (17/02/2011)
MAZELEN werd vroeger beschouwd als een onvermijdelijke en tamelijk onschuldige kinderziekte. Maar zelfs in onze gezonde goed doorvoede samenleving gaat van elke 1000 personen die mazelen krijgen er gemiddeld ongeveer één dood (bij de epidemie van 1999/2000 nog drie), en nog eens zoveel krijgen een hersen- of hersenvliesontsteking (encefalitis of meningitis) die in ongeveer een derde van de gevallen permanente hersenschade achterlaat. Van mazelen kan men ook nog blijvend doof of blind worden. Mazelen tijdens de zwangerschap kan een miskraam of doodgeboorte veroorzaken.
Van die 1000 worden er 50-150 in elk geval zo ziek dat ze moeten worden opgenomen in een ziekenhuis. Er is geen geneesmiddel tegen mazelen. Homeopaten die anders beweren, liegen gewoon. Het is ook onwaar dat de complicaties zoals longontsteking die bij mazelen optreden (vaak door bijkomende bacteriële infecties, met name door streptokokken) alternatief behandeld kunnen worden.
Uitroeien
Het is opvallend dat de twee grote epidemieën in Nederland telkens elf of twaalf jaar kwamen na de vorige keer dat er grote aantallen zieken waren. (Zie tabel aan het eind van dit stuk.) Dat is wel begrijpelijk. Men krijgt een epidemie wanneer een mazelenpatiënt gemiddeld meer dan één andere aansteekt: een klasgenootje of een ander gezinslid of een medekerkganger. Men is al drie dagen besmettelijk voor de uitslag zichtbaar wordt. Als het reservoir van niet-immune personen dus maar groot genoeg is, kan de epidemie beginnen. Het ligt dus voor de hand dat die periode van 11,5 jaar geen toeval is, maar voortkomt uit de aard van een proces waar vrijwel niets aan veranderd is in de afgelopen tientallen jaren. Vroeger, toen er nog niet gevaccineerd werd, was er om de twee tot drie jaar een epidemie.
De situatie in Nederland is eigenaardig. In Engeland en Wales is de vaccinatiegraad gezakt door de angst over autisme door het BMR-vaccin, maar daar wonen 3,2 maal zoveel mensen, en niettemin waren er op het hoogtepunt van de Wakefield-epidemie in 2008 maar 1370 gevallen. (Zie Wikipedia en hier) In vergelijking daarmee waren de Nederlandse epidemieën in 1988 en 1999 ware explosies. Het zou natuurlijk fijn zijn als de volgende explosie nooit meer kwam, maar ik zie het somber in. De eerstvolgende explosie wordt misschien nog wel ernstiger dan de vorige, omdat de antivaccinationisten (kortweg antivaxers) hier ook actief zijn geworden.
In de zogeheten Bijbelgordel (zie grijs-paarse kaartje SGP-stemmers TK 2010) wonen veel personen die niet aan inentingen geloven. Daar is de vaccinatiegraad nogal laag. Elk jaar komen er dus meer ongevaccineerden bij, en op een gegeven ogenblik is een kritische massa bereikt, en is één enkel geval voldoende om de epidemie te ontketenen. Volgens mijn telling wonen er ongeveer 1,4 miljoen personen in dat gebied, met naar schatting ruim 20.000 kinderen van onder de tien jaar die de eerste vaccinatie tegen bof, mazelen en rodehond (BMR) niet hebben gehad. Dat is bijna 12 percent van die leeftijdsgroep. Bovendien zijn er in het dichtbijgelegen Rotterdam nog eens ruim 3000 ongevaccineerden in die leeftijdsgroep. De gemeentes Ede en Barneveld hebben beide meer dan 2000 ongevaccineerden onder de tien en in Neder-Betuwe zijn er meer dan 1000. Het aantal kinderen boven de 10 die hetzij nooit zijn ingeënt, hetzij de tweede BMR-prik niet hebben gehad, is nog wat groter.
Overigens is Nederland op het punt van de vaccinatie goed georganiseerd. De vaccinatiegraad is ondanks de vrijwilligheid heel hoog. In Duitsland (vijfmaal ons inwoneraantal) is er niet zoiets als een Rijksvaccinatieprogramma, met als gevolg in 2001-2002 ongeveer 10.000 gevallen, in 2006 nog 2300 gevallen en in de jaren daartussen toch wel honderden gevallen per jaar (veel kinderen van antroposofen en homeopaten). In Oostenrijk en Zwitserland is het niet veel beter. Meer informatie hierover op de Duitse Wikipedia. De relevantie voor Nederland is dat import van mazelen uit het Europese buitenland niet voorkomen kan worden.
Het is onverantwoordelijk van de ouders om hun kinderen aan het risico van mazelen bloot te stellen. Maar ze bedreigen er niet alleen hun eigen kinderen mee. Wie niet is ingeënt, krijgt vrijwel zeker mazelen na contact met het virus. Mazelen is nu eenmaal een uiterst besmettelijke ziekte. Wie wel is ingeënt, heeft een kans die wel honderd of meer keer zo klein is om de ziekte te krijgen als men in contact met het virus komt. Het gebeurt namelijk soms dat de vaccinatie niet ‘aanslaat’. Personen met een immuunsysteem dat niet of niet meer goed werkt (bijvoorbeeld in verband met een behandeling tegen kanker) zijn ook kwetsbaar. Dat is een kleine groep, en het zijn ook de enigen waarvoor er een medische reden is om niet te vaccineren. Baby’s van ingeënte moeders hebben nog wel antistoffen tegen mazelen, maar niet zoveel als in het geval dat de moeders de mazelen echt gekregen hebben. Daardoor zijn de meeste baby’s tussen de leeftijd van 4 maanden en 14 maanden onbeschermd.
De Wereldgezondheidsorganisatie WHO doet sinds 1984 haar best om mazelen uit te roeien; in dat jaar stierven er wereldwijd nog een miljoen mensen aan de mazelen. In Noord- en Zuid-Amerika vinden bijna geen besmettingen door mazelen meer plaats, de paar gevallen daar zijn allemaal veroorzaakt door import in combinatie met ‘filosofische’ oppositie tegen vaccinatie. De WHO had zich ten doel gesteld om de wereld in 2010 vrij van mazelen te hebben, maar heeft haar doel moeten verleggen naar 2020. In 2008 waren er wereldwijd nog 30 miljoen gevallen, en 164.000 doden (dat is ongeveer 1 per 200). In de afgelopen anderhalve eeuw zijn er naar schatting wereldwijd 200 miljoen doden door mazelen gevallen. Bij een tekort aan vitamine A kan mazelen ook blindheid veroorzaken, dat resulteert nog steeds in enkele tienduizenden gevallen van blindheid per jaar over de hele wereld.
Zie ook Measles Eradication By 2010 Unlikely Say Experts, Measles in Europe: an epidemiological assessment en de toespraak van Kofi Annan op 16 januari 2011 en informatie van de WHO over mazelen.
Asociaal
Er zijn een aantal groepen die weigeren aan de uitroeiing mee te werken: streng protestantse en orthodox-joodse gemeenschappen, antroposofen en antivaxers. In feite is in Nederland de staat medeverantwoordelijk, omdat die weigert vaccinatie verplicht te stellen. Het terugdringen van dergelijke ziekten is in het belang van iedereen. De overheid stelt het dragen van autogordels verplicht en heeft ook regels voor de bescherming van kinderen in auto’s. De fictie is dat niemand verplicht is om een auto te gebruiken, en dan mag je dus zulke regels maken. Men zou vaccinatie best verplicht kunnen stellen, vind ik. Zolang dat niet het geval is, zou men in elk geval veel energie moeten stoppen in overreding.
Lang geleden werd het als bijzonder asociaal beschouwd als men niet meehielp aan het onderhoud van dijken en wel profiteerde van de bescherming die deze boden aan iedereen. De niet-vaccineerders worden lang niet allemaal ziek en dat komt doordat ze profiteren van de bescherming door alle mensen die wel zijn ingeënt. Maar gezamenlijk zijn deze profiteurs er mede oorzaak van dat deze ziekte nog steeds niet van de aardbodem en zelfs niet uit Europa is weggevaagd.
De religieuze oppositie tegen inenting is helemaal onbegrijpelijk. Het idee is geloof ik dat je met inenting het God lastig maakt om de juiste straffen en beproevingen uit te delen, en dat is hovaardig. Maar dat is onlogisch, omdat God (in die opvatting) almachtig is en dus helemaal niet gehinderd wordt door menselijke activiteiten. Bovendien is vaccinatie een vorm van preventie die in het verlengde ligt van hygiëne zoals wassen, riolering en steriel opereren, en evengoed op te vatten is als een gift van God als het vuur en de elektriciteit. Als het aan die religieuzen had gelegen, gingen we nog steeds op grote schaal dood aan de pokken en andere ziekten. De verplichte pokkeninenting werd in 1857 onder protestants-christelijke druk afgeschaft, wat resulteerde in 23.000 doden in de epidemie van 1871-1873. Het pokkenbriefje werd in 1872 dan ook weer ingevoerd. Dat was een bewijs van inenting dat verplicht was als men onderwijs wilde volgen. Ik zie niet in waarom een BMR-briefje niet zou kunnen.
Wat betreft antroposofen die tegen inenten zijn, die lijden aan de misvatting dat het heel goed is voor de geestelijke ontwikkeling van een kind om twee weken ziek te bed te liggen. Het gaat echter niet om twee weken bedrust maar om de niet-geringe kans op dood en invaliditeit, ziekenhuisopname, middenoorontsteking en longontsteking. Er zijn onderzoeken die aantonen dat inderdaad het doormaken van een mazeleninfectie een bepaald soort positief effect heeft. Wie geloof hecht aan zulke onderzoeken, zou ook aandacht moeten geven aan onderzoeken die laten zien dat vaccinatie (dat met levend verzwakt virus gebeurt) precies datzelfde effect heeft.
De antivaxers zijn bang voor bijwerkingen en zelfs voor ‘autisme’ als gevolg van de vaccinatie. Dat autisme ook maar iets met BMR-vaccinatie te maken heeft is echter al zo grondig als het maar kan weerlegd. Sommigen zijn bang gemaakt door anderen, maar er zijn er ook bij die genieten van de eigen rol van goeroe en verkondiger.
Behalve religieuzen, antroposofen en antivaxers zijn er ook mensen die gewoon zo onwetend of sociaal zwak zijn dat ze daarom niet meedoen aan het Rijksvaccinatieprogramma (RVP). Die kunnen het niet helpen.
Kinderen die niet zijn ingeënt (bijvoorbeeld de BMR-prik nooit gehad hebben, of die de tweede prik gemist hebben) kunnen zich alsnog laten inenten. Die kunnen zich bij de afdeling Jeugdgezondheidszorg van de GGD melden. Die hanteert de regel dat onder de 12 jaar de ouders verantwoordelijk zijn. In dat geval is dus toestemming van de ouders nodig. Tussen 12 en 15 hebben ouders en kinderen een gedeelde verantwoordelijkheid. Dat komt erop neer dat van geval tot geval bekeken wordt of toestemming nodig is; een ernstige wil van het kind en de mate van gevaar voor de gezondheid zijn daarbij van groot belang. Vanaf 16 jaar is het kind helemaal zelf verantwoordelijk op dit punt en is toestemming van de ouders niet nodig. Men kan ook naar de huisarts gaan. Wie zwanger is of dat binnen drie maanden denkt te worden, kan ook niet gevaccineerd worden. Wat betreft de kosten: jonger dan 13 valt men nog onder het Rijksvaccinatieprogramma (RVP), maar als het RVP niet betaalt: een BMR-prik kost maar een paar tientjes en beschermt tegen drie ziekten (het mazelenvaccin zelf kost minder dan een euro, daar wordt de farmaceutische industrie echt niet rijk van). En ouders die zich bedenken, kunnen natuurlijk ook bij de GGD/JGZ terecht.
Statistiek mazelen in Nederland
In grafiekvorm met toelichting te vinden in Nationaal Kompas Volksgezondheid, Wat is mazelen en hoe vaak komt het voor?
De getallen zijn ontleend aan de Statline-pagina ‘Gezondheid, leefstijl, zorggebruik en -aanbod, doodsoorzaken; vanaf 1900’ van het CBS.
1976: 2512; 1977: 1812; 1978: 133 ; 1979: 56 ; 1980: 178
NB. 1976: Mazelen in Rijkvaccinatieprogramma (RVP); bof kwam er pas later bij.
1981: 77; 1982: 95; 1983: 480; 1984: 82; 1985: 24 ;
1986: 90; 1987: 227; 1988: 1519; 1989: 124; 1990: 16;
1991: 59; 1992: 472; 1993: 468; 1994: 302; 1995: 184;
1996: 57; 1997: 21; 1998: 9; 1999: 2371; 2000: 1019;
2001: 17; 2002: 3; 2003: 3; 2004: 12; 2005: 3;
2006: 1; 2007: 4; 2008: 109; 2009: 11; 2010: 21;
2011: 51; 2012: 10
NB: in juni/juli 2008 was er een epidemie onder kinderen van Haagse antroposofen.
Noot 5 april 2011: In België is een mazelenepidemie gaande die uitgaat van twee steinerscholen in Gent. Het gaat voorlopig om nog geen honderd gevallen.
Noot 12 juni 2013: In de Bijbelgordel wordt een mazelenepidemie van voorlopig nog kleine omvang (30 gemelde zieken, en mogelijk nog meer niet gemelde). Zie verder: Mazelen 2013: chronologie van een epidemie
(titelafbeelding: Wellcome Collection)
Oorspronkelijk was dit artikel gepubliceerd op het (oude) Skepsis-blog en bestond de mogelijkheid om daaronder in discussie te gaan, waar geregeld uitvoerig gebruik van werd gemaakt. De discussie onder dit bericht kan de geïnteresseerde teruglezen in deze pdf (33 pagina’s).